Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Opolu

Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Opolu Opracowanie: Lucyna Wylęgała Starszy Inspektor Wydział Monitoringu Środowiska Opole, 7 grudnia 2005 r

Prowadzenie okresowych badań kontrolnych jakości wód powierzchniowych oraz ocena ich jakości w ramach państwowego monitoringu środowiska wynika z ustawy z dnia 18 lipca 2001 Prawo wodne (Dz.U.2001.115.1229 z późn. zmianami). Zgodnie z art. 49 ust. 2 badania jakości wód powierzchniowych należą do kompetencji wojewódzkich inspektorów ochrony środowiska. Celem wykonywania badań jest stworzenie podstaw do podejmowania działań na rzecz poprawy stanu wód oraz ich ochrony przed zanieczyszczeniem, w tym ochrony przed eutrofizacją powodowaną wpływem sektora bytowo-komunalnego i rolnictwa oraz ochrony przed zanieczyszczeniami przemysłowymi, w tym zasoleniem i substancjami szczególnie szkodliwymi dla środowiska wodnego. Nowe regulacje prawne, dotyczące szeroko pojętej gospodarki wodnej, zawarte w Prawie wodnym i aktach wykonawczych do niego, są konsekwencją dostosowania polskiego prawa do wymogów Unii Europejskiej, zapisanych w Dyrektywie 2000/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2000 r. oraz dyrektywach pochodnych. Zgodnie z Ramową Dyrektywą Wodną w polskim prawie wodnym pojawiło się ekosystemowe podejście do klasyfikacji opierające się na przydatności wód do różnego rodzaju użytkowania. Przygotowanie wykazów określających charakter użytkowania wód zlewni oraz wykazów wód wrażliwych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych zostało powierzone dyrektorom regionalnych zarządów gospodarki wodnej.

Województwo opolskie terytorialnie podlega działaniu trzem regionalnym zarządom gospodarki wodnej: Poznań, Gliwice i Wrocław. Z chwilą podejmowania decyzji o realizacji w 2004 r. badań monitoringowych wód w województwie opolskim, nie były jeszcze znane ostateczne wersje wykazów: B. wód powierzchniowych i podziemnych, które są lub mogą być wykorzystane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia, C. wód powierzchniowych przeznaczonych do bytowania ryb, skorupiaków i mięczaków lub innych organizmów w warunkach naturalnych oraz umożliwiających migracje ryb, D. wód powierzchniowych wykorzystywanych do celów rekreacyjnych, w szczególności do kąpieli. W Dzienniku Urzędowym Województwa Opolskiego Nr 111 poz. 2344 z dnia 31.12.2003 r. ukazało się Rozporządzenie Nr 2/2003 Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej w Gliwicach, w którym jako wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych uznaje się w województwie opolskim wody podziemne zbiornika Nr 332 Subniecka Kędzierzyńsko-Głubczycka w granicach Gminy Polska Cerkiew oraz wody podziemne użytkowego poziomu wodonośnego w granicach Gmin: Baborów i Kietrz. W związku z tym obszar wyznaczony przez granice administracyjne Gmin: Polska Cerkiew, Baborów i Kietrz został zaliczony do obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie związkami azotowymi pochodzenia rolniczego, z którego należy ograniczyć odpływ azotu ze źródeł rolniczych do wód podziemnych wymienionych w rozporządzeniu.

System monitoringu w województwie opolskim W 2004 roku system monitoringu wód powierzchniowych funkcjonował w oparciu założenia przyjęte w programie monitoringu środowiska na lata 2004-2005 w myśl którego od stycznia 2004 r. realizowana była seria badań diagnostycznych wód głównych cieków regionu badanych uprzednio w ramach monitoringu podstawowego, w 18 przekrojach pomiarowo-kontrolnych (rys. 1). Zakres badań analitycznych obejmował 37 wskaźników jakości wody zgodnie z załącznikiem nr 1 do rozporządzenia MŚ z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód. Wody graniczne Biała Głuchołaska i Złoty Potok pobierane do badań wspólnie z Czechami, badane były w szerszym zakresie (58 wskaźników) z częstotliwością raz na dwa tygodnie, natomiast pozostałe wody raz na miesiąc. Ponadto w 2004 r prowadzono badania ostatniej z czterech rocznych serii badań cyklicznych przewidzianych w opracowanym wcześniej programie monitoringu regionalnego na lata 2001-2004 (przekroje pomiarowo-kontrolne zlokalizowane w zlewniach Stobrawy i Osobłogi oraz w ujściowych odcinkach Dożyny i Prószkówki). Zakres oznaczanych wskaźników jakości wody był znacznie mniejszy, w porównaniu z monitoringiem diagnostycznym, stanowił bowiem kontynuację badań prowadzonych w cyklu czteroletnim w zakresie temperatury wody, tlenu rozpuszczonego, BZT5, azotu amonowego i azotanowego, fosforanów, fosforu ogólnego, żelaza ogólnego, Miana Coli. W 2004 roku zaniechano badania substancji rozpuszczonych i zawiesiny, wprowadzając jednocześnie oznaczenia azotu azotanowego i chlorofilu a, w celu umożliwienia dokonania oceny eutrofizacji wód. Program badań monitoringowych był dostosowany w 2004 r. do nowego polskiego prawa w takim zakresie, na jaki pozwalały środki finansowe i sprzętowe Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Opolu

rzeki kontrolowane corocznie 2001 Odra 2002 Mała Panew 2003 2004 Nysa Kłodzka Biała Głuchołaska Osobłoga Kłodnica Prudnik Złoty Potok Bierawka Rys. 1. Rzeki województwa opolskiego objęte monitoringiem w latach 2001-2004

