RAPORT. Podsumowujący wyniki przeprowadzonych badań w projekcie pt.

1 S t r o n a RAPORT Podsumowujący wyniki przeprowadzonych badań w projekcie pt. Monitoring kormorana czarnego (Phalacrocorax carbo) w obszarze jeziora Żarnowieckiego (N Poland) liczebność oraz interakcja z ichtiofauną. Inwentaryzacja populacji kormorana czarnego w 2018 roku. Zleceniodawca: Gniewińskie Przedsiębiorstwo Komunalne Sp. z o. o. Kostkowo, ul. Wejherowska 24 e-mail: biuro@gpk-kostkowo.pl Opracowanie: mgr inż. Marcin Białowąs e-mail: marcin.bialowas93@gmail.com

2 S t r o n a Spis treści 1. Cel i zakres opracowania. 3 2. Wstęp...3 2.1 Charakterystyka i biologia kormorana czarnego. 3 2.2 Sytuacja prawna kormorana czarnego w Polsce.4 2.3 Teren badań.5 3. Metodyka badań.8 3.1 Badania transektowe...8 3.2 Obserwacja z punktu...8 3.3 Obserwacja z wody..8 4. Wyniki...10 4.1 Liczebność kormoranów w układzie sezonowym, w cyklu całorocznym...10 4.2 Szacunkowa konsumpcja ryb przez kormorany....14 4.3 Wyniki pomiarów stratyfikacji termiczno tlenowej...14 5. Podsumowanie i wnioski...18 7. Fotorelacja.....19 8. Literatura...26

3 S t r o n a 1. Cel i zakres opracowania Podstawowym celem badań była inwentaryzacja kormorana czarnego (Phalacrocorax carbo), przy wykorzystaniu hybrydowych metod obserwacyjnych. Dodatkowym celem było oszacowanie dynamiki zmian populacyjnych zachodzących w cyklu całorocznym, w układzie sezonowym oraz określenie miejsc żerowania, noclegowisk i potencjalnej kolonii lęgowych przy obszarze jeziora Żarnowieckiego. 2. Wstęp 2.1 Charakterystyka i biologia kormorana czarnego Kormoran czarny Phalacrocorax carbo (L., 1758) należy do rzędu wiosłonogich (Peleaniformes) i rodziny kormoranowatych (Phalacrocoracidae). Na dzień dzisiejszy zasiedla tereny Europy, Afryki, Azji, Australii i Nowej Zelandii. W wymienionych obszarach zaobserwowano kilka podgatunków tego ptaka. W Polsce gniazduje podgatunek Phalacrocorax carbo sinensis, który buduje gniazda głównie w koronach drzew. Kolonie występują blisko różnego rodzaju zbiorników wodnych, często wzdłuż zalesionej linii brzegowej lub na wyspach, a także wzdłuż wybrzeża morza Bałtyckiego (Bzoma 2011). Kormorany są obligatoryjnymi ichtiofagami. Są idealnie przystosowane do polowania na ryby, ich palce łączy błona pławna, ostro zakończony dziób nie pozwala rybie się wydostać. Dodatkowym atutem kormorana jest możliwość penetrowania głębokich partii zbiorników, jest to możliwe przez brak zabezpieczenia piór przed zamoczeniem, powodujący zwiększenie ciężaru ciała oraz obecność zarośniętych nozdrzy i słabiej wobec innych ptaków spneumatyzowanych kości (Krzywosz i in. 2012). Kormoran czarny tworzy kolonie lęgowe, często w tych samych miejscach w wieloleciu. Kormorany gniazdują głównie na drzewach liściastych (olcha, lipa) ale także na iglastych. W czasie lęgowym składają od trzech do sześciu jaj i wysiadują je przez okres około miesiąca. W niektórych przypadkach oprócz kolonii lęgowych funkcjonują też kolonie nielęgowe, tworzone przeważnie przez ptaki niedojrzałe płciowo. Tego typu kolonie powstają również w czasie masowych migracji wiosennych i jesiennych ptaków

