Dolny Śląsk Niederschlesien. 39. Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen 2015

Dolny Śląsk Niederschlesien 39. Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen 2015 39. Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego Dolnej Saksonii 2015

Mit freundlicher Unterstützung durch die Stiftung Niedersachsen Przy życzliwym wsparciu ze strony Fundacji Dolnej Saksonii

Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen 2015 Verleihung durch den Niedersächsischen Minister für Inneres und Sport sowie den Vizemarschall der Woiwodschaft Niederschlesien am 5. September 2015 im Alten Rathaus in Hannover Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego Dolnej Saksonii 2015 Wręczenie przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Sportu Dolnej Saksonii oraz Wicemarszałka Województwa Dolnośląskiego 5. września 2015 w Starym Ratuszu w Hanowerze Sehr geehrte Damen und Herren, ich darf Sie herzlich zur Verleihung des 39. Kulturpreises Schlesien in Hannover begrüßen! Der Kulturpreis Schlesien der Niedersächsischen Landesregierung hat sich zu einem deutsch-polnischen Begegnungspreis entwickelt. Er hat längst eine besondere Bedeutung für die Verständigung zwischen Deutschland und Polen erlangt. Auch in diesem Jahr werden wieder hervorragende Leistungen ausgezeichnet: Der Kulturpreis Schlesien 2015 wird an die polnische Schauspielerin Kinga Preis und an die deutsch-polnische Schriftstellerin Sabrina Janesch verliehen. Den Sonderpreis erhält Melitta Sallai und die Stiftung Bildungsstätte Muhrau in Schlesien. Ich gratuliere den drei Preisträgerinnen ganz herzlich. Ihnen gelten meine hohe Anerkennung und meine aufrichtige Wertschätzung für ihre geleistete Arbeit. Szanowni Państwo, witam Państwa bardzo serdecznie na 39-tej uroczystości wręczenia Nagrody Kulturalnej Śląska w Hanowerze! Nagroda Kulturalna Śląska przyznawana przez rząd Dolnej Saksonii stała się z czasem nagrodą polsko-niemieckich spotkań i już dawno zyskała szczególne znaczenie w procesie porozumienia pomiędzy Polską i Niemcami. Także w tym roku nagrodzone zostaną wyjątkowe osiągnięcia: Nagrodę Kulturalną Śląska 2015 otrzymują polska aktorka pani Kinga Preis i polsko-niemiecka pisarka pani Sabrina Janesch. Nagrodę specjalną uhonorowana zostaje pani Melitta Sallai i jej Fundacja Ośrodek Edukacyjny w Morawie na Śląsku. Bardzo serdecznie gratuluję wszystkim trzem laureatkom. Kieruję pod ich adresem wyrazy mojego najwyższego uznania i szacunku za ich dokonania. Mit freundlichen Grüßen Z serdecznym pozdrowieniem Boris Pistorius Niedersächsischer Minister für Inneres und Sport Boris Pistorius Dolnosaksoński Minister Spraw Wewnętrznych i Sportu 4 5

Über den Kulturpreis Schlesien O Nagrodzie Kulturalnej Śląska Der Kulturpreis Schlesien des Landes Niedersachsen wird seit 1977 verliehen. In Niedersachsen hatten besonders viele deutsche Schlesierinnen und Schlesier, die nach dem Zweiten Weltkrieg ihre Heimat verlassen mussten, Aufnahme gefunden und wesentlich zum Wiederaufbau des Landes beigetragen. Daher hatte die Niedersächsische Landesregierung seinerzeit diesen Preis gestiftet als Zeichen der Verbundenheit des Landes Niedersachsen mit den in der Bundesrepublik Deutschland lebenden Schlesierinnen und Schlesiern. Mit dem Preis sollten die Leistungen solcher Kunstschaffenden gewürdigt werden, die entweder selbst aus Schlesien stammen oder deren auszuzeichnendes Werk Bezüge zu Schlesien aufweist. Gegenstand der Preisverleihung waren hervorragende Einzel- oder Gesamtleistungen auf dem Gebiet der Literatur, der bildenden Kunst und der Musik. Seit 1991 hat sich die Niedersächsische Landesregierung, getragen von dem Gedanken der Verständigung und Aussöhnung zwischen Deutschland und Polen, das geänderte Ziel gesetzt, mit der Verleihung des Kulturpreises Schlesien zur gemeinsamen Pflege und Weiterentwicklung des Kulturguts Schlesiens und des Kulturschaffens der Schlesierinnen und Schlesier beizutragen. Seitdem können auch polnische Künstlerinnen und Künstler, die in Schlesien wohnen, den Preis für hervorragende Leistungen auf dem Gebiet der Literatur, der bildenden Kunst und der Musik erhalten. Außerdem kann der Preis für besondere Verdienste um die Erhaltung, Weiterentwicklung und Verbreitung des Kulturguts Schlesiens vergeben werden. Mit dieser Neuausrichtung wurde die Erwartung verbunden, dass die öffentliche Ehrung von Preisträgerinnen und Preisträgern aus Deutschland und Polen die Begegnung von Menschen ermöglicht, die durch ihre Herkunft oder ihr Schaffen der europäischen Kulturlandschaft Schlesien verbunden sind. Der Kulturpreis Schlesien besteht aus zwei gleichwertigen Hauptpreisen, die mit je 4.000 Euro dotiert sind. Zusätzlich wird ein Sonderpreis mit 3.000 Euro verliehen Nagroda Kulturalna Śląska Kraju Związkowego Dolnej Saksonii przyznawana jest od 1997 roku. Wiele Ślązaczek i Ślązaków, którzy po II wojnie światowej musieli opuścić swoją ojczyznę, osiedliło się w Dolnej Saksonii, przyczyniając się w znacznym stopniu do odbudowy tego kraju. Dlatego dolnosaksoński rząd krajowy ufundował swego czasu tę nagrodę jako znak więzi łączącej Kraj Związkowy Dolnej Saksonii ze Ślązaczkami i Ślązakami żyjącymi w Republice Federalnej Niemiec. Nagrodą tą honorowane były osiągnięcia twórców, którzy pochodzą ze Śląska, lub których wyróżnione dzieła wykazują związki ze Śląskiem. Przyznawano ją za wybitne dzieła indywidualne i zbiorowe w dziedzinie literatury, sztuk plastycznych i muzyki. Od 1991 roku rząd Dolnej Saksonii, kierując się myślą o porozumieniu i pojednaniu między Polakami i Niemcami, zmienił formułę nagrody i przyjął za cel wspieranie Nagrodą Kulturalną Śląska wspólnego pielęgnowania i rozwoju śląskiego dziedzictwa kulturowego, oraz twórczości kulturalnej Ślązaczek i Ślązaków. Od tamtej chwili nagrodą tą wyróżniani są za wybitne osiągnięcia w dziedzinie literatury, sztuk plastycznych i muzyki również polscy artyści zamieszkali na Śląsku. Ponadto nagroda ta może być przyznana za szczególne zasługi w zakresie utrzymywania, rozwoju i krzewienia śląskiego dorobku kulturowego. Ze zmianą formuły nagrody wiązano nadzieję, iż publiczne honorowanie laureatek i laureatów z Polski i Niemiec ułatwi spotkania ludzi związanych pochodzeniem lub swoją twórczością z europejsko-śląskim pejzażem kulturowym. Nagroda Kulturalna Śląska składa się z dwóch równorzędnych nagród głównych w wysokości 4.000 euro. Ponadto przyznawana jest nagroda specjalna w wysokości 3.000 euro. Die Jury in der Landesvertretung Niedersachsen, Berlin Jury Boris Pistorius Niedersächsischer Minister für Inneres und Sport Vorsitzender der Jury Dr. Markus Bauer Görlitz, Direktor Schlesisches Museum Prof. Michael Denhoff Bonn, Komponist und Cellist Magdalena Erdman Berlin, Botschaft der Republik Polen Prof. Dr. Lothar Hagebölling Braunschweig, Staatssekretär a.d. Prof. Dr. Dr. Jan Harasimowicz Breslau, Universität Breslau Dr. Maciej Łagiewski Breslau, Direktor Städtisches Museum Horst Milde Oldenburg, Landtagspräsident a.d. Prof. Dr. med. Michael Pietsch Mainz, Johannes-Gutenberg-Universität Dr. Tadeusz Samborski Breslau, Vizemarschall der Woiwodschaft Niederschlesien Ulrike Treziak Berlin, Friedrichshain-Kreuzberg Museum Joachim Werren Hannover, Generalsekretär Stiftung Niedersachsen Elisabeth Wolbers Breslau, Generalkonsulin der Bundesrepublik Deutschland Jury w siedzibie Przedstawicielstwa Dolnej Saksonii, Berlin Jury Boris Pistorius Dolnosaksoński Minister Spraw Wewnętrznych i Sportu Przewodniczący jury Dr Markus Bauer Zgorzelec, dyrektor Muzeum Śląskiego Prof. Michael Denhoff Bonn, kompozytor i wiolonczelista Magdalena Erdman Berlin, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej Prof. dr Lothar Hagebölling Brunszwik, sekretarz stanu w stanie spoczynku Prof. dr dr Jan Harasimowicz Wrocław, Uniwersytet Wrocławski Dr Maciej Łagiewski Wrocław, dyrektor Muzeum Miejskiego Wrocławia Horst Milde Oldenburg, Prezydent Landtagu w stanie spoczynku Prof. dr med. Michael Pietsch Moguncja, Uniwersytet im. Johannesa Gutenberga Dr Tadeusz Samborski Wrocław, Wicemarszałek Województwa Dolnośląskiego Ulrike Treziak Berlin, Muzeum Friedrichshain-Kreuzberg Joachim Werren Hanower, Sekretarz Generalny Fundacji Dolnej Saksonii Elisabeth Wolbers Wrocław, Konsul Generalna RFN 6 7

Kinga Preis Kinga Preis, polska aktorka teatralna, filmowa i telewizyjna, urodziła się we Wrocławiu. Mówi z naciskiem: Wrocław jest moim domem. Tutaj się urodziłam i wychowałam, ( ) i tu zaczęła się moja historia z aktorstwem. Drogę do wielkiej kariery utorowała jej w 1994 roku tytułowa rola w Kasi z Heilbronnu Heinricha von Kleista w Teatrze Polskim we Wrocławiu. Kinga Preis, polnische Theater-, Film- und Fernsehschauspielerin, wurde in Breslau geboren. Sie betont: Breslau ist mein Zuhause. Hier bin ich geboren und aufgewachsen, (...) und hier begann mein Abenteuer mit der Schauspielkunst. Groß kam sie 1994 im Breslauer Teatr Polski mit der Titelrolle in Heinrich von Kleists Das Käthchen von Heilbronn heraus. 8 9

