Architektura romańska
Romanizm Sztuka romańska (styl romański, romanizm) - styl w sztukach plastycznych wykonywanych z kamienia XI XIII wieku. Najwcześniej formy stylistyczne zostały ukształtowane na terenach zajmowanych obecnie przez dzisiejsze północne Włochy, Francję i zachodnie Niemcy (XI XII wiek). Wkrótce zasięgiem nowego stylu objęte zostały kolejne tereny Europy i wraz z prowadzonymi wyprawami krzyżowymi przeniknął na Bliski Wschód.
Architektura Większość obiektów w stylu romańskim to były kościoły, których charakterystyczną cechą jest to, że budowane były na planie krzyża. Wznoszenie ich na szeroką skale rozpoczęto po przekroczeniu 1000 roku. Te budowle pełniły w tym okresie podwójną rolę: były ośrodkami kultu i często spełniały funkcję obronną, dając schronienie podczas oblężeń.
ABSYDA pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły świątyni i otwarte do jej wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium,
T R A N S E P T ABSYDA
TRANSEPT Transept, nawa poprzeczna, część kościoła, nawa prostopadła do osi kościoła, położona pomiędzy prezbiterium, a resztą jego budynku
Kościół romański złożony był z prostych brył o surowym, ciężkim i monumentalnym charakterze. Grube mury i wąskie otwory okienne i drzwiowe, masywne wieże, podkreślają obronność założeń. Surowy wygląd rekompensowały bogate zdobnictwo kolumn oraz bram wejściowych. Najczęściej używanym materiałem budowlanym w okresie romańskim był piaskowiec, wapień, granit i inne głazy narzutowe.
Wieża w Pizie Niewątpliwie jednym z najsłynniejszych przykładów architektury romańskiej jest Krzywa Wieża w Pizie, we Włoszech. Wkrótce po rozpoczęciu budowy w 1174 wieża zaczęła odchylać się od pionu, co próbowano korygować w czasie budowy (np. wydłużając kolumny po jednej stronie wieży). Mimo niebezpieczeństwa, jeszcze w 1350 dodano ostatnie piętro, w którym umieszczono dzwony.
Tympanon W architekturze romańskiej i gotyckiej termin ten określa półkoliste lub ostrołukowe pole nad drzwiami, wypełnione rzeźbą lub płaskorzeźbą.
PORTAL ozdobne architektoniczne obramienie drzwi wejściowych (czasami też wewnętrznych) w kościołach, pałacach, ratuszach.
Rzeźba Rzeźba romańska wykonywana była najczęściej w kamieniu, a rzadziej z drewna i brązu. Charakterystyczną jej cechą było to że była nierozerwalnie związana z architekturą. Najczęściej wypełniała miejsca na portalach, w tympanonach, zagłębieniach muru i pokrywała głowice kolumn, trzony filarów.
Tematyką rzeźby romańskiej była przede wszystkim sceny ze Starego i Nowego Testamentu oraz żywoty świętych. Częste były również motywy roślinne i zwierzęce. W rzeźbie romańskiej stosowano tzw. "prawo ram" które kazało komponować postacie ludzkie tak aby mieściły się one w kwadracie. Efektem tego prawa były nierealistyczne proporcje przedstawianych sylwetek.
Drzwi Gnieźnieńskie Pochodzący z około 1175 roku wspaniały zabytek sztuki romańskiej w Polsce, znajdujący się w południowym portalu katedry gnieźnieńskiej. Składa się z dwóch odlanych z brązu skrzydeł z 18 płaskorzeźbami przedstawiającymi sceny z życia i męczeńskiej śmierci św. Wojciecha.
Malarstwo Wiązało się ono z architekturą. Malowidła malowano tam, gdzie nie było rzeźb, czyli zazwyczaj na sklepieniach i fragmentach ścian (np. we Włoszech popularne były przedstawienia w postaci mozaik). Przedstawiały one również sceny z Biblii, jednak w dużo bardziej naturalnych i ożywionych pozach. Miały ograniczoną skalę barw (ochra żółta i czerwona, zieleń i błękit)
Romanizm w Polsce Należy pamiętać, iż typowymi przykładami stylu architektury romańskiej są:
Kościół św. Andrzeja w Krakowie
Kościół w Strzelnie
Kolegiata w Tumie pod Łęczycą
Cechy architektury romańskiej: 1. Zwarta bryła 2. Łuki półkoliste 3. Małe okna 4. Materiał budowlany-kamień 5. Prostota 6. Kościoły dekorowane rzeźbami i płaskorzeźbami.
Ołtarz Mariacki Wita Stwosza w Krakowie