7 FIZYKA Przedmiotowy system oceniania Kursywą oznaczono treści dodatkowe.

7 FIZYKA Przedmiotowy system oceniania Kursywą oznaczono treści dodatkowe. Wymagania na poszczególne oceny Rozdział I. ZACZYNAMY UCZYĆ SIĘ fizyki Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń podaje nazwy przyrządów stosowanych opisuje sposoby poznawania przyrody samodzielnie projektuje tabelę pomiarową, krytycznie ocenia wyniki pomiarów w poznawaniu przyrody rozróżnia pojęcia: obserwacja, pomiar, np. do pomiaru długości ławki, pomiaru czasu planuje pomiary tak, aby zmierzyć wielkości przestrzega zasad higieny i bezpieczeństwa doświadczenie pokonywania pewnego odcinka drogi mniejsze od dokładności posiadanego w pracowni fizycznej wyróżnia w prostych przypadkach czynniki, przeprowadza proste doświadczenia, które przyrządu pomiarowego stwierdza, że podstawą eksperymentów które mogą wpłynąć na przebieg zjawiska sam zaplanował rozkłada siłę na składowe fizycznych są pomiary omawia na przykładach, jak fizycy poznają wyciąga wnioski z przeprowadzonych graficznie dodaje siły o różnych kierunkach wymienia podstawowe przyrządy służące świat doświadczeń projektuje doświadczenie demonstrujące do pomiaru wielkości fizycznych objaśnia na przykładach, po co nam fizyka szacuje wyniki pomiaru dodawanie sił o różnych kierunkach zapisuje wyniki pomiarów w tabeli selekcjonuje informacje uzyskane z różnych wykonuje pomiary, stosując różne metody demonstruje równoważenie się sił mających rozróżnia pojęcia: wielkość fizyczna źródeł, np. na lekcji, z podręcznika, pomiaru różne kierunki i jednostka wielkości fizycznej z literatury popularnonaukowej, internetu projektuje samodzielnie tabelę pomiarową stwierdza, że każdy pomiar obarczony jest wyjaśnia, że pomiar polega na porównaniu opisuje siłę jako wielkość wektorową, niepewnością wielkości mierzonej ze wzorcem wskazuje wartość, kierunek, zwrot i punkt oblicza wartość średnią wykonanych projektuje tabelę pomiarową pod kierunkiem przyłożenia wektora siły pomiarów nauczyciela demonstruje równoważenie się sił mających stosuje jednostkę siły, którą jest niuton (1 N) przelicza jednostki czasu i długości ten sam kierunek potrafi wyobrazić sobie siłę o wartości 1 N szacuje rząd wielkości spodziewanego wykonuje w zespole kilkuosobowym posługuje się siłomierzem wyniku i wybiera właściwe przyrządy zaprojektowane doświadczenie podaje treść pierwszej zasady dynamiki pomiarowe (np. do pomiaru długości) demonstrujące dodawanie sił o różnych Newtona posługuje się pojęciem niepewności kierunkach pomiarowej; zapisuje wynik pomiaru demonstruje skutki bezwładności ciał wraz z jego jednostką oraz informacją o niepewności wyjaśnia, dlaczego wszyscy posługujemy się jednym układem jednostek układem SI używa ze zrozumieniem przedrostków, np. mili-, mikro-, kilo- projektuje proste doświadczenia dotyczące np. pomiaru długości wykonuje schematyczny rysunek obrazujący układ doświadczalny wyjaśnia istotę powtarzania pomiarów zapisuje wynik zgodnie z zasadami zaokrąglania oraz zachowaniem liczby cyfr znaczących wynikającej z dokładności pomiaru lub z danych 114 Przedmiotowy system oceniania

planuje pomiar np. długości tak, aby zminimalizować niepewność pomiaru projektuje tabelę pomiarową pod kierunkiem nauczyciela definiuje siłę jako miarę działania jednego ciała na drugie podaje przykłady działania sił i rozpoznaje je w różnych sytuacjach praktycznych (siły: ciężkości, nacisku, sprężystości, oporów ruchu) wyznacza wartość siły za pomocą siłomierza albo wagi analogowej lub cyfrowej, zapisuje wynik pomiaru wraz z jego jednostką oraz informacją o niepewności wyznacza i rysuje siłę wypadkową sił o jednakowych kierunkach określa warunki, w których siły się równoważą rysuje siły, które się równoważą wyyjaśnia, od czego zależy bezwładność ciała posługuje się pojęciem masy jako miary bezwładności ciał ilustruje I zasadę dynamiki Newtona wyjaśnia zachowanie się ciał na podstawie pierwszej zasady dynamiki Newtona Rozdział II. Ciała w ruchu Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: omawia, na czym polega ruch ciała opisuje wybrane układy odniesienia odczytuje dane zawarte na wykresach sporządza wykres na podstawie danych wskazuje przykłady względności ruchu wyjaśnia, na czym polega względność ruchu opisujących ruch zawartych w tabeli rozróżnia pojęcia: droga i odległość szkicuje wykres zależności drogi od czasu na rysuje wykres zależności drogi od czasu analizuje wykres i rozpoznaje, czy opisana stosuje jednostki drogi i czasu podstawie podanych informacji w ruchu jednostajnym prostoliniowym zależność jest rosnąca, czy malejąca określa, o czym