Życiorys Lebenslauf Jedna z najbardziej uzdolnionych i najbardziej utytułowanych aktorek polskich swojego pokolenia. Urodziła się 31 sierpnia 1971 roku we Wrocławiu, z którym związana jest do dzisiaj. Tamtejszą PWST ukończyła w 1996 i od razu związała się z Teatrem Polskim, z którym współpracowała już jako studentka. W ciągu kilkunastu lat kariery nagradzana była wieloma prestiżowymi nagrodami, między innymi im. Zbyszka Cybulskiego dla młodych aktorów wyróżniających się wybitną indywidualnością czy Złotą Kaczką dla najlepszej aktorki 2001 r. Swój aktorski wizerunek utrwaliła w takich filmach jak Dom zły czy nominowany do Oscara W ciemności. W roku 2015 już po raz czwarty została uhonorowana Orłem najważniejszą nagrodą przyznawaną przez Polską Akademię Filmową za drugoplanową rolę kobiecą w filmie Pod Mocnym Aniołem w reż. Wojciecha Smarzowskiego. Wcześniejsze Orly otrzymała za filmy: Cisza Michała Rosy (2002); Wtorek Witolda Adamka; Komornik Feliksa Falka (2006). Do Orłów nominowana była aż czternaście razy, co sprawia, że przez krytyków filmowych nazywana jest polską Meryl Streep. Aktorstwo jest jej żywiołem, a wszechstronność niespotykanym atutem. Współpracowała i współpracuje z najwybitniejszymi polskimi reżyserami jak: Krzysztof Zanussi, Andrzej Wajda, Kazimierz Kutz, Wojciech Smarzowski, Agnieszka Holland, Jerzy Skolimowski, Feliks Falk, Łukasz Palkowski, Jan Komasa, Michał Rosa, Jacek Bromski. W dorobku aktorki znajduje się prawie pięćdziesiąt filmów, ponad trzydzieści spektakli teatralnych oraz niespełna 40 spektakli Teatru Telewizji. Zagrała m.in. w takich filmach jak: (1996) Niepisane prawa reż. Krzysztof Zanussi, (1997) Londa reż. Michał Rosa, (1998) Poniedziałek reż. Witold Adamek, (1998/1999) Wrota Europy reż. Jerzy Wójcik, (1999) Zanim przyjdzie zima reż. Jacek Bromski, (1999) Teatr reż. Feliks Falk, (2000) Cisza reż. Michał Rosa, (2001) Wtorek reż. Witold Adamek, (2002) Defekt reż. Maciej Dutkiewicz, (2004) Komornik reż. Feliks Falk, (2005) Boża podszewka 2 reż. Izabella Cywińska, (2005) Historia człowieka, który został papieżem reż. Giacomo Battiato, (2005) Co słonko widziało reż. Michał Rosa, (2005) Osiem reż. Bartosz Kędzierski, (2006) Statyści reż. Michał Kwieciński, (2008) Cztery noce z Anną reż. Jerzy Skolimowski, (2009) Dom zły reż. Wojciech Smarzowski, (2010) Sala samobójców reż. Jan Komasa, (2010) W ciemności reż. Agnieszka Holland, (2010) Róża reż. Wojciech Smarzowski, (2014) Pod Mocnym Aniołem reż. Wojciech Smarzowski, (2014) Bogowie reż. Łukasz Palkowski. Eine der begabtesten und am häufigsten ausgezeichneten polnischen Darstellerinnen ihrer Generation, Kinga Preis, ist am 31. August 1971 in Breslau geboren und blieb ihrer Stadt bis heute eng verbunden. Hier absolvierte sie 1996 das Studium an der Staatlichen Hochschule für Theater und begann ihre berufliche Laufbahn im Teatr Polski, wo sie bereits als Studentin mitwirkte. Seit Jahrzehnten wird sie immer wieder mit renommierten Preisen ausgezeichnet. Unter anderen erhielt sie den Zbigniew-Cybulski- Preis, der an junge Schauspieler für besondere Individualität verliehen wird und 2001 den Preis Złota Kaczka als beste Darstellerin des Jahres. Ihr schauspielerisches Renommee festigte sie durch Mitwirkung in Filmen wie Das Haus der Finsternis und in der Oscarnominierten Produktion In Darkness. Im Jahr 2015 wurde sie bereits zum vierten Mal in Folge mit dem Orły-Preis geehrt, der wichtigsten Auszeichnung der Polnischen Filmakademie, für die weibliche Nebenrolle im Film Zum starken Engel unter der Regie von Wojciech Smarzowski. Frühere Orły-Preise wurden der Künstlerin verliehen für ihre Rollen in den Filmen Stille von Michał Rosa (2002), Dienstag von Witold Adamek und Der Gerichtsvollzieher von Feliks Falk (2006). Nominiert für den Orły-Preis wurde die Schauspielerin sogar 14 Mal, wofür sie von Filmkritikern als polnische Meryl Streep bezeichnet wird. Die Schauspielerei ist ihr Element und ihre große Vielseitigkeit ist ihre außergewöhnliche Stärke. Sie arbeitet bis heute mit den hervorragendsten polnischen Regisseuren wie Krzysztof Zanussi, Andrzej Wajda, Kazimierz Kutz, Wojciech Smarzowski, Agnieszka Holland, Jerzy Skolimowski, Feliks Falk, Łukasz Palkowski, Jan Komasa, Michał Rosa, Jacek Bromski zusammen. Zum Lebenswerk der Schauspielerin gehören Rollen in fast fünfzig Spielfilmen, in über dreißig Bühnenwerken sowie in etwa vierzig Theaterstücken des polnischen Fernsehens. Sie wirkte u. a. in folgenden Filmen mit: (1996) Ungeschriebene Gesetze, Regie Krzysztof Zanussi, (1997) Londa Regie Michał Rosa, (1998) Montag, Regie Witold Adamek, (1998/1999) Die Pforten Europas, Regie Jerzy Wójcik, (1999) Bevor der Winter kommt Regie Jacek Bromski, (1999) Das Theater, Regie Feliks Falk, (2000) Stille, Regie Michał Rosa, (2001) Dienstag, Regie Witold Adamek, (2002) Der Mangel, Regie Maciej Dutkiewicz, (2004) Der Gerichtsvollzieher, Regie Feliks Falk, (2005) Gottes Unterfutter, Regie Izabella Cywińska, (2005) Karol Ein Mann, der Papst wurde, Regie Giacomo Battiato, (2005) Was die Sonne sah, Regie Michał Rosa, (2005) Acht, Regie Bartosz Kędzierski, (2006) Statisten, Regie Michał Kwieciński, (2008) Vier Nächte mit Anna, Regie Jerzy Skolimowski, (2009) Das Haus der Finsternis, Regie Wojciech Kinga Preis w spektaklu Jak zostałam wiedźmą Mogliśmy ją zobaczyć w takich teatrach telewizji jak: (1995) Kasia z Heilbronnu reż. Jerzy Jarocki, (1996) Improwizacja Wrocławska reż. Andrzej Wajda, (1998) Noce sióstr Bronte reż. Maciej Prus, (1998) Młodość bez młodości reż. Andrzej Barański, (1998) Niech żyją agenci reż. Witold Adamek, (1998) Jej historia reż. Maria Zmarz Koczanowicz, (1998) Kartoteka rozrzucona reż. Kazimierz Kutz, (1999) Miłość to takie proste reż. Małgorzata Kopernik, (1999) Przedświt reż. Maria Zmarz Koczanowicz, (1999) Skowronek reż. Krzysztof Zanussi, (1999) Niech no tylko zakwitną jabłonie reż. Wojciech Kościelniak, (2001) Marylin Mongoł reż. Izabella Cywińska, (2001) Portugalia reż. Zbigniew Brzoza, (2001) Pielgrzymi reż. Maciej Dejczer, (2002) Po deszczu reż. Maria Zmarz Koczanowicz, (2003) Łucja i jej dzieci reż. Sławomir Fabicki, (2004) Miłości reż. Filip Zylber, (2008) Sprawa Dantona reż. Jan Klata, (2009) Szajba reż. Jan Klata, (2014) Makabreski reż. Jerzy Bielunas, (2014) Jak zostałam wiedźmą reż. Agnieszka Glińska. Kinga Preis im Theaterstück Wie ich Hexe wurde Smarzowski, (2010) Suicide Room, Regie Jan Komasa, (2010) In Darkness, Regie Agnieszka Holland, (2010) Rose, Regie Wojciech Smarzowski, (2014) Zum starken Engel, Regie Wojciech Smarzowski, (2014) Götter, Regie Łukasz Palkowski. Darüber hinaus konnten wir Kinga Preis auch in Fernsehtheater- Produktionen sehen: (1995) Das Käthchen von Heilbronn, Regie Jerzy Jarocki, (1996) Breslauer Improvisation, Regie Andrzej Wajda, (1998) Die Nächte der Schwestern Bronte, Regie Maciej Prus, (1998) Jugend ohne Jugend, Regie Andrzej Barański, (1998) Es leben die Agenten, Regie Witold Adamek, (1998) Ihre Geschichte, Regie Maria Zmarz Koczanowicz, (1998) Die verstreute Kartothek, Regie Kazimierz Kutz, (1999) Die Liebe es ist so einfach, Regie Małgorzata Kopernik, (1999) Vor dem Morgengrauen, Regie Maria Zmarz Koczanowicz, (1999) Die Lerche, Regie Krzysztof Zanussi, (1999) Wenn Apfelbäume aufblühen, Regie Wojciech Kościelniak, (2001) Marylin Mongoł, Regie Izabella Cywińska, (2001) Portugal, Regie Zbigniew Brzoza, (2001) Die Pilger, Regie Maciej Dejczer, (2002) Nach dem Regen, Regie Maria Zmarz Koczanowicz, (2003) Lucia und ihre Kinder, Regie Sławomir Fabicki, (2004) Die Liebesgeschichten, Regie Filip Zylber, (2008) Die Sache Danton, Regie Jan Klata, (2009) Durchgeknallt, Regie Jan Klata, (2014) Makabresk, Regie Jerzy Bielunas, (2014) Wie ich Hexe wurde, Regie Agnieszka Glińska. 10 11

Prof. dr dr Jan Harasimowicz Uniwersytet Wrocławski Prof. Dr. Dr. Jan Harasimowicz Universität Breslau Kinga Preis przed próbą generalną spektaklu Jak zostałam wiedźmą Laudacja Laudatio Co łączy mnie ze Śląskiem Wrocław jest moim domem. Tutaj się urodziłam, wychowałam i tu powracam, by odetchnąć i nabrać sił. Tu stawiałam swoje pierwsze kroki, wypowiadałam pierwsze słowa i tu zaczęła się moja historia z aktorstwem. I te kroki, już na studiach, zaprowadziły mnie na deski Teatru Polskiego, z którym współpracowałam przez długie lata. Była to wyjątkowa współpraca, którą wspominam do dziś. Ciągle mam w pamięci swój debiut w Kasi z Heilbronnu w reż. Jerzego Jarockiego oraz role w Mewie Czechowa, Operze za trzy grosze Brechta czy Improwizację wrocławską Tadeusza Różewicza w reż. Andrzeja Wajdy. We Wrocławiu po raz pierwszy zetknęłam się z największymi nazwiskami polskiej sceny i kina. Po ukończeniu Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej we Wrocławiu, w 1996 roku, moje drogi zawodowe zaczęły wychodzić poza Śląsk, jednak to właśnie Śląsk mnie ukształtował i pozostawił na mnie, już chyba na zawsze, swój znak. Za co jestem mu wdzięczna. To wyjątkowe miejsce na mapie Polski, a Wrocław w sposób szczególny ciągle mnie czaruje, inspiruje, nastraja i zawsze pozwala odpocząć. Przekonał się o tym każdy, kto choć na chwilę zatrzymał się na wrocławskim Rynku, pospacerował wąskimi uliczkami czy przystanął na jednym z mostów. My, Ślązacy, mamy swój charakter. Zaryzykowałabym stwierdzenie, że zawdzięczamy go właśnie ziemi, z której wyrośliśmy. Oczywiście Śląsk, jak każde inne miejsce na świecie, bywa banalny, bywa szary i codzienny. Ale to mój banał, moja szarość i moja codzienność. Kinga Preis Kinga Preis vor der Generalprobe zum Theaterstück Wie ich Hexe wurde Was mich mit Schlesien verbindet Breslau ist mein Zuhause. Hier bin ich geboren und aufgewachsen, hierher komme ich immer wieder zurück, um aufzuatmen und Kräfte zu sammeln. Hier habe ich meine ersten Schritte gemacht, die ersten Worte gesprochen und hier begann mein Abenteuer mit der Schauspielkunst. Dieses führte mich bereits während meines Studiums auf die Bühne des Teatr Polski (das Polnische Theater), mit dem ich dann lange Jahre zusammen gearbeitet habe. Es war eine ganz besondere Zusammenarbeit, an die ich mich bis heute gern erinnere. Mein Debüt in der Komödie Das Käthchen von Heilbronn unter der Regie von Jerzy Jarocki, die Rollen in Stücken wie Die Möwe von Tschechow, Die Dreigroschenoper von Brecht wie auch die Aufführung der Breslauer Improvisation von Tadeusz Różewicz unter der Regie von Andrzej Wajda, sind stets präsent in meiner Erinnerung. In Breslau bin ich den bedeutendsten Größen des polnischen Theaters und Kinos begegnet. Nachdem ich 1996 mein Studium an der Breslauer Hochschule für Theater abgeschlossen hatte, verlief mein beruflicher Weg zunehmend außerhalb Schlesiens. Es ist jedoch Schlesien, das mich prägte und mir, wohl für immer, seinen Stempel aufdrückte. Dafür bin ich diesem außergewöhnlichen Landstrich Polens sehr dankbar. Und ganz besonders bezaubert mich immer wieder Breslau, diese inspirierende, stimmungsvolle und stets erholsam wirkende Stadt. Jeder, der einmal, und sei es auch nur für einen kurzen Augenblick, auf dem Marktplatz Breslaus verweilte, durch die umliegenden schmalen Gassen schlenderte, oder auf einer der Brücken stehen blieb, wird sich selbst davon überzeugt haben. Wir Schlesier haben unseren eigenen Charakter und ich wage zu behaupten, dass wir dies eben diesem Landstrich, in dem wir aufgewachsen sind, verdanken. Gewiss ist Schlesien, wie jeder andere Ort in dieser Welt auch, manchmal banal, grau und gewöhnlich. Aber auch dieses Banale, Graue und Gewöhnliche ist ein Teil von mir. Kinga Preis Gdyby dzisiejsza uroczystość odbywała się w Polsce, prawdopodobnie nie musiałbym wygłaszać specjalnej laudacji na cześć tegorocznej laureatki, pani Kingi Preis, wybitnej polskiej aktorki teatralnej, filmowej i telewizyjnej. Jest ona w naszym kraju niezwykle popularna i nie ma chyba takiego dorosłego Polaka, który nie oglądałby jej chociaż raz w którymś z filmów lub popularnych seriali telewizyjnych. Chociaż jej talent jest od dawna ogólnopolskim dobrem narodowym, nigdy nie odcinała się od swoich śląskich, wrocławskich korzeni. Ostatnio raz jeszcze podkreśliła z całą mocą: Wrocław jest moim domem. Tutaj się urodziłam, wychowałam i tu powracam, by odetchnąć i nabrać sił. Tu stawiałam swoje pierwsze kroki, wypowiadałam pierwsze słowa i tu zaczęła się moja historia z aktorstwem. Drogę do wielkiej kariery utorowały jej studia w Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej we Wrocławiu, które ukończyła w 1996 roku. Na szerokie wody wypłynęła jednak już wcześniej, w 1994 roku, kiedy to Jerzy Jarocki, wielki mistrz polskiej sceny, powierzył jej tytułową rolę w spektaklu Kasia z Heilbronnu Heinricha von Kleista, reżyserowanym przez niego gościnnie w Teatrze Polskim we Wrocławiu. W 1995 roku zajęła pierwsze miejsce w XX. Ogólnopolskim Przeglądzie Piosenki Aktorskiej we Wrocławiu, co przyniosło jej angaż do zespołu Teatru Polskiego. Ze sceną tą była związana na stałe do 31 października 2012 roku. Stworzyła na niej wiele znakomitych ról w spektaklach przygotowanych przez najwybitniejszych polskich reżyserów: Macieja Englerta, Grzegorza Jarzynę, Grażynę Kanię, Jana Klatę, Pawła Miśkiewicza, Macieja Prusa i Andrzeja Wajdę. Podejmowała się także ról śpiewanych, występowała ponadto z recitalami piosenki aktorskiej. Wielkie uznanie przyniosły jej Ballady morderców według Nicka Cave a, wykonywane wspólnie z Mariuszem Drężkiem, a także piosenki z repertuaru Grzegorza Ciechowskiego, ze słynnymi Psami Pawłowa na czele. Po wielkim sukcesie Kasi z Heilbronnu przyszły pierwsze propozycje ról telewizyjnych i filmowych. Trudno byłoby wymienić wszystkie filmy fabularne i seriale telewizyjne, w których Kinga Preis wystąpiła jako aktorka pierwszego lub drugiego planu. Współpracowała z najlepszymi polskimi reżyserami filmowymi starszego i młodszego pokolenia, m.in. z Feliksem Falkiem ( Komornik ), Agnieszką Holland ( W ciemności ), Michałem Rosą ( Cisza ), Jerzym Skolimowskim ( Cztery noce z Anną ) i Wojciechem Smarzowskim ( Dom zły, Róża, Pod Mocnym Aniołem ). Zwłaszcza w filmach tego ostatniego pokazała wielki kunszt aktorski, grając role niezwykle trudne, wymagające wielkiego samozaparcia i sprawności fizycznej. Musi się już jednak Würden wir den heutigen Festakt in Polen feiern, müsste ich wohl keine besondere Laudatio auf die diesjährige Preisträgerin vortragen, denn Frau Kinga Preis, eine hervorragende polnische Theater-, Film- und Fernsehschauspielerin, ist in unserem Land außerordentlich populär. Es gibt wohl keinen erwachsenen Polen, der sie noch nicht in einem der beliebten Filme oder in einer Fernsehserie gesehen hätte. Auch wenn ihr Talent seit langem eine Art Nationalgut darstellt, hat sich Kinga Preis niemals von ihren schlesischen, breslauischen Wurzeln losgesagt. Erst kürzlich betonte sie erneut mit besonderem Nachdruck: Breslau ist mein Zuhause. Hier bin ich geboren und aufgewachsen, hierher komme ich immer wieder, um Kräfte zu sammeln. Hier habe ich meine ersten Schritte gemacht, die ersten Worte gesprochen und hier begann mein Abenteuer mit Kinga Preis i Mariusz Drężek podczas koncertu finałowego Ogólnopolskiego Przeglądu Piosenki Aktorskiej, 13.3.1998 Kinga Preis und Mariusz Drezek während des Finalkonzertes vom Festival des Schauspielergesangs, 13.3.1998 der Schauspielkunst. Den Weg zur großen Karriere ebnete ihr das Studium an der Staatlichen Hochschule für Theater in Breslau, welches sie 1996 absolvierte. In tiefere berufliche Gewässer kam Kinga Preis jedoch bereits früher, im Jahr 1994. Der große Meister der polnischen Theaterbühne, Jerzy Jarocki, der als Gastregisseur am Breslauer Teatr Polski das Stück Das Käthchen von Heilbronn von Heinrich von Kleist inszenierte, vertraute ihr damals die Titelrolle an. 12 13