4 S t r o n a przebywających na terenie Polski. Kormorany zimują przede wszystkim na obszarach przymorskich państw Europy Zachodniej, choć można je także spotkać w okresie zimowym na terenie Polski (Bzoma 2011). Zasadniczym pokarmem kormorana czarnego żerującego na terenie jezior śródlądowych, przymorskich, zbiorników zaporowych oraz siedlisk rzecznych są zwykle okoń i płoć. Kormoran czarny wywiera również presję na gatunki drapieżne takie jak szczupak, sandacz oraz gatunki objęte ochroną w ramach Dyrektywy Siedliskowej tj. boleń i brzana (Wziątek 2013). Fig. 1 Przykład łańcucha troficznego (www.wikipedia.org) 2.2 Sytuacja prawna kormorana czarnego w Polsce Według pierwotnego tekstu Ustawy o Ochronie Przyrody z 16 kwietnia 2004 roku (Dz.U. 2004 Nr 92 poz. 880) oraz wydanego do niej Rozporządzenia Ministra Środowiska z 28 września 2004 roku w sprawie gatunków dziko występujących zwierząt objętych ochroną (Dz.U. 2004 Nr 220, poz. 2237) kormoran objęty był ochroną gatunkową częściową, z wyjątkiem występującego na terenie stawów rybnych uznanych za obręby hodowlane. Dyrektywa Ptasia (Dyrektywa Rady 79/409/EWG z 2

5 S t r o n a kwietnia 1979 r. w sprawie ochrony dzikich ptaków, 2009/147/WE z 30 listopada 2009 r.) nie dopuszcza jednak tego typu rozwiązań prawnych. Zgodnie z zapisami tej ustawy, każdy wyjątek od ochrony gatunkowej dziko żyjących ptaków występujących naturalnie na terenie państw członkowskich UE wymaga dostosowania się do procedury opisanej w art. 9 w/w dyrektywy. Warunkiem ewentualnych odstępstw jest tylko i wyłącznie brak innych alternatywnych rozwiązań które mogłyby zapobiegać np. wielkim szkodom w gospodarce rybackiej (art. 9 ust. 1) (Krzywosz i in. 2012). W chwili obecnej zgodnie z 7 pkt 1 i pkt 4 oraz 9 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Środowiska z 12 października 2011 roku w temacie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. Nr 237, poz. 1419) zabijanie, zbieranie i przetrzymywanie okazów kormorana czarnego stanowi czynności zabronione. Jednakże na podstawie art. 56 ust. 2 pkt 1 Ustawy z 16 kwietnia 2004 roku o ochronie przyrody (Dz.U. 2013 poz. 627, tekst jednolity), Dyrektorzy Regionalnych Dyrekcji Ochrony Środowiska mogą na obszarze swojego działania, na wniosek użytkowników rybackich, zezwolić na zabijanie oraz prowadzenie innych czynności, które podlegają zakazom lub ograniczeniom, w stosunku do gatunków objętych ochroną częściową. Takie zezwolenie może być wydane w przypadku braku możliwości wprowadzenia rozwiązań alternatywnych oraz pod warunkiem, że czynności te nie wpływają negatywnie na właściwy stan dziko występujących populacji gatunków fauny czy flory objętych ochroną (Martyniak i in. 2013). 2.3 Teren badań Jezioro Żarnowieckie jest stosunkowo rozległym zbiornikiem typu rynnowego. Położone jest w północno zachodniej części województwa Pomorskiego, na granicy dwóch powiatów (Wejherowskiego i Puckiego) i dwóch gmin (Gniewino i Krokowa). Szeroka rynna lodowcowa umiejscowiona jest pomiędzy dwoma wzgórzami morenowymi, Kępa Żarnowiecka (wschód) i Kępa Gniewińska (zachód). Przez całą długość jeziora, tj. 7,5 km płynie z południa na północ rzeka Piaśnica (wpływa do jeziora jako Piaśnica Górna i wypływa jako Piaśnica Dolna), od zachodu wpływa do jeziora Struga Bychowska. Wysokość względna lustra wody w cyklu dobowym waha się o 1 metr, związane jest to z pracą Elektrowni Wodnej Żarnowiec. Zbiornik położony jest na szerokości 54 46,0 długości 18 03,5 (źródło: op. ryb. obw. ryb. Jeziora Żarnowieckie na rzece Piaśnica nr. 2).