informuje prędkość wyodrębnia zjawisko z kontekstu, wskazuje wykonuje doświadczenia w zespole opisuje prędkość jako wielkość wektorową wymienia jednostki prędkości czynniki istotne i nieistotne dla wyniku szkicuje wykres zależności prędkości od projektuje i wykonuje doświadczenie opisuje ruch jednostajny prostoliniowy doświadczenia czasu w ruchu jednostajnym pozwalające badać ruch jednostajny wymienia właściwe przyrządy pomiarowe wyjaśnia, jaki ruch nazywamy ruchem stosuje wzory na drogę, prędkość i czas prostoliniowy mierzy, np. krokami, drogę, którą zamierza jednostajnym rozwiązuje trudniejsze zadania obliczeniowe rysuje wykres zależności prędkości od czasu przebyć posługuje się wzorem na drogę w ruchu dotyczące ruchu jednostajnego w ruchu jednostajnym na podstawie danych mierzy czas, w jakim przebywa zaplanowany jednostajnym prostoliniowym rozwiązuje zadania nieobliczeniowe z doświadczeń odcinek drogi szkicuje wykres zależności prędkości od dotyczące ruchu jednostajnego analizuje wykresy zależności prędkości stosuje pojęcie prędkości średniej czasu w ruchu jednostajnym na podstawie planuje doświadczenie związane od czasu i drogi od czasu dla różnych ciał podaje jednostkę prędkości średniej podanych danych z wyznaczeniem prędkości, wybiera właściwe poruszających się ruchem jednostajnym Przedmiotowy system oceniania 115

wyjaśnia, jaką prędkość (średnią czy chwilową) wskazują drogowe znaki ograniczenia prędkości definiuje przyspieszenie stosuje jednostkę przyspieszenia wyjaśnia, co oznacza przyspieszenie równe np. 1 m s2 rozróżnia wielkości dane i szukane wymienia przykłady ruchu jednostajnie opóźnionego i ruchu jednostajnie przyspieszonego oblicza wartość prędkości posługuje się pojęciem prędkości do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnego rozwiązuje proste zadania obliczeniowe związane z ruchem, stosując związek prędkości z drogą i czasem, w którym ta droga została przebyta zapisuje wyniki pomiarów w tabeli odczytuje z wykresu zależności prędkości od czasu wartości prędkości w poszczególnych chwilach oblicza drogę przebytą przez ciało w ruchu jednostajnym prostoliniowym rysuje wykres zależności drogi od czasu w ruchu jednostajnym prostoliniowym na podstawie danych z tabeli posługuje się jednostką prędkości w układzie SI, przelicza jednostki prędkości (przelicza wielokrotności i podwielokrotności) zapisuje wynik obliczenia w zaokrągleniu do liczby cyfr znaczących wynikającej z dokładności pomiaru lub z danych (np. z dokładnością do 2 3 cyfr znaczących) wyznacza prędkość, z jaką się porusza, idąc lub biegnąc, i wynik zaokrągla zgodnie z zasadami oraz zachowaniem liczby cyfr znaczących wynikającej z dokładności pomiaru lub z danych szacuje długość przebytej drogi na podstawie liczby kroków potrzebnych do jej przebycia odróżnia prędkość średnią od prędkości chwilowej wykorzystuje pojęcie prędkości średniej do rozwiązywania prostych zadań obliczeniowych, rozróżnia dane i szukane, przelicza wielokrotności i podwielokrotności wyjaśnia, jaki ruch nazywamy ruchem jednostajnie przyspieszonym wyjaśnia sens fizyczny przyspieszenia odczytuje z wykresu zależności prędkości od czasu wartości prędkości w poszczególnych chwilach narzędzia pomiarowe, wskazuje czynniki istotne i nieistotne, wyznacza prędkość na podstawie pomiaru drogi i czasu, w którym ta droga została przebyta, krytycznie ocenia wyniki doświadczenia przewiduje, jaki będzie czas jego ruchu na wyznaczonym odcinku drogi, gdy jego prędkość wzrośnie: 2, 3 i więcej razy przewiduje, jaki będzie czas jego ruchu na wyznaczonym odcinku drogi, gdy jego prędkość zmaleje: 2, 3 i więcej razy wyjaśnia, od czego zależy niepewność pomiaru drogi i czasu wyznacza na podstawie danych z tabeli (lub doświadczania) prędkość średnią wyjaśnia pojęcie prędkości względnej oblicza przyspieszenie i wynik zapisuje wraz z jednostką określa przyspieszenie w ruchu jednostajnie opóźnionym stosuje do obliczeń związek przyspieszenia ze zmianą prędkości i czasem, w którym ta zmiana nastąpiła ( Dy = a $ Dt ) posługuje się zależnością drogi od czasu dla ruchu jednostajnie przyspieszonego szkicuje wykres zależności drogi od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym projektuje tabelę, w której będzie zapisywać wyniki pomiarów wykonuje w zespole doświadczenie pozwalające badać zależność przebytej przez ciało drogi od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym oblicza przebytą drogę w ruchu jednostajnie przyspieszonym, korzystając ze wzoru s = at2 2 posługuje się wzorem a = 2s t 2 rysuje wykresy na podstawie podanych informacji oblicza prędkość ciała względem innych ciał, np. prędkość