KONIUNKTURA W ROLNICTWIE IV kwartał 2016

Instytut Rozwoju Gospodarczego SZKOŁA GŁÓWNA HANDLOWA W WARSZAWIE Konrad Walczyk Piotr Szajner KONIUNKTURA W ROLNICTWIE IV kwartał 216 ISSN 2392-3741 Badanie okresowe nr 113

2 BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO SGH Rada Programowa: Elżbieta Adamowicz (przewodnicząca), Joanna Klimkowska (sekretarz), Andrzej Kowalski, Marco Malgarini, Gernot Nerb, Ataman Ozyildirim, Janusz Stacewicz, István János Tóth Komitet Redakcyjny i adres Redakcji: Konrad Walczyk (Redaktor Naczelny) Piotr Szajner Anna Jacygrad 2-13 Warszawa, ul. Madalińskiego 6/8 www.sgh.waw.pl/irg Wydawnictwo: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie 2-4 Warszawa, al. Niepodległości 162 Opracowanie powstało w wyniku wspólnych badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH z Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB Wersja elektroniczna czasopisma jest wersja pierwotną Publikacja została zrecenzowana zgodnie z wytycznymi MNiSW Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 216 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. ISSN 2392-3741

3 SPIS TREŚCI I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA...4 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE...6 1) Wskaźnik koniunktury...6 2) Nastroje gospodarstw rolnych...9 3) Przychody pieniężne... 12 4) Oszczędności... 1 ) Zadłużenie... 18 6) Zakupy nawozów mineralnych... 21 7) Zakupy pasz treściwych... 24 8) Zakupy środków ochrony roślin... 27 9) Inwestycje w maszyny i urządzenia... 3 1) Inwestycje w budynki i budowle... 33 11) Dostępność kredytów preferencyjnych... 36 12) Zamiar wzięcia kredytu... 39 13) Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego... 42 14) Zaciągnięcie kredytu rynkowego... 4 1) Skutki anomalii pogodowych... 48 III. SUMMARY...