1995 wurde ihr beim 20. Schauspieler-Chanson-Festival in Breslau der erste Platz zuerkannt, was ihr ein Engagement am Teatr Polski brachte. An dieses Schauspielhaus war die Künstlerin bis zum 31.Oktober 2012 dauerhaft gebunden. Hier verkörperte sie hervorragend mehrere Rollen in Bühnenstücken der besten polnischen Regisseure wie: Maciej Englert, Grzegorz Jarzyna, Grażyna Kania, Jan Klata, Paweł Miśkiewicz, Maciej Prus und Andrzej Wajda. Sie übernahm ebenfalls Gesangsrollen und gab czuć tymi rolami trochę zmęczona, skoro tak cieszą ją najnowsze role śpiewane w filmach Agnieszki Smoczyńskiej i Agnieszki Glińskiej. Jak mówiła ostatnio w wywiadzie dla miesięcznika Twój Styl, ma nadzieję, że w tych filmach nikt jej nie zgwałci i nie rzuci w błoto. Jej osiągnięcia artystyczne zostały docenione zarówno przez krytyków, jak i przez widzów. Ci pierwsi przyznali jej szereg nagród festiwalowych i dorocznych, z Polskimi Orłami na czele, ci drudzy głosowali na nią w licznych plebiscytach regionalnych i ogólnopolskich. Najczęściej podkreślaną cechą aktorstwa Kingi Preis jest jej absolutny profesjonalizm. Krytycy piszą, że nie ma praktycznie takiej roli kobiecej, której by nie można było jej powierzyć od seksownych wampów i subtelnych intelektualistek, poprzez proste dziewczyny z ludu, aż po społeczny margines degeneratki, alkoholiczki, życiowe wraki. Czy taka wszechstronność byłaby możliwa bez atrakcyjnej powierzchowności, wspartej osobistym wdziękiem i ciepłem, które emanuje z całej jej osoby? We wspomnianym wywiadzie dla Twojego Stylu artystka mówi: Mam świadomość, że moja uroda nie jest łatwa. Można mnie lubić za oczy, za piegi. Ale nie jest tak, że staję na scenie i widzowi zapiera dech w piersiach. Pani Kingo! Jeśli to skromność, to z pewnością nadmierna, a jeśli żart to niezbyt udany. Zresztą sama Pani sobie przeczy, skoro wcześniej wypowiada Pani takie oto słowa: Często słyszę, że jestem fajna, bo taka normalna i uśmiechnięta. To mnie cieszy, ale zaraz sobie myślę: co ty, człowieku, o mnie wiesz? [ ] W oczach przeciętnego widza jestem spokojną i zrównoważoną panią. A co się za tym kryje, wiem tylko ja i najbliżsi. Bo przecież miewam te same nastroje, co każdy. I często jest mi źle, załamuję się i nie wierzę w siebie. A czasem ego mi puchnie z powodu jednego słowa, na przykład kiedy ktoś powie, że ogląda spektakl ze względu na mnie. Proszę mi wierzyć, że takie opinie nie są wcale odosobnione, że bardzo wielu ludzi idzie do kina lub do teatru, a także włącza telewizor, tylko po to właśnie, by Panią oglądać. Nie dla oczu czy piegów, choć z pewnością dodają one Pani uroku, lecz dla kunsztu aktorskiego, który nigdy nie przeminie, choć jak sama Pani to ostatnio zauważyła kolejne dziesięciolecia naszego życia migają jak jeden dzień. Co sprawia zatem, że zarówno tym, którzy przyszli na spektakl specjalnie po to, by Panią oglądać, jak i tym, którzy wybrali go darüber hinaus Chanson-Konzerte. Große Anerkennung brachten ihr die gemeinsam mit Mariusz Drężek interpretierten Mörderballaden von Nick Cave, sowie Lieder aus dem Repertoire von Grzegorz Ciechowski, mit den berühmten Pawlowschen Hunden an erster Stelle. Nach ihrem großen Erfolg in Das Käthchen von Heilbronn kamen die ersten Rollenangebote für Fernseh- und Kinofilme. Es wäre schwierig alle Spielfilme und Fernsehserien aufzuzählen, in welchen Kinga Preis als Haupt- oder Nebendarstellerin mitwirkte. Sie arbeitete mit den besten polnischen Filmregisseuren der älteren und der jüngeren Generation zusammen, u. a. mit Feliks Falk ( Der Gerichtsvollzieher ), Agnieszka Holland ( In Darkness), Michał Rosa ( Stille ), Jerzy Skolimowski ( Vier Nächte mit Anna ) und Wojciech Smarzowski ( Das Haus der Finsternis, Rosa, Zum starken Engel ). Besonders in Filmen des Letzteren, in denen sie ausgesprochen schwere, viel Selbstaufopferung und Körpereinsatz fordernde Rollen übernahm, zeigte Kinga Preis ihr großes darstellerisches Können. Mittlerweile mag unsere Preisträgerin wohl ein wenig erschöpft von diesen Rollen sein, denn sie zeigt sich über ihre neuesten Gesangsrollen in Filmen von Agnieszka Smoczyńska und Agnieszka Glińska ganz besonders erfreut. Und wie sie in einem Interview für das Magazin Twój Styl verlauten ließ, hofft sie nun, in diesen Filmen von niemandem mehr vergewaltigt oder in den Dreck geworfen zu werden. Ihre künstlerische Leistung wird von Kritikern und Zuschauern gleichermaßen hoch geschätzt. Die Erstgenannten zeichneten sie mit vielen Wettbewerbs- und Jahrespreisen aus, mit dem Polskie Orły Preis an erster Stelle. Die Letzteren gaben in zahlreichen Regional- und landesweiten Umfragen für Kinga Preis ihre Stimme ab. Das am häufigsten genannte Merkmal der Schauspielkunst der Darstellerin ist ihre vollkommene Professionalität. Laut Kritikern gibt es praktisch keine weibliche Rolle, die man Kinga Preis nicht anvertrauen könnte, von verführerischen femmes fatales über subtile Intellektuelle oder einfache Mädchen aus dem Volk, bis zu Figuren, die am Rande der Gesellschaft stehen demoralisierte Frauen, Alkoholikerinnen, menschliche Wracks. Wäre denn eine solche Vielseitigkeit auch ohne das attraktive Äußere der Künstlerin, ihren persönlichen Charme und die Wärme, die sie ausstrahlt, möglich gewesen? Im bereits erwähnten Interview für Twój Styl sagte die Künstlerin Folgendes: Ich bin mir dessen bewusst, dass mein Aussehen nicht gefällig ist. Man kann mich wohl für meine Augen oder für die Sommersprossen mögen. Es ist aber nicht so, dass dem Zuschauer beim Anblick meiner Person auf der Bühne der Atem stockt. Liebe Frau Kinga! Wenn hier Bescheidenheit im Spiel ist, dann ist sie übertrieben. Sollte es ein Scherz sein, ist er nicht sonderlich gelungen. Und Sie widersprechen sich ja selbst, denn Sie sagten auch Folgendes: Oft z uwagi na treść sztuki lub osobę reżysera, tak często dech zapiera w piersiach? Czym Pani ich uwodzi, czym czaruje? Ten sekret dobrze Pani zna i otwarcie o nim mówi: to słowa, układające się w Pani ustach w harmonijną melodię. A słowa te zawsze wypełnione są emocjami. Jednym z najważniejszych źródeł tych emocji są szufladki pamięci, do których wszyscy często mimowolnie sięgamy. A w naszych śląskich, wrocławskich szufladkach, kryją się skarby, które po II wojnie światowej przywieźli ze Lwowa, Stanisławowa, Tarnopola i Wołynia nasi dziadowie i ojcowie. Śląski duch miejsca przetworzył te skarby, wzbogacił i dodał im blasku. To on Panią ukształtował i pozostawił na Pani swój widomy znak. Życzmy sobie wszyscy, by otwieranie coraz to nowych szufladek pamięci pomnażało Pani twórcze siły. By za sprawą Pani kunsztu coraz więcej osób przeżywać mogło co jakiś czas chwile prawdziwego, oczyszczającego wzruszenia. Kinga Preis podczas koncertu finałowego Ogólnopolskiego Przeglądu Piosenki Aktorskiej, 09.03.1997 Kinga Preis während des Finalkonzertes vom Festival des Schauspielergesangs, 09.03.1997 bekomme ich zu hören, man findet mich nett, weil ich so normal sei und ein Lächeln im Gesicht habe. Das freut mich zwar, gleichzeitig denke ich aber: Was weißt du schon über mich? [...] In den Augen eines durchschnittlichen Zuschauers bin ich eine ruhige und ausgeglichene Frau. Was sich jedoch dahinter verbirgt, das wissen nur ich und mir nahe stehende Menschen. Denn ich habe durchaus, wie jeder Andere auch, unterschiedliche Stimmungslagen. Oft geht es mir nicht gut, oft bin ich niedergeschlagen und von Selbstzweifeln geplagt. Und manchmal wiederum schmeichelt es meinem Ego, wenn jemand z. B. sagt, er schaue sich ein Stück nur wegen meiner Rolle an. Glauben Sie mir, Frau Preis, dass solche Stimmen gar nicht vereinzelt sind. Denn sehr viele Menschen gehen ins Kino, ins Theater, oder schalten den Fernseher ein ausschließlich aus diesem einen Grund: Um Sie sehen zu können. Nicht etwa wegen Ihrer Augen oder Sommersprossen, auch wenn diese Ihnen noch mehr Charme verleihen, sondern aufgrund Ihres darstellerischen Könnens. Denn dieses ist unvergänglich, auch wenn, wie Sie neulich selbst feststellten die aufeinander folgenden Jahrzehnte unseres Lebens schnell wie ein Tag an einem vorbei rauschen. Was ist es also für eine Kraft, die bewirkt, dass es sowohl denjenigen, die speziell Ihretwegen in eine Vorstellung gehen, als auch jenen, die diese aufgrund des Inhalts oder wegen des Regisseurs besuchen, so oft den Atem verschlägt? Womit verführen und verzaubern Sie Ihr Publikum? Sie kennen dieses Geheimnis, Frau Preis, und bringen es offen zur Sprache: Es sind Worte, die, wenn sie aus Ihrem Munde kommen, sich zu einer harmonischen Melodie zusammenfügen. Und diese Worte sind voller Emotionen. Eine der wichtigsten Quelle dieser Emotionen sind Schubladen der Erinnerung, nach denen wir alle, oft unbewusst, greifen. In unseren schlesischen, breslauischen Schubladen liegen verborgene Schätze, die unsere Großväter und Väter nach dem Zweiten Weltkrieg aus Lwów (Lemberg), Stanisławów (heute Iwano-Frankiwsk), aus Tarnopol (Tarnopil) und Wołyń (Wolhynien) mitgebracht haben. Der schlesische Ortsgeist verarbeitete diese Schätze weiter, reicherte sie an und verlieh ihnen zusätzlichen Glanz. Er ist es, der Sie spürbar formte und prägte. Wir wünschen uns alle, dass sich Ihre schöpferische Kraft durch das Öffnen dieser Schubladen der Erinnerung weiter vervielfacht. Damit immer mehr Menschen dank Ihres Könnens von Zeit zu Zeit Augenblicke der wahren, seelisch reinigenden Rührung erfahren. 14 15