pasażera w jadącym pociągu oblicza prędkość względem różnych układów odniesienia demonstruje ruch jednostajnie przyspieszony rysuje, na podstawie wyników pomiaru przedstawionych w tabeli, wykres zależności prędkości ciała od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym analizuje wykres zależności prędkości od czasu sporządzony dla kilku ciał i na tej postawie określa, prędkość którego ciała rośnie najszybciej, a którego najwolniej opisuje, analizując wykres zależności prędkości od czasu, czy prędkość ciała rośnie szybciej, czy wolniej demonstruje ruch opóźniony, wskazuje w otaczającej rzeczywistości przykłady ruchu opóźnionego i jednostajnie opóźnionego oblicza prędkość końcową w ruchu prostoliniowym jednostajnie przyspieszonym rozwiązuje zadania obliczeniowe dla ruchu jednostajnie przyspieszonego i jednostajnie opóźnionego rozwiązuje zadania obliczeniowe dla ruchu jednostajnie opóźnionego projektuje doświadczenie pozwalające badać zależność przebytej przez ciało drogi od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym wykonuje wykres zależności drogi od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym na podstawie danych doświadczalnych wyjaśnia, dlaczego wykres zależności drogi od czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym nie jest linią prostą rozwiązuje trudniejsze zadanie rachunkowe na podstawie analizy wykresu wyznacza zmianę prędkości i przyspieszenie z wykresów zależności prędkości od czasu dla ruchu prostoliniowego jednostajnie zmiennego (przyspieszonego lub opóźnionego) 116 Przedmiotowy system oceniania

rozwiązuje proste zadania obliczeniowe, wyznacza przyspieszenie, czas rozpędzania i zmianę prędkości ciała wyjaśnia, jaki ruch nazywamy ruchem jednostajnie opóźnionym opisuje jakościowo ruch jednostajnie opóźniony opisuje, analizując wykres zależności prędkości od czasu, czy prędkość ciała rośnie, czy maleje posługuje się pojęciem przyspieszenia do opisu ruchu prostoliniowego jednostajnie przyspieszonego i jednostajnie opóźnionego odczytuje dane zawarte na wykresach opisujących ruch Rozdział III. Siła wpływa na ruch wyznacza wartość prędkości i drogę z wykresów zależności prędkości i drogi od czasu dla ruchu prostoliniowego odcinkami jednostajnego oblicza przyspieszenie, korzystając z danych odczytanych z wykresu zależności drogi od czasu rozpoznaje rodzaj ruchu na podstawie wykresów zależności prędkości od czasu i drogi od czasu Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: omawia zależność przyspieszenia od siły podaje przykłady zjawisk będących skutkiem planuje doświadczenie pozwalające badać rysuje wykres zależności przyspieszenia ciała działającej na ciało działania siły zależność przyspieszenia od działającej siły od siły działającej na to ciało opisuje zależność przyspieszenia od masy wyjaśnia, że pod wpływem stałej siły wykonuje doświadczenia w zespole rysuje wykres zależności przyspieszenia ciała ciała (stwierdza, że łatwiej poruszyć lub ciało porusza się ruchem jednostajnie wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla od jego masy zatrzymać ciało o mniejszej masie) przyspieszonym przebiegu doświadczenia planuje doświadczenie pozwalające badać współpracuje z innymi członkami zespołu na podstawie opisu przeprowadza analizuje wyniki pomiarów i je interpretuje zależność przyspieszenia od działającej siły podczas wykonywania doświadczenia doświadczenie mające wykazać zależność oblicza przyspieszenie ciała, korzystając planuje doświadczenie pozwalające badać opisuje ruch ciał na podstawie drugiej zasady przyspieszenia od działającej siły z drugiej zasady dynamiki zależność przyspieszenia od masy ciała dynamiki Newtona projektuje pod kierunkiem nauczyciela rozwiązuje zadania wymagające łączenia formułuje hipotezę badawczą podaje definicję jednostki siły (1 niutona tabelę pomiarową do zapisywania wyników wiedzy na temat ruchu jednostajnie bada doświadczalnie zależność przyspieszenia mierzy siłę ciężkości działającą na wybrane pomiarów podczas badania drugiej zasady przyspieszonego i drugiej zasady dynamiki od masy ciała ciała o niewielkiej masie, zapisuje wyniki dynamiki oblicza siłę ciężkości działającą na ciało porównuje sformułowane wyniki pomiaru wraz z jednostką stosuje do obliczeń związek między siłą, masą znajdujące się np. na Księżycu z postawionymi hipotezami stosuje jednostki masy i siły ciężkości i przyspieszeniem formułuje wnioski z obserwacji spadających stosuje do obliczeń związek między siłą, masą opisuje ruch spadających ciał wskazuje w otaczającej rzeczywistości ciał i przyspieszeniem w trudniejszych sytuacjach używa pojęcia przyspieszenie