l iombe Oz 1. Baryczka Czaple Wolne (gm. Kluczbork) 2. Biała Dobra (gm. Strzeleczki) 3. Biała Głuchołaska Głuchołazy (gm. Głuchołazy) 4. Bierawka Bierawa (gm. Bierawa) 5. Bogacica Domaradz (gm. Pokój) 6. Brynica Popielów (gm. Popielów) 7. Budkowiczanka Stare Kolnie (gm. Popielów) 8. Dożyna Golczowice (gm. Lewin Brzeski) 9. Kłodnica Kłodnica (gm. Kędzierzyn-Koźle) 10. Mała Panew Źędowice (gm. Zawadzkie) 11. Mała Panew Niwa (gm. Ozimek) 12. Mała Panew Turawa (gm. Turawa) 13. Mała Panew Czarnowąsy (gm. Dobrzeń W.) 14. Nysa Kłodzka Stary Paczków (gm. Paczków) 15. Nysa Kłodzka Nysa (gm. Nysa) 16. Nysa Kłodzka Skorogoszcz (gm. Lewin Brz.) 17. Odra Przewóz (gm. Cisek) 18. Odra Zdzieszowice (gm. Zdzieszowice) 19. Odra Groszowce (m.opole) 20. Odra Wróblin (m. Opole) 21. Odra Brzeg (gm. Brzeg) 22. Osobłoga Racławice Śl. (gm. Głogówek) 23. Osobłoga Krapkowice (gm. Krapkowice) 24. Oziombel Zawada (gm. Świerczów) 25. Potok Browiniecki Zielina (gm. Strzeleczki) 26. Prószkówka Niewodniki (gm. Dąbrowa) 27. Prudnik Prudnik (gm. Prudnik) 28. Prudnik Dytmarów (gm. Lubrza) 29. Rzymkowicka Struga Chrzelice (gm. Biała) 30. Stobrawa Olesno (gm. Olesno) 31. Stobrawa Stare Olesno (gm. Olesno) 32. Stobrawa Stobrawa (gm. Popielów) 33. Wołczynka Brynica (gm. Wołczyn) 34. Złoty Potok Jarnołtówek (gm. Głuchołazy) 35. Złoty Potok Prudnik (gm. Prudnik) 36. Żydówka Popielów (gm. Popielów) IV klasa 14 O ława Klasy rzek: pierwsza druga trzecia czwarta piąta III klasa Biała Głuchołaska 15 V klasa Nysa Odra Kłodzka Prudnik Złoty Potok 21 Staw Loża Staw Staw Kamaszka Kamaszka Psinie c 32 S tob raw a 16 36 Kluczborska St ruga Staw Książę cy Staw Młyń ski Staw Ławnik Biała 3 27 28 34 35 S taw S angów Staw S taw O lszowy Pustel nik Rz y m k ow ick a Rys. 2. Ocena ogólna opolskich rzek kontrolowanych w 2004 roku. 7 6 8 Żydówka Dożyna Struga Potok Browiniecki 24 29 22 CzarnaWoda Wołczanka S tob raw a B ud ko wic za nk a Prószkówka 5 Osobłoga 33 Mała Bryn ica 26 13 12 20 25 2 19 Panew 23 Baryczka 1 B og ac ic a 11 18 9 Stob raw a Kłodnica Odra 4 31 Bierawka 17 W y d e r k a 30 Łom nica 10 Prąd

Badania jakości wód powierzchniowych prowadzone były w 2004 roku na 22 rzekach w 36 punktach pomiarowo-kontrolnych. Ocena przeprowadzona w oparciu o rozporządzenie MŚ z dnia 11 lutego 2004 r. wykazała, że na terenie województwa opolskiego w żadnym badanym punkcie nie było wód odpowiadających I klasie, a więc o bardzo dobrej jakości. Również nie stwierdzono występowania wód dobrej jakości (klasa II). W siedmiu przekrojach pomiarowokontrolnych, zlokalizowanych na ujściowych odcinkach Bogacicy, Budkowiczanki, Brynicy, Stobrawy, Prószkówki, Rzymkowickiej Strugi oraz Małej Panwi (19,4%) badane wody były zadowalającej jakości (klasa III). W 16 ppk (44,4%) usytuowanych: w lewostronnej zlewni rz. Odry (poza Potokiem Browinieckim) oraz na Małej Panwi od źródła do punktu poniżej zbiornika Turawa, jak również na Odrze w Brzegu stwierdzono niezadowalającą jakość wód. Pozostałe kontrolowane wody (13 ppk 36,1%) były złej jakości (Potok Browiniecki, Odra od granicy z województwem śląskim do przekroju Wróblin oraz jej prawostronne dopływy: Bierawka i Kłodnica; Stobrawa w początkowym biegu wraz z prawostronnymi dopływami: Baryczka, Wołczynka, Oziombel). Przyczyny złego stanu opolskich rzek są w zasadzie dwojakiego rodzaju. Z jednej strony zanieczyszczone już wody wpływają na teren naszego województwa. Dotyczy to zwłaszcza Bierawki i Kłodnicy, jak również Odry, w których od lat notowane są wysokie wartości wskażników zasolenia (substancje rozpuszczone, chlorki czy przewodność). Wysoki poziom zasolenia Odry utrzymuje się aż do przekroju Wróblin. Dopiero rozcieńczenie wód Odry mniej zasolonymi dopływami (Małą Panwią, Nysą Kłodzką i Stobrawą) w znacznym stopniu przyczynia się do polepszenia jej jakości w Brzegu.