6 S t r o n a Orientacyjne dane morfotyczne jeziora Żarnowieckiego Pojemność zbiornika Powierzchnia jeziora Maksymalna głębokość Głębokość średnia Szerokość maksymalna Długość maksymalna Długość linii brzegowej 120,8415 mln m3 1431,6 ha 19,4 m 8,4 m 2,6 km 7,61 km 18,65 km Tabela 1 Dane sporządzone na podstawie karty morfotycznej (IRŚ). Fig. 2 Mapa gminy Gniewino z zaznaczonym jeziorem Żarnowieckim (www.google.pl/maps).

7 S t r o n a Fig. 3 Mapa batymetryczna jeziora Żarnowieckiego (materiały własne).

8 S t r o n a 3. Metodyka badań 3.1 Badania transektowe Do tego typu obserwacji powierzchnię badawczą podzielono na sektory, które równomiernie dzielą powierzchnie oraz linie brzegową jeziora. W celu usystematyzowania obserwacji wyznaczono 18 sektorów które obejmują transekty wiodące wzdłuż linii brzegowej jeziora (Fig. 4). Podczas każdej kontroli notowano wszystkie widziane kormorany mając na uwadze to aby nie policzyć tych samych ptaków kilkukrotnie i tym samym zminimalizować ryzyko błędu. Ponadto wyznaczono 5 (I-V) stref na powierzchni jeziora do monitorowania ptaków na wodzie (Fig. 5). 3.2 Obserwacja z punktu Podczas inwentaryzacji ornitologicznej przeprowadzono obserwacje stacjonarne z charakterystycznych punktów obserwacyjnych. Położenie punktów znajdowało się w kilku miejscach bezpośrednio przy linii brzegowej jeziora. Miejsca te to m. in. starym molo w Nadolu (sektor 16), molo w Brzynie (sektor 2), tereny przybrzeżne w okolicy larsenów w strefie ekonomicznej Żarnowiec (sektory 12, 13). Widoczność z tych punktów umożliwiała obserwacje wszystkich ptaków przelatujących nad badanym obszarem. Przy dobrej widoczności nawet do 2 km od punktu obserwacyjnego. 3.3 Obserwacja z wody Metody kombinowane obserwacji awifauny na zbiornikach wodnych dają wiele możliwości oceny parametrów środowiskowych. Jednak obserwacja z wody, podczas rejsu, jest ponadwymiarowa z wielu powodów, m. in. szybka komunikacja między sektorami, dobre warunki obserwacyjne, mniejsze ryzyko błędu pomiarów. Słabo rozwinięta linia brzegowa, duża powierzchnia jeziora oraz dogodne warunki logistyczne zarówno do wodowania łodzi jak i cumowania przy marinie również przemawiały na korzyść tego rodzaju obserwacji ekosystemu.

9 S t r o n a Fig.4 Sekwencja 18 sektorów brzegowych (www.geoportal.gov.pl). Fig. 5 Kolejność 4 sektorów (I-V) pow. jeziora (www.geoportal.gov.pl).

10 S t r o n a 4. Wyniki 4.1 Liczebność kormoranów w układzie sezonowym, w cyklu całorocznym. W ciągu całego roku zebrano szereg danych z obserwacji metodami kombinowanymi. Z całorocznej inwentaryzacji kormorana czarnego w obszarze jeziora Żarnowieckiego, można wnioskować iż przeciętna liczba kormoranów odwiedzających każdego dnia akwen oscyluje w poszczególnych sezonach następująco: Okres zimowy (od początku stycznia do końca marca): od kilku do kilkudziesięciu sztuk [max: 60 szt., średnia: 21 szt.] Okres wiosenny (od marca do końca czerwca): często obserwowany brak kormoranów, przez kilka sztuk po stopniowy wzrost liczebności do poziomu ok 100 szt. na początku czerwca [max 107 szt., średnia: 24 szt.] Okres letni (od lipca do końca września): od kilkudziesięciu sztuk na początku lipca do kilkuset sztuk (powyżej tysiąca) w sierpniu i wrześniu [max ok 1560 szt., średnia: 597 szt.] Okres jesienny (od października do końca roku): od kilkudziesięciu do ponad dwustu sztuk [max 205, średnia: 107 szt.] Różnice liczebności w poszczególnych okresach czasu, drapieżnego przedstawiciela awifauny który jest przedmiotem tego raportu wynikają z wielu czynników. Wynika to przede wszystkim z biologii gatunku oraz warunków środowiskowych w poszczególnych porach roku, między tymi czynnikami zachodzi istotna korelacja. Każdy okres inwentaryzacji został opisany osobno w celu systematyzacji danych a także by ułatwić interpretację danych. Wykres przedstawiający liczebność oraz linię trendu w okresie całorocznym znajduje się na stronie nr. 13. Podczas zimy, tj. od rozpoczęcia badań do końca marca przeprowadzono łącznie 16 badań kontrolnych na obszarze jeziora i terenów przyległych do linii brzegowej. W prawdzie transekty zostały wyznaczone w obszarze całego jeziora, tak aby usystematyzować rezultaty badań, jednak w wyniku obserwacji zauważono ptaki w

