WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO Z SIEDZIBĄ W OLSZTYNIE BILANSOWANIE DAWEK POKARMOWYCH PODSTAWĄ ŻYWIENIA KRÓW MLECZNYCH Olsztyn, 2017 r.
WARMIŃSKO-MAZURSKI OŚRODEK DORADZTWA ROLNICZEGO z siedzibą w Olsztynie Marcin Gołębiewski Bilansowanie dawek pokarmowych podstawą żywienia krów mlecznych Olsztyn, 2017 r.
Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn, tel./fax 89 535 76 84, 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl, www.w-modr.pl WMODR Oddział w Olecku ul. Kolejowa 31, 19-400 Olecko tel. 87 520 30 31, 520 30 32, fax 87 520 22 17 e-mail: olecko.sekretariat@w-modr.pl Dyrektor WMODR mgr inż. Damian Godziński I Zastępca Dyrektora WMODR mgr Małgorzata Micińska-Wąsik II Zastępca Dyrektora WMODR mgr Sonia Solarz-Taciak Dyrektor Oddziału w Olecku mgr inż. Zdzisław Kamiński Druk: Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel./fax. 89 526 44 39, 89 535 76 84 e-mail: redakcja@w-modr.pl, www.w-modr.pl Nakład: 300 egz. Wydanie I
Spis treści Wstęp... 4 I. LAKTACJA - OKRES PRODUKCYJNY... 7 II. LAKTACJA - OKRES ZASUSZANIA... 9 Literatura... 11
Bilansowanie dawek pokarmowych podstawą żywienia krów mlecznych WSTĘP Najważniejszym czynnikiem wpływającym na jakość i ilość mleka jest żywienie. Prawidłowe żywienie polega na zastosowaniu takich pasz, które pozwolą na pełne wykorzystanie potencjału genetycznego zwierząt. Podstawową zasadą jest prawidłowe zbilansowanie dawki pokarmowej pod względem potrzeb zwierząt wynikających z przebiegu cyklu produkcyjnego (tabela 1 i 2). Należy pamiętać, że przy bilansowaniu nawet takich samych komponentów dawki, mogą one różnić się zawartością składników pokarmowych, np. różna zawartość białka w ziarnie pszenicy. Właśnie dlatego bilansując dawkę pokarmową należy znać zawartość składników pokarmowych komponentów wchodzących w skład bilansowanej dawki. Tabela 1. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe krowy. Masa ciała krowy (kg) Zapotrzebowanie na energię: Zapotrzebowanie bytowe Zapotrzebowanie MJ NEL*/dzień 450 28,6 500 31,0 600 35,5 650 37,7 Zapotrzebowanie produkcyjne na 1 kg mleka (przy zawartości tłuszczu 4,0%) wynosi 3,17 MJ NEL Zapotrzebowanie na białko ogólne: Zapotrzebowanie bytowe 450 g + 5% Zapotrzebowanie produkcyjne na 1 kg mleka (przy zawartości 4,0% tłuszczu) 81 g + 5% Zapotrzebowanie na suchą masę w (g): 2,5-3,5% masy ciała+0,1 x wydajność mleka *MJ NEL megadżule energii netto laktacji (system DLG) Źródło: Nałęcz-Tarwacka T. Produkcja zwierzęca cz. II. Bydło i trzoda chlewna. Tabela 2. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe krowy mlecznej o masie ciała 600 kg i produkcji 20 kg mleka o zawartości tłuszczu 4,0%). Zapotrzebowanie Sucha masa (g) Energia MJ NEL Białko ogólne (g) Bytowe 15000 35,5 472,5 Produkcyjne 2000 63,4 1701 Razem 17000 98,9 2173,5 Źródło: Nałęcz-Tarwacka T. Produkcja zwierzęca cz. II. Bydło i trzoda chlewna. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 5
Bilansowanie dawek pokarmowych podstawą żywienia krów mlecznych Podstawową paszą w żywieniu bydła są pasze objętościowe, których ilość powinna być taka aby zapewnić odpowiednią strukturę dawki pokarmowej oraz poprawny przebieg procesów fermentacji. W celu spełnienia tych warunków zaleca się aby stosunek suchej masy pasz objętościowych do suchej masy pasz treściwych wynosił: q I faza laktacji 40-50% do 60-50%, q II faza laktacji - 60-70% do 40-30%, q III faza laktacji - 80-100% do 20-0%, q faza zasuszenia - 90-100% do 10-0%. LAKTACJA OKRES PRODUKCYJNY W pierwszym okresie laktacji ma miejsce duży wzrost zapotrzebowania na energię przewyższający ilość energii z pobranej paszy. W takiej sytuacji ma miejsce wykorzystanie tłuszczowych oraz białkowych rezerw organizmu. W skutek nadmiernego wykorzystania rezerw tłuszczowych zwierzęcia może dojść do zaburzeń metabolicznych organizmu. Bilansując dawkę pokarmowa pod względem energetycznym należy uwzględnić deficyt energetyczny na poziomie 10-15% dziennego zapotrzebowania na energię. 6 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.
