BADANIA NAD ROZMIESZCZENIEM PRZESTRZENNYM WYBRANYCH FOLIOFAGÓW ZIMUJĄCYCH W ŚCIÓŁCE DRZEWOSTANÓW SOSNOWYCH Robert Zander Zespół Ochrony Lasu w Łopuchówku, Łopuchówko 1, 61-095 Murowana Goślina, Polska; zollopuchowko@lasy.gov.pl
Cel badań Określenie rozmieszczenia owadów w ściółce pod koroną sosny. Określenie wpływu wielkości korony sosny na zagęszczenie owadów na powierzchni podokapowej. Określenie wpływu takich czynników jak: zwarcie koron drzew zagęszczenie pni drzew odległość od brzegu drzewostanu na rozmieszczenie zimujących w ściółce leśnej szkodliwych owadów należących do kilku najpospolitszych gatunków.
Materiały i metodyka badań Informacje ogólne Lokalizacja i okres badań. Owady uwzględnione w badaniach: - Boreczniki (Diprioninae), borecznik krzewian Gilpinia frutetorum (F.) - Strzygonia choinówka (Panolis flammea Schiff.) - Poproch cetyniak (Bupalus pinarius L.) - Siwiotek borowiec (Hyloicus pinastri L.)
Metoda określania rozmieszczenia owadów w ściółce pod koroną sosny ocena liczebności owadów na powierzchni podokapowej w zależności od odległości od pnia sosny porównanie liczebności owadów przy pniu z liczebnością na brzegu powierzchni podokapowej porównanie liczebności owadów w centralnej części powierzchni podokapowej z liczebnością w części brzegowej tej powierzchni Metoda oceny zależności między zagęszczeniem owadów na powierzchni podokapowej, a wielkością powierzchni pionowego rzutu korony Łącznie skontrolowano 122,23 m 2 ścioły, pod koronami 12 drzew. Wielkość najmniejszej powierzchni podokapowej wynosiła 2,25 m 2, a największa 21,38 m 2.
Metoda określania wpływu strefy brzegowej drzewostanu na zmiany liczebności strzygoni choinówki Doświadczenie przeprowadzono na czterech pasach poletek o długości po 60 m. Wzdłuż transektów zbadano zimą liczebność poczwarek, a latem określono liczebność ekskrementów. Metoda określania wpływu zwarcia koron drzew i zagęszczenia pni drzew na liczebność owadów na poletkach próbnych Poletka próbne wzdłuż transektów o długości 100 i 60 m. Jednostka pomiarowa - poletko próbne o długości 50 cm i szerokości 25 cm Łącznie zbadano liczebność owadów na 1280 poletkach
Fragment powierzchni doświadczalnej o szerokości 10 m i długości 110 m. Na szkicu zaznaczono powierzchni podokapowe, pnie sosen i pas poletek.
Pas poletek wzdłuż jednego z transektów o długości 60 m.
Wyniki badań Liczebność i zagęszczenie kokonów boreczników w zależności od wielkości powierzchni podokapowej drzewa
Liczebność i zagęszczenie poczwarek poprocha cetyniaka w zależności od wielkości powierzchni podokapowej drzewa
Liczebność i zagęszczenie poczwarek siwiotka borowca w zależności od wielkości powierzchni podokapowej drzewa
Rozmieszczenie owadów w ściółce pod koroną sosny Boreczniki największe zagęszczenie kokonów występowało przy pniu. Poproch cetyniak poczwarki występowały najliczniej na obrzeżu powierzchni podokapowej. Siwiotka borowiec w centralnej części powierzchni podokapowej występowało 3 razy więcej poczwarek niż w części brzegowej.
Wpływ zwarcia koron drzew i zagęszczenia pni drzew na liczebność owadów na poletkach próbnych Liczebność kokonów kilku gatunków boreczników (w %) na powierzchniach podokapowych i poza nimi w zależności od zwarcia koron drzew bezpośrednio nad poletkami
Liczebność kokonów borecznika krzewiana (w %) na powierzchniach podokapowych i poza nimi w zależności od zwarcia koron drzew bezpośrednio nad poletkami wzdłuż poszczególnych transektów W przypadku gdy zwarcie koron jest luźne poza powierzchniami podokapowymi może występować nawet 40 % populacji boreczników.