11 S t r o n a kilku charakterystycznych miejscach. Kormorany można było zaobserwować na starym molo w Nadolu (sektor 16), w brzyńskim lesie (na trasie Nadole Brzyno) (sektory 1 i 2) oraz na kanałem łączącym jezioro z EWŻ (sektor V). Z obserwacji w tym okresie zauważono że jedyną noclegownią dla kormoranów był Brzyński las (sektor 2). Stare molo (sektor 16) w Nadolu było dla kormoranów miejscem odpoczynku podczas żerowania. Ptaki te z mola miały stosunkowo blisko nad kanał gdzie mogły żerować w czasie gdy jezioro było przykryte lodem, ponadto w okresie zimy molo jest praktycznie nie uczęszczane przez ludzi, przez co ptaki się nie płoszyły. W tym miejscu są idealne warunki do wietrzenia i suszenia skrzydeł po żerowaniu. W okresie wiosennym wykonano łącznie 29 kontroli inwentaryzacyjnych na obszarze jeziora i terenów przyległych do linii brzegowej. Badania prowadzone były systematycznie, zgodnie z założoną metodyką oraz dobrą praktyką badawczą. Po ustąpieniu pokrywy lodowej zauważono obecność kormoranów na starym molo w Nadolu (sektor 16). Część ptaków widywano na noclegowiskach w brzyńskim lesie (sektor 2). W miarę upływu czasu coraz mniej ptaków zauważano w obszarze jeziora i terenów przyległych, aż na przełomie kwietnia i do połowy maja nie zaobserwowano kormoranów na jeziorze, oprócz sporadycznie występujących pojedynczych sztuk. Poza tym, nie zauważono kolonii lęgowej w obszarze jeziora. Wnioskując można przypuszczać że kolonie lęgowe są na tyle daleko że bilans energetyczny nie pozwala kormoranom na wędrówki nad jezioro Żarnowieckie. W trzecim tygodniu maja kormorany wróciły nad zbiornik i ich ilość nieustannie rosła. Zauważono zwiększone żerowanie tych drapieżników w okolicy kanału EWŻ (sektor V) oraz na wysokości DPS Lubkowo (sektor II). Podczas okresu letniego wykonano 15 kontrolnych badań inwentaryzacyjnych na obszarze jeziora i terenów przyległych do linii brzegowej. W tym czasie populacja kormorana na jeziorze zwiększyła się kilkukrotnie, w pewnym czasie nawet o 1000 %. W wyniku obserwacji nie stwierdzono istnienia stałych kolonii lęgowych kormoranów czarnych na terenach bezpośrednio przyległych do jeziora oraz w dalszych okolicach. Kormorany w okresie lęgowym i po-lęgowym nie oddalają się zbyt daleko od kolonii lęgowych, ich mobilność jest zdecydowanie mniejsza, co wynika z obowiązku opieki nad osobnikami młodocianymi (nauka żerowania, karmienie). Z tego wynika że kormorany po okresie lęgowym, gdy ich młode nauczyły się latać, poleciały z terenów kolonii w dogodne im miejsca, m. in. w bezpośrednie okolice jeziora Żarnowieckiego.