4 I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA 1 1. W październiku 216 r. koniunktura w polskim rolnictwie poprawiła się, po raz trzeci z rzędu. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGAGR) wzrosła o 1,1 punktu, z poziomu -7, pkt. do -,9 pkt. Poprawa koniunktury jest skutkiem wzrostu przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych wartość wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych zwiększyła się o 2,3 punktu, z poziomu -1,1 pkt. do -7,8 pkt. Wartość wskaźnika zaufania, drugiej składowej IRGAGR, obniżyła się o 1,4 punktu, z poziomu -,8 pkt. do -2,2 pkt. Wzrost przychodów pieniężnych w IV kwartale roku nie jest czymś typowym. Dotąd obserwowaliśmy go wyłącznie w okresach nasilonej działalności rolniczej. Jest konsekwencją obserwowanego od kilku miesięcy wzrostu cen na rynkach produktów rolnych oraz dobrych zbiorów w produkcji roślinnej i wzrostu produkcji zwierzęcej. Wzrost przychodów przełożył się na poprawę sytuacji finansowej gospodarstw ich zadłużenie zmniejszyło się i zwiększyła się zdolność do oszczędzania. Zmiany te okazały się na tyle silne, iż przesądziły o odwróceniu się spadkowej tendencji, która trwała ponad dwa lata wartości wskaźnika koniunktury i jego składowych są wyższe niż przed rokiem, o odpowiednio: 4,9,,9 i 2,7 pkt. Rolnicy przewidują jednak, że w przyszłym kwartale ich przychody pieniężne znacznie się obniżą. Te pesymistyczne prognozy ujawniają się we wspomnianym spadku wartości wskaźnika zaufania. Nadciąga sezonowe spowolnienie aktywności rolniczej maleją zakupy obrotowych środków produkcji, a rolnicy odraczają wydatki inwestycyjne. 2. Zmiany wartości wskaźnika koniunktury były zróżnicowane między badanymi grupami gospodarstw rolnych. Największe wzrosty zanotowano w gospodarstwach o powierzchni 7-1 ha (o 3,6 pkt.), położonych w makroregionie środkowozachodnim (o 4,9 pkt.), zajmujących się chowem i hodowlą zwierząt (o 9,2 pkt.), prowadzonych przez rolników w wieku 46-6 lat (o,1 pkt.) i z wykształceniem podstawowym lub zasadniczym zawodowym (o 3,1 pkt.). Największe spadki wartości wskaźnika koniunktury odnotowano w gospodarstwach położonych w makroregionie zachodnim (o 4, pkt.), zajmujących się uprawą roślin wieloletnich (o 9,2 pkt.), prowadzonych przez osoby młode, do 3 roku życia (o 6,4 pkt.), z wykształceniem wyższym (o 1,9 pkt.). 3. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych wzrosła trzeci kwartał z rzędu i jest dodatnia po raz pierwszy od trzech lat; wynosi +1, pkt. Powodem wzrostu przychodów pieniężnych były wyższe ceny skupu (mleka, trzody chlewnej oraz niektórych zbóż), a także większy wolumen skupu. Czynnikiem stymulującym wzrost krajowych cen w skupie była poprawa koniunktury na rynku światowym. O wzroście przychodów informują przede wszystkim gospodarstwa zajmujące się uprawą roślin innych niż wieloletnie i te, które są zazwyczaj bardziej efektywne wielkoobszarowe, prowadzone przez rolników młodych i z wykształceniem wyższym. 4. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o oszczędności gospodarstw rolnych również zwiększyła się, o 8,4 pkt. do poziomu -23,8 pkt. Wzrost w skali roku wyniósł 3,1 pkt. Kwartalne wzrosty wartości salda zanotowano w większości badanych grup gospodarstw rolnych, z wyjątkiem położonych w makroregionach środkowozachodnim i południowym oraz gospodarstw zajmujących się uprawą roślin wieloletnich, rozmnażaniem roślin i chowem/hodowlą zwierząt. Największy wzrost wartości salda zanotowano w gospodarstwach dużych, o powierzchni powyżej ha (o 27,8 pkt.), położonych w makroregionie północnym (o 23,9 pkt.), zajmujących się uprawą roślin innych niż wieloletnie (o 19,7 pkt.), prowadzonych przez osoby w wieku 46-6 lat (o 12,8 pkt.), z wykształceniem podstawowym (o 1,9 pkt.). Rolnicy przewidują pogorszenie się stanu ich oszczędności w następnym kwartale. 1 Szczegółowy opis metod badawczych i wzory kwestionariuszy zamieszczono na stronie internetowej IRG SGH: http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/kae/struktura/irg/koniunktura/documents/metoda_badawcza.pdf.