Sabrina Janesch Sabrina Janesch, Schriftstellerin, geboren in Gifhorn in Niedersachsen, gehört der neuen Generation an, die aus der Gegenwart heraus nach Herkunft, Heimat und Zugehörigkeit fragt. Mit ihrem Roman Katzenberge hat sie am Beispiel ihres eigenen Großvaters eine Brücke nach Schlesien gebaut. Sabrina Janesch, pisarka urodzona w Gifhorn, należy do nowego pokolenia, które stawia z perspektywy dnia dzisiejszego pytania krążące wokół własnego pochodzenia, małej ojczyzny i przynależności. Powieścią Kocie Góry zbudowała pomost na Śląsk na przykładzie losów własnego dziadka. 16 17

Lebenslauf Życiorys Sabrina Janesch erhält den Nicolas-Born-Förderpreis 2011 im Literaturhaus Hannover Sabrina Janesch, 1985 in Gifhorn geboren, studierte Kreatives Schreiben und Kulturjournalismus in Hildesheim und Polonistik in Krakau. Sie erhielt Stipendien des Literarischen Colloquium Berlin und des Ledig House/New York. 2009 war sie erste Stadtschreiberin von Danzig. Für ihren ersten Roman Katzenberge (2010) wurde Sabrina Janesch mit dem Mara-Cassens-Preis für das beste Debüt, dem Nicolas-Born-Förderpreis und dem Anna-Seghers-Preis ausgezeichnet. In Katzenberge macht sich eine junge Frau nach dem Tod ihres galizischen Großvaters auf die Suche nach der Geschichte ihrer Familie. Sie folgt dazu seinem Lebensweg und reist auf den Spuren seiner Herkunft tief ins östliche Polen, nach Schlesien und schließlich nach Galizien. Was sie findet, ist ein Schicksal aus Deportation und Vertreibung. Zwei Jahre später erschien der zweite Roman Ambra, für das sie das Arbeitsstipendium des Landes Nordrhein-Westfalen bekam. Das Buch wurde dafür gelobt, nicht nur ein großartiges Familienportrait zu zeichnen, sondern zudem ein atmosphärisch dichtes Portrait der Stadt Danzig. Im Juli 2014 erschien der dritte Roman von Sabrina Janesch unter dem Titel Tango für einen Hund. Das Land Niedersachsen gewährte ihr für die Arbeit daran ein Jahresstipendium, weil der Roman mit der Kraft des Humors ein facettenreiches Gesellschaftsbild unserer Gegenwart entwirft, so die Begründung der Jury. Momentan arbeitet Sabrina Janesch an ihrem vierten Roman. Sabrina Janesch, urodzona w 1985 w Gifhorn, studiowała kreatywne pisanie i dziennikarstwo w Hildesheimie oraz polonistykę w Krakowie. Otrzymała stypendium przyznawane przez Literarisches Colloquium Berlin i przez Ledig House/New York. W 2009 roku została pierwszą pisarką miejską Gdańska. Za swoją pierwszą powieść Katzenberge (Kocie Góry, 2010) Sabrina Janesch otrzymała nagrodę im. Mary Cassens za najlepszy debiut oraz nagrody im. Nicolasa Borna i im. Anny Seghers. W Katzenberge młoda bohaterka wyrusza po śmieci swego galicyjskiego dziadka na poszukiwanie korzeni własnej rodziny. Śledząc drogę jego życia, podąża jego śladem daleko w głąb wschodniej Polski, na Śląsk i wreszcie do Galicji. Odnajduje losy rozpięte pomiędzy deportacją i wypędzeniem. Dwa lata później ukazała się druga powieść Ambra, za którą autorka otrzymała stypendium literackie Kraju Związkowego Północnej Nadrenii-Westfalii. Książka zebrała wiele pochwał nie tylko za przedstawienie wspaniałego portertu rodzinnego, ale także za atmosferycznie gęsty portret Gdańska. W lipcu 2014 roku wyszła trzecia powieść Sabriny Janesch Tango für einen Hund (Tango dla psa). Kraj Związkowy Dolnej Saksonii przyznał jej za tę pracę roczne stypendium twórcze ponieważ jak to ujęto w uzasadnieniu jury książka siłą humoru ukazuje wieloaspektowy obraz naszego współczesnego społeczeństwa. Aktualnie Sabrina Janesch pracuje nad swoją czwartą powieścią. Sabrina Janesch przyjmuje nagrodę im. Nicolasa Borna za rok 2011, Literaturhaus Hanower Was verbindet mich mit Schlesien Was verbindet mich mit Schlesien? Mein Vater ist Deutscher, meine Mutter Polin. Die Familie meines Vaters wurde aus Schlesien vertrieben, die Familie meiner Mutter nach Schlesien vertrieben. Wenn ich also an meine Familie denke, denke ich automatisch auch an Schlesien, seine flaschengrünen Felder, die endlosen Wälder. Hitze im Sommer und klirrende Kälte im Winter. An ein Land, das nicht nur wunderschön ist, sondern auch ambivalent und komplex. Als Kind habe ich mehrere Monate im Jahr bei meinen Großeltern auf dem schlesischen Hof verbracht. Unmöglich, nicht die Skepsis und die Reserviertheit zu spüren, die die Großeltern noch nach Jahrzehnten diesem Ort gegenüber hatten. Es war ihr Land und gleichzeitig war es das eben nicht. Das war die Zeit, als meinem kindlichen Ich die deutschen Inschriften auf Kirchen, Herrenhäusern und Friedhöfen auffielen. Etwas stimmte hier ganz und gar nicht. Plötzlich nahm ich ebenfalls wahr, wie misstrauisch unser BMW mit dem deutschen Kennzeichen beäugt wurde, wenn wir durch die schlesischen Dörfer fuhren. Zuhause, in Deutschland, fühlte ich mich als Polin. Kaum fuhren wir nach Polen ein, wusste ich, dass ich als Deutsche betrachtet wurde, und begann mich so zu fühlen. Die Frage danach, was ich eigentlich war, verband sich mit der Frage, was diese Region eigentlich war, in der meine Familie wohnte: Schlesien. Meinem späteren Studium der Polonistik gingen ganz andere Studien voraus. Ich studierte meinen Großvater. Er, ein unerhört talentierter Geschichtenerzähler und Erzähler von Geschichte, teilte mit mir, seiner Enkelin, die Erinnerung an sein Leben. Es hatte in Galizien begonnen und endete schließlich in Niederschlesien, auf einem Hof, der noch heute in Familienbesitz ist. Diesen Sommer habe ich zum ersten Mal meine kleine Tochter auf diesen Hof gebracht. Sie liebt ihn so sehr, wie ich es tue. Ich weiß nun, dass ich weder Deutsche noch Polin bin. Ich bin Schlesierin. Co mnie łączy ze Śląskiem Co łączy mnie ze Śląskiem? Mój ojciec jest Niemcem, moja matka Polką. Rodzina mojego ojca została wypędzona ze Śląska, rodzina mojej matki została wypędzona na Śląsk. Zatem kiedy myślę o mojej rodzinie, automatycznie myślę także o Śląsku, o jego polach w kolorze butelkowej zieleni, o niekończących się lasach. Stojący upał latem i trzaskający mróz zimą. Myślę o krainie, która nie tylko jest nieskończenie piękna, ale również ambiwaletna i złożona. Jako dziecko spędzałam kilka miesięcy w roku u moich dziadków na śląskiej wsi. Nie można było nie wyczuć rezerwy i sceptycyzmu, z jakim dziadkowie jeszcze po dziesiątkach przeżytych tam lat podchodzili do tego miejsca. To był ich kraj a jednocześnie jednak nim nie był. Był to czas, kiedy moje dziecięce ja zwróciło uwagę na niemieckie napisy na kościołach, dworkach i cmentarzach. Coś tu było wyraźnie nie tak. Nagle dostrzegłam także, z jaką podejrzliwością obserwowane było nasze BMW z niemiecką rejestracją, kiedy przejeżdżaliśmy przez śląskie wioski. W domu w Niemczech czułam się Polką. Ledwie wjeżdżaliśmy do Polski, natychmiast wiedziałam, że uważana tu będę za Niemkę i zaczynałam się tak właśnie czuć. Pytanie o to, kim właściwie jestem, wiązało się nierozerwalnie z pytaniem, czym właściwie jest ten region, w którym mieszka moja rodzina: Śląsk. Moje późniejsze studia polonistyczne poprzedziły całkiem inne studia. Studiowałam mojego dziadka. On, niezwykle utalentowany gawędziarz i opowiadacz historii, dzielił się ze mną, swoją wnuczką, wspomnieniami własnego życia. Zaczęło się ono w Galicji, a dobiegło końca na Dolnym Śląsku, w gospodarstwie, które do dzisiaj jest w posiadaniu rodziny. Tego lata zabrałam tam po raz pierwszy moją córeczkę. Pokochała ona to miejsce tak samo mocno, jak ja je kocham. I wiem nareszcie, że nie jestem ani Niemką, ani Polką. Jestem Ślązaczką. Sabrina Janesch Sabrina Janesch 18 19