12 S t r o n a W kontekście noclegowiska kormoranów, należy uznać obecność takiego punktu w lesie między miejscowościami Nadole i Brzyno. Jest to jedno z nielicznych miejsc które przylega do linii brzegowej jeziora i jednocześnie nie jest zabudowane przez domy jednorodzinne lub strefę ekonomiczną. To miejsce w sezonie letnim jest silnie oblegane przez kormorany, co widać gołym okiem, nie tylko ze względu na ich obecność ale także na obeschłe i obumarłe drzewa od ptasich odchodów. Miejsca w których zaobserwowano obecność kormoranów to miejsca już wymienione tj. stare molo w Nadolu (sektor 16), Brzyński las (sektor 1 i 2). Zauważono jednak nowe miejsca ich występowania tj. maszt oświetleniowy po drugiej stronie jeziora w strefie ekonomicznej (sektor 12) oraz larseny (sektory 11,12,13). Część kormoranów w tych miejscach także noclegowała, jednak było to ilość marginalna w stosunku do sektorów 1 i 2. Największe ilości ptaków zaobserwowano podczas rejsów kiedy to kormorany żerowały na jeziorze, w okresie letnim można było je zauważyć we wszystkich sektorach (I-V) na powierzchni jeziora. Jednak najwięcej można było zauważyć w sektorach I i II, na wysokości noclegowiska oraz przystani w Lubkowie. Z uwagi na ogromną liczbę ptaków mogło dojść do niedoszacowanie liczby całkowitej. Podczas badań wykonywano zdjęcia seriami i analizowano wyniki po badaniach terenowych żeby zminimalizować błąd obliczeń. Trzeba także mieć na uwadze fakt, że część ptaków w momencie liczenia / fotografowania mogła znajdować się pod wodą. W okresie jesiennym wykonano 11 badań w terenie, presja kormorana na jeziorze znacząco spadła i ustabilizowała się na poziomie 150-200 szt. aż do końca roku. Większość ptaków można było zaobserwować w tych samych sektorach, na molo w Nadolu (sektor 16) oraz w lesie na trasie Nadole Brzyno. Kormorany dalej nocowały w Brzyńskim lesie (sektor 2). Zauważono większe zagęszczenie podczas żerowanie przy kanale do EWŻ (sektor V).

13 S t r o n a 1800 Inwentaryzacja populacji kormorana czarnego na jeziorze Żarnowieckim w 2018 roku. 1600 1400 1200 Liczba całkowita (szt.) 1000 800 600 400 200 0 styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień Wykres 1 Oszacowana liczebność populacji kormoranów na jeziorze Żarnowieckim w 2018 roku, wraz z linią trendu.

14 S t r o n a 4.2 Szacunkowa konsumpcja ryb przez kormorany. Kormorany zazwyczaj żerują w małych i płytkich akwenach, jak podają niektórzy autorzy ptaki te mogą nurkować nawet do 10-25 metrów a ich dzienne spożycie ryb waha się w zakresie 400-600 gram. Jednak w czasie lęgowym oraz podczas karmienia piskląt wartość spożywanej ryby może wynosić nawet do 800 gram dziennie (Martyniak i in. 2013) Wpływ kormoranów na poszczególne gatunki ryb jest z pewnością uzależniony od wielu czynników m. in. charakterystyki danego zbiornika wodnego, poziomu eutrofizacji czy antropopresji. Z wyników które są dostępne teraz można w łatwy sposób oszacować ile kilogramów ryb upolowały kormorany w szczycie ich występowania: 1560 szt. x (400g+600g) / 2 = 780 000 g = 780 kg ryb/dzień. Na tym poziomie wiedzy o jeziorze Żarnowieckim nie można określić jak bardzo istotnie wypływa to na ekosystem akwenu. 4.3 Wyniki pomiarów stratyfikacji termiczno tlenowej. Badanie stratyfikacji termiczno tlenowej (TT) wykonywane było od kwietnia do października raz w miesiącu, za pomocą przenośnej sondy jednokanałowej firmy HACH wraz z konduktometrem na 15 metrowym przewodzie. Badania były wykonywane przy okazji rejsów badawczych po jeziorze. Miejscem wykonywania badań był głęboczek przy na wysokości DPS, głębokość w tym miejscu dochodzi do 20 m (Fig. 3, str. 7). Wyniki badań parametrów fizyko-chemicznych wody dają cząstkową wiedzę o procesach zachodzących w jeziorze w całym roku. Jezioro Żarnowieckie, pod względem hydrologicznym, jest bardzo charakterystyczne i działa na nie mnóstwo czynników w związku z tym nie można sklasyfikować go do jednej kategorii limnologicznej. Badania mają wyjaśnić czy w jeziorze dochodzi do ruchów miktycznych wody, zmiany głębokości występowania termokliny oraz pokazanie anoksji. Stopień zasiedlania jeziora przez organizmy żywe w przekroju poprzecznym jest uwarunkowany od zasięg występowania tlenu w wodzie.