Drugim poważnym powodem złego stanu opolskich rzek jest przedostawanie się do nich bakterii fekalnych ze słabo skanalizowanych obszarów wiejskich. Ocena bakteriologiczna wykazała, że w prawie połowie kontrolowanych wód (16 ppk, rys. 3) ich jakość była zła (V klasa). Ponadto wraz z niedostatecznie oczyszczonymi ściekami, związanymi z bytowaniem ludzi i zwierząt przedostają się do wód również związki azotu i fosforu. Na 36 badanych przekrojów, w 24 poziom zanieczyszczenia tymi substancjami miał decydujący wpływ na ocenę ogólną. Oprócz wymienionych już wskażników zasolenia, związków azotu i fosforu oraz bakterii fekalnych, na ocenę wód miała również wpływ wartość wskaźników biologicznych: indeks saprobowości fitoplanktonu oraz chlorofil a (w 15 ppk). Saprobowość fitoplanktonu jest miernikiem zanieczyszczenia wód związkami organicznymi. Wyznacza się go w oparciu o rozpoznanie określonych gatunków planktonu roślinnego oraz wielkości jego populacji i jest wyrażany jako indeks. Jego wartość miała wpływ na ocenę końcową Małej Panwi i Nysy Kłodzkiej (w całym biegu rzek), oraz Białej Głuchołaskiej, Złotego Potoku i Osobłogi (w przekrojach zlokalizowanych przy granicy z Czechami). Chlorofil a jest wskaźnikiem związanym z obecnością w wodach również fitoplanktonu. Wysokie wartości stężenia chlorofilu świadczą o procesie eutrofizacji czyli o nadmiernym zgromadzeniu w wodzie materii odżywczej w stosunku do zasymilowanej. Widocznym efektem eutrofizacji są tzw. zakwity czyli duże skupiska glonów, które znikają po wyczerpaniu się zasobów materii. Jest to zjawisko występujące głównie w wodach stojących. W wodach płynących obserwuje się ten proces w mniejszej skali. W 2004 roku chlorofil a decydował o ocenie rzek: Małej Panwi poniżej zbiornika Turawa, Nysy Kłodzkiej na całym kontrolowanym odcinku, Odry w Przewozie i Brzegu oraz Prószkówce.

W 2004 roku zanotowano niekorzystną ocenę tlenu rozpuszczonego (V klasa) w trzech przekrojach: Potok Browiniecki-Zielina, Wołczynka-Brynica oraz Żydówka-Popielów. Jednak tylko w przypadku Wołczynki i Żydówki spełniony został wymagany do oceny warunek co miesięcznego oznaczania wskaźnika. Wody Potoku Browinieckiego jednokrotnie nie zostały pobrane, w związku z tym o ocenie w zakresie tlenu rozpuszczonego decydowała najniższa zawartość tlenu, która z kolei znacznie odbiegała od pozostałych wyników. Jest to przykład niedoskonałości naszych przepisów. Prawodawca mówi bowiem, że w przypadku mniejszej częstotliwości badań do oceny przyjmuje się najmniej korzystny wynik. Jednak nie podaje, jak oceniać parametr, gdy próba nie została pobrana z powodu np. zlodzenia rzeki, gdy na dodatek nie ma możliwości poboru tej próby w danym miesiącu.

l iombe Oz CzarnaWoda Wołczanka W y d e r k a Baryczka O ława Nysa Odra Kłodzka S tob raw a Staw Loża Staw Staw Kamaszka Kamaszka Kluczborska St ruga Żyd ówka Staw Książę cy Staw Młyń ski Dożyna S taw S angów Staw S taw O lszowy Pustel nik S tob raw a B ud ko wic za nka Prószkówka Mała Bryn ica Panew B og ac ic a Stob raw a Łom nica Prąd Klasy rzek: pierwsza druga trzecia czwarta piąta Staw Ławnik Rz y mk ow ick a Struga Biała Głuchołaska Prudnik Złoty Potok Psinie c Biała Potok Browiniecki Osobłoga Kłodnica Bierawka V klasa IV klasa Odra III klasa Rys. 3. Ocena bakteriologiczna opolskich rzek kontrolowanych w 2004 roku.

Wody pitne Wymagania, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 roku (Dz. U. Nr 204, poz. 1728). Rozporządzenie ustala trzy kategorie jakości wody, w zależności od wartości granicznych wskaźników jakości wody, które z uwagi na ich zanieczyszczenie muszą być poddane standardowym procesom uzdatniania, w celu uzyskania wody przeznaczonej do spożycia: kategoria A1 woda wymagająca prostego uzdatniania fizycznego, w szczególności filtracji oraz dezynfekcji; kategoria A2 woda wymagająca typowego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania wstępnego, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, dezynfekcji (chlorowania końcowego); kategoria A3 woda wymagająca wysokosprawnego uzdatniania fizycznego i chemicznego, w szczególności utleniania, koagulacji, flokulacji, dekantacji, filtracji, adsorpcji na węglu aktywnym, dezynfekcji (ozonowania, chlorowania końcowego). Wymagania, jakim powinny odpowiadać kategorie jakości wody A1-A3, określa załącznik nr 1 do rozporządzenia. Próbki pobiera się do badań przed uzdatnieniem. Częstotliwość pobierania próbek wody jest uzależniona od kategorii jej jakości oraz liczby osób korzystających z wodociągu i może ulec zwiększeniu w szczególnych przypadkach. Minimalną częstotliwość pobierania próbek wody dla każdego wskaźnika jej jakości określa załącznik nr 2 do rozporządzenia.

Ujęcia powierzchniowe opolskich wód służące do zaopatrzenia ludności w wodę do picia Lp. Miejscowość 1. Obórki 2. Lubotyń 3. Biała Nyska 4. Głuchołazy Nazwa cieku Kanał przerzutowy Nysa Kłodzka Oława Ciek wodny bez nazwy (Morawka) rz. Biała Głuchołaska rz. Biała Głuchołaska 5. Głuchołazy Potok Jelenia Użytkownik ujęcia Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. ul. Wolności 15 49-300 Brzeg Przedsiębiorstwo Komunalne Hydrokan ul. Traugutta 13 Kietrz Wodociągi i Kanalizacja AKWA Al.Wojska Polskiego 2 48-300 Nysa Kategoria ujmowanej wody (ocena na podstawie badań przeprowadzonych w 2004 r. przez SANEPID) Wodociągi Sp. z o.o. ul. Reymonta 12 A3 48-340 Głuchołazy A1 Liczba zaopatrywanej ludności A2 40 000 A2 465 A3 54 300 16 000