Joachim Werren Stiftung Niedersachsen Joachim Werren Fundacja Dolnej Saksonii Laudatio Sehr geehrte Frau Janesch, an Preisen und Auszeichnungen mangelt es in Ihrem noch sehr jungen Leben und literarischen Schaffen nicht. 2010 hatten Sie ein Arbeitsstipendium des Landes Niedersachsen und noch im gleichen Jahr erschien Ihr erstes Buch: Katzenberge. Die Reihe der Anerkennungen setzte sich lückenlos fort: Sie haben für Ihren Romanerstling den Mara-Cassens-Preis und den Preis der Anna Seghers-Stiftung erhalten. Es folgte der Nicolas Born Debütpreis des Landes Niedersachsen neben weiteren Auszeichnungen anderer Einrichtungen. Heute sind wir hier, weil die Jury des Kulturpreises Schlesien Ihren ersten Roman für einen der beiden Hauptpreise 2015 ausgewählt hat. Dazu möchte ich Ihnen im Namen der Jury herzlich gratulieren. Aus meiner Sicht ragt der Kulturpreis Schlesien aus all den Auszeichnungen ein wenig heraus. Zwar war schon 2010 und 2011 nach der Veröffentlichung Ihres Debütromans davon zu lesen, dass Sie eine neue Brücke nach Polen aufbauen (Frankfurter Neue Presse, 3.1.2011), dass dies ein neuer Beitrag der deutschpolnischen Geschichte ist, der so noch nie zu lesen war (Stuttgarter Zeitung, 1.12.2010) und dass Sie einen eigenständigen Zugang zu dem komplizierten deutsch-polnischen Thema gefunden und mit erstaunlicher Leichtigkeit behandelt haben (Kölner Stadt-Anzeiger, 30.10.2013); doch der Preis, der Ihnen heute verliehen wird, soll darüber hinaus noch etwas ganz anderes sagen: die Themen Flucht, Vertreibung, Fremdheit, Heimatsuche haben eine neue, zutiefst erschütternde Aktualität und Relevanz. Darauf einen neuen Blick zu gewinnen, kann auch aus der Geschichte des 20. Jahrhunderts heraus nur dann gelingen, wenn eine neue Generation darüber schreibt. Die Jury des Kulturpreises Schlesien hat sich sehr bewusst für eine junge Frau entschieden, die vierzig Jahre nach dem Zweiten Weltkrieg geboren ist und deren Blick auf Schlesien nicht zuallererst durch die Brille der Vertriebenen fällt. Sie gehören dieser neuen Generation an, die sich aus der Gegenwart heraus den Fragen stellt, die um die eigene Herkunft kreisen und die nach Heimat und Zugehörigkeit fragt, ohne dass die Vergangenheit die Handlung bestimmt, ohne dass kollektive Schuld und Schuldzuweisung im Vordergrund stehen und ohne dass die Frage des komplementären Opfertums (wie Jörg Magenau es bei der Verleihung des Mara-Cassens Preises gesagt hat) hinzugefügt wird. In einem Interview mit Gunnar Cynybulk haben Sie dezidiert darauf hingewiesen, dass Ihr Roman eine Individualgeschichte ist, zugleich aber Vertreibung als allgemeingültige historische Erfahrung zeigt. Und Ihr Buch steht auch für den Kampf, den in diesem Laudacja Szanowna Pani Janesch, nie może Pani narzekać na brak nagród i wyróżnień w Pani jeszcze bardzo młodym życiu i twórczości literackiej. W 2010 otrzymała Pani stypendium twórcze Kraju Związkowego Dolnej Saksonii i jeszcze w tym samym roku ukazała się Pani pierwsza książka Katzenberge (Kocie Góry). Ciąg wyróżnień twał nieprzerwanie: za swój debiut powieściowy otrzymała Pani nagrodę im. Mary Cassens oraz Nagrodę Fundacji im. Anny Seghers. Następnie przyszła przyznawana przez Kraj Zwiąkowy Dolnej Saksonii nagroda im. Nicolasa Borna za najlepszy debiut, a obok niej cały szereg dalszych wyróżnień przyznawanych przez różne instytucje. Spotykamy się dzisiaj, ponieważ jury Nagrody Kulturalnej Śląska uhonorowało Pani pierwszy utwór jedną z dwóch nagród głównych. Serdecznie gratuluję tego sukcesu w imieniu całego jury. W moim odczuciu Nagroda Kulturalna Śląska wyróżnia się nieco spośród wszystkich tych laurów. Wprawdzie już w latach 2010 i 2011 po opublikowaniu Pani pierwszej powieści można było przeczytać, że buduje Pani nowy pomost do Polski (Frankfurter Neue Presse, 3.1.2011), że Pani dzieło jest jakościowo nowym wkładem do historii polsko-niemieckiej, jakiego jeszcze w takiej formie w literaturze nie było (Stuttgarter Zeitung, 1.12.2010), oraz że znalazła Pani własne indywidualne podejście do bardzo trudnych polsko-niemieckich stosunków, które przedstawiła Pani z zaskakującą lekkością (Kölner Stadt-Anzeiger, 30.10.2013), ale nagroda, która zostaje Pani dzisiaj wręczona, ma jeszcze inne przesłanie, wychodzące poza to, co do tej pory zostało powiedziane, ponieważ tematy takie jak ucieczka, wypędzenie, wyobcowanie, poszukiwanie nowego domu zyskały nową, głęboko wstrząsającą aktualność i znaczenie. Spojrzenie na nie z nowej perspektywy w oparciu o historię XX wieku może udać się tyko wtedy, kiedy głos zabierze młode pokolenie. Jury Nagrody Kulturalnej Śląska świadomie zdecydowało się na młodą pisarkę, urodzoną czterdzieści lat po II wojnie światowej, która niekoniecznie spogląda na Śląsk przede wszystkim przez okulary wypędzonych. Należy Pani do tego nowego pokolenia, które stawia sobie pytania krążące wokół własnego pochodzenia, małej ojczyzny i przynależności z perspektywy dnia dzisiejszego. Przeszłość nie determinuje działania, zbiorowa wina i obwinianie nie stoją na pierwszym miejscu i nie pojawia się aspekt komplementarnej ofiary (jak to ujął Jörg Magenau podczas wręczenia Pani nagrody im. Mary Cassens). W wywiadzie udzielonym Gunnarowi Cynybulkowi podkreśliła Pani bardzo zdecydowanie, że Pani powieść opowiada historię indywidualnych losów, ale jednocześnie pokazuje wypędzenie Fall eben Ihr Großvater auszufechten hatte, um an einem neuen Ort anzukommen. Auch das sind heute die Erfahrungen von Tausenden, ja Millionen von Menschen. Sie gehören zu den Enkeln derjenigen, die Flucht und Vertreibung als wesentlichen und prägenden Teil ihrer Lebenserfahrung erlebt haben. Sie hatten und haben Chancen, ihre Großeltern neu-gierig zu be-fragen, ohne bewerten zu müssen und es ist damit zugleich die Chance, auch andere Fragen zu stellen und die bestehenden Fragen anders zu stellen. Sie, liebe Frau Janesch, führen die Auseinandersetzung mit dem Nationalsozialismus und mit Flucht und Vertreibung im 20. Jahrhundert nicht historisch oder politisch, sondern literarisch. Sie kommen aus der Hildesheimer Schule des kreativen Schreibens und Ihr Professor (Hanns-Josef Ortheil) bescheinigt Ihnen, dass die Lektüre mit ihrer stark berührenden Wirkung tief in die Geschichte Europas zurückführt: als Spurensuche nach den Wurzeln der Verwundungen, aber auch als Suche nach den Möglichkeiten einer besseren Zukunft. Ob diese Zukunft besser ist, in der wir ja leben und die uns die Frage von Flucht und Vertreibung täglich in den Medien in ungeahnten Dimensionen erleben lässt, soll als Frage stehen bleiben; zugleich aber geht es auch um den arg strapazierten und längst aus der Mode geratenen Begriff Heimat, der doch durch kein anderes Wort zu ersetzten zu sein scheint. In einer Schrift von 2012 mit dem Titel Zukunft Heimat versuchen mehrere Autoren, verschiedene Zugangsweisen zu dem Thema zu finden. Die Herausgeber Joachim Klose und Ralph Lindner schreiben, dass Heimat heute meint über den Ort der Kindheit hinaus fortdauernd am eigenen Lebensweg zu arbeiten ; und dass die Aussicht, unsere Herkunft mit einer glücklichen Zukunft zu verbinden, das Sinnbild eines gelungenen Lebens ist. Heimat scheint in Ihrem Roman nicht über die Lebenserfahrung oder wohl eher Verlusterfahrung einer Generation betrachtet zu werden, sondern über eine individuelle Geschichte. Niemand soll gekränkt oder verletzt sein, wenn der Verlust von Heimat nicht die große These ist. Es geht nun endlich um einen weiteren und moderneren Begriff. Sie öffnen den Geschichtsraum weit über Schlesien in den Osten Polens und in die Ukraine, in ein kleines galizisches Dorf. Dorthin getrieben hat es Ihre Erzählerin Nele Leibert, weil sie die Wurzeln der Geschichten des Großvaters finden will. Dass Ihre Heldin wie Sie selbst zweisprachig und als Tochter einer Polin und eines Deutschen aufgewachsen ist, schafft Nähe auf beiden Seiten. Ihre erlebte doppelte Erfahrung von Fremdheit stärkt den Roman und macht ihn wahrhaftig. Lesung und Diskussion auf der ARD-Lesebühne, 10.10.2010 Spotkanie autorskie i dyskusja na estradzie literackiej ARD, 10.10.2010 jako uniwersalne doświadczenie historyczne. I że symbolizuje ona walkę, jaką stoczyć musiał w tym przypadku Pani dziadek, by odnaleźć się w nowym miejscu. Te doświadczenia także dzisiaj są udziałem tysięcy, a nawet milionów ludzi. Należy Pani do pokolenia wnuków tych, którzy przeżyli ucieczkę i wypędzenie jako kształtujące osobowość doświadczenie życiowe. Wnukowie ci mieli i mają szansę wypytać dziadków z ciekawością, bez przymusu oceny, a tym samym mają szansę zadawać inne niż dotychczas pytania lub inaczej formułować pytania dotychczasowe. Prowadzi Pani, droga Pani Janesch, rozprawę z narodowym socjalizmem, ucieczką i wygnaniem w XX wieku nie z pozycji historycznych czy politycznych, a literackich. Wyszła Pani z hildesheimskiej szkoły pisania kreatywnego i Pani profesor (Hanns-Josef Ortheil) ocenia, iż Pani dzieło to książka, która głęboko porusza, prowadzi daleko w głąb historii Europy: jako poszukiwanie korzeni ran, ale także jako poszukiwanie możliwości lepszej przyszłości. Niech otwartym pozostanie pytanie, czy ta przyszłość, w której dzisiaj żyjemy i w której śledzimy codziennie w mediach ucieczkę i wypędzenie w niewyobrażalnym dotąd wymiarze, jest lepsza. Jednocześnie jednak chodzi o mocno nadużywane i od dawna wyszłe z mody pojęcie małej ojczyzny, którego jednak, jak się wydaje, nie da się zastąpić żadnym innym słowem. 20 21