. Wzrost przychodów pociągnął za sobą spadek zadłużenia gospodarstw rolnych. Wartość salda odpowiedzi na to pytanie jest niższa niż przed kwartałem o 3, punktu (w przypadku tego pytania spadek wartości salda oznacza poprawę sytuacji) i wynosi -37,6 pkt. Spadek zadłużenia odnotowano w niemal wszystkich badanych grupach gospodarstw rolnych, z wyjątkiem położonych w makroregionach środkowozachodnim i południowym oraz zajmujących się uprawą roślin. Rolnicy spodziewają się dalszej poprawy stanu ich zadłużenia w kolejnym kwartale. 6. Maleją wydatki na zakup obrotowych środków produkcji rolnej. Wartości sald odpowiedzi na pytania o wielkość zakupów nawozów mineralnych, pasz treściwych i środków ochrony roślin obniżyły się o, odpowiednio: 3,6,, i 11, pkt. Zmniejszenie zakupów ma charakter sezonowy. W porównaniu z październikiem 21 r. wyższe są wartości sald wydatków na obrotowe środki produkcji roślinnej (w przypadku nawozów mineralnych o 4,1 pkt., a środków ochrony roślin o 3, pkt.), co jest wyrazem obserwowanej od kilku kwartałów tendencji do przestawiania się gospodarstw rolnych z produkcji zwierzęcej na roślinną. 7. Po jednorazowym odbiciu w III kwartale br. ponownie notujemy spadek nakładów inwestycyjnych. Odsetek gospodarstw, które poniosły lub zamierzają ponieść wydatki na zakup na maszyn i urządzeń rolniczych, zmniejszył się o 1, pkt. proc., zaś o,1 punktu procentowego obniżył się odsetek gospodarstw, które dokonały lub planują dokonać inwestycji w budynki i budowle. Spadek inwestycji obserwujemy w przeważającej części badanych gospodarstw rolnych. Wyjątek stanowią rolnicy młodzi (przed 3 rokiem życia), którzy zwiększyli inwestycje w maszyny i urządzenia o 7,6 pkt. proc., oraz gospodarstwa zajmujące się uprawą roślin wieloletnich i rozmnażaniem roślin; ich nakłady na budynki i budowle wzrosły o, odpowiednio: 7,8 i 13, pkt. proc. 8. Wzrost przychodów zachęcił rolników do zwiększenia stopnia finansowania produkcji z kredytu. Odsetek gospodarstw rolnych, które zaciągnęły kredyt preferencyjny, wzrósł o 2,6 pkt. proc., a na warunkach rynkowych o 1,6 pkt. proc. Spodziewany spadek przychodów w przyszłym kwartale odbija się na skłonności do zaciągania nowych zobowiązań zamiar wzięcia kredytu deklaruje o,4 pkt. proc. mniej gospodarstw rolnych niż przed kwartałem. Ponownie spadła dostępność kredytów preferencyjnych (o 1,1 pkt. proc.). 9. Warunki pogodowe w roku 216 bardziej sprzyjały produkcji rolnej niż w 21 r. Mimo to aż 69,3 ankietowanych gospodarstw rolnych uznało skutki anomalii pogodowych za dotkliwe lub niekorzystne, a ledwie,8 za nieodczuwalne. W historii badania przez Instytut koniunktury w rolnictwie tylko rok 21 był pod tym względem gorszy.

6 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE 1. Wskaźnik koniunktury w rolnictwie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 1 1 - -1-1 -2 IRGAGR średnia trend liniowy składnik cykliczny (prawa skala) Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 1. wskaźnik przychodów pieniężnych -7, -13,7-21,2-19,2-1,1-7,8 2. wskaźnik zaufania -4,6-4,9-3, -3, -,8-2,2 wskaźnik koniunktury (1.ˣ ) -6, -1,8-1,2-14, -7, -,9 2 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 wskaźnik wyrównanych przychodów pieniężnych wskaźnik zaufania

7 1 Wskaźnik koniunktury wg makroregionów 7,4 2,9 - -1-6,3 -, -7,6-8,4 -,7-7, -2,7 -,4 -,9 -,7-1 -2-13,3-14,9-16,9 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216 Wskaźnik koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych -,,1,6 - -1-1 -2-2 -7,2-7,3-7,2-8,1-1,4-13,1-14, -16,6-2,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 1 6,7 Wskaźnik koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne,3 - -1,1-1,9-3,9-1 -7,7-1 -1, -12,6-12,8-14,9-13,9-12,9-2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

8 Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2,7-2 -4-1,3-1,2-6 -8-6,6 -,9-1 -8, -12-14 -11,6-1,6-16 -18-1,6 podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 Wskaźnik koniunktury wg grup PKD 27 1 8,1 1,9 1,2 - -1-3,2-2, -1,1 -,9-4,1-9,3-7,9-1,-1,2-1,2-1 -14,2-2 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q4 21 Q3 216 Q4 216-17,1 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

9 2. Nastroje gospodarstw rolnych 3 2 1-1 -2-3 -4-1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 1. z ufnością 17,2 16,4 18,3 19,1 19,7 18,1 2. z obawą 67,8 69,2 67,1 64,8 66,4 68, 3. ze strachem 1, 14,4 14,6 16,1 13,9 13,4 saldo (1.-3.) 2,2 2, 3,7 3,,8 4,7 wskaźnika zaufania (1.-2.ˣ,1-3.) -6, -1,8-1,2-3, -,8-2,2 2 Nastroje gospodarstw rolnych wg makroregionów 2 19,6 17, 1 1 3,2 4,8 1,9 3,7 9,7 7,3,7 2, 3,2 2,9 - -,4-1,1-1,1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