Jakość wód pitnych badanych przez WIOŚ Spośród opolskich rzek, wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę do picia, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w 2004 roku kontrolował jakość wód Białej Głuchołaskiej i Nysy Kłodzkiej. Badania monitoringowe Białej Głuchołaskiej były prowadzone w przekroju granicznym Głuchołazy (w km 21,0) w zakresie uzgodnionym w ramach współpracy z Czechami na wodach granicznych, z częstotliwością 2 razy w miesiącu. W stosunku do wymagań stawianym w cytowanym powyżej rozporządzeniu częstotliwość poboru prób była ośmiokrotnie większa. Zakres badań obejmował 26 wskaźników jakości wód wymienionych w rozporządzeniu dla wód powierzchniowych służących do zaopatrzenia ludności w wodę do spożycia i był dostosowany do możliwości wykonywania badań przez Laboratorium WIOŚ. Ocena wyników badań uzyskanych w 2004 roku, przeprowadzona w oparciu o rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać wody powierzchniowe wykorzystywane do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia wykazała, że wody Białej Głuchołaskiej pobrane do badań w Głuchołazach nie spełniają wymagań określonych w rozporządzeniu ze względu na skażenie bakteriologiczne (trzykrotnie wystąpiły przekroczenia wartości dopuszczalnej liczby bakterii coli typu kałowego) oraz zawiesinę (czterokrotnie przekroczona wartość dopuszczalna). Poza amoniakiem (kategoria A2) wartości stęzeń pozostałych wskaźników odpowiadały kategorii A1lub kształtowały się poniżej granicy oznaczalności. Wody Nysy Kłodzkiej stanowią źródło zaopatrzenia ludności w wodę pitną miasta Brzeg, a poprzez kanał przerzutowy do rz. Oławy, również Wrocławia. Z tych też względów WIOŚ w Opolu kontrolował w 2004 roku jakość wód Nysy Kłodzkiej wpływających na teren naszego województwa w przekroju Stary Paczków. Ponadto pobierano wody do badań w przekroju zlokalizowanym poniżej zbiornika Nysa. W obydwu przekrojach kontynuowano badania prowadzone w poprzednich latach w ramach monitoringu podstawowego. Zakres badań obejmował również 26 wskaźników jakości wód wymienionych w rozporządzeniu. Próby były pobierane do badań raz w miesiącu. Analiza wyników badań wykazała, że wody Nysy Kłodzkiej wpływające na teren województwa opolskiego (przekrój Stary Paczków) w większości ocenianych parametrów spełniały normy dla kategorii A1 (wymagały prostego uzdatniania), dla sześciu wskaźników odpowiadały kategorii A2 (typowe uzdatnianie fizyczne i chemiczne), natomiast ze względu na obecność bakterii coli typu fekalnego wymagały wysokosprawnego uzdatniania (kategoria A3). Poniżej zbiornika Nysa jakość wód w zakresie BZT5 oraz bakteriologicznym odpowiadała kategorii A3; w zakresie odczynu, amoniaku i azotu Kjeldahla kategorii A2. Intensywne opady atmosferyczne w lutym przyczyniły się do wysokiej ponadnormatywnej zawartości zawiesiny w tym miesiącu.

l iombe Oz Woda Stu d n ica CzarnaWoda Wołczanka Pijawka W y de r k a P. Minkowski Baryczka Kategorie wód pitnych A1 A2 A3 Sm o rt aw a Śmieszka Odra OBÓRKI Sm o rt awa S tob raw a Staw Staw Kamaszka Kamaszka Kluczborska St ruga Żydówka Staw Książę cy Staw Młyń ski Dożyna S taw S angów S tob raw a B ud ko wic za nk a Prószkówka Mała Bryn ica Panew B og ac ic a Stob raw a Łom nica Prąd Kłodzka O ława Nysa Staw Loża Staw S taw O lszowy Pustel nik Staw Ławnik Rz y mk ow icka Struga Abisynia Biała BIAŁA NYSKA Potok Jelenia Głuchołaska Prudnik Złoty Potok Psinie c Biała PotokBrowiniecki Osobłoga Sonia Cegielnia Anka Padół Łącka K.Gliwicki Kanał Kłodnica Kędzierzyński Łącza Bierawka GŁUCHOŁAZY Odra LUBOTYŃ Rys. 4. Ocena wód powierzchniowych pitnych badanych w 2004 roku przez WSSE w Opolu Morawka

Wody wrażliwe Według rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 23 grudnia 2002 r. wody wrażliwe na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych to wody zanieczyszczone oraz wody zagrożone zanieczyszczeniem, jeżeli nie zostaną podjęte działania ograniczające bezpośredni lub pośredni zrzut do tych wód azotanów i innych związków azotowych mogących przekształcić się w azotany, pochodzących z działalności rolniczej. Wody zanieczyszczone to takie, w których zawartość azotanów wynosi powyżej 50 mg NO3/l. Dla wód zagrożonych zanieczyszczeniem zawartość azotanów wynosi od 40 do 50 mg NO3/l i wykazuje tendencję wzrostową. W 2004 roku na terenie województwa opolskiego jedynie wody Stobrawy w Starym Oleśnie zawierały ilości azotanów odpowiadające wodom zagrożonym (wykres zawartości azotanów poniżej). Rozporządzenie podaje wartości graniczne podstawowych wskaźników stosowanych przy ocenie eutrofizacji śródlądowych wód powierzchniowych i morskich.