Lesung im Rahmen des Leukerbader Internationalen Literaturfestivals am 9.7.2011 Spotkanie autorskie w ramach Międzynarodowego Festiwalu Literatury w Leukerbad, 9.7.2011 Sie haben nicht nur mit Ihrem ersten Roman eine Schnittstelle W wydawnictwie z 2012 roku zatytułowanym Przyszłość małej zu Polen geschaffen, sondern auch mit ihrem zweiten Werk ojczyzny kilku autorów próbuje w różny sposób podejść do Ambra. Wieder geht es um Vertreibung und um die durchaus schmerzvolle Chronik einer deutsch-polnischen Familie. Sie że mała ojczyzna dzisiaj oznacza poza miejscem spędzenia tego tematu. Wydawcy Joachim Klose i Ralph Lindner piszą, machen uns in Ambra vertraut mit der Stadt am Meer, mit dzieciństwa nieustającą pracę nad własną drogą życia oraz Danzig, auch wenn das unausgesprochen bleibt. Dabei knüpfen że perspektywa połączenia naszego pochodzenia ze szczęśliwą Sie an die Zeit an, in der Sie dort als erste Stadtschreiberin lebten. przyszłością jest symbolem udanego życia. Einen Sommer und einen Winter haben Sie sich schreibend die W Pani powieściach mała ojczyzna nie jest postrzegana jako Stadt zu eigen gemacht. In einem Ihrer Blogeinträge ist zu lesen, doświadczenie życia, czy raczej doświadczenie utraty, całego dass Sie die Stadt und die Menschen vermissen werden und dass pokolenia lecz jako indywidualny los. Nikt nie powinien czuć się Sie dennoch die Distanz zu ihnen brauchen, um den literarischen rozżalony czy zraniony z powodu tego, że utrata małej ojczyzny Schaffensprozess voranzutreiben (Blogeintrag vom 10. Dezember nie jest tu wątkiem wiodącym. Wreszcie mamy do czynienia 2009). Das gelingt Ihnen auf wunderbare Weise in den vielen z szerszą i nowocześniejszą wykładnią. Otwiera Pani przestrzeń Beschreibungen in Ambra. Wie schon in Katzenberge spürt historyczną daleko poza Śląsk, w kierunku wchodniej Polski der Leser Ihre tiefe Verbundenheit zu den Menschen und zu den i Ukrainy, aż po małą galicyjską wioskę. Aż tam zagnało pani polnischen Landschaften. 2015 haben Sie sich der Geschichte narratorkę Nele Leibert, która pragnie odnaleźć korzenie historii opowiadanych przez swego dziadka. A dzięki temu, że Pani und den Geschichten der Stadt Oldenburg zugewandt, weil Sie dort die virtuelle Stadtschreiberin waren. Mit Geschichten über bohaterka, jak Pani sama, jest dwujęzyczną córką Polki i Niemca, Marschland, Moore, Sümpfe und die Tiefenkrankheit benebelt, powstaje bliskość do każdej ze stron. Odczuwane przez bohaterkę umgarnt und verwirrt Ihr Held Enno Gödecke seine Zuhörer und doświadczenie podwójnego wyobcowania jest siłą powieści Sie Ihre Leser. Wieder bringen Sie die Menschen zum Staunen i czyni ją wiarygodną. und Lachen, zum Nachdenken und Fragen nach der eigenen Geschichte. 22 Wenn wir Ihrem literarischen Weg folgen, zeigt sich, dass die subjektive Empfindung und die objektive Erfahrung oft überkreuz liegen und das genau an diesem Punkt die Mythen- und Legendenbildung beginnt. Mit dem künstlerischen Zugang aber zeigen Sie neue Möglichkeiten eines unmittelbar rezeptiven und individuellen Zugangs. Unangestrengt knüpfen Sie ein Band zwischen Polen und Deutschland und befördern das wachsende gegenseitige Interesse aneinander. Liebe Frau Janesch, Sie geben dem Kulturpreis Schlesien ein neues Gesicht und weiten den Blick. Vertreibung, Leid und Heimatverlust werden nicht als eine ausschließlich deutsche, vergangene Schicksalserfahrung, sondern als ein unfassbares Unglück gezeigt, das im Schnitt jeden Tag über 40.000 Menschen zwingt, ihre Heimat zu verlassen (aus einem Kommentar von Alice Bota, DIE ZEIT). Wir freuen uns auf mehr Geschichten mit Ihrem weitem Blick, mit deutsch-polnischen Schnittstellen in Ihrer literarischen Sprache, die uns in Ihre erzählten Welten mitnehmen und ahnen lassen, was es in der realen Welt zu lernen gibt. Verleihung des Mara-Cassens Preises für den Roman Katzenberge im Literaturhaus Hamburg am 6.1.2011 Uroczystość wręczenia Nagrody im. Mary Cassens za powieść Katzenberge w Domu Literatury w Hamburgu, 6.1.2011 Także Pani druga powieść Ambra porusza się na pograniczu przestrzeni polskiej i niemieckiej. Po raz kolejny mamy do czynienia z wypędzeniem i kroniką bardzo bolesnych doświadczeń polsko-niemieckiej rodziny. W tym utworze przybliża nam Pani miasto nad morzem, Gdańsk, nawet jeżeli nie zostało to wyraźnie powiedziane. Nawiązuje przy tym Pani do okresu, w którym mieszkała tam Pani jako pisarka miejska. Przez jedno lato i jedną zimę oswajała Pani literacko to miasto. W jednym z wpisów w Pani blogu czytamy, że będzie Pani brakowało miasta i jego mieszkańców, ale jednocześnie potrzebuje Pani dystansu do nich, aby kontynuować literacki proces twórczy (wspis z dnia 10 grudnia 2009). Udaje się to Pani znakomicie, sądząc po licznych opisach w Ambrze. Podobnie jak to miało miejsce w przypadku Katzenberge, czytelnik czuje Pani głęboką więź z ludźmi i polskimi krajobrazami. W 2015 roku skierowała Pani swoją uwagę na historię Oldenburga i opowieści rodem z tego miasta, ponieważ była tam Pani wirtualną pisarką miejską. Historiami o rozlewiskach, bagnach i grzęzawiskach oraz chorobie kesonowej Pani bohater Enno Gödecke usidla i zbija z tropu swoich słuchaczy, a Pani swoich czytelników. Ponownie budzi Pani zdumienie i wywołuje śmiech, a także skłania do refleksji i pytań na temat własnej historii życia. Śledząc Pani drogę literacką stwierdzamy, że subiektywne odczucie i obiektywne doświadczenie nierzadko przeczą sobie nawzajem i że dokładnie w tym miejscu zaczyna się budowanie mitów i legend. Pani podejściem artystycznym wskazuje Pani przy tym na nowe możliwości bezpośredniej recepcji i indywidualnego dostępu. Z lekkością przędzie Pani nić łączącą Polskę z Niemcami i wzmacnia tym samym wzajemne zainteresowanie. Droga Pani Janesch, daje Pani Nagrodzie Kulturalnej Śląska nowe oblicze i dalekosiężne spojrzenie. Wypędzenie, cierpienie i utrata małej ojczyzny nie są pokazane jako wyłącznie niemieckie doświadczenie z przeszłości, ale jako niewyobrażalne nieszczęście, które zmusza codziennie średnio 40.000 osób do porzucenia swoich domostw (na podstawie komentarza Alice Bota w DIE ZEIT). Cieszymy się na więcej historii pisanych w Pani literackim języku z tej szerokiej perspektywy, dziejących się na styku polskoniemieckim, które przenosząc nas do swojego fikcyjnego świata, pozwalają domyślać się, co warto poznać w świecie rzeczywistym. 23

Melitta Sallai Melitta Sallai, Niemka, która otrzymała także obywatelstwo polskie, jest inicjatorką i współzałożycielką Fundacji Ośrodek Edukacyjny Morawa w byłym pałacu jej rodziny. Fundacja i pałac są dziś miejscem, w którym kultywuje się ideę polsko-niemieckich spotkań, zwłaszcza dla młodych ludzi. Melitta Sallai, Deutsche mit inzwischen polnischer Staatsangehörigkeit, ist Initiatorin und Mitbegründerin der Stiftung Bildungsstätte Muhrau auf dem ehemaligen Schloss ihrer Familie. Die Stiftung und das Schloss sind heute ein Ort der Kultur für deutsch-polnische Begegnungen, insbesondere von Jugendlichen. 24 25

Życiorys Lebenslauf 1927 urodziła się 2 października w Morawie 1933-1938 pobierała prywatne lekcje w domu w Morawie 1938-1941 nauka w liceum żeńskim w Strzegomiu 1942-1945 nauka w szkole klasztornej z internatem w Heiligengraben/Ostpriegnitz 1945-1946 pobyt w gospodarstwie rodzinnym w Hirschegg/Klein Walsertal w Austrii 1946-1949 nauka w szkole klasztornej Klosterschule w Klosterwald, gdzie zdała maturę 1949-1951 praca w branży turystycznej w Karlstein/Bad-Reichenhall 1951-1952 praca jako opiekunka do dzieci we Francji i Portugalii 1952-1955 wyjazd do Angoli, praca jako sekretarka w firmie Jose F. Aguiar w Luandzie 1955-1959 powrót do Niemiec, praca jako stewardessa w Panair de Brasil i Aerotour-Deutsche Luftrederei/Hamburg 1959-1981 ponowny wyjazd do Angoli, małżeństwo z Dr. Charlesem Sallai, narodziny syna Christopha (1965) i syna Eugena (1967), prowadzenie plantacji kawy, praca jako sekretarka w firmie Icomiangola w Luandzie 1981-1992 ostateczny powrót do Niemiec, praca jako sekretarka w firmie Max-Planck-Gesellschaft w Monachium od 1992 przechodzi na emeryturę, przyjazd na stałe do Morawy od 1992 współzałożycielka stowarzyszenia Verein Kindergarten und Bildungsstätte Hedwig e. V. 1995-2008 członkini zarządu Fundacji św. Jadwigi w Morawie od 1999 otrzymała polskie obywatelstwo od 2009 Członkini Rady Fundacji św. Jadwigi w Morawie 1927 geboren am 2. Oktober in Muhrau 1933-1938 Hausunterricht in Muhrau 1938-1941 Schulbildung an dem Lyzeum in Striegau 1942-1945 Schulbildung an der Schule mit Internat in Heiligengraben/Ostpriegnitz 1945-1946 in Hirschegg/Klein Walsertal in Österreich 1946-1949 Schulbildung in der Klosterschule Klosterwald bis zum Abitur 1949-1951 Anstellung in der Touristikbranche in Karlstein/Bad-Reichenhall 1951-1952 Arbeit als AuPair in Frankreich und Portugal 1952-1955 Ausreise nach Angola. Anstellung als Sekretärin in Fa. Jose F. Aguiar in Luanda 1955-1959 Rückkehr nach Deutschland. Anstellung als Stewardess bei Panair de Brasil und Aerotour- Deutsche Luftrederei/Hamburg 1959-1981 Aufenthalt in Angola, Heirat mit Dr. Charles Sallai, Sohn Christoph, geb. 1965 und Eugen, geb. 1967. Leitung einer Kaffee-Plantage. Anstellung als Sekretärin bei der Fa. Icomiangola in Luanda 1981-1992 endgültige Rückkehr nach Deutschland. Anstellung als Sekretärin bei der Max-Planck- Gesellschaft in München ab 1992 in Rente, Rückkehr nach Muhrau/Morawa Polen ab 1992 Mitbegründerin des Vereins Kindergarten und Bildungsstätte Hedwig e. V. 1995-2008 Mitglied des Stiftungsvorstandes der Fundacja św. Jadwigi in Morawa ab 1999 polnische Staatsbürgerschaft ab 2009 Mitglied des Stiftungsrates der Fundacja św. Jadwigi Melitta Sallai w przedszkolu w Morawie Co mnie łączy ze Śląskiem Śląsk jest moją ojczyzną. Moja rodzina mieszka od XVI wieku na Śląsku. Do 17-go roku życia i ja mieszkałam tam w kręgu rodziny. Nawet jeśli w późniejszych latach mego życia przebywałam w innych krajach i na innych kontynentach, to w myślach i marzeniach często powracałam na Śląsk. To miejsce jest dla mnie krainą cudu młodości, która moim zdaniem decydująco kształtuje późniejsze życie i jest źródłem odwagi i siły. Melitta Sallai Melitta Sallai im Kindergarten in Morawa Was verbindet mich mit Schlesien Schlesien ist meine Heimat. Meine Familie lebt seit dem 16. Jahrhundert in Schlesien. Bis zu meinem 17. Lebensjahr lebte ich im Kreise meiner Familie in Schlesien. Auch wenn ich in meinem späteren Leben in anderen Ländern und Erdteilen war, zog es mich in Gedanken und Träumen oft nach Schlesien zurück. Für mich liegt über dem Land der Jugendzauber, der meiner Ansicht nach für das spätere Leben entscheidend ist und einem viel Mut und Kraft verleihen kann. Melitta Sallai 26 27

