REGENERACJA DOLIN RZECZNYCH W MIASTACH dr hab. inż. arch. Anna Januchta-Szostak, prof. nadzw. PP WYDZIAŁ ARCHITEKTURY POLITECHNIKI POZNAŃSKIEJ
REGENERACJA DOLIN RZECZNYCH W MIASTACH Problematyka: Pojęcia i definicje Cele i metody regeneracji dolin rzecznych z perspektywy RGB Etapy i procesy regeneracji na przykładzie Londynu Tamiza i jej dopływy Podsumowanie
Percepcja doliny rzecznej NABRZEŻE: «umocniony brzeg morza, rzeki, kanału itp., dostosowany do przyjmowania statków» (SJP, PWN); obszar styku wody i lądu NADBRZEŻE: «obszar ciągnący się nad brzegiem wód» (SJP, PWN); WATERFRONT: «a part of a town that is next to an area of water» (Cambrigde Dictionary); obszar lądu postrzegany dzięki przedpolu wody (AJS)
Percepcja frontu wodnego F F F
REGENERACJA doliny rzecznej HYDROLODZY: regulacja, zrównoważenie przepływów, użeglowienie, skuteczniejsze zarządzanie ryzykiem powodzi itp. PRZYRODNICY: regeneracja ekosystemów, restytucja gatunków rodzimych, bioróżnorodność, drożność korytarzy ekologicznych, ożywienie litoralu itp. ARCHITEKCI: regeneracja zabudowy nadbrzeżnej, rewitalizacja dzielnic i obszarów zdegradowanych, aktywizacja przestrzeni publicznych itp.
CELE I METODY REGENERACJI DOLIN RZECZNYCH Regeneracja [regeneration, łac. regeneratio odrodzenie, odnowienie ] najogólniej oznacza odzyskiwanie zdrowia, sprawności i równowagi. W kontekście środowiska dolin rzecznych - proces przywracania dobrostanu, który należy rozpatrywać łącznie w sferze: - ekohydrologicznej (odtwarzanie, rehabilitacja, renaturyzacja, restytucja gatunków rodzimych) oraz - kulturowej i społeczno-gospodarczej (rewitalizacja, rewaloryzacja). [1] Przewoźniak M., Teoretyczne aspekty przyrodniczej rewitalizacji miast: ku metodologii zintegrowanej rewitalizacji urbanistyczno-przyrodniczej, Teka Kom. Arch. Urb. Stud. Krajobr. OL PAN, 2005, s. 25-34. Wg Macieja Przewoźniaka miejskie układy urbanistyczno-przyrodnicze, w tym fronty wodne, wymagają zintegrowanej rewitalizacji urbanistycznoprzyrodniczej, a podstawą metodologii rewitalizacji powinna być holistyczna koncepcja przestrzeni [1]
CELE I METODY REGENERACJI DOLIN RZECZNYCH holistyczna koncepcja przestrzeni RGB perspektywa zintegrowanego planowania i zarządzania przestrzenią i wodą R ŚRODOWISKO ANTROPOGENNE G B ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ŚRODOWISKO WODNE RGB jeden z modeli przestrzeni barw, opisywanej współrzędnymi RGB. Jego nazwa powstała ze złożenia pierwszych liter angielskich nazw barw: R red (czerwonej), G green (zielonej) i B blue (niebieskiej).
The 5th National Policy Document on Spatial Planning 2000/2020 holistyczna koncepcja przestrzeni R Założenia holenderskiej polityki przestrzennej MAKING SPACE SHARING SPACE ŚRODOWISKO ANTROPOGENNE G B ŚRODOWISKO PRZYRODNICZE ŚRODOWISKO WODNE
Determinanty zagospodarowania dolin R G B UWARUNKOWANIA FUNKCJONALNO- PRZESTRZENNE, SPOŁECZNO-KULTUROWE I GOSPODARCZE, np.: Wielkość, położenie i układ przestrzenny miasta, Funkcje terenów nadwodnych, Tożsamość kulturowa, Gospodarcze i turystyczne wykorzystanie rzeki (żeglowność) Struktura własności i administrowania doliną itp. UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE Stan ekosystemów wodnych i przywodnych, Jakość wody, Lokalizacja obszarów prawnie chronionych, Układ i drożność korytarzy ekologicznych, Struktura zieleni miejskiej itp. UWARUNKOWANIA HYDROLOGICZNE Wielkość rzeki, przepływ, reżim hydrologiczny, Charakter cieku i całej zlewni, Żeglowność Poziom uregulowania, rodzaje i stan infrastruktury wodnej i przeciwpowodziowej, Zagrożenia powodziowe, Strategia zarządzania ryzykiem powodziowym itp.