grawitacyjne przykłady wykorzystywania II zasady dynamiki wymienia warunki, jakie muszą być rozwiązuje zadania, w których trzeba obliczyć opisuje skutki wzajemnego oddziaływania ciał analizuje zachowanie się ciał na podstawie spełnione, aby ciało spadało swobodnie siłę wypadkową, korzystając z drugiej zasady (np. zjawisko odrzutu) drugiej zasady dynamiki wyjaśnia, na czym polega swobodny spadek dynamiki podaje treść trzeciej zasady dynamiki wnioskuje, jak zmienia się siła, gdy ciał rozwiązuje zadania problemowe opisuje wzajemne oddziaływanie ciał, przyspieszenie zmniejszy się 2, 3 i więcej razy określa sposób pomiaru sił wzajemnego z wykorzystaniem II zasady dynamiki posługując się trzecią zasadą dynamiki wnioskuje, jak zmienia się siła, gdy oddziaływania ciał i zależności drogi od czasu oraz prędkości od Newtona przyspieszenie wzrośnie 2, 3 i więcej razy rysuje siły wzajemnego oddziaływania ciał czasu w ruchu jednostajnie przyspieszonym wnioskuje o masie ciała, gdy pod wpływem w prostych przypadkach, np. ciało leżące na wyjaśnia, od czego zależy siła ciężkości stole, ciało wiszące na lince działająca na ciało znajdujące się na powierzchni Ziemi Przedmiotowy system oceniania 117

danej siły przyspieszenie wzrośnie 2, 3 wyodrębnia z tekstów opisujących wzajemne omawia zasadę działania wagi i więcej razy oddziaływanie ciał informacje kluczowe dla wyjaśnia, dlaczego spadek swobodny ciał jest wnioskuje o masie ciała, gdy pod wpływem tego zjawiska, wskazuje jego praktyczne ruchem jednostajnie przyspieszonym danej siły przyspieszenie zmniejszy się 2, 3 wykorzystanie wskazuje czynniki istotne i nieistotne dla tego, i więcej razy opisuje, jak zmierzyć siłę tarcia statycznego czy spadanie ciała można nazwać spadkiem rozróżnia pojęcia: masa i siła ciężkości omawia sposób badania, od czego zależy swobodnym posługuje się pojęciem siły ciężkości tarcie rysuje siły działające na ciała oblicza siłę ciężkości działającą na ciało na uzasadnia, dlaczego stojący w autobusie pasażer w skomplikowanych sytuacjach, np. ciało leżące Ziemi traci równowagę, gdy autobus nagle rusza, nagle na powierzchni równi, ciało wiszące na lince stosuje do obliczeń związek między siłą, masą się zatrzymuje lub skręca i odchylone o pewien kąt i przyspieszeniem grawitacyjnym wyjaśnia dlaczego człowiek siedzący na wyjaśnia zjawisko odrzutu, posługując się wymienia przykłady ciał oddziałujących na krzesełku kręcącej się karuzeli odczuwa trzecią zasadą dynamiki siebie działanie pozornej siły nazywanej siłą planuje i wykonuje doświadczenie podaje przykłady oporu stawianego ciałom odśrodkową dotyczące pomiaru siły tarcia statycznego poruszającym się w różnych ośrodkach i dynamicznego wskazuje przyczyny oporów ruchu formułuje wnioski na podstawie wyników rozróżnia pojęcia: tarcie statyczne doświadczenia i tarcie kinetyczne proponuje sposoby zmniejszania lub wymienia pozytywne i negatywne skutki zwiększania siły tarcia w zależności od potrzeby tarcia uzasadnia, dlaczego siły bezwładności są siłami pozornymi omawia przykłady sytuacji, które możemy wyjaśnić za pomocą bezwładności ciał ROZDZIAŁ IV. PRACA I ENERGIA Uczeń: Uczeń: Uczeń: Uczeń: wskazuje sytuacje, w których w fizyce jest wyjaśnia, jak obliczamy pracę mechaniczną rozwiązuje proste zadania, stosując związek wyjaśnia na przykładach, dlaczego mimo wykonywana praca definiuje jednostkę pracy dżul (1 J) pracy z siłą i drogą, na jakiej została wykonana działania siły, nie jest wykonywana praca wymienia jednostki pracy wskazuje, kiedy mimo działającej siły, nie jest praca opisuje przebieg doświadczenia pozwalającego rozróżnia wielkości dane i szukane wykonywana praca wylicza różne formy energii wyznaczyć pracę, wyróżnia kluczowe kroki, definiuje energię oblicza pracę mechaniczną i wynik zapisuje opisuje krótko różne formy energii sposób postępowania oraz wskazuje rolę wymienia źródła energii wraz z jednostką wymienia sposoby wykorzystania różnych użytych przyrządów wymienia jednostki energii potencjalnej wylicza różne formy energii (np. energia form energii opisuje na wybranych przykładach przemiany podaje przykłady ciał mających energię kinetyczna, energia potencjalna grawitacji, posługuje się proporcjonalnością prostą do energii potencjalną ciężkości energia potencjalna sprężystości) obliczenia energii potencjalnej ciała posługuje się informacjami pochodzącymi wyjaśnia, które ciała mają energię kinetyczną rozwiązuje proste zadania, stosując wzór na rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem z różnych źródeł, w tym tekstów wymienia jednostki energii kinetycznej pracę wzoru na energię potencjalną popularnonaukowych; wyodrębnia