1 7 13 19 25 31 37 43 49 55 61 67 73 79 85 91 97 103 109 115 121 127 133 139 145 151 157 163 169 175 181 187 193 199 Liczba kokonów borecznika krzewiana (szt./poletko) 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 96 101 106 111 116 121 126 131 136 141 146 151 156 161 166 171 176 181 186 191 196 Stopień pokrycia ścioły (%) 120 100 80 60 40 20 0 Nr. poletka Zw arcie koron drzew (%) w odległości 1 m od środka poletek próbnych rozmieszczonych w zdłuż transektu o najw iększym zw arciu koron 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Nr poletka Zmiany liczebności borecznika krzew iana na poletkach o w ymiarach 0,25x0,50 m rozmieszczonych w zdłuż transektu o najw iększym zw arciu koron
1 7 13 19 25 31 37 43 49 55 61 67 73 79 85 91 97 103 109 115 121 127 133 139 145 151 157 163 169 175 181 187 193 199 Liczba kokonów borecznika krzewiana (szt./poletko) 1 6 11 16 21 26 31 36 41 46 51 56 61 66 71 76 81 86 91 96 101 106 111 116 121 126 131 136 141 146 151 156 161 166 171 176 181 186 191 196 Stopień pokrycia ścioły (%) 120 100 80 60 40 20 0 Nr poletka Zw arcie koron drzew (%) w odległości 1 m od środka poletek próbnych rozmieszczonych w zdłuż transektu o najmniejszym zw arciu koron 16 14 12 10 8 6 4 2 0 Nr poletka Zmiany liczebności kokonów borecznika krzew iana na poletkach o w ymiarach 0,25x0,50 m rozmieszczonych w zdłuż transektu o najmniejszym zw arciu koron
Liczebność poczwarek poprocha cetyniaka (w %) na powierzchniach podokapowych i poza nimi w zależności od zwarcia koron drzew bezpośrednio nad poletkami Przy małym zwarciu koron liczebność poczwarek, poza powierzchniami podokapowymi, może wynosić do 40 %
Liczebność poczwarek strzygoni choinówki (w %) na powierzchniach podokapowych i poza nimi w zależności od zwarcia koron drzew bezpośrednio nad poletkami
1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91 94 97 100 Liczba poczwarek strzygoni choinówki (szt./poletko) 1 4 7 10 13 16 19 22 25 28 31 34 37 40 43 46 49 52 55 58 61 64 67 70 73 76 79 82 85 88 91 94 97 100 Stopień pokrycia ścioły (%) 120 100 80 60 40 20 0 Nr poletka Zw arcie koron drzew (%) w odległości 1 m od środka poletek próbnych rozmieszczonych w zdłuż transektu o najmniejszym zw arciu koron 7 6 5 4 3 2 1 0 Nr poletka Zmiany liczebności poczw arek strzygoni choinów ki na poletkach o w ymiarach 0,25x0,50 m rozmieszczonych w zdłuż transektu o najmniejszym zw arciu koron
Wpływ strefy brzegowej drzewostanu na zmiany liczebności strzygoni choinówki Liczebność poczwarek strzygoni choinówki (szt. na 10 m pasa poletek)
Średnia liczebność ekskrementów strzygoni choinówki (w szt./dcm 2 ) w drzewostanie sosnowym, w wybranej odległości od jego brzegu
Wnioski 1. Ponieważ zagęszczenie kokonów boreczników nie jest związane z wielkością powierzchni podokapowej, dlatego nie ma potrzeby wybierania drzew przeciętnych, przy określaniu zagęszczenia tych owadów w ściółce. 2. W brzegowej strefie średniowiekowego lub starszego drzewostanu nie należy określać liczebności strzygoni choinówki w celach prognostycznych, w tym również nie należy pobierać prób w ramach kontroli nadzwyczajnych. 3. W drzewostanach o umiarkowanym zwarciu brak jest istotnej korelacji między liczebnością poprocha cetyniaka i boreczników w ściółce, a zwarciem koron oraz liczbą pni sosen w pobliżu miejsca pomiaru liczebności owadów. 4. W drzewostanach sosnowych o umiarkowanym zwarciu zagęszczenie boreczników oraz poprocha cetyniaka i strzygoni choinówki poza powierzchniami podokapowymi może być takie samo jak na powierzchniach podokapowych. 5. W drzewostanach lukowatych poza powierzchniami podokapowymi może zimować w ściółce leśnej ponad 40% populacji borecznika krzewiana, poprocha cetyniaka i strzygoni choinówki. 6. Borecznik krzewian może licznie występować nawet na środku luk o szerokości 4 m, natomiast strzygonia choinówka na środku luk o szerokości do 2 m.