Eutrofizacja wód płynących występuje, gdy zawartość podstawowych wskaźników eutrofizacji kształtuje się następująco: - fosfor ogólny powyżej 0,25 P mg/l - azot ogólny powyżej 5 mg N mg/l - azot azotanowy powyżej 2,2 mg N-NO3/l - azotany powyżej 10 mg NO3/l - chlorofil a powyżej 25µg/l W 2004 roku tylko w sześciu przekrojach nie były przekraczane wartości podstawowych wskaźników eutrofizacji (Bogacica-Domaradz, Brynica- Popielów, Budkowiczanka-Stare Kolnie, Mała Panew-pon. Zbiornika Turawa, Rzymkowicka Struga-Chrzelice, Złoty Potok-Jarnołtówek). Poniżej wykresy ilustrujące poziom zanieczyszczenia opolskich wód w zakresie wskaźników eutrofizacji.

l iombe Oz CzarnaWoda Wołczanka W y de r k a Eutrofizacja występuje nie występuje B ud ko wic za nk a Bryn ica Baryczka Odra S tob raw a Kluczborska Struga Żydówka S tob raw a B og ac ic a Stob raw a Łom nica Prąd Dożyna Mała Panew Staw Staw Kamaszka Staw Książę cy Staw Młyń ski Kamaszka S taw S angów Prószkówka Kłodzka O ława Nysa Staw Loża Staw S taw O lszowy Pustel nik Staw Ławnik Rz y m k ow ick a Struga Biała Głuchołaska Psinie c Biała Potok Browiniecki Osobłoga Kłodnica Prudnik Złoty Potok Bierawka Odra Rys. 5. Ocena eutrofizacji opolskich rzek kontrolowanych w 2004 roku.

Średnie wartości fosforu ogólnego w wodach płynących województwa opolskiego w 2004 roku. 0,8 Monitoring wód powierzchniowych 0,7 0,6 0,5 0,4 0,3 0,2 0,1 0 rz. Odra-Przewóz rz. Bierawka-Bierawa rz. Kłodnica-Kłodnica rz. Odra-Zdzieszowice rz. Złoty Potok-Jarnołtówek rz. Złoty Potok-Prudnik rz. Prudnik-Prudnik rz. Prudnik-Dytmarów rz. Osobłoga-Racławice Śląskie rz. Rzymkowicka Struga-Chrzelice rz. Potok Browiniecki-Zielina rz. Biała-Dobra rz. Osobłoga-Krapkowice rz. Odra-Groszowice rz. Mała Panew-Żędowice rz. Mała Panew-Niwa rz. Mała Panew-Turawa rz. Odra-Wróblin rz. Mała Panew-Czarnowąsy rz. Prószkówka-Niewodniki rz. Dożyna-Golczowice rz. Nysa Kłodzka-Stary Paczków rz. Biała Głuchołaska-Głuchołazy rz. Nysa Kłodzka-Nysa rz. Nysa Kłodzka-Skorogoszcz rz. Stobrawa-Olesno rz. Stobrawa-Stare Olesno rz. Baryczka-Czaple Wolne rz. Bogacica-Domaradz rz. Wołczynka-Brynica rz. Oziombel-Zawada rz. Budkowiczanka-Stare Kolnie rz. Żydówka-Popielów rz. Brynica-Popielów rz. Stobrawa-Stobrawa rz. Odra-Brzeg

Średnie wartości azotu ogólnego w wodach płynących województwa opolskiego w 2004 roku. 6 Monitoring wód powierzchniowych 5,5 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2 1,5 1 0,5 0 rz. Odra-Przewóz rz. Bierawka-Bierawa rz. Kłodnica-Kłodnica rz. Odra-Zdzieszowice rz. Złoty Potok-Jarnołtówek rz. Złoty Potok-Prudnik rz. Prudnik-Prudnik rz. Prudnik-Dytmarów rz. Osobłoga-Racławice Śląskie rz. Rzymkowicka Struga-Chrzelice rz. Potok Browiniecki-Zielina rz. Biała-Dobra rz. Osobłoga-Krapkowice rz. Odra-Groszowice rz. Mała Panew-Żędowice rz. Mała Panew-Niwa rz. Mała Panew-Turawa rz. Odra-Wróblin rz. Mała Panew-Czarnowąsy rz. Prószkówka-Niewodniki rz. Dożyna-Golczowice rz. Nysa Kłodzka-Stary Paczków rz. Biała Głuchołaska-Głuchołazy rz. Nysa Kłodzka-Nysa rz. Nysa Kłodzka-Skorogoszcz rz. Stobrawa-Olesno rz. Stobrawa-Stare Olesno rz. Baryczka-Czaple Wolne rz. Bogacica-Domaradz rz. Wołczynka-Brynica rz. Oziombel-Zawada rz. Budkowiczanka-Stare Kolnie rz. Żydówka-Popielów rz. Brynica-Popielów rz. Stobrawa-Stobrawa rz. Odra-Brzeg

Średnie wartości N-NO3 w wodach płynących województwa opolskiego w 2004 roku 12 Monitoring wód powierzchniowych 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1 0 rz. Odra-Przewóz rz. Bierawka-Bierawa rz. Kłodnica-Kłodnica rz. Odra-Zdzieszowice rz. Złoty Potok-Jarnołtówek rz. Złoty Potok-Prudnik rz. Prudnik-Prudnik rz. Prudnik-Dytmarów rz. Osobłoga-Racławice Śląskie rz. Rzymkowicka Struga-Chrzelice rz. Potok Browiniecki-Zielina rz. Biała-Dobra rz. Osobłoga-Krapkowice rz. Odra-Groszowice rz. Mała Panew-Żędowice rz. Mała Panew-Niwa rz. Mała Panew-Turawa rz. Odra-Wróblin rz. Mała Panew-Czarnowąsy rz. Prószkówka-Niewodniki rz. Dożyna-Golczowice rz. Nysa Kłodzka-Stary Paczków rz. Biała Głuchołaska-Głuchołazy rz. Nysa Kłodzka-Nysa rz. Nysa Kłodzka-Skorogoszcz rz. Stobrawa-Olesno rz. Stobrawa-Stare Olesno rz. Baryczka-Czaple Wolne rz. Bogacica-Domaradz rz. Wołczynka-Brynica rz. Oziombel-Zawada rz. Budkowiczanka-Stare Kolnie rz. Żydówka-Popielów rz. Brynica-Popielów rz. Stobrawa-Stobrawa rz. Odra-Brzeg