z nich podaje przykłady ciał mających energię posługuje się proporcjonalnością prostą do rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem kluczowe informacje dotyczące form energii kinetyczną obliczania pracy wzoru na energię kinetyczną rozwiązuje nietypowe zadania, posługując się opisuje na przykładach przemiany energii formułuje zasadę zachowania energii opisuje wpływ wykonanej pracy na zmianę wzorem na energię potencjalną potencjalnej w kinetyczną (i odwrotnie) wyjaśnia, które ciała mają energię potencjalną energii kinetycznej przewiduje i ocenia niebezpieczeństwo wskazuje, skąd organizm czerpie energię grawitacji posługuje się pojęciem energii mechanicznej związane z przebywaniem człowieka na dużych potrzebną do życia wyjaśnia, od czego zależy energia potencjalna jako sumy energii potencjalnej i kinetycznej wysokościach grawitacji 118 Przedmiotowy system oceniania

wymienia przykłady paliw kopalnych, z których porównuje energię potencjalną grawitacji stosuje zasadę zachowania energii rozwiązuje nietypowe zadania z wykorzystaniem spalania uzyskujemy energię tego samego ciała, ale znajdującego się na mechanicznej do rozwiązywania prostych wzoru na energię kinetyczną wyjaśnia pojęcie mocy różnej wysokości nad określonym poziomem zadań rachunkowych i nieobliczeniowych przewiduje i ocenia niebezpieczeństwo wyjaśnia, jak oblicza się moc wyznacza zmianę energii potencjalnej stosuje zasadę zachowania energii do związane z szybkim ruchem pojazdów wymienia jednostki mocy grawitacji i wynik zapisuje wraz z jednostką rozwiązywania prostych zadań rachunkowych rozwiązuje zadania problemowe szacuje masę przedmiotów użytych porównuje energię potencjalną grawitacji i nieobliczeniowych (nieobliczeniowe) z wykorzystaniem poznanych w doświadczeniu różnych ciał, ale znajdujących się na tej samej wyjaśnia, gdzie należy szukać informacji praw i zależności wyznacza masę, posługując się wagą wysokości nad określonym poziomem o wartości energetycznej pożywienia stosuje zasadę zachowania energii do rozróżnia dźwignie dwustronną i jednostronną wyznacza zmianę energii potencjalnej opisuje, do czego człowiekowi potrzebna jest rozwiązywania zadań nietypowych wymienia przykłady zastosowania dźwigni grawitacji energia stosuje zasadę zachowania energii do opisu w swoim otoczeniu określa praktyczne sposoby wykorzystania wyjaśnia potrzebę oszczędzania energii jako zjawisk wymienia zastosowania bloku nieruchomego energii potencjalnej grawitacji najlepszego działania w trosce o ochronę opisuje negatywne skutki pozyskiwania energii wymienia zastosowania kołowrotu opisuje wykonaną pracę jako zmianę energii naturalnego środowiska człowieka z paliw kopalnych związane z niszczeniem potencjalnej przelicza wielokrotności i podwielokrotności środowiska i globalnym ociepleniem wyznacza doświadczalnie energię potencjalną jednostek pracy i mocy wymienia źródła energii odnawialnej grawitacji, korzystając z opisu doświadczenia posługuje się pojęciem mocy do obliczania rozwiązuje nietypowe zadania z wykorzystaniem wyjaśnia, od czego zależy energia kinetyczna pracy wykonanej (przez urządzenie) wzoru na energię, pracę i moc porównuje energię kinetyczną tego samego rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem wyjaśnia, dlaczego dźwignię można zastosować do ciała, ale poruszającego się z różną prędkością wzoru na moc wyznaczania masy ciała porównuje energię kinetyczną różnych ciał, stosuje prawo równowagi dźwigni do planuje doświadczenie (pomiar masy) poruszających się z taką samą prędkością rozwiązywania prostych zadań ocenia otrzymany wynik pomiaru masy wyznacza zmianę energii kinetycznej wyznacza masę przedmiotów, posługując się opisuje działanie napędu w rowerze w typowych sytuacjach dźwignią dwustronną, linijką i innym ciałem określa praktyczne sposoby wykorzystania o znanej masie energii kinetycznej wyjaśnia zasadę działania dźwigni dwustronnej wyjaśnia, dlaczego energia potencjalna rozwiązuje proste zadania, stosując prawo grawitacji ciała spadającego swobodnie równowagi dźwigni maleje, a kinetyczna rośnie wyjaśnia działanie kołowrotu wyjaśnia, dlaczego energia kinetyczna wyjaśnia zasadę działania bloku nieruchomego ciała rzuconego pionowo w górę maleje, a potencjalna rośnie opisuje, do jakich czynności życiowych człowiekowi jest potrzebna energia wymienia jednostki, w jakich podajemy wartość energetyczną pokarmów przelicza jednostki czasu stosuje do obliczeń związek mocy z pracą i czasem, w którym ta praca została wykonana porównuje pracę wykonaną w tym samym czasie przez urządzenia o różnej mocy porównuje pracę wykonaną w różnym czasie przez urządzenia o tej samej mocy Przedmiotowy system oceniania 119