Dr Markus Bauer Zgorzelec, Muzeum Śląskie Dr. Markus Bauer Schlesisches Museum zu Görlitz Laudacja Laudatio Miałam w Afryce farmę... tymi słynnymi słowami Karen Blixen z jej autobiograficznej powieści Pożegnanie z Afryką mogłaby zaczynać się także powieść o życiu Melitty Sallai. Albo równie dobrze frazą: Mieliśmy pałac na Śląsku. Pani Sallai musiała w swoim życiu przeboleć wiele strat, ale i wiele ofiarowała z własnej woli i wiele otrzymała w zamian. Urodziła się w 1927 roku w pałacu w Muhrau, dzisiejszej Morawie pod Strzegomiem (Striegau), jako córka ostatnich niemieckich właścicieli z rodu Wietersheim-Kramsta. Długie, pełne przygód życie zaprowadziło ją po wymuszonym pożegnaniu ze Śląskiem najpierw do Zachodnich Niemiec, potem do Francji, Portugalii i Angoli, gdzie prowadziła z mężem plantację kawy, a wreszcie z powrotem na Śląsk. Urodziła się jako Niemka w Muhrau, jako Portugalka była żoną węgierskiego dyplomaty, a od 1992 roku mieszka znowu w Morawie i w międzyczasie posiada, obok niemieckiego, także polskie obywatelstwo. Słowem: Europejka. Odwiedzając małą, położoną na uboczu miejscowość Morawa, trafiamy na tej dolnośląskiej prowincji na jeden z najsympatyczniejszych polsko-niemieckich projektów kulturalnych, które powstały po przełomie politycznym 1989/90. Neoklasycystyczny pałac jest gościnnym i przyjaznym dzieciom miejscem o wyjątkowej aurze, miejscem kultury i spotkań polsko-niemieckich. Przedszkole i ośrodek edukacyjny wnoszą tam żywotność i kreatywny niepokój. Morawa była początkowo projektem rodziny Wietersheim- Kramsta jednak grono donatorów znacznie się w międzyczasie powiększyło. Wspólnie z krewnymi, przyjaciółmi i mecenasami z Niemiec, Polski i Szwajcarii Melitta Sallai założyła opartą na prawie polskim Fundację św. Jadwigi. W 1999 roku Fundacja zakupiła pałac i park w Morawie i prowadzi tam od tamtej pory ośrodek edukacyjny i przedszkole. Stowarzyszenie wspierające z siedzibą w Baden-Baden i biurem filialnym w Berlinie zbiera darowizny w Niemczech i Szwajcarii i w ten sposób wspiera Fundację. Jak to było możliwe, że po pięćdziesięciu latach pani Sallai mogła powrócić do pałacu, który niegdyś należał do jej rodziny? Należy to przypisać przede wszystkim jej determinacji i niezłomnemu dążeniu do celu, a także jej gotowości do podejmowania śmiałych, a nawet nieco szalonych działań. Tym samym wpisuje się ona w poczet silnych i oryginalnych kobiet wywodzących się z tej rodziny. Jedną z nich jest Marie von Kramsta, była właścicielka Morawy i jedna z najwybitniejszych postaci kobiecych wśród dolnośląskiej szlachty na przełomie XIX i XX wieku. Znako- Ich hatte eine Farm in Afrika, so mit den berühmten Worten von Karen Blixens Lebensbeschreibung Out of Africa könnte auch der Roman von Melitta Sallais Leben beginnen, oder, mit derselben Berechtigung Wir hatten ein Schloss in Schlesien. Frau Sallai hat in ihrem Leben einige Verluste verkraften müssen, aber sie hat auch viel von sich aus gegeben, und sie hat viel zurückbekommen. 1927 wurde sie in Schloss Muhrau, heute Morawa bei Striegau (Strzegom) geboren, als Tochter der letzten deutschen Eigentümer aus dem Hause von Wietersheim-Kramsta. Ein langes abenteuerliches Leben hat sie nach dem erzwungenen Abschied von Schlesien zunächst nach Westdeutschland, dann nach Frankreich, Portugal und Angola verschlagen, wo sie mit ihrem Mann eine Kaffeeplantage betrieb, und schließlich nach Schlesien zurückgeführt. Als Deutsche in Muhrau geboren, als Portugiesin mit einem ungarischen Diplomaten verheiratet, lebt sie seit 1992 wieder in Morawa und besitzt inzwischen neben der deutschen die polnische Staatsangehörigkeit. Mit einem Wort: sie ist eine Europäerin. Wer den kleinen, ziemlich abgelegenen Ort Morawa besucht, stößt hier, in der niederschlesischen Provinz, auf eines der sympathischsten deutsch-polnischen Kulturprojekte, die sich seit der politischen Wende von 1989/90 entwickelt haben. Das neoklassizistische Schloss ist ein gastlicher und kinderfreundlicher Ort mit starker Ausstrahlung, ein Ort der Kultur und der deutschpolnischen Begegnung. Ein Kindergarten und eine Bildungsstätte sorgen für Vitalität und kreative Unruhe. Muhrau war zunächst ein Projekt der Familie von Wietersheim-Kramsta freilich hat der Trägerkreis sich inzwischen sehr erweitert. Gemeinsam mit Verwandten, Freunden und Förderern in Deutschland, Polen und der Schweiz hat Melitta Sallai die Fundacja św. Jadwigi gegründet, eine Stiftung nach polnischem Recht. 1999 erwarb die Fundacja Schloss und Park in Morawa und betreibt seitdem die Bildungsstätte und den Kindergarten. Ein Förderverein mit Sitz in Baden-Baden und Geschäftsstelle in Berlin sammelt Spenden in Deutschland und der Schweiz und unterstützt die Fundacja. Wie ist es möglich geworden, dass Frau Sallai nach fünfzig Jahren in das Schloss, das ehemals ihrer Familie gehörte, zurückkehren konnte? Das ist vor allem auf ihre Hartnäckigkeit und Zielstrebigkeit zurückzuführen und ihre Lust, sich auf verwegene, ein wenig verrückte Unternehmungen einzulassen. Sie fügt sich damit Melitta Sallai w rozmowie ze współpracownicą Melitta Sallai im Gespräch mit der Wirtschafterin micie wykształcona kolekcjonerka sztuki o wykwintnym smaku, ciesząca się powszechnym szacunkiem za zaangażowanie społeczne, ufundowała liczne instytucje socjalne w okolicach Strzegomia, a w swoich dobrach wprowadziła system ubezpieczeń społecznych. Podobnie godną uwagi osobowością była matka Mellity Sallai, Herta von Wietersheim-Kramsta. Kiedy jej mąż wysłany został na front, przejęła zarządzanie majątkiem, a gdy po wojnie została z pustymi rękami, nie zawahała się żebrać, by wykarmić siódemkę dzieci. Do końca życia nie opuściła jej tęsknota za Muhrau. Pojechała tam przy pierwszej sposobności, która nadarzyła się w 1974 roku i nalegała nieustannie na dzieci, by kiedyś wróciły do Morawy na stałe. Tylko zróbcie tam coś sensownego napominała bo nie o to chodzi, co się posiada, tylko co się z tego zrobi. Nie dożyła spełnienia swoich marzeń. Po upadku komunizmu pałac stał opuszczony i wydawał się być skazany na rozpad. Mellita Sallai i jej rodzeństwo zdecydowali się na podjęcie rzeczy z pozoru niemożliwej. Pani Sallai zrobiła kurs języka polskiego na Uniwersytecie Ludowym, a następnie rodzina pojechała do Morawy. Wydzierżawili początkowo część pałacu, później, na życzenie polskiego Skarbu Państwa, cały budynek i zaczęli organizować w pustostanie charytatywne przedszkole dla biednych, wielodzietnych rodzin. ein in die Reihe der starken und eigenwilligen Frauen, die diese Familie hervorgebracht hat. Marie von Kramsta gehört dazu, eine frühere Eigentümerin von Muhrau und eine der herausragenden Frauengestalten des schlesischen Adels um 1900. Hoch gebildet, eine Kunstsammlerin von erlesenem Geschmack, weithin angesehen wegen ihres karitativen Engagements, stiftete sie zahlreiche soziale Einrichtungen in der Umgebung von Striegau und führte auf ihren Gütern ein System der Sozialversicherung ein. Ebenfalls eine bemerkenswerte Persönlichkeit war Melitta Sallais Mutter, Herta von Wietersheim-Kramsta. Als ihr Mann im Krieg war, übernahm sie die Verwaltung der Güter, und als ihr nach dem Kriege nichts geblieben war, ging sie betteln, um ihre sieben Kinder zu ernähren. Zeitlebens ließ die Sehnsucht nach Muhrau sie nicht los. 1974, bei der ersten Gelegenheit, fuhr sie hin, und drängte ihre Kinder immer wieder, eines Tages dauerhaft dorthin zurückzukehren. Aber macht etwas daraus, war ihre ständige Mahnung, es kommt nicht darauf an, etwas zu haben, sondern etwas daraus zu machen. Sie hat es nicht mehr erlebt, dass ihr Wunschtraum in Erfüllung ging. Nach dem Zusammenbruch des Kommunismus stand das Schloss ungenutzt und schien dem Verfall preisgegeben. Melitta Sallai und ihre Geschwister entschieden sich, das eigentlich Unmögliche zu wagen. Frau Sallai besuchte einen Polnischkurs an der Volkshochschule. Dann fuhr die Familie nach Morawa. Sie mieteten einen Teil des Schlosses, später auf Drän- Melitta Sallai jako świadek historii w rozmowie z uczniami Melitta Sallai im Zeitzeugengespräch vor einer Klasse 28 29

W międzyczasie z małych i skromnych początków wyrósł imponujący ośrodek kulturalny i socjalny. Od 1999 roku pałac w Morawie należy do Fundacji św. Jadwigi i jest stopniowo restaurowany. Ostatnio przywracany jest także do świetności park pałacowy, z pomocą klas szkolnych pod fachowym kierownictwem pracowników Parku Księcia Pücklera w Muskau. Przedszkole zostało otwarte w maju 1993 roku. Od tamtej pory rokrocznie 30 dzieci ze społecznie defaworyzowanych rodzin, w tym zawsze kilkoro dzieci niepełnosprawnych umysłowo lub fizycznie, otrzymuje bezpłatną całodzienną opiekę i pedagogiczne przygotowanie do rozpoczęcia nauki w szkole. Przedszkole jest utrzymywane przez Fundację św. Jadwigi, wsparcia finansowego udziela także Gmina Strzegom. W 1995 roku obok przedszkola otwarty został ośrodek edukacyjny, Akademia św. Jadwigi, prowadzący seminaria i zajęcia edukacyjne. Tutaj odbywają się polsko-niemieckie spotkania młodzieży, seminaria na temat historii Śląska dla polskich klas szkolnych, a także kursy języka polskiego dla młodych ludzi z Europy Zachodniej i USA oraz wizyty studyjne w celu poznania Polski i jej historii. Jednym z punktów ciężkości są kursy doskonalenia zawodowego dla pedagogów, pracowników socjalnych, polskich nauczycieli języka niemieckiego i studentów germanistyki. Dzieci i grupy młodzieży z Polski, Niemiec i Szwajcarii biorą udział w warsztatach plastycznych i kursach teatralnych. Ponadto wielkim powodzeniem cieszą się koncerty muzyki kameralnej w wykonaniu młodych muzyków, organizowane na zakończenie kursów letnich dla kwartetów smyczkowych. Wszystkie nadwyżki z opłat i wpływów centrum edukacyjnego przeznaczane są zgodnie ze statutem na potrzeby przedszkola. Działalność Melitty Sallai i jej rodziny znalazła uznanie i wsparcie. Przede wszystkim należy wymienić stowarzyszenie użyteczności publicznej Przedszkole i Ośrodek Edukacyjny Jadwiga t.z.. Liczy ono dzisiaj 120 członków i sponsorów z Niemiec i Szwajcarii. Przewodniczącą jest Marie Therèse von Werner, najmłodsza siostra Melitty Sallai. Od chwili założenia w 1991 roku stowarzyszenie zebrało na rzecz Morawy datki w wysokości ok. 2 milionów euro. Bez wsparcia Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej nie mogłaby rozpocząć się restauracja pałacu. Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Kuratorium Oświaty we Wrocławiu, fundacje, service clubs i ośrodki edukacyjne w Niemczech i w Polsce wspierały pracę w Pałacu Morawa. Wyrazem wielkiego uznania jest Nagroda Polsko-Niemiecka, przyznana Fundacji św. Jadwigi w 2001 roku przez ministrów spraw zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej i Republiki Federalnej Niemiec. Przedsięwzięcie rozrosło się, ma wielu pomocników zarówno działających na miejscu jak i aktywnych poza ośrodkiem, w Polsce i w Niemczech. Ale jego duszą pozostaje Melitta Sallai. Dzięki niej w Morawie panuje szczególny duch hojności, otwartości Dzieci przedszkolne w Morawie Kinder des Kindergartens in Morawa gen der polnischen Treuhand das ganze Schloss, und begannen, in dem leer stehenden Gebäude einen Kindergarten für arme und kinderreiche Familien einzurichten. Inzwischen ist aus kleinen und bescheidenen Anfängen eine beeindruckende Kultur- und Sozialeinrichtung erwachsen. Schloss Muhrau gehört seit 1999 der Fundacja św. Jadwigi und wird nach und nach restauriert. Inzwischen wird, mit Hilfe von Schulklassen und unter fachkundiger Anleitung von Mitarbeitern des Fürst- Pückler-Parks Muskau, auch der Schlosspark wieder hergestellt. Die Kindertagesstätte öffnete im Mai 1993. Seitdem erhalten jährlich über 30 Kinder aus sozial benachteiligten Familien, darunter stets einige geistig oder körperlich behinderte, eine kostenlose Ganztagsbetreuung und Erziehung zur Vorbereitung auf die Schule. Träger ist die Fundacja św. Jadwigi; die Gemeinde Strzegom leistet einen Zuschuss. Neben den Kindergarten trat 1995 eine Bildungsstätte, die Akademie der Heiligen Hedwig, mit Tagungen und Lehrveranstaltungen. Hier finden deutsch-polnische Jugendbegegnungen statt, Seminare zur schlesischen Geschichte für polnische Schulklassen, aber auch Polnischkurse für junge Leute aus Westeuropa und den USA und Studienaufenthalte zur Vermittlung polnischer Geschichte und Landeskunde. Einen Schwerpunkt bilden Fortbildungskurse für Pädagogen, Sozialarbeiter, polnische Deutschlehrer und Germanistikstudenten. An Kunstworkshops na świat i toleracji w najlepszej tradycji śląskiej szlachty, która na przestrzeni dziejów pokazywała także mniej przyjazną twarz. Kto pragnie się o tym przekonać, powinien odwiedzić panią Sallai w jej pałacu na Śląsku. Gość musi utorować sobie drogę przez grupę dokazujących dzieci w sali, która niegdyś służyła rodzinie za jadalnię, a dzisiaj wyposażona jest w małe krzesła i stoliki ze świerkowego drewna i zasypana masą pluszaków, lalek i innych zabawek. Przez dzwi z napisem Prywatne, które wszakże zawsze stoją otworem, dociera do pokoju Melitty Sallai z komputerem, pamiątkami z Afryki i pękatymi albumami fotograficznymi, wypełnionymi zdjęciami z długiego, bogatego w wydarzenia życia. Z pewnością otrzyma tu filiżankę herbaty, europejskiej kawy pani Sallai nie lubi w Afryce przyzwyczaiła się do lepszej. Morawa, widok od strony ogrodu Schloss Morawa, Gartenansicht und Theaterkursen beteiligen sich Kinder und Jugendliche aus Deutschland, Polen und der Schweiz. Weithin hohes Ansehen genießen die Kammerkonzerte jugendlicher Musiker am Ende des Sommerkurses für Streichquartette. Alle Überschüsse aus den Einnahmen und Gebühren der Bildungsstätte werden satzungsgemäß für den Betrieb der Kindertagesstätte verwendet. Die Aktivitäten Melitta Sallais und ihrer Familie haben Anerkennung und Unterstützung gefunden. Vor allem ist der gemeinnützige Verein Kindergarten und Bildungsstätte Hedwig e.v. zu nennen. Er hat heute 120 Mitglieder und Förderer aus Deutschland und der Schweiz. Vorsitzende ist Marie Therèse von Werner, Melitta Sallais jüngste Schwester. Seit seiner Gründung 1991 hat der Verein Spenden für Morawa im Umfang von rund 2 Mio. EUR gesammelt. Ohne die Unterstützung der Stiftung für deutschpolnische Zusammenarbeit hätte die Restaurierung des Schlosses nicht begonnen werden können. Das Marschallamt der Wojewodschaft Niederschlesien, das Schulamt in Breslau, Stiftungen, Serviceklubs und Bildungswerke in Deutschland und Polen haben die Arbeit im Schloss Muhrau gefördert. Hohe Anerkennung bedeutete der Empfang des Deutsch-polnischen Preises, den die Stiftung der Heiligen Hedwig 2001 aus den Händen der Außenminister Deutschlands und Polens erhielt. Der Betrieb ist gewachsen, viele Helfer wirken vor Ort und außerhalb, in Polen und Deutschland. Aber die Seele des Unternehmens ist noch immer Melitta Sallai. Sie sorgt dafür, dass in Morawa ein besonderer Geist weht Großzügigkeit, Weltläufigkeit und Toleranz: es sind die besten Traditionen des schlesischen Adels, der in der Geschichte gelegentlich auch weniger erfreuliche Seiten zeigte. Wer sich überzeugen will, der muss Frau Sallai besuchen in ihrem Schloss in Schlesien, der muss sich seinen Weg bahnen durch eine muntere Kinderschar, durch den Saal, der der Familie früher als Speisezimmer diente und der heute ausgestattet ist mit winzigen Stühlen und Tischen aus Fichtenholz und übersät von einer Unmasse von Stofftieren, Puppen und anderem Spielzeug. Durch eine Tür mit der Aufschrift privat, die aber immer offen steht, gelangt er in Melitta Sallais Zimmer mit Computer, Erinnerungsstücken aus Afrika und dicken Fotoalben, prallvoll mit Bildern aus einem langen ereignisreichen Leben. Eine Tasse Tee wird der Besucher sicher bekommen, den europäischen Kaffee dagegen mag Frau Sallai nicht da ist sie aus Afrika Besseres gewohnt. 30 31