Średnie wartości NO 3 w wodach płynących województwa opolskiego w 2004 roku 55 Monitoring wód powierzchniowych 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 rz. Odra-Przewóz rz. Bierawka-Bierawa rz. Kłodnica-Kłodnica rz. Odra-Zdzieszowice rz. Złoty Potok-Jarnołtówek rz. Złoty Potok-Prudnik rz. Prudnik-Prudnik rz. Prudnik-Dytmarów rz. Osobłoga-Racławice Śląskie rz. Rzymkowicka Struga-Chrzelice rz. Potok Browiniecki-Zielina rz. Biała-Dobra rz. Osobłoga-Krapkowice rz. Odra-Groszowice rz. Mała Panew-Żędowice rz. Mała Panew-Niwa rz. Mała Panew-Turawa rz. Odra-Wróblin rz. Mała Panew-Czarnowąsy rz. Prószkówka-Niewodniki rz. Dożyna-Golczowice rz. Nysa Kłodzka-Stary Paczków rz. Biała Głuchołaska-Głuchołazy rz. Nysa Kłodzka-Nysa rz. Nysa Kłodzka-Skorogoszcz rz. Stobrawa-Olesno rz. Stobrawa-Stare Olesno rz. Baryczka-Czaple Wolne rz. Bogacica-Domaradz rz. Wołczynka-Brynica rz. Oziombel-Zawada rz. Budkowiczanka-Stare Kolnie rz. Żydówka-Popielów rz. Brynica-Popielów rz. Stobrawa-Stobrawa rz. Odra-Brzeg

Średnie wartości chlorofilu "a" w wodach płynących województwa opolskiego w 2004 roku. 65 Monitoring wód powierzchniowych 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 rz. Odra-Przewóz rz. Bierawka-Bierawa rz. Kłodnica-Kłodnica rz. Odra-Zdzieszowice rz. Złoty Potok-Jarnołtówek rz. Złoty Potok-Prudnik rz. Prudnik-Prudnik rz. Prudnik-Dytmarów rz. Osobłoga-Racławice Śląskie rz. Rzymkowicka Struga-Chrzelice rz. Potok Browiniecki-Zielina rz. Biała-Dobra rz. Osobłoga-Krapkowice rz. Odra-Groszowice rz. Mała Panew-Żędowice rz. Mała Panew-Niwa rz. Mała Panew-Turawa rz. Odra-Wróblin rz. Mała Panew-Czarnowąsy rz. Prószkówka-Niewodniki rz. Dożyna-Golczowice rz. Nysa Kłodzka-Stary Paczków rz. Biała Głuchołaska-Głuchołazy rz. Nysa Kłodzka-Nysa rz. Nysa Kłodzka-Skorogoszcz rz. Stobrawa-Olesno rz. Stobrawa-Stare Olesno rz. Baryczka-Czaple Wolne rz. Bogacica-Domaradz rz. Wołczynka-Brynica rz. Oziombel-Zawada rz. Budkowiczanka-Stare Kolnie rz. Żydówka-Popielów rz. Brynica-Popielów rz. Stobrawa-Stobrawa rz. Odra-Brzeg

Wody do bytowania ryb Monitoring wód powierzchniowych Wymagania, jakim powinny odpowiadać wody śródlądowe będące środowiskiem życia ryb łososiowatych i karpiowatych w warunkach naturalnych określa rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 4 października 2002 r. (DZ. U. Nr 176, poz. 1455). Rozporządzenie ustala też częstotliwość pobierania próbek wód, metodyki referencyjne analiz i sposób oceny, czy wody odpowiadają wymaganym warunkom. Załącznik do rozporządzenia podaje wartości normatywne dla 14 wskaźników jakości wody, ustalając zarazem minimalną częstotliwość pobierania próbek do badań (oprócz temperatury i związków fenolowych co miesiąc). Woda spełnia wymagania określone w załączniku, jeżeli w wyniku pobierania próbek stale w tym samym miejscu w okresie 12 miesięcy, z częstotliwością nie mniejszą niż określona w załączniku do rozporządzenia : 1) w 95 % próbek zostały spełnione wymagania dotyczące wody w zakresie wskaźników: ph, BZT5, amoniaku, azotu amonowego, azotynów, całkowitego chloru pozostałego, cynku ogólnego i miedzi rozpuszczonej; jeżeli próbki do oznaczania powyższych wskaźników były pobierane z częstotliwością mniejszą niż 1 próbka na miesiąc, wymagania dotyczące tych wskaźników muszą być spełnione w każdej próbce; 2) wymagania odnośnie temperatury były spełniane w okresach stanowiących łącznie co najmniej 98% czasu; 3) w 50% próbek zostały spełnione wymagania w zakresie rozpuszczonego tlenu; 4) zostało spełnione wymaganie dotyczące średniorocznej wartości zawiesiny ogólnej.

W przypadku powodzi czy innych klęsk żywiołowych dopuszcza się pominięcie wyników analiz próbek pobranych w tym czasie. Również dopuszcza się pominięcie wyników analiz zawiesiny z próbek pobranych podczas wyjątkowych warunków pogodowych, takich jak intensywne opady atmosferyczne, intensywne topnienie śniegu oraz susza. Do badań przydatności wód do bytowania w nich ryb w warunkach naturalnych, zostały wytypowane rzeki ujęte w wykazach RZGW jako przydatne do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Na terenie woj. opolskiego były to rzeki przydatne do bytowania tylko ryb karpiowatych (Osobłoga, Prudnik, Rosa, Libawa, Pruszkowski Potok, Prószkówka, Nysa Kłodzka od zbiornika Kozielno do zbiornika Otmuchów, zbiornik zaporowy Nysa, Smortawa, Minkowski Potok wg wykazu NB2 RZGW we Wrocławiu). W 2004 roku badaniami objęto wody następujących rzek: Osobłoga, Prudnik, Nysa Kłodzka, Prószkówka. Ocena przeprowadzona w zakresie badanych wskaźników wykazała, że w żadnym przekroju pomiarowym nie spełniają one warunków zapisanych w rozporządzeniu z 4 października 2002 r.