Bilansowanie dawek pokarmowych podstawą żywienia krów mlecznych Oprócz odpowiednio zbilansowanej energii, dawkę pokarmową należy zbilansować pod względem zawartości białka. W czasie produkcji mleka organizm krowy korzysta z rezerw białka, lecz w mniejszym stopniu w porównaniu do rezerw tłuszczowych. W przeciągu pierwszych 5 tygodni laktacji wykorzystanie rezerw białkowych może doprowadzić maksymalnie do utraty 15 kg wagi krowy. Taki deficyt białkowy zazwyczaj ma miejsce przy wysokim deficycie energii (> 20 MJ NEL/dzień). Jednak należy starać się aby wykorzystanie rezerw białkowych u krów w dobrej kondycji nie przekroczyło 5-10 kg z tytułu ryzyka spadku produkcji mleka. Pierwsze 100 dni laktacji jest najtrudniejszym okresem w żywieniu krów mlecznych. W okresie tym krowy nie pobierają całej dawki paszy z powodu słabego apetytu. U krów największy apetyt przypada na ok. 75 dzień po ocieleniu, w wyniku czego następuje minięcie się okresów szczytowej laktacji i maksymalnego apetytu. W tym czasie może dojść do zaburzeń przemiany materii i wystąpić, iż. ketoza (ujemny bilans energetyczny). Pasze treściwe w tym okresie należy stosować w sposób progresywny, czyli obserwować czy wraz ze wzrostem ilości paszy treściwej wzrasta ilość wyprodukowanego mleka. Tabela 3. Przykładowa dawka pokarmowa (TMR) dla krów wieloródek (masa ciała 650 kg) w pierwszym okresie laktacji bilansowana wg norm IŻ-INRA (2001). Grupa krów Dawka kompletna (TMR) Okres laktacji Produkcja mleka (kg/dzień) I 1-100 40 Udział paszy treściwej w SM dawki (%) Pasze Skład dziennej dawki TMR kg kg SM Kiszonka z kukurydzy 25 8,8 Kiszonka z traw 5 2,0 Kiszonka z lucerny 4 1,6 Kiszonka z młóta z wysłodkami 3 1,0 Kiszone ziarno kukurydzy 8 5,3 Siano łąkowe 0,5 0,4 Śruta sojowa poekstrakcyjna 2 1,7 Mieszanka treściwa własna 5,3 4,6 Związki buforujące (NaHCO3) 0,1 0,09 Kreda pastewna 0,1 0,09 Mieszanka mineralno-witaminowa 0,1 0,09 53,1 25,7 45,1 Mieszanka własna skład (%) śruta jęczmienna 36,5; śruta z pszenżyta 18,5; śruta kukurydziana 18; poekstrakcyjna śruta rzepakowa 7; poekstrakcyjna śruta sojowa 10; koncentrat białkowy R-056 10. *Źródło: Materiały wykładowe: iż. dr iż. Krzysztof Bilik, Żywienie normatywne i ekologiczne WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 7
krów mlecznych. IŻ PIB Balice. Bilansowanie dawek pokarmowych podstawą żywienia krów mlecznych Następne 100 dni laktacji jest już okresem łatwiejszym dla hodowców. Nie występuje ujemny bilans energetyczny, a krowy mają apetyt. Okres ten ma na celu utrzymanie wysokiej wydajności mlecznej. W tym czasie krowy nie tracą na wadze, a udział pasz treściwych z ziarna zbóż w dawce pokarmowej nie powinien przekraczać 2,5% masy ciała zwierzęcia. Ostatnie 100 dni laktacji cechuje się stopniowym obniżaniem produkcji mleka, następuje odbudowanie rezerw organizmu, a ilość pobranej paszy pokrywa potrzeby produkcyjne. Tabela 4. Przykładowa dawka pokarmowa (TMR) dla krów wieloródek (masa ciała 680 kg) w środkowym okresie laktacji bilansowana wg