Die bisherigen Preisträgerinnen und Preisträger Dotychczasowe Laureatki i dotychczasowi Laureaci Hauptpreis Nagroda Główna Sonderpreis Nagroda Specjalna 1977 Hans Lipinski-Gottersdorf, Schriftsteller pisarz 1978 Horst Bienek, Schriftsteller pisarz 1979 Herbert Volwahsen, Bildhauer rzeźbiarz 1980 Günter Bialas, Komponist kompozytor 1981 Leonie Ossowski, Schriftstellerin pisarka 1982 Alexander Camaro, Maler malarz 1983 Hans Model, Glasgestalter rzeźbiarz w szkle 1984 Gerhard Schwarz, Komponist kompozytor 1985 Hans Jatzlau, Maler malarz 1986 Dagmar Nick, Schriftstellerin pisarka 1987 Heino Schubert, Komponist kompozytor 1988 Karlheinz Goedtke, Bildhauer rzeźbiarz 1989 Herbert Aulich, Maler und Grafiker malarz i grafik 1990 Markus von Gosen, Maler und Grafiker malarz i grafik 1991 Heinz Piontek, Schriftsteller pisarz 1992 Georg Katzer, Komponist kompozytor 1993 Lothar Quinte, Maler malarz 1994 Tadeusz Różewicz, Schriftsteller pisarz 1995 Kurt Masur, Dirigent dyrygent 1996 Fritz Stern, Historiker historyk 1997 Henryk Mikołaj Górecki, Komponist kompozytor 1998 Urszula Kozioł, Lyrikerin poetka 1999 Janosch, Schriftsteller und Maler pisarz i malarz 2000 Christoph Eschenbach, Dirigent dyrygent 2001 Sigmar Polke, Maler malarz Franciszek Pieczka, Schauspieler aktor Alfons Nossol, Erzbischof arcybiskup Peter H. Neumann, Lyriker poeta 2002 Dietrich Erdmann, Komponist kompozytor Józef Hałas, Maler malarz Heinrich Trierenberg, Schriftsteller pisarz Paweł Mykietyn, Komponist kompozytor 2003 Dieter Hildebrandt, Kabarettist artysta kabaretu Norbert Honsza, Germanist germanista Horst Fuhrmann, Historiker historyk Olga Tokarczuk, Schriftstellerin pisarka 2004 Karl Dedecius, Übersetzer und Herausgeber tłumacz i wydawca Jan Harasimowicz, Kunst- und Kulturhistoriker historyk kultury i sztuki 2005 Angelika Marsch, Wissenschaftlerin naukowiec Tadeusz Kijonka, Lyriker poeta 2006 Siegbert Amler, Bildhauer und Maler rzeźbiarz i malarz Małgorzata Dajewska, Glasgestalterin rzeźbiarka w szkle 2007 Renate Schumann, Schriftstellerin pisarka Jan Miodek, Philologe filolog 2008 Anna Malicka-Zamorska, Bildhauerin rzeźbiarka Hubert Unverricht, Musikwissenschaftler muzykolog 2009 Rotraud Schöne, Schriftstellerin pisarka Jerzy Ilkosz, Kunsthistoriker historyk sztuki 2010 Ewa Michnik, Dirigentin dyrygentka Arno Herzig, Historiker historyk 2011 Matthias Kneip, Schriftsteller pisarz Stanisław Wysocki, Bildhauer rzeźbiarz 2012 Ute Badura, Regisseurin reżyser filmowy Piotr Oszczanowski, Kunsthistoriker historyk sztuki 2013 Helga Storck, Harfenistin harfiska Andrzej Niedzielenko, Historiker historyk 2014 Beata Maciejewska, Journalistin dziennikarka Norbert Heisig, Deutsch-Polnische Gesellschaft Universität Breslau Niemiecko-Polskie Towarzystwo Uniwersytetu Wrocławskiego 1981 Wolfgang von Websky, Maler malarz 1982 Alexander Ecklebe, Komponist kompozytor 1983 Kurt Heynicke, Schriftsteller pisarz 1984 Ruth Storm, Schriftstellerin pisarka 1985 Reinhard Baumgart, Schriftsteller pisarz 1986 Oswald Malura, Maler malarz 1987 Gerhard Neumann, Maler malarz 1988 Dagmar von Mutius, Schriftstellerin pisarka 1989 Ernst Günther Bleisch, Lyriker poeta 1990 Lutz Besch, Schriftsteller und Regisseur pisarz i reżyser Heinz Tobolla, Bildhauer und Grafiker rzeźbiarz i grafik 1991 Elsbeth Siebenbürger, Bildhauerin rzeźbiarka Maciej Łagiewski, Museumsdirektor dyrektor muzeum 1992 Stefan Arczyński, Photokünstler artysta fotografik Harald Gerlach, Schriftsteller pisarz 1993 Christine Koschel, Lyrikerin poetka Feliks Przybylak, Übersetzer tłumacz Henryk Tomaszewski, Mime und Theaterregisseur aktor mim i reżyser teatralny 1994 Piotr Maniurka, Museumsdirektor dyrektor muzeum Peter Sommer, Bildhauer und Maler rzeźbiarz i malarz Liz Wieskerstrauch, Schriftstellerin pisarka 1995 Kazimierz Kutz, Regisseur und Drehbuchautor reżyser filmowy i scenarzysta Maria Frisé, Schriftstellerin pisarka Eugeniusz Get Stankiewicz, Grafiker grafik 1996 Wojciech Kilar, Komponist kompozytor Tadeusz Strugała, Dirigent dyrygent Henryk Bereska, Übersetzer tłumacz 1997 Karl-Heinz Türk, Bildhauer rzeźbiarz Michael Zeller, Schriftsteller pisarz Lothar Herbst, Lyriker und Journalist poeta i dziennikarz 1998 Ekkehard Kuhn, Journalist dziennikarz Karin Reschke, Schriftstellerin pisarka Paweł Kozerski, Museumsdirektor dyrektor muzeum 1999 Witold Szalonek, Komponist kompozytor Rudolf Walter, Musikwissenschaftler muzykolog Henryk Waniek, Maler und Schriftsteller malarz i pisarz 2000 Norbert Conrads, Historiker hystorik Jan Jakub Kolski, Regisseur reżyser Krzesława Maliszewska, Malerin malarka 2005 Herbert Hupka, Journalist und Schriftsteller dziennikarz i pisarz 2006 Edith-Stein-Gesellschaft Breslau Towarzystwo im. Edyty Stein we Wrocławiu 2007 Hoffmann-von-Fallersleben-Gesellschaft Wolfsburg-Fallersleben Towarzystwo im. Hoffmanna von Fallersleben Wolfsburg-Fallersleben Institut für Germanistische Philologie der Universität Breslau, Lehrstuhl für Kultur der Deutschsprachigen Länder und Schlesiens Instytut Filologii Germańskiej Uniwersytetu Wrocławskiego, Zakład Kultury Krajów Niemieckojęzycznych i Śląska 2008 die horen. Zeitschrift für Literatur, Kunst und Kritik die horen. Czasopismo poświęcone literaturze, sztuce i krytyce 2009 Freya von Moltke-Stiftung für das Neue Kreisau Fundacja Freya von Moltke-Stiftung dla Nowej Krzyżowej 2010 Bente Kahan, Schauspielerin und Sängerin aktorka i pieśniarka 2011 Alfred Theisen, Journalist und Herausgeber dziennikarz i wydawca 2012 RAR Künstlergruppe grupa artystyczna RAR 2013 ATUT Bildungsverlag Oficyna Wydawnicza ATUT 2014 Erika-Simon-Stiftung Rinteln Fundacja im. Eriki Simon z Rinteln 32 33

Förderpreis Nagroda Wspierająca Stipendium Stypendium 1977 Martin Christoph Redel, Komponist kompozytor 1978 Christian Mischke, Maler und Grafiker malarz i grafik 1979 Wolfgang Bittner, Schriftsteller pisarz Reiner Schwarz, Maler und Grafiker malarz i grafik 1980 Christian Rickert, Maler und Grafiker malarz i grafik Monika Taubitz, Schriftstellerin pisarka 1981 Eckard Alker, Maler und Grafiker malarz i grafik Michael Denhoff, Komponist kompozytor 1982 Brigitta Heyduck, Malerin malarka Michael Lobe, Schriftsteller pisarz 1983 Gerd-Peter Eigner, Schriftsteller pisarz Udo Kaller, Maler und Grafiker malarz i grafik 1984 Konrad Mätzig, Maler malarz Ralf Thenior, Schriftsteller pisarz 1985 Christian Ridil, Komponist kompozytor Horst Kuhnert, Bildhauer rzeźbiarz 1986 Herbert Volz, Bildhauer rzeźbiarz Folker Lerche, Maler und Grafiker malarz i grafik 1987 Rainer Zimnik, Schriftsteller, Maler und Grafiker pisarz, malarz i grafik Dietmar Scholz, Schriftsteller pisarz 1988 Hans Georg Bulla, Lyriker poeta Günther Knipp, Grafiker grafik 1989 Gisela Walther, Malerin und Zeichnerin malarka i rysowniczka Peter Kiesewetter, Musiker muzyk 1990 Wolfgang Bulla, Grafiker und Plastiker grafik i plastyk 1991 Herbert Grützner, Maler und Bildhauer malarz i rzeźbiarz 1992 Jan Szmatloch, Grafiker grafik 34

Herausgeber Wydawca Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport Lavesallee 6 30169 Hannover Redaktion, Gestaltung und Satz Redakcja, layout i skład Image Marketing GmbH Oldenburger Straße 167 26180 Rastede www.i-marketing.de Fotos Zdjęcia Niedersächsisches Ministerium für Inneres und Sport T. Studio/fot. K. Bielinski, D. Pabjanczyk Teatr Polski, Breslau Thomas Preikschat, Sabrina Janesch Melitta Sallai, Fundacja sw. Jadwigi, Morawa Übersetzungen Tłumaczenia AG Sprachen Hannover Grażyna Kamień-Söffker, Teresa Czaniecka-Kufer Druck Druk NoWe Druck ohg Emsoldstraße 15 26180 Rastede Stand August 2015 Die Texte und Bilder dieser Publikation sind urheberrechtlich geschützt. Weiterverwendung gestattet ausschließlich unter Angabe der Quelle. Teksty i zdjęcja niniejszej publikacji są chronione prawem autorskim. Wykorzystanie dozwolone wyłącznie za podaniem źródła.