Ocena przydatności wód badanych w 2004 roku do bytowania ryb w warunkach naturalnych. Lp. Nazwa rzeki-lokalizacja przekroju km Gmina Liczba klasyfikowanych wskaźników Ocena rybna (Dz. U. Nr 176, poz. 1455). Wskaźniki decydujące o klasyfikacji 1. Osobłoga Racławice Śl. 28,3 Głogówek 10 non Azotyny, fosfor ogólny 2. Osobłoga Krapkowice 1,2 Krapkowice 6 non BZT5, azot amonowy, azotyny, fosfor ogólny 3. Prudnik Prudnik 20,3 Prudnik 6 non BZT5, azot amonowy, azotyny, fosfor ogólny 4. Prudnik Dytmarów 6,0 Lubrza 10 non BZT5, azot amonowy, azotyny, fosfor ogólny 5. Nysa Kłodzka Stary Paczków 84,5 Paczków 10 non Niezjonizaowany amoniak, azotyny, fosfor ogólny 6 Prószkówka - Niewodniki 4,0 Dąbrowa 6 non Azot amonowy, azotyny

Tabela zbiorcza punktów minitoringowych wraz z oceną w zakresie różnego użytkowania w układzie alfabetycznym wg nazw gmin.

Lp. 1 Biała Gmina Nazwa rzekilokalizacja przekroju Rzymkowicka Struga Chrzelice km Liczba klasyfikowanych wskaźników w ocenie ogólnej* Ocena ogólna ( Dz.U. Nr 32, poz. 284 z 2004 r.) Ocena eutrofizacji (Dz.U. Nr 241, poz. 2093 z 2002 r) 2,3 10 III nie 2 Bierawa Bierawa Bierawa 1,8 37 V tak 3 Brzeg Odra Brzeg 199,1 37 IV tak 4 Cisek Odra Przewóz 73,2 37 V tak 5 Dąbrowa 6 Dobrzeń Wielki 7 Głogówek 8 Głuchołazy 9 Głuchołazy 10 Kędzierzyn- Koźle 11 Kluczbork 12 Krapkowice 13 Lewin Brzeski 14 Lubrza 15 Nysa Prószkówka Niewodniki Mała Panew Czarnowąsy Osobłoga Racławice Śl. Biała Głuchołaska Głuchołazy Złoty Potok Jarnołtówek Ocena wód pitnych (Dz. U. Nr 204, poz. 1728 z 2002). Ocena rybna ( Dz. U. Nr 176, poz. 1455 z 2002). 4,0 10 III tak non 1,9 37 III tak 28,3 37 IV tak non 21,0 37 IV tak non 14,0 37 IV nie Kłodnica Kłodnica 0,5 37 V tak Baryczka Czaple Wolne Osobłoga Krapkowice Dożyna Golczowice Prudnik Dytmarów Nysa Kłodzka Nysa 0,7 10 V tak 1,2 10 IV tak non 1,0 10 IV tak 6,0 37 IV tak non 63,8 37 IV tak A3 16 Olesno Stobrawa Olesno 75,0 10 V tak 17 Olesno Stobrawa Stare Olesno 68,0 10 V tak 18 Opole Odra Golczowice 143,0 37 V tak

Lp. Gmina Nazwa rzekilokalizacja przekroju km Liczba klasyfikowanych wskaźników w ocenie ogólnej Ocena ogólna ( Dz.U. Nr 32, poz. 284 z 2004 r.) Ocena eutrofizacji (Dz.U. Nr 241, poz. 2093 z 2002 r) 19 Opole Odra Wróblin 155,5 37 V tak 20 Ozimek Mała Panew Niwa 29,2 37 IV tak Ocena wód pitnych (Dz. U. Nr 204, poz. 1728 z 2002). Ocena rybna ( Dz. U. Nr 176, poz. 1455 z 2002). Nysa Kłodzka 21 Paczków 84,5 37 IV tak A3 non Stary Paczków Bogacica nie 22 Pokój 3,8 10 III Domaradz 23 Popielów Brynica - Popielów 4,2 10 III nie 24 Popielów 25 Popielów 26 Popielów Budkowiczanka Stare Kolnie Stobrawa Stobrawa Żydówka Popielców 1,7 10 III nie 3,1 10 III tak 0,1 11 V tak 27 Prudnik Prudnik Prudnik 20,3 10 IV tak non 28 Prudnik 29 Skorogoszcz Złoty Potok Prudnik Nysa Kłodzka - Skorogoszcz 1,2 10 IV tak 7,5 37 IV tak 30 Strzeleczki Biała - Dobra 1,7 10 IV tak 31 Strzeleczki Potok Browiniecki Zielina 2,6 10 V tak 32 Świerczów Oziombel Zawada 0,1 10 V tak 33 Turawa 34 Wołczyn 35 Zawadzkie 36 Zdzieszowice Mała Panew Turawa Wołczynka Brynica Mała Panew Żędowice Odra Zdzieszowice 17,1 37 IV nie 1,4 10 V tak 67,0 37 IV tak 108,3 37 V tak

* OZNACZANE WSKAŹNIKI: a) grupa 10 wskaźników: temp. wody, tlen rozpuszczony, biochemiczne zapotrzebowanie tlenu oznaczane po 5 dniach - BZT5, amoniak, azotany, azotyny, fosforany, fosfor ogólny, chlorofil a, liczba bakterii coli typu kałowego b) grupa 37 wskaźników: temp. wody, zawiesina ogólna, odczyn, tlen rozpuszczony, biochemiczne zapotrzebowanie tlenu oznaczane po 5 dniach - BZT5, chemiczne zapotrzebowanie tlenu oznaczane metodą nadmanganianową ChZT Mn, amoniak, azot Kjeldahla, azotany, azotyny, azot ogólny, fosforany, fosfor ogólny, przewodność elektrolityczna, substancje rozpuszczone ogólne, zasadowość ogólna, siarczany, chlorki, wapń, magnez, chrom+6, chrom ogólny, cynk, kadm, mangan, miedź, nikiel, ołów, rtęć, żelazo, fenole lotne, suma 2 pestycydów, substancje powierzchniowo czynneanionowe, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, saprobowość fitoplanktonu, chlorofil a, liczba bakterii coli typu kałowego