1 Nastroje gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 1 1 7,6 7,4 11, 9,7 11, 2,3 1,9 3,9 - -3,9-3,8-1 -1-9,4-13, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Nastroje gospodarstw rolnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 2 2 1 1 - -1-1 -2 28,2 13,3 12,7 12,6 8,7 3,4,9 -,1-1,6-6,7-1,8-13,6 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

11 Nastroje gospodarstw rolnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1 11,1 13,3 1 8,6 6,4 8, 3,7 -,4 - -1 -, -4, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 2 Nastroje gospodarstw rolnych wg grup PKD 27 17,7 1 13,6 1, 11, 11, 1 7,2 7,1 8, 4,7 3,1 3,6 - uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -,3-1,3 chów i hodowla zwierząt,8,2 działalność mieszana Q4 21 Q3 216 Q4 216

12 3. Przychody pieniężne 2 1-1 -2-3 -4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 przewidywania 1. wzrosły 2,6 27,8 13,4 17,4 24,2 32,9 17,7 2. nie zmieniły się 39,2 33, 36,6 41, 38,1 3,2 4,7 3. zmalały 4,2 39,2,1 41,1 37,8 31,9 41,6 brak 8,2, 9, 8, 7,3,4 4,7 saldo (1.-3.) -19,6-11,4-36,7-23,7-13,6 1, -23,9 1 Przychody pieniężne wg makroregionów 1 8,6 3, 4,,7 1, - -1-1 -2-2 -3,2-3, -3,2 -, -1,7-13, -14,6-19,3-21,9-2,9 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

13 Przychody pieniężne wg powierzchni gospodarstw rolnych 2 1 1 - -1-1 -2-2 -3 16,3,3-2,6-4,6-9,9-11, -13,1-12,6-1, -17,7-17, -23,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 4 2-2 -4-6 -8-1 -12-14 -16 Przychody pieniężne wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3,1 1,7 1,3-3,7-4,3-7,4-11,9-12,2-13, -14,4-14,3-14,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

14 Przychody pieniężne wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4,,6,2 - -1-1 -2-4,8-1,6-1,9-14,6-14,1-16, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 3 2 1 7,3 1,1 Przychody pieniężne wg grup PKD 27 22,7 19,2 1,7-1 -8,8-4,2-7, -4,3-1,9-2 -3-24, -1,8-16,1-18,7-4 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin -3,2 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 21 Q3 216 Q4 216

1 4. Oszczędności -1-2 -3-4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 przewidywania 1. wzrosły 11,3 16,1 8, 7, 12,9 1, 13,1 2. nie zmieniły się 4,4 4,9 39,9 43,9 42, 4,2 44, 3. zmalały 48,3 43, 1,6 48,6 4,1 39,3 42, 4. brak 2,6 19,6 19,3 19,8 18,2 17,4 17, saldo (1.-3.) -37, -26,9-43,1-41,1-32,2-23,8-29,4 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 - Oszczędności wg makroregionów -17,6-18,1-17,2-2,1-23,8-22,6-27,3-27,9-26,8-26,4-27,1-34,6-33,2-33,1-44, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

16 Oszczędności wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-1,4-14, -2-3 -3-32,1-28,3-2,9-2,3-24,3-3,4-31,2-3, -27,3-4 -4-42,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Oszczędności wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 -4-19,9-23,9-23,4-22,7-26, -2, -27,9-26,9-27,9-27, -3,9-36,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

17 Oszczędności wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-17,7-2 -3-3 -4-22,6-24,1-26,3-2,2-2,1-31,6-33, -34,2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 2 1 1,2 Oszczędności wg grup PKD 27 7,7-1 -2-3 -4 - -17,6-32,6-12,9 uprawa roślin innych niż wieloletnie -1,3-21,4 uprawa roślin wieloletnich -36,9 -, rozmnażanie roślin -41,2-29,8-31,6 chów i hodowla zwierząt -29, -28, -3,8 działalność mieszana Q4 21 Q3 216 Q4 216