15 S t r o n a Wykresy z wynikami (strony nr 15, 16, 17.) przedstawiają sytuacje tlenową, w przekroju poprzecznym (do 15 m głębokości) z pomiarami co 1 m. Temperatura maksymalna wód jeziora Żarnowieckiego dochodziła do 23 C w strefie litoralu (w lipcu), najniższą temperaturę zanotowano w kwietniu 7 C. Natlenienie jeziora jest dynamiczne i mieści się w przedziale od 0,5 mg/l w okresie stagnacji do 18 mg/l przy w czasie cyrkulacji wiosennej w kwietniu. Wysoka wartość tlenu w wodzie w kwietniu i maju w głębszych partiach zbiornika pozwala rybom na swobodne żerowanie na tych głębokościach. Niższy wynik (tlenu) w czerwcu prawdopodobnie związany był z zakwitami i wzmożoną fotosyntezą w zbiorniku. Temperatura wody w przekroju poprzecznym w lipcu i sierpniu jest niemal identyczna na każdej głębokości. Wspólną cechą jest także występowanie zjawiska anoksji (deficytu tlenowego) na głębokości 8-10 m. Taki stan rzeczy wynika z procesów zachodzących w środowisku wodnym w czasie gdy są zakwity, wysoka temperatura, znaczny postęp eutrofizacji. Skutkiem czego jest brak jakiegokolwiek życia poniżej tej głębokości. We wrześniu sytuacja tlenowa poprawiła się, ma to związek z fizycznymi właściwościami tlenu, to znaczy im niższa temperatura wody tym łatwiej tlen w niej się rozpuszcza. W październiku wyniki znacząco poprawiły się, nie było stref beztlenowych, silne wiatry i spadek temperatury zainicjowały cyrkulacje wody. W listopadzie i październiku silne wiatry i ujemne temperatury uniemożliwiły dalsze badania parametrów fizyko-chemicznych wody.

16 S t r o n a

17 S t r o n a

18 S t r o n a 5. Podsumowanie i wnioski W obszarze danego zbiornika wodnego w którym zauważono presję kormoranów na ichtiofaunę i gospodarkę rybacką, wpływ tego drapieżnika może być bardzo różny i nie jednoznaczny. Związane jest to z charakterystyką badanego jeziora. To, na jakie gatunki ryb polują kormorany, uzależnione jest głównie od składu ichtiofauny oraz liczebności poszczególnych gatunków ryb stanowiących potencjalne ofiary ptaków w danym akwenie. Poza rozbieżnością gatunkową ryb w diecie kormoranów często zauważa się osobniki ryb o różnych rozmiarach co stwarza je drapieżnikami wszechstronnymi. Presja kormoranów na zasoby ichtiofauny sprawia, że aktualnie masa zjadanych przez te ptaki ryb znacznie przewyższa wartości uzyskiwane przez rybaków w połowach komercyjnych (Krzywosz i Traczuk 2012). Kormorany usuwają z jezior, rzek czy stawów ryby juwenalne, które nie mają szansy przystąpić do tarła oraz często nie mają szans w przyszłości stać się przedmiotem wędkarstwa czy połowów rybackich. Znane są przypadki gdy ataki ptaków kończą się fiaskiem, ale skutkują one istotnymi obrażeniami tkanek, co w konsekwencji pośrednio przyczynia się do śnięć takich ryb. W dodatku zranienia przyczyniają się do wtórnych infekcji bakteryjnych i grzybiczych. Kormorany jako obligatoryjne ichtiofagi zasadniczo wpływają na rybostan wód. Jest to zjawisko oczywiste i do pewnego stopnia przyzwalane. Aczkolwiek w sytuacji gdy nie ma żadnego sposobu który mógłby ograniczyć ich liczebność to dochodzi do znacznego zakłócenia równowagi ekosystemu, a ich wpływ zagraża przyrodzie i gospodarce człowieka. W takiej sytuacji koniecznie trzeba działać w kierunku ograniczenia liczebności kormoranów. Podsumowując, monitoring kormorana na jeziorze Żarnowieckim pozwolił oszacować liczbę tych drapieżników w ciągu całego roku 2018. Wyciągnięto konkretne wnioski dotyczące specyfiki populacji która przebywała na jeziorze tj. brak kolonii lęgowej przy terenie jeziora, brak kormoranów przy terenie akwenu w czasie lęgów, gwałtowny wzrost liczby kormoranów po okresie lęgowym na przełomie czerwca i lipca (ok 1500 szt.) oraz stała populacja kormoranów w okresie jesienno- zimowym, ok 150-200 szt.