przelicza energię wyrażoną w kilowatogodzinach na dżule i odwrotnie wyznacza doświadczalnie warunek równowagi dźwigni dwustronnej wyjaśnia, kiedy dźwignia jest w równowadze porównuje otrzymane wyniki z oszacowanymi masami oraz wynikami uzyskanymi przy zastosowaniu wagi wyjaśnia, w jakim celu i w jakich sytuacjach stosujemy maszyny proste opisuje blok nieruchomy Rozdział V. Cząsteczki i ciepło Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń stwierdza, że wszystkie ciała są zbudowane podaje przykłady świadczące o przyciąganiu wyjaśnia mechanizm zjawiska dyfuzji wyjaśnia, kiedy cząsteczki zaczynają się z atomów lub cząsteczek się cząsteczek opisuje doświadczenie ilustrujące zjawisko odpychać podaje przykłady świadczące o ruchu opisuje zjawisko napięcia powierzchniowego napięcia powierzchniowego analizuje różnice w budowie mikroskopowej cząsteczek demonstruje zjawisko napięcia wyjaśnia przyczynę występowania zjawiska ciał stałych, cieczy i gazów opisuje pokaz ilustrujący zjawisko dyfuzji powierzchniowego napięcia powierzchniowego opisuje różnice w budowie ciał krystalicznych podaje przykłady dyfuzji opisuje budowę mikroskopową ciał stałych, ilustruje istnienie sił spójności i w tym i bezpostaciowych nazywa stany skupienia materii cieczy i gazów kontekście tłumaczy formowanie się kropli opisuje zmianę objętości ciał wynikającą ze wymienia właściwości ciał stałych, cieczy omawia budowę kryształów na przykładzie wyjaśnia właściwości ciał stałych, cieczy zmiany stanu skupienia substancji i gazów soli kamiennej i gazów w oparciu o ich budowę wewnętrzną analizuje jakościowo związek między nazywa zmiany stanu skupienia materii opisuje zjawiska topnienia, krzepnięcia, wyjaśnia, że dana substancja krystaliczna ma temperaturą a średnią energią kinetyczną odczytuje z tabeli temperatury topnienia parowania, skraplania, sublimacji i resublimacji określoną temperaturę topnienia i wrzenia (ruchu chaotycznego) cząsteczek i wrzenia wybranych substancji posługuje się skalami temperatur (Celsjusza, wyjaśnia, że różne substancje mają różną analizuje jakościowo zmiany energii wyjaśnia zasadę działania termometru Kelvina, Fahrenheita) temperaturę topnienia i wrzenia wewnętrznej spowodowane wykonaniem posługuje się pojęciem temperatury przelicza temperaturę w skali Celsjusza na wyjaśnia, od czego zależy energia pracy i przepływem ciepła opisuje skalę temperatur Celsjusza temperaturę w skali Kelvina i odwrotnie wewnętrzna ciała wyjaśnia znaczenie dużej wartości ciepła wymienia jednostkę ciepła właściwego definiuje energię wewnętrzną ciała wyjaśnia, jak można zmienić energię właściwego wody rozróżnia wielkości dane i szukane definiuje przepływ ciepła wewnętrzną ciała opisuje przebieg doświadczenia polegającego mierzy czas, masę, temperaturę porównuje ciepło właściwe różnych wyjaśnia, o czym informuje ciepło właściwe na wyznaczeniu ciepła właściwego wody zapisuje wyniki w formie tabeli substancji posługuje się proporcjonalnością prostą do wyznacza ciepło właściwe wody za pomocą wymienia dobre i złe przewodniki ciepła wyjaśnia rolę użytych w doświadczeniu obliczenia ilości energii dostarczonej ciału czajnika elektrycznego lub grzałki o znanej wymienia materiały zawierające w sobie przyrządów rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem mocy (przy założeniu braku strat) powietrze, co czyni je dobrymi izolatorami zapisuje wynik zgodnie z zasadami wzoru na ilość dostarczonej energii analizuje treść zadań związanych z ciepłem opisuje techniczne zastosowania materiałów zaokrąglania oraz zachowaniem liczby przelicza wielokrotności i podwielokrotności właściwym izolacyjnych cyfr znaczących wynikającej z dokładności jednostek fizycznych proponuje sposób rozwiązania zadania mierzy temperaturę topnienia lodu pomiaru lub z danych wyjaśnia rolę izolacji cieplnej rozwiązuje nietypowe zadania, łącząc stwierdza, że temperatura topnienia zapisuje wynik obliczeń jako przybliżony opisuje ruch wody w naczyniu wywołany wiadomości o cieple właściwym i krzepnięcia dla danej substancji jest taka (z dokładnością do 2 3 cyfr znaczących) zjawiskiem konwekcji z wiadomościami o energii i mocy sama 120 Przedmiotowy system oceniania