Dożyna l iombe Oz Dożyna l Klasy rzek: pierwsza druga trzecia czwarta piąta Odra S tob raw a Kluczborska Struga CzarnaWoda Wołczanka S tob raw a Bud ko wicza nk a Baryczka B og ac ic a Stob raw a W y de r k a Prąd Odra S tob raw a Kluczborska St ruga iombe zo CzarnaWoda Wołczanka S tob raw a Bud ko wicza nk a Baryczka B og ac ic a Stob raw a W y de r k a Prąd Łom nica Łom nica Żydówka Bryn ica Żydówka Br yn ica Mała Panew Mała Panew Staw Staw Kamaszka Staw Książę cy S taw S angów Prószkówka Staw Staw Kamaszka Staw Książę cy S taw S angów Prószkówka Kłodzka Staw Młyń ski Kamaszka Kłodzka Staw Młyń ski Kamaszka O ława Nysa Staw Loża Staw S taw O lszowy Pustel nik O ława Nysa Staw Loża Staw S taw O lszowy Pustel nik Staw Ławnik Staw Ławnik Rz y m k ow ick a Struga Rz y m k ow ick a Struga Biała Głuchołaska Prudnik Złoty Potok Ocena bakteriologiczna Psinie c Biała Potok Browiniecki Osobłoga Kłodnica Odra Bierawka Biała Głuchołaska Prudnik Złoty Potok Psinie c Biała PotokBrowiniecki Osobłoga Kłodnica Odra Bierawka E u t r o f i z a c j a w y s t ę p u j e n i e w y s t ę p u j e Rys. 6. Porównanie wyników oceny bakteriologicznej oraz etrofizacji opolskich rzek

PODSUMOWANIE 3. W 2004 roku badaniami objęto główne rzeki Opolszczyzny (18 ppk z dawnej sieci krajowej) oraz rzeki zamykające czteroletni cykl badań (18 ppk w zlewniach Osobłogi i Stobrawy oraz rz. Prószkówka i rz. Źydówka). 4. Przeprowadzono ocenę ogólną oraz oceny ze względu na różny sposób użytkowania wód w zakresie badanych wskaźników, jak również ocenę podatności wód na eutrofizację, spowodowaną działalnością rolniczą. 5. Wyniki badań wykazały, że: a) w większości przekrojów (19 ppk) badane wody charakteryzowały się niezadowalającą (IV klasa) lub złą jakością (V klasa), głównie z powodu zanieczyszczenia ich związkami azotu i fosforu, skażenia bakteriologicznego oraz zasolenia (ocena wg rozporz. MŚ z 11 lutego 2004 r). Nie stwierdzono wód opowiadających klasie I lub II. Najlepszą jakością (III klasa) charakteryzowały się w 2004 wody 7 rzek badane w ujściowych odcinkach (Bogacica, Budkowiczanka, Brynica, Stobrawa, Prószkówka, Mała Panew, Rzymkowicka Struga); b) wody Białej Głuchołaskiej, pobierane do badań powyżej ujęcia wód do celów pitnych nie odpowiadały wymaganiom rozporządzenia MŚ z 27 listopada 2002 r. ze względu na okresowe skażenie bakteriologiczne oraz okresowo podwyższoną zawartość zawiesiny ogólnej; pozostałe wskaźniki kształtowały się w granicach kategorii A1 lub poniżej granicy oznaczalności; wody Nysy Kłodzkiej oceniane ze względu na wykorzystanie ich do zaopatrzenia mieszkańców Wrocławia i Brzegu (poprzez kanał przerzutowy do Oławy), odpowiadały w przekroju Stary Paczków oraz poniżej zb. Nysa kategorii A3, również ze względu na obecność bakterii coli typu kałowego. Poniżej zb. Nysa również wskaźnik BZT5 odpowiadał kategorii A3.

c) w zakresię podstawowych wskaźników eutrofizacji w większości przekrojów (30 ppk) przekraczane były dopuszczalne wartości stężeń średniorocznych (ocena na podstawie rozporz. MŚ z dnia 23 grudnia 2002 r.). Najwyższą zawartością azotanów (48,7mgNO3/l) charakteryzowały się wody Stobrawy w Starym Oleśnie (wody zagrożone zanieczyszczeniem azotanami pochodzenia rolniczego). Do rzek niezagrożonych eutrofizacją w 2004 r. należały: Bogacica, Brynica, Budkowiczanka, Mała Panew poniżej zbiornika Turawa, Rzymkowicka Struga oraz Złoty Potok w przekroju granicznym; d) wody rzek: Osobłogi, Prudnika, Nysy Kłodzkiej (Stary Paczków) oraz Prószkówki, które zgodnie z wykazem NB2 RZGW we Wrocławiu nadawały się do bytowania ryb karpiowatych w warunkach naturalnych, w 2004 roku w żadnym ppk nie spełniały warunków zapisanych w rozporządzeniu z 4 października 2002 r. w badanym zakresie (przekraczane wartości graniczne związków azotu i fosforu oraz w rz. Prudnik i Osobłodze na ujściu wartości BZT5). WNIOSKI Badania przeprowadzone w 2004 roku wykazały, że na terenie województwa opolskiego istnieje problem ponadnormatywnego zanieczyszczenia wód powierzchniowych z powodu przedostawania się do nich nieoczyszczonych ścieków pochodzących zarówno z terenów wiejskich, jak i miast wyposażonych w oczyszczalnie ścieków (porównanie oceny bakteriologicznej i eutrofizacji). Według krajowego Programu Oczyszczania Ścieków Komunalnych, na koniec 2004 r. 19 oczyszczalni obsługujących 35 gmin naszego województwa spełniało wymagania prawa. Do 2015 roku zostanie wybudowanych lub zmodernizowanych w sumie jeszcze 18 obiektów oraz powstanie prawie 470 km sieci kanalizacyjnej, co powinno przyczynić się do osiągnięcia na obszarze naszego województwa efektu ekologicznego zgodnego z wymaganiami prawa.