19 S t r o n a 6. Fotorelacja Relacja fotograficzna prowadzonych badań, zdjęcia przedstawiono chronologicznie. Foto. 1 Noclegowisko kormorana w sektorach 1 i 2 (01.01.2018 r.) Foto. 2 Kormorany na molu w Nadolu, 27.01.2018r.

20 S t r o n a Foto. 3 Zamarznięte jezioro 12.02.2018r. Foto. 4 Kormorany na wieży w strefie ekonomicznej Żarnowiec, Kartoszyno (24.05.2018 r.)

21 S t r o n a Foto. 5 Kormorany podczas żerowania, NW strefa jeziora (I-II) (czerwiec 2018). Foto. 6 Kormoran na olsze, Brzyński las (czerwiec 2018)

22 S t r o n a Foto. 7 Odchody kormoranów w Brzyńskim Lesie (lipiec 2018) Foto. 8 Kormorany na wieży w Kartoszynie (1.07.2018 r.)

23 S t r o n a Foto. 9 Kormorany w czasie żerowania (18.08.2018 r.) Foto. 10 Sieja (Coregonus lavaretus) wyksztuszona przez kormorana. (22.08.2018 r.)

24 S t r o n a Foto. 11 Spłoszone kormorany, 12.09.2018 r. Foto. 12 Obumarłe drzewa od ptasich odchodów. (wrzesień 2018)

25 S t r o n a Foto. 13 Zdjęcie kormoranów zrobione w terenie, podzielone na kwadraty w celu ułatwienia liczenia, 15.09.2018 r. Foto 14 Konsultacje z ludźmi z branży rybackiej w terenie.

26 S t r o n a 7. Literatura Bzoma S. (2011). Program ochrony kormorana Phalacrocorax carbo w Polsce. Strategia zarządzania populacją kormorana w Polsce SGGW, Warszawa. Dyrektywa Rady 92/43/EWG z 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (Dz.U.UE L z 22 lipca 1992 r. ze zm.) (Dyrektywa Siedliskowa) Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa (wersja ujednolicona) (Dz.U. L 020, 26/01/2010 P. 0007 0025) (Dyrektywa Ptasia) Dyrektywa 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2000 r. ustanawiająca ramy wspólnotowego działania w dziedzinie polityki wodnej (Dz.U. L327, 22/12/2000 P. 0001 0073) (RDW) Krzywosz T., Kamiński M. (2012). Wpływ kormorana na populacje ryb w zbiornikach wodnych na obszarze LSROR Pojezierze Suwalsko-Augustowskie. LGR Pojezierze Suwalsko-Augustowskie, s. 1-43. Krzywosz T., Traczuk P. (2012). Kormoran a jeziorach Warmii i Mazur - liczebność, dieta oraz wpływ na rybostan i rybactwo. Kormoran w aspekcie zrównoważonego korzystania z zasobów rybackich. MIR-PIB Gdynia, s. 19-28. Martyniak A., Hliwa P., Szymańska U., Stańczak K., Gomułka P., Król J. (2013). Próba oszacowania presji kormorana czarnego Phalacrocorax carbo (L. 1758) na ichtiofaunę wód na terenie Stowarzyszenia LGR Opolszczyzna oraz Stowarzyszenia LGR Żabi Kraj. Martyniak A., Wziątek B., Szymańska U., Hliwa P., Terlecki J. (2003). Diet composion of Great Cormorants Phalacrocorax carbo sinensis at Kąty Rybackie, NE Poland. Monitoring ptaków lęgowych. Poradnik metodyczny. Wydanie drugie uzupełnione. 2015. Operat rybacki obwodu rybackiego Jeziora Żarnowieckie na rzece Pierśnica nr. 2 (2010). Wziątek B. M. (2013). Udział w pokarmie kormorana (Phalacrocorax carbo sinensis (L.)) zagrożonych i cennych gospodarczo gatunków ryb w różnych typach żerowisk na obszarze Polski północnej, centralnej i wschodniej. Rozprawy i Monografie, Wydawnictwo UWM, Olsztyn, s. 68.