odczytuje ciepło topnienia wybranych substancji porównuje wyznaczone ciepło właściwe demonstruje zjawisko konwekcji szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku z tabeli wody z ciepłem właściwym odczytanym opisuje przenoszenie ciepła przez i ocenia na tej podstawie wartości obliczanych podaje przykłady wykorzystania zjawiska w tabeli promieniowanie wielkości fizycznych parowania odczytuje dane z wykresu wyjaśnia, że proces topnienia przebiega, gdy wyjaśnia przekazywanie energii w postaci odczytuje ciepło parowania wybranych rozróżnia dobre i złe przewodniki ciepła ciału dostarczamy energię w postaci ciepła ciepła w zjawisku przewodnictwa cieplnego; substancji z tabeli informuje, że ciała o równej temperaturze i nie powoduje to zmiany jego temperatury wskazuje, że nie następuje przekazywanie porównuje ciepło parowania różnych cieczy pozostają w równowadze termicznej wyjaśnia, że w procesie krzepnięcia ciało energii w postaci ciepła między ciałami definiuje konwekcję oddaje energię w postaci ciepła o takiej samej temperaturze opisuje przepływ powietrza posługuje się pojęciem ciepła topnienia bada zjawisko przewodnictwa cieplnego w pomieszczeniach, wywołany zjawiskiem wyjaśnia, że proces wrzenia przebiega, gdy i określa, który z badanych materiałów jest konwekcji ciału dostarczamy energię w postaci ciepła lepszym przewodnikiem ciepła wyjaśnia, że materiał zawierający oddzielone i nie powoduje to zmiany jego temperatury wyjaśnia przepływ ciepła w zjawisku od siebie porcje powietrza, zatrzymuje rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem przewodnictwa cieplnego konwekcję, a przez to staje się dobrym ciepła topnienia wyjaśnia, na czym polega zjawisko konwekcji izolatorem posługuje się pojęciem ciepła parowania wyjaśnia rolę zjawiska konwekcji dla klimatu demonstruje zjawisko topnienia rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem naszej planety wyjaśnia, że ciała krystaliczne mają określoną pojęcia ciepła parowania przewiduje stan skupienia substancji na temperaturę topnienia, a ciała bezpostaciowe podstawie informacji odczytanych z wykresu nie zależności t^qh odczytuje informacje z wykresu zależności wyjaśnia, na czym polega parowanie temperatury od dostarczonego ciepła wyjaśnia, dlaczego parowanie wymaga definiuje ciepło topnienia dostarczenia dużej ilości energii podaje jednostki ciepła topnienia porównuje ciepło topnienia różnych substancji opisuje zjawisko parowania opisuje zjawisko wrzenia definiuje ciepło parowania podaje jednostkę ciepła parowania demonstruje i opisuje zjawisko skraplania Rozdział VI. Ciśnienie i siła wyporu Uczeń Uczeń Uczeń Uczeń wymienia jednostki objętości wyjaśnia pojęcie objętości przelicza jednostki objętości rozwiązuje nietypowe zadania związane wyjaśnia, że menzurki różnią się pojemnością przelicza jednostki objętości szacuje objętość zajmowaną przez ciała z objętością ciał i skalą menzurek i dokładnością szacuje objętość zajmowaną przez ciała przelicza jednostki gęstości planuje sposób wyznaczenia objętości bardzo wyjaśnia, jakie wielkości fizyczne trzeba znać, oblicza objętość ciał mających kształt posługuje się pojęciem gęstości do małych ciał, np. szpilki, pinezki aby obliczyć gęstość prostopadłościanu lub sześcianu, stosując rozwiązywania zadań nieobliczeniowych szacuje masę ciał, znając ich gęstość i objętość wymienia jednostki gęstości odpowiedni wzór matematyczny analizuje różnice gęstości substancji rozwiązuje trudniejsze zadania odczytuje gęstości wybranych ciał z tabeli wyznacza objętość cieczy i ciał stałych przy w różnych stanach skupienia wynikające z wykorzystaniem zależności między masą, rozróżnia dane i szukane użyciu menzurki z budowy mikroskopowej ciał stałych, cieczy objętością i gęstością i gazów Przedmiotowy system oceniania 121

wymienia wielkości fizyczne, które musi zapisuje wynik pomiaru wraz z jego rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem planuje doświadczenie w celu wyznaczenia wyznaczyć niepewnością zależności między masą, objętością i gęstością gęstości wybranej substancji zapisuje wyniki pomiarów w tabeli wyjaśnia, o czym informuje gęstość projektuje tabelę pomiarową szacuje rząd wielkości spodziewanego wyniku oblicza średni wynik pomiaru porównuje gęstości różnych ciał opisuje doświadczenie ilustrujące różne skutki pomiaru gęstości opisuje, jak obliczamy ciśnienie wybiera właściwe narzędzia pomiaru działania ciała na podłoże, w zależności od porównuje otrzymany wynik z gęstościami wymienia jednostki ciśnienia wyznacza gęstość substancji, z jakiej wielkości powierzchni styku substancji zamieszczonymi w tabeli i na tej wymienia sytuacje, w których chcemy wykonano przedmiot w kształcie regularnym, posługuje się pojęciem ciśnienia do podstawie identyfikuje materiał, z którego zmniejszyć ciśnienie za pomocą wagi i przymiaru wyjaśnienia zadań problemowych może być wykonane badane ciało wymienia sytuacje, w których chcemy wyznacza gęstość substancji, z jakiej rozwiązuje proste zadania z wykorzystaniem rozwiązuje nietypowe zadania zwiększyć ciśnienie wykonano przedmiot o nieregularnym zależności między siłą nacisku, powierzchnią z wykorzystaniem pojęcia ciśnienia stwierdza, że w naczyniach połączonych ciecz kształcie, za pomocą wagi, cieczy i cylindra styku ciał i ciśnieniem rozwiązuje zadania nietypowe dąży do wyrównania poziomów miarowego stosuje pojęcie ciśnienia hydrostatycznego do z wykorzystaniem pojęcia ciśnienia opisuje, jak obliczamy ciśnienie porównuje otrzymany wynik z szacowanym rozwiązywania zadań rachunkowych hydrostatycznego hydrostatyczne wyjaśnia, o czym informuje ciśnienie posługuje się proporcjonalnością prostą do analizuje informacje pochodzące z tekstów odczytuje dane z wykresu zależności ciśnienia definiuje jednostkę ciśnienia wyznaczenia ciśnienia cieczy lub wysokości popularnonaukowych i wyodrębnia z nich od wysokości słupa cieczy wyjaśnia, w jaki sposób można zmniejszyć słupa cieczy informacje kluczowe dla opisywanego stwierdza, że ciecz wywiera ciśnienie także ciśnienie opisuje doświadczenie ilustrujące prawo zjawiska bądź problemu (np. z tekstów na ścianki naczynia wyjaśnia, w jaki sposób można zwiększyć Pascala dotyczących nurkowania wyodrębnia wymienia praktyczne zastosowania prawa ciśnienie rozwiązuje zadania rachunkowe, posługując informacje kluczowe dla bezpieczeństwa tego Pascala posługuje się pojęciem parcia się prawem Pascala i pojęciem ciśnienia sportu) stwierdza, że na ciało zanurzone w cieczy stosuje do obliczeń związek między parciem wyjaśnia, skąd się bierze siła wyporu rozwiązuje zadania problemowe, a do ich działa siła wyporu a ciśnieniem wyjaśnia pływanie ciał na podstawie prawa wyjaśnienia wykorzystuje prawo Pascala mierzy siłę wyporu za pomocą siłomierza (dla demonstruje zależność ciśnienia Archimedesa i pojęcie ciśnienia hydrostatycznego ciała wykonanego z jednorodnej substancji hydrostatycznego od wysokości słupa cieczy oblicza siłę wyporu, stosując prawo analizuje i porównuje wartość siły wyporu o gęstości większej od gęstości wody) wyjaśnia, od czego zależy ciśnienie Archimedesa działającą na piłeczkę wtedy, gdy ona pływa stwierdza, że siła wyporu działa także hydrostatyczne przewiduje wynik zaproponowanego na wodzie, z wartością siły wyporu w sytuacji, w gazach opisuje, od czego nie zależy ciśnienie doświadczenia dotyczącego prawa Archimedesa gdy wpychamy piłeczkę pod wodę wymienia zastosowania praktyczne siły hydrostatyczne oblicza ciśnienie słupa wody równoważące analizuje siły działające na ciała zanurzone wyporu powietrza rozpoznaje proporcjonalność prostą na ciśnienie atmosferyczne w cieczach i gazach, posługując się pojęciem opisuje doświadczenie z rurką do podstawie wykresu zależności ciśnienia od opisuje doświadczenie pozwalające siły wyporu i prawem Archimedesa napojów świadczące o istnieniu ciśnienia wysokości słupa cieczy wyznaczyć ciśnienie atmosferyczne w sali wyjaśnia, dlaczego siła wyporu działająca na atmosferycznego stosuje do obliczeń związek między lekcyjnej ciało zanurzone w cieczy jest większa od siły wskazuje, że do pomiaru ciśnienia ciśnieniem hydrostatycznym a wysokością wyjaśnia działanie niektórych urządzeń, np. wyporu działającej na to ciało umieszczone atmosferycznego służy barometr słupa cieczy i jej gęstością szybkowaru, przyssawki w gazie odczytuje dane z wykresu zależności ciśnienia demonstruje prawo Pascala rozwiązuje typowe zadania rachunkowe, atmosferycznego od wysokości formułuje prawo Pascala stosując prawo Archimedesa posługuje się prawem Pascala, zgodnie proponuje sposób rozwiązania zadania z którym zwiększenie ciśnienia rozwiązuje trudniejsze zadania zewnętrznego powoduje jednakowy przyrost z wykorzystaniem prawa Archimedesa ciśnienia w całej objętości cieczy i gazu wyjaśnia, dlaczego powietrze nas nie zgniata wyjaśnia działanie prasy hydraulicznej i hamulca hydraulicznego 122 Przedmiotowy system oceniania

posługuje się pojęciem ciśnienia w cieczach i gazach wraz z jednostką demonstruje prawo Archimedesa formułuje prawo Archimedesa opisuje doświadczenie z piłeczką pingpongową umieszczoną na wodzie porównuje siłę wyporu działającą w cieczach z siłą wyporu działającą w gazach wykonuje doświadczenie, aby sprawdzić swoje przypuszczenia demonstruje istnienie ciśnienia atmosferycznego wyjaśnia rolę użytych przyrządów opisuje, od czego zależy ciśnienie powietrza wykonuje doświadczenie ilustrujące zależność temperatury wrzenia od ciśnienia wyjaśnia, dlaczego woda pod zmniejszonym ciśnieniem wrze w temperaturze niższej niż 100 C posługuje się pojęciem ciśnienia atmosferycznego do rozwiązywania zadań problemowych Przedmiotowy system oceniania 123