18. Zadłużenie 1-1 -2-3 -4-1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 przewidywania 1. wzrosło 12,4 1,2 12,8 14,6 11,4 11,3 11,9 2. nie zmieniło się 4,4 43,9 38,3 4,4 43,1 39,7 31,3 3. zmalało 47,2 4,9 48,9 4, 4, 48,9 6,8 4. brak 31,3 3,6 32, 34,8 33,8 32,9 34, saldo (1.-3.) -34,8-2,7-36,1-2,4-34,1-37,6-44,9 Zadłużenie wg makroregionów -1-2 -17, -3-4 - -23,4-32,4-2,1-2, -27,7-3,1-3,4-38,8-33,2-43,9-44,9-4,1-47,7-49,8-6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

19 Zadłużenie wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -21,9-24,4-26,2-27,7-29,3-31,9-34,9-34,1-3, -36,1-38,9-38,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zadłużenie wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -18,6-22,4-24, -24,7-29,6-28,9-32,6-34,6-36,9-38,1-37,7-39,4 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

2 Zadłużenie wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -9, -2-2 -3-3 -4-4 -26,2-32,1-3,3-31,4-36,1-37, -4,2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216-32,6 3 2 1-1 Zadłużenie wg grup PKD 27 18,8-2 -3-4 -24,9-26,7-3,-34,7-32,3-34,6-16,6-18, -3,7-2,8-31, -3,6 - -6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin Q4 21 Q3 216 Q4 216-44, -47,6 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

21 6. Zakupy nawozów mineralnych 1-1 -2-3 -4 - -6-7 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 1. wzrosły 13,6 11,7 12, 14, 1,6 12,8 2. nie zmieniły się 63, 8,2 6,4 8,3 8,2 6,1 3. zmalały 23,3 3,1 27,7 27,2 26,3 27,1 4. nie dokonano 4,6 8,9 11,2 4, 3,8 9, saldo (1.-3.) -9,7-18,4-1,7-12,7-1,7-14,3 Zakupy nawozów wg makroregionów - -2,6-1 -7, -7, -1-11,3-12,9-1,7-14,2-13,2-14,7-1,6-12,6-13,1-2 -2-3 -21,4-21,6-2,2 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

22 Zakupy nawozów wg powierzchni gospodarstw rolnych - -2,6-1 -1-1,4-14,1-6,6-7, -2-2 -18, -23,3-2,9-3 -3-28,6-29,1-28,3-28, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zakupy nawozów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 1,2 -,3 -,7-1,7-1,7-14,6-16, -17,6-19,3-22, -24,2-3,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

23 Zakupy nawozów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1,6-1 -9, -8,1-6,3-1 -14,2-2 -18,4-18,8-17,7-2 -3-24,9 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zakupy nawozów wg grup PKD 27-1 -2-3 -12,1-4, -8,2-1, -,4-12,8-2,4-28,1-21,2-16,1-19,3-11,9-17,6-4 -33,3 - -6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -6, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 21 Q3 216 Q4 216

24 7. Zakupy pasz treściwych 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 1. wzrosły 12,6 22,9 18,9 14,9 14, 11, 2. nie zmieniły się 6,1 3,2 8,3 8,9 8, 6, 3. zmalały 27,3 23,9 22,8 26,2 27, 29, 4. nie dokonano 29,1 31, 3,8 27,4 32,8 31, saldo (1.-3.) -14,7-1, -3,9-11,3-12, -18, Zakupy pasz wg makroregionów 1,7 - -,4-1,8-2,9-1,3-1 -8, -1-13, -1,9-13,9-2 -16,8-18,1-18, -19, -2-22,8-23, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

2 - Zakupy pasz wg powierzchni gospodarstw rolnych 2,3, -1-1 -2-2 -3-3 -8,2-12,6-14,6-13,8-18,1-17, -22,1-2,1-24,1-29,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zakupy pasz wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 1 1, 1 2,9 2,2 - -1-1 -2-2 -6, -9, -6,8-7,2-17, -18,2-1,6-17,1-2,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