norm IŻ-INRA (2001). Grupa krów Dawka kompletna (TMR) Udział paszy treściwej w SM dawki (%) Okres laktacji Produkcja mleka (kg/dzień) II 101-250 30 Pasze Skład dziennej dawki TMR kg kg SM Kiszonka z kukurydzy 32 11,2 Kiszonka z traw 6 2,4 Kiszonka z lucerny 5 2,0 Kiszonka z młóta z wysłodkami 3,8 1,3 Kiszone ziarno kukurydzy 4,3 2,8 Siano łąkowe 0,7 0,6 Śruta sojowa poekstrakcyjna 2 1,8 Mieszanka treściwa własna 2 1,7 Związki buforujące (NaHCO3) 0,07 0,07 Kreda pastewna 0,07 0,07 Mieszanka mineralno-witaminowa 0,10 0,09 56 24,0 26,3 Mieszanka własna skład (%) śruta jęczmienna 36,5; śruta z pszenżyta 18,5; śruta kukurydziana 18; poekstrakcyjna śruta rzepakowa 7; poekstrakcyjna śruta sojowa 10; koncentrat białkowy R-056 10. *Źródło: Materiały wykładowe: iż. dr iż. Krzysztof Bilik, Żywienie normatywne i ekologiczne krów mlecznych. IŻ PIB Balice. 8 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.
Bilansowanie dawek pokarmowych podstawą żywienia krów mlecznych Tabela 5. Przykładowa dawka pokarmowa (TMR) dla krów wieloródek (masa ciała 700 kg) w późnym okresie laktacji bilansowana wg norm IŻ-INRA (2001). Grupa krów Okres laktacji Produkcja mleka (kg/ dzień) Pasze Skład dziennej dawki TMR kg kg SM Kiszonka z kukurydzy 25 8,8 Kiszonka z traw 5,4 2,2 Kiszonka z lucerny 4,2 1,7 III 251-do zasuszenia 20 Kiszonka z młóta z wysłodkami 3,2 1,1 Kiszone ziarno kukurydzy 3,2 2,1 Siano łąkowe 0,5 0,4 Śruta sojowa poekstrakcyjna 1,7 1,5 Kreda pastewna 0,05 0,05 Mieszanka mineralno-witaminowa 0,09 0,08 Dawka kompletna (TMR) 43,4 17,9 Udział paszy treściwej w SM dawki (%) 20,1 *Źródło: Materiały wykładowe: iż. dr iż. Krzysztof Bilik, Żywienie normatywne i ekologiczne krów mlecznych. IŻ PIB Balice. LAKTACJA OKRES ZASUSZANIA Ostatni okres laktacji kończy się okresem nazywanym zasuszaniem (dążenie do stopniowego zaprzestania doju). Okres zasuszania przypada na 6-8 tygodni przed wycieleniem i podzielony jest na dwa okresy. Pierwszy okres nazywa się zasuszaniem właściwym i trwa od 7-8 tygodnia do 4 tygodnia przed wycieleniem. W okresie tym ograniczamy ilość skarmianych kiszonek z roślin motylkowatych oraz kukurydzy. Nie zaleca się skarmiać wysłodków oraz liści buraczanych. Dawka pasz treściwych jest minimalna i służy jedynie jako nośnik dodatków mineralno-witaminowych. Drugi okres zasuszania trwający od 3 tygodnia przed wycieleniem do dnia wycielenia nazywa się okresem zasuszania przejściowego. W czasie tym stopniowo przyzwyczajamy krowę do pasz treściwych jak i objętościowych, a dawka pokarmowa powinna cechować się wyższą koncentracją białka i energii w kilogramie suchej masy. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 9