Potrzeby i cele regeneracji R G B CZEGO POTRZEBUJĄ LUDZIE? Czysta woda i środowisko, Bezpieczeństwo, ograniczenie ryzyka zniszczeń powodziowych, Dostępność od strony lądu i wody, Atrakcyjna przestrzeń publiczna nad rzeką, Piękne widoki, Miejsca rekreacji, Korzyści ekonomiczne, CZEGO POTRZEBUJE PRZYRODA? Czysta woda i środowisko, Bezpieczeństwo - spokój, cisza, ochrona siedlisk, Możliwości migracji fauny i flory, Bioróżnorodność bogactwo ekosystemów wodnych i przywodnych, Równowaga ekologiczna, Możliwość regeneracji, CZEGO POTRZEBUJE RZEKA? Czysta woda i środowisko, Szanse samooczyszczania, Przestrzeń do ekspansji podczas wezbrań, Możliwość modyfikacji koryta, Swobodny, zrównoważony przepływ, Zasilanie zasobów wodnych,
Priorytety i metody regeneracji dolin rzecznych Po pierwsze: czysta woda i zdrowe środowisko [2] Otto B., McCormick K., Leccese M., Ecological Riverfront Design: Restoring Rivers, Connecting Communities. American Planning Association, Planning Ad-visory Service, Report Number: 518-519, Chicago, IL 2004. W Stanach Zjednoczonych od 1972 r obowiązuje ustawa Clean Water Act. Cele: - odtworzenie i utrzymanie chemicznej, fizycznej i biologicznej czystości wód, - eliminacja źródeł zanieczyszczeń, - uzyskanie dobrego stanu wód, umożliwiającego gospodarkę rybacką, ochronę dzikiej przyrody i możliwość rekreacji wodnej i nadwodnej [2]. W Europie podobne cele określa Ramowa Dyrektywa Wodna (2000), która zaczęła obowiązywać niemal 30 lat później, a w Polsce została transponowana do Prawa Wodnego i innych ustaw dopiero w 2011 r.
Holistyczna koncepcja przestrzeni Januchta-Szostak A. [2011], Woda w miejskiej przestrzeni publicznej. Modelowe formy zagospodarowania wód opadowych i powierzchniowych, seria: Rozprawy nr 454, Wyd. Politechniki Poznańskiej, Poznań.
LONDYN Tamiza i jej dopływy. Rewitalizacja Docklands Regeneracja krajobrazu nadbrzeży Tamizy Ratusz, proj.: sir. Norman Foster The Shard, proj.: Renzo Piano Londyn, Tamiza. Fot. A. Januchta-Szostak
LONDYN Tamiza i jej dopływy. Rewitalizacja Docklands Wielkie przedsięwzięcia rewitalizacyjne a skala degradacji Przekształcenia dla potrzeb przemysłu, spedycji i żeglugi Londyn, The O2 proj. Richard Rogers, 1996. Fot. A. Januchta-Szostak
ETAPY I ROCESY REGENERACJI LONDYN Tamiza i jej dopływy Canary Wharf w 2015 r., fot. A. Januchta-Szostak Rewitalizacja Docklands 1971 - rządowy raport na temat planów rewitalizacyjnych 1981 - London Docklands Development Corporation (LDDC) 1982 - założenie specjalnej strefy ekonomicznej, 1980-1990 - wielka przebudowa doków londyńskich, Canary Wharf. Canary Wharf http://www.canarywharf.com/aboutus/who-we-are/our-history/1970s/
st Katherine docks Rewitalizacja Docklands XXI w. rewitalizacja terenów sąsiadujących, poprawa infrastruktury komunikacyjnej i tworzenie atrakcyjnych przestrzeni publicznych jako zachęty inwestycyjnej. Czynniki sprawcze rewitalizacji urbanistycznej - ekonomiczne: odzyskiwanie zdegradowanych terenów poportowych, komercyjne inwestycje i odbudowa nadrzecznych struktur miejskich. Thames Barrier Park st Katherine' docks, fot. A. Januchta-Szostak Thames Barrier Park, fot. A. Januchta-Szostak
Rewitalizacja Docklands Greenwich Millennium Village w Londynie, zaprojektowane jeszcze w latach 90. przez Ralph a Erskine a - pionierskie rozwiązania proekologiczne. Greenwich Peninsula Greenwich Village, fot. A. Januchta-Szostak Greenwich Peninsula Ecology Park, fot. A. Januchta-Szostak Millenium Dome (The O2 proj. Richard Rogers, 1996), fot. A. Januchta-Szostak
CANADA WATERS Rewitalizacja Docklands Czynniki sprawcze rewitalizacji urbanistycznej - ekonomiczne: odzyskiwanie zdegradowanych terenów poportowych, komercyjne inwestycje i odbudowa nadrzecznych struktur miejskich. Warunki sukcesu: czysta woda i zabezpieczenie przed powodzią Canada Waters, fot. A. Januchta-Szostak