26 Zakupy pasz wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1 1,7, - -1-1 -7,7-1,3 -, -7,3-2 -2-19, -18,2-22, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zakupy pasz wg grup PKD 27 2 1 2,9 6,1 12,9-1 -2-3 -4 -,7-19,1-28,4-14,7-21,7-32,3 -,6-8,8-11, -11,8-2, - -6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -, rozmnażanie roślin Q4 21 Q3 216 Q4 216 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

27 8. Zakupy środków ochrony roślin 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 saldo średnia trend liniowy Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 1. wzrosły 14,1 9,7 1,6 12,9 16,9 1,8 2. nie zmieniły się 8,6 8,3 6,6 61,8 8,4 9,6 3. zmalały 27,3 32, 28,8 2,3 24,7 29,6 4. nie dokonano 4,7 12,2 17,1,9 4,8 13,1 saldo (1.-3.) -13,2-22,3-18,2-12,4-7,8-18,8 Zakupy środków ochrony roślin wg makroregionów 1,4,4 - -1-1 -2-2 -3,4-1,2-14,2-2,2-2,7-21, -,6-12,3-2,2-9, -1,4-3 -3-26, -29,7 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

28 Zakupy środków ochrony roślin wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1, -1-1 -2-2 -3-3 -6,8-13,4-1, -16,9-16,8-19,6-23,7-23,2-23,9-26,4-3,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zakupy środków ochrony roślin wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 1 7,4 - -1-6, -3,1-1 -2-2 -3-3 -13, -12,4-16, -18, -21,1-21,7-24, -29, -29,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

29 Zakupy środków ochrony roślin wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1 4,7 - -1-8,4-8, -1-2 -2-13,8-22,3-21, -19,9-1,8-3 -26,9 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zakupy środków ochrony roślin wg grup PKD 27 4 3 32,7 2 1 4, -1-2 -3-4 - -17,2 -,4-14,1-8,1-6, -43,3-38, -18,4-24,4-9,4-23,6-21, -6-7 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -7,1 rozmnażanie roślin Q4 21 Q3 216 Q4 216 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

3 9. Inwestycje w maszyny i urządzenia 4 4 3 3 2 2 1 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 dokonano średnia trend liniowy w Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 dokonano 43,3 4,1 42,6 37,9 39,7 38,2 nie dokonano 6,7 9,9 7,4 62,1 6,3 61,8 4 4 3 3 2 2 1 1 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg makroregionów 46, 44,3 4,1 41,742,1 42,8 41,6 39,639,8 4, 37,7 34,1 32,2 32,1 3, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

31 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 2,2 2,1 48,8 4 4,1 4,3 4, 3 2 18, 2,9 24, 26, 19,9 19,3 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 6,1 4 3 46,2 47, 42,9 46,2 42,4 38,8 34,4 33,7 27,7 2 19,9 19, 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

32 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6 4 3 32,2 32,7 32,1 43,3 4, 39, 46,2 49, 47,4 2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 8 7 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg grup PKD 27 73,1 6 4 44,2 41,2 38,6 39,9 36,4 33,7 32,7, 4,9 41,8 39,1 39,6 37, 3, 3 2 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 21 Q3 216 Q4 216

33 1. Inwestycje w budynki i budowle 28 26 24 22 2 18 16 14 12 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 dokonano średnia trend liniowy w Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 dokonano 19,7 21, 18,8 14,1 16,8 16,7 nie dokonano 8,3 79, 81,2 8,9 83,2 83,3 Inwestycje w budynki i budowle wg makroregionów 3 26,1 2 2 1 1 21,4 18, 16, 2,7 16,9 13,7 17, 1,7 19,219,4 18, 16,9 11,2 9,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

34 Inwestycje w budynki i budowle wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 28,4 2 2 1 1 14,7 14,2 12,7 13, 9,9 1,9 19,8 1,7 17, 23,4 21,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Inwestycje w budynki i budowle wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 31,2 2 2 1 1 22,8 2,9 18,4 19,1 18,8 2, 14,9 1,8 12,2 1,2 9,7 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