Bilansowanie dawek pokarmowych podstawą żywienia krów mlecznych W czasie zasuszania krowy stosuje się oszczędne zbilansowane żywienie, które nie spowoduje otłuszczania krowy. Otłuszczenie będzie skutkowało trudnością porodu oraz ryzykiem wystąpienia ketozy. Ogólnie ujmując zagadnienie żywienia w okresie zasuszania, żywienie to opiera się głownie o pasze objętościowe, których udział powinien stanowić 65% w przeliczeniu na suchą masę. Pasze treściwe stanowią jedynie niewielki dodatek do dawki pokarmowej, a ich obecność ma na celu prawidłowe zbilansowanie dawki pokarmowej pod względem energetyczno-białkowym. Ponadto mieszanka treściwa reguluje rozwój brodawek żwaczowych oraz flory bakteryjnej. Na 2-3 tygodnie przed wycieleniem należy stopniowo zwiększać/wprowadzać ilość mieszanki treściwej do dawki z uwagi na intensywny rozwój płodu oraz wzrost tkanki gruczołowej wymienia (tabela 6). Dawka pokarmowa przed jak i po wycieleniu powinna zawierać podobne komponenty paszowe. Tydzień przed wycieleniem powinno się skarmiać około 3-4 kg paszy treściwej. 10 WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r.
Bilansowanie dawek pokarmowych podstawą żywienia krów mlecznych Tabela 6. Przykładowa dawka pokarmowa (TMR) dla krów wieloródek w okresie zasuszania ustalona w oparciu o normy IŻ-INRA (2001). Pasza Pierwszy okres zasuszania Skład dziennej dawki TMR Drugi okres zasuszania kg kg SM kg kg SM Kiszonka z kukurydzy 7 2,4 13 4,6 Kiszonka z trawy łąkowej 4 1,6 3 1,2 Kiszonka z lucerny 3,2 1,3 3 1,2 Kiszonka z GPS 9 2,9 - - Kiszonka z prasowanych wysłodków bur. - - 3 0,7 Słoma pszenna 4,5 3,8 - - Mieszanka treściwa 0,4 0,35 4 3,5 Poekstrakcyjna śruta sojowa - - 0,25 0,2 Mieszanka min.-wit. 0,1 0,09 0,15 0,13 Kwaśny węglan sodu - - 0,1 0,09 Kreda pastewna - - 0,1 0,09 Dawka kompletna (TMR) 28,2 12,4 26,35 11,71 Udział paszy treściwej w SM dawki (%) 2,8 31,6 Mieszanka treściwa: Śruta jęczmienna 36,5%, śruta z pszenżyta 18,5%, śruta kukurydziana 18%, poekstrakcyjna śruta sojowa 10%, poekstrakcyjna śruta rzepakowa 7%, koncentrat białkowy R-056 10%. *Źródło: Materiały wykładowe: prof. dr hab. Krzysztof Bilik, Żywienie normatywne i ekologiczne krów mlecznych. IZ PIB Balice. Podsumowując, żywienie wysokowydajnych krów mlecznych należy pamiętać o poprawnym bilansowaniu dawki pokarmowej niezależnie od okresu fizjologicznego w jakim krowa się znajduje. Dzięki bilansowaniu dawek pokarmowych krowy są w stanie w pełni ujawnić swój potencjał genetyczny oraz są w niższym stopniu narażone na choroby wynikające z nieprawidłowego żywienia krów. WMODR z siedzibą w Olsztynie 2017 r. 11
Literatura: q Chów bydła mlecznego, praca zbiorowa pod redakcją J. Szarka, Poznań, 2010 r.; q Produkcja zwierzęca cz. II. Bydło i trzoda chlewna, praca zbiorowa pod redakcją A. Rekiel, Warszawa, 2006 r.; q Poradnik Żywienia Hodowcy Bydła Mlecznego,T.Skup., Z.Wróblewski, A. Łozicki; q DLG - tabele wartości pokarmowej pasz i norm żywienia przeżuwaczy, przekład i polskie opracowanie - R. Zarudzki, A. Traczykowski,L. Mroczko, 1997 r.; q Bilansowanie dawek pokarmowych dla krów wysokomlecznych podzielonych na grupy technologiczne żywionych systemem TMR, L. Nawrocki, G. Kalika, S. Winnicki, J. Rudowicz -Nawrocka, 2011 r.; q Żywienie normatywne i ekologiczne krów mlecznych. Materiały wykładowe: iż. dr iż. Krzysztof Bilik,. IŻ PIB Balice, 2013 r.
