Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym Doliny Biebrzy. Etap I Life 09 NAT/Pl/000258 Plan działania po zakończeniu projektu After Life Conservation Plan
1. Historia projektu i analiza sytuacji 1.1. Tło projektu Przeprowadzone w II połowie XIX w. przez administrację carską melioracje odwadniające w dolinie Biebrzy doprowadziły do szybszego odpływu wód i obniżenia poziomu wód gruntowych. Szczególny charakter miały prace w Środkowym Basenie doliny Biebrzy, gdzie powstały w tym czasie m.in. Kanał Woźnawiejski, przejmujący w okolicy Kuligów część wód z Jegrzni oraz Kanał Rudzki, przejmujący wody z rzeki Ełk w miejscowości Modzelówka. Spowodowało to negatywne zmiany siedliskowe, w tym między innymi zatrzymanie procesów torfotwórczych, a w wielu miejscach degradację gleb organicznych. Pogorszenie stanu siedlisk znalazło również swoje odbicie w zubożeniu różnorodności gatunkowej flory i fauny. Mimo dalece poczynionych zmian środowiskowych teren ten nadal pozostaje ważną Sieć hydrograficzna środkowej części doliny Biebrzy w roku 1855 (mapa: Reymann s Special Karte 1855) Zmieniona sieć hydrograficzna środkowej części doliny Biebrzy stan na X 2015. ostoją przyrody. Stwierdzono tu występowanie wielu rzadkich i zagrożonych wyginięciem w Polsce i w Europie gatunków ptaków, w tym ponad 20 gatunków wymienionych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej. Są to m.in. orlik grubodzioby, orlik krzykliwy, gadożer, cietrzew, derkacz, kulik wielki, dubelt, puchacz, dzięcioł białogrzbiety, wodniczka, podróżniczek, bąk, uszatka błotna. Teren projektu jest również ostoją łosia, wilka czy miejscem licznego występowania bobrów. Na obszarze trójkąta występują m.in. łąki trzęślicowe uznawane za cenne siedliska o znaczeniu europejskim.
1.2. Aktualna sytuacja (analiza SWOT) By zapobiec dalszej degradacji i poprawić stan siedlisk rozpoczął w 2010 roku realizację projektu pt. Renaturyzacja sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym Doliny Biebrzy. Etap I, który współfinansowały: Unia Europejska poprzez Instrument Finansowy LIFE +, Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Warszawie oraz. Przed projektem postawiono strategiczny cel tj. poprawę funkcjonowania siedlisk kształtowanych przez wodę w Basenie Środkowym doliny Biebrzy poprzez: kontrolowane gospodarowanie i zasilanie w wodę obszaru i tym samym zatrzymanie procesów degradacyjnych siedlisk hydrogenicznych na obszarze wokół Kanału Rudzkiego oraz w tzw. Trójkącie wyznaczonym przez rzeki Ełk, Jegrznię i Kanał Woźnawiejski; kształtowanie warunków siedliskowych dla awifauny otwartych ekosystemów bagiennych. Mapa obszaru projektu wraz z lokalizacją działań technicznych i ochronnych Projekt zakończył się 30.12.2016 r. a w trakcie jego realizacji podjęto następujące główne działania zmierzające do osiągnięcia postawionego celu: wykonano dokumentację techniczną i projektową m.in. na przebudowę węzła wodnego w Modzelówce i udrożnienie rzeki Ełk w trwającym już II etapie Renaturyzacji;
zbudowano drogę technologiczną oraz jaz i progi na Kanale Woźnawiejskim w celu prawidłowego rozrządu i gospodarowania wodą; wyremontowano most na Jegrzni w Kuligach, który służy również okolicznym rolnikom; udrożniono fragment starego koryta Jegrzni; wykonano inwentaryzację przyrodniczą (siedliska, awifauna) wraz z Numerycznym Modelem Terenu i Numerycznym Modelem Pokrycia Terenu a także plan ochrony obszaru; prowadzono wykupy gruntów niezbędnych do realizacji działań projektu; wykonywano zabiegi odkrzaczania na najcenniejszych siedliskach w celu poprawy warunków bytowania unikalnej flory i fauny; prowadzono monitoring odziaływania zadań projektu na awifaunę oraz roślinności; prowadzono działania edukacyjne i spotkania informacyjne. Jaz wykonany w projekcie na Kanale Woźnawiejskim służący właściwemu gospodarowaniu wodą Równolegle do prac technicznych odbywających się w etapie I projektu, dzięki owocnej współpracy z Wojewódzkim Zarządem Melioracji i Urządzeń Wodnych w Białymstoku, na Kanale Rudzkim powstały dwa jazy: w Białogrądach i w Przechodach. Takie działanie wpisane było w szerokiej koncepcji renaturyzacji sieci hydrograficznej w Basenie Środkowym doliny Biebrzy, a Kanał Rudzki pozostaje jednym ze strategicznych cieków wodnych poddanych działaniom renaturyzacyjnym wypełniającym cele tejże koncepcji. Wykonane ekspertyzy potwierdzają, że uzyskamy zakładany przepływ Jegrzni poniżej połączenia z Kanałem Woźnawiejskim w wysokości ok. 70% wielkości przepływu przed jego rozdziałem pomiędzy Kanał Woźnawiejski i rz. Jegrznię, a więc odwrócone zostały proporcje jakie były przed realizacją Projektu, tj. 70 % wód odpływało Kanałem Woźnawiejskim. Pozwala to stwierdzić, że działania prowadzone w ramach Projektu umożliwiły osiągnięcie celu głównego - zahamowanie procesu degradacji gleb torfowych zlokalizowanych pomiędzy rzeką Jegrznią i Kanałem Woźnawiejskim, przez stopniowe odtworzenie naturalnego układu wodnego.
Znacząca zmiana charakterystyk hydrologicznych wydatnie sprzyja osiągnięciu docelowego stanu zachowania cennej flory i fauny terenu, w tym chronionych prawem wspólnotowym Do Jegrzni dzięki działaniom projektu wpływa dziś 70% wód zabieranych wcześniej przez Kanał Woźnawiejski (obszary Natura 2000) ptaków i siedlisk przyrodniczych.. Dalsza realizacja przedsięwzięcia powinna przyhamować proces postępującego murszenia gleb na obszarach objętych zmianą stosunków wodnych. Podstawowe zmiany roślinności w zasięgu oddziaływania inwestycji wynikać będą z przekształceń stosunków wodnych w następstwie realizacji projektu, połączonych z naturalnymi tendencjami dynamicznymi zbiorowisk. Zmiany hydrologiczne będą sprzyjać odtworzeniu specyficznych warunków siedliskowych preferowanych przez populacje lęgowych ptaków charakterystycznych dla otwartych, zalewowych terenów trawiastych. Wzrost liczebności populacji kluczowych gatunków ptaków mokradeł np. rycyka jak również utrzymania siedlisk priorytetowych jak zmiennowilgotne łąki trzęślicowe wymagał będzie aktywnej ochrony siedlisk i podnoszenia uwilgotnienia.
Dokonana analiza długofalowego oddziaływania projektu pozwala stwierdzić, że postawiony przed realizacją projektu cel poprawy funkcjonowania siedlisk kształtowanych przez wodę w Basenie Środkowym doliny Biebrzy pozostaje nadal aktualny a jego osiągnięcie jest rozłożone w czasie i wymaga wprowadzenia planu działań po zakończeniu projektu w krótkich i