3 Inwestycje w budynki i budowle wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 2 1 18,9 12,7 14,1 2,9 16,2 16,1 2,9 2,2 23,7 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 Inwestycje w budynki i budowle wg grup PKD 27 4 44,6 4 3 3 2 2 1 18, 1,1 13,7 22,3 17, 24,8 2, 11, 2,2 18,6 19,8 2,3 17,416,6 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 21 Q3 216 Q4 216

36 11. Dostępność kredytów preferencyjnych 9 9 8 8 7 7 6 6 4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy w Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 tak 78, 76,3 76,3 77,4 7,9 74,8 nie 21, 23,7 23,7 22,6 24,1 2,2 Dostępność kredytów preferencyjnych wg makroregionów 84 82,6 82 8 78 76 74 77, 76,6 74, 72,9 78,4 77, 76,4 76,7 74,6 73, 79,4 73,7 79, 72 71,1 7 68 66 64 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

37 Dostępność kredytów preferencyjnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 9 8 7 6 63,4 62,4 64, 7,3 76,7 77,9 78,2 7,4 68,6 6,6 81, 78,9 4 3 2 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 9 8 7 6 4 3 2 1 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 8,4 79,7 74,6 76,4 78,6 7,4 77,4 73,3 74, 7,2 71,7 63,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

38 84 82 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 81,4 8 78 77,3 76,6 76,7 76,8 76 74 72 74,4 71,4 73,7 74,8 7 68 66 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 Dostępność kredytów preferencyjnych wg grup PKD 27 9 8 7 6 76,87,476,3 73,4 61,61,6 69,267, 8,682,28,4 77,47,8 72,1 4 3 26,7 2 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 21 Q3 216 Q4 216

39 12. Zamiar wzięcia kredytu 4 4 3 3 2 2 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy w Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 tak 27,6 27,9 28,3 22,8 23,3 22,9 nie 72,4 72,1 71,7 77,2 76,7 77,1 Zamiar wzięcia kredytu wg makroregionów 4 3 31,9 3,3 3,9 3 2 2 1 27,7 2,9 2,8 21,3 19,7 26,9 23,3 22,2 19,3 22,3 19, 1, 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

4 Zamiar wzięcia kredytu wg powierzchni gospodarstw rolnych 4 4 39,8 3 3 26,8 31, 32,8 2 2 1 1 14,9 14,6 12,8 9,8 18, 12,3 22,7 22,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zamiar wzięcia kredytu wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 2 2 1 1 29, 32,9 28,9 3,3 26,7 26,1 26, 23,2 2,3 19, 18, 1,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

41 Zamiar wzięcia kredytu wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 2 2 1 22,3 2,6 17,4 3,1 22, 2, 32,9 3,2 26, 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zamiar wzięcia kredytu wg grup PKD 27 4 3 3 2 2 26,3 23,923,3 24,9 2,2 16,3 34,6 32, 31,2 24,4 21,8 28,7 24, 22, 1 1 7,9 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 21 Q3 216 Q4 216

42 13. Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego 7 6 6 4 4 3 3 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy w Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q2 216 Q3 216 Q4 216 tak 4, 37,1 39,1 33,4 34,8 37,4 nie 9, 62,9 6,9 66,6 6,2 62,6 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg makroregionów 4 4 3 3 2 2 44, 42,4 37, 38,3 3,7 3,9 39,6 37,1 3, 3,6 36,3 32,4 34,1 21,7 19,8 1 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

43 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 46,6 1,6 2,6 4 3 38,6 34,8 38,6 2 17,8 16,1 2, 17,9 14, 14,8 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 4 3 3 2 41, 41,7 27,7 33,1 42,3 4,2 33,9 31,3 37,4 23, 24,4 22,6 2 1 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

44 4 4 3 3 2 2 1 1 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 34,3 3,1 3,8 38,1 3, 39, 4,2 4, podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 34,8 4 4 3 3 2 2 1 1 36,3,8 42, uprawa roślin innych niż wieloletnie Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg grup PKD 27 29, 2,6 23,7 uprawa roślin wieloletnich 16,7 1,4 12, rozmnażanie roślin Q4 21 Q3 216 Q4 216 43,4 43,7 4,4 chów i hodowla zwierząt 37, 33,833,2 działalność mieszana