Powiatowe Zespoły Doradztwa Rolniczego (adres, kontakt) PZDR w Bartoszycach, ul. Hubalczyków 2, (89) 7622205, pzdr.bartoszyce@w-modr.pl PZDR w Braniewie, ul. Kościuszki 118, (55) 2432846, pzdr.braniewo@w-modr.pl ZDR w Działdowie, Lidzbark, ul. Jeleńska 6 lok. 13/2, (23) 6961975, pzdr.dzialdowo@w-modr.pl PZDR w Elblągu, ul. Grunwaldzka 2, (55) 2353236, pzdr.elblag@w-modr.pl PZDR w Ełku, ul. Suwalska 84, (87) 6216967, pzdr.elk@w-modr.pl PZDR w Giżycku, ul. Przemysłowa 2, (87) 4285199, pzdr.gizycko@w-modr.pl PZDR w Gołdapi, ul. Wolności 20, (87) 6151957, pzdr.goldap@w-modr.pl PZDR w Iławie, ul. Lubawska 3, (89) 6493773, pzdr.ilawa@w-modr.pl PZDR w Kętrzynie, ul. Powstańców Warszawy 1, (89) 7513093, pzdr.ketrzyn@w-modr.pl PZDR w Lidzbarku Warm., ul. Krasickiego 1/48, (89) 7672310,pzdr.lidzbark@w-modr.pl PZDR w Mrągowie, ul. Bohaterów Warszawy 7a/2, (89) 7412451, pzdr.mragowo@w-modr.pl PZDR w Nowym M.Lub., ul. Jagiellońska 24d, (56) 474 21 88,pzdr.nowe.miasto@w-modr.pl PZDR w Nidzicy, ul. Słowackiego 17, (89) 6252650, pzdr.nidzica@w-modr.pl PZDR w Olecku, ul. Kolejowa 31, (87) 5203031, pzdr.olecko@w-modr.pl PZDR w Olsztynie, Biskupiec, ul. Niepodległości 4A, (89) 7152259,pzdr.olsztyn@w-modr.pl PZDR w Ostródzie, ul. Składowa 2, (89) 6462424, pzdr.ostroda@w-modr.pl PZDR w Piszu, ul. Wojska Polskiego 33, (87) 4232033, pzdr.pisz@w-modr.pl PZDR w Szczytnie, ul. Kościuszki 1/6, (89) 6243059, pzdr.szczytno@w-modr.pl PZDR w Węgorzewie, ul. Kraszewskiego 40, (87) 4271221, pzdr.wegorzewo@w-modr.pl
Warmińsko-Mazurski Ośrodek Doradztwa Rolniczego z siedzibą w Olsztynie ul. Jagiellońska 91, 10-356 Olsztyn tel. 89 535 76 84, 89 526 44 39 e-mail: sekretariat@w-modr.pl www.w-modr.pl