Ograniczenie ryzyka powodzi dzięki inwestycjom hydrotechnicznym Thames Barrier, Londyn, Tamiza. Fot. A. Januchta-Szostak
Ograniczenie ryzyka powodzi dzięki inwestycjom hydrotechnicznym i niebiesko-zielonej infrastrukturze 19 Nov 2014. WWT highlights wetland solutions at biggest ever Flood Prevention Expohttps://www.wwt.org.uk/news/all-news/2014/11/wwtnews/wwt-highlights-wetland-solutions-at-biggest-ever-flood-prevention-expo/
ETAPY I ROCESY REGENERACJI LONDYN Tamiza i jej dopływy Podejście zlewniowe All London Green Grid. Wandale Valley http://www.london.gov.uk/sites/default/files/af08%20wandle%20valley.pdf Thames Barrier, Londyn, Tamiza. Fot. A. Januchta-Szostak
Strategia Blue Ribbon Network (BRN) jest ważnym elementem planu zrównoważonego rozwoju miasta The London Plan 2008; The London Plan 2011 Problemy: 37% rzek miejskich skanalizowanych pod ziemią 25% obudowanych brzegów Do 2009 r. zregenerowano 22 km dopływów Tamizy Regeneracja małych rzek Tamiza główna oś kompozycji urbanistycznej + dopływy Sieć Błękitnych Wstęg (Blue Ribbon Network) [4] [4] Blue Ribbon Networkhttps://www.london.gov.uk/what-wedo/planning/london-plan/current-londonplan/london-plan-chapter-sevenlondons-living-space-4 [dostęp: 2.09.2017]
LONDYN River Lee Regeneracja środowiska rzek i kanałów. Tworzenie atrakcyjnej przestrzeni publicznej. Integracja inwestycji Olimpiada 2012. Promocja proekologicznego wizerunku Londynu. River Lee - Queen Elizabeth Olympic Park Queen Elizabeth Olympic Park, fot. A. Januchta-Szostak
LONDYN River Lee River Lee - Queen Elizabeth Olympic Park Queen Elizabeth Olympic Park, fot. A. Januchta-Szostak
Environment Agency Thames Rivers Trust - Restoring the Thames and its tributaries for people and wildlife River restoration a stepping stone to urban regeneration highlighting the opportunities in South London (2002) A strategy for restoring rivers in North London (2006) Thames region 5 year Plan 2006 2011 the London Rivers Action Plan (LRAP) 2009 the Thames River Basin Management Plan 2009-2015 the Thames Catchment Flood Management Plan LONDYN Tamiza i jej dopływy Czynniki sprawcze regeneracji rzek i strumieni w XXI w.: - Rewitalizacja obszarów miejskich i poprawa jakości życia mieszkańców - Potrzeba aktywizacji turystycznej i rekreacyjnej rzek miejskich zwiększenie ilości i atrakcyjności terenów zieleni i wody w mieście - Konieczność poprawy stanu wód (RDW) - Zapobieganie powodziom miejskim (DP) - Adaptacja do zmian klimatycznych - konieczność retencji i zagospodarowania wód opadowych - Podniesienie zdolności regeneracyjnych środowiska, bioróżnorodności i witalności ekosystemów LRAP - London Rivers Action Plan, www.therrc.co.uk/lrap.php [dostęp: 2.09.2017]
[5] Thames Rivers Trust www.thamesriverstrust.org.uk CZŁOWIEK EKOLOGIA ARCHITEKTURA, WA PP, POZNAŃ 28.09.2017 Zasady Zintegrowanego Zarządzania Zlewnią Integrated River Basin Management (IRBM) [5] 1. Długoterminowa wizja zagospodarowania zlewni, uzgodniona ze wszystkimi interesariuszami 2. Integracja polityk, decyzji i kosztów pomiędzy sektorem prywatnym i publicznym 3. Strategiczne plany dla zlewni i miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego 4. Podejmowanie działań, kiedy nadarza się okazja, bez zbędnej zwłoki 5. Aktywny udział organizacji rządowych i pozarządowych oraz społeczeństwa 6. Partnerskie finansowanie przez sektor rządowy/ samorządowy, prywatny i organizacje pozarządowe 7. Podejście oparte na wiedzy (ale bez oczekiwania na rozwianie wszelkich wątpliwości).
Podsumowanie: Planowanie i projektowanie regeneratywne wymaga zmiany perspektywy z antropocentrycznej na biocentryczną, integracji celów i odpowiedzialności wszystkich interesariuszy za przywracanie dobrego stanu środowiska. Dziękuję za uwagę Koncepcja przekształceń doliny Warty w Poznaniu (proj. A. Januchta-Szostak