4 14. Zaciągnięcie kredytu rynkowego 28 26 24 22 2 18 16 14 12 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 tak średnia trend liniowy w Q3 21 Q4 21 Q1 216 Q1 216 Q3 216 Q4 216 tak 23,1 2,6 24, 18,8 2,3 21,9 nie 76,9 79,4 76, 81,2 79,7 78,1 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg makroregionów 3 2 2 1 21,2 2,6 24,8 18, 16,1 14,3 27,26,9 21,6 2,8 21,1 21, 19, 17, 1, 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 21 Q3 216 Q4 216

46 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 33,2 3 27, 29,4 2 2 1 1 9,7 16,9 14, 14, 12, 11,4 2,8 17, 22, do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 21 Q3 216 Q4 216 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 2,2 19,2 2,2 23,3 21,3 23,4 19,1 19,7 21,6 18,6 16,2 1 1 13,4 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 21 Q3 216 Q4 216

47 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 21,7 21,8 2,7 2,4 21, 19,4 19,4 22,4 23,6 1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 21 Q3 216 Q4 216 3 3 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg grup PKD 27 29,6 27,4 2 2 1 17,7 21,6 22, 21,9 18,8 1,2 12,9 12, 21, 19,419,2,2 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 21 Q3 216 Q4 216

48 1. Skutki anomalii pogodowych w Q4 211 Q4 212 Q4 213 Q4 214 Q4 21 Q4 216 dotkliwe 1,3 13, 7,9 4,4 27,2 17,1 niekorzystne 4,6 44,8 36,8 31,1 4, 2,2 nieznaczne 32, 33,1 39,8 4,2 1,4 24,8 nieodczuwalne 6,6 9,2 1, 19,2 2,9,8 Skutki anomalii pogodowych wg makroregionów 7 6 3,8 9,1 6, 47,7 4,6 4 3 2 1 37,3 32, 24,2 23,9 2,1 17,2 14, 13,6 13,6 8,7 4,8,7 6,7 2,4 3, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne 7 Skutki anomalii pogodowych wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 3,1 7,9 4 3 2 1 41,4 3, 1,8 12,3 12,8 44,7 34, 8, 23, 18,6 17,4 19,2 4,7,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne

49 7 6 Skutki anomalii pogodowych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 9,9 2,8 1,2 46,3 4 3 2 1,4 21, 24,2 17,6 16,6 26, 2, 21,6 1 3,3,4 6,2 6,7 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne 6 Skutki anomalii pogodowych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 4,4 1,1 49,2 4 3 2 18,9 26, 1,4 24, 2, 22,8 1,4,8 6,1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne 6 3,1 Skutki anomalii pogodowych wg grup PKD 27 1,6 2,8 4, 43,1 4 3 2 1 19, 22,2,2 1,7 33, 3, 31,3 23,2 18, 12, 1,8 7,8 7, 6,4, uprawa niewieloletnich uprawa wieloletnich rozmnażanie roślin chów mieszana dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne

III. SUMMARY In October 216 economic situation of Polish farms improving third time in a row. The IRG SGH agricultural indicator (IRGAGR) increased by 1.1 points, from -7. pts to -.9 pts. The rise in the indicator was due to an increase in the smoothed money income indicator (by 2.3 pts, from -1.1 to -7.8 pts). The confidence indicator, the second component of IRGAGR, declined by 1.4 pts, from -.8 to -2.2 pts). A money income growth in the 4 th quarter of a year is not typical. So far it has been only noticed in periods of expansion. This time the increase in money income was effected by a rise in agricultural production and market prices of agricultural products, which have been observed for a couple of months. Higher money income, in turn, improved financial situation of farmers their indebtedness dropped, and their ability to save increased. These changes were strong enough to invert the declining tendency of farms economic situation that had lasted over two years. The agricultural indicator and its components are up from the respective year 21 figures. However, farmers expect their money income to slide in the next quarter. This reflected in the fall of the confidence indicator. Seasonal slowdown in agricultural activity is coming up farmers cut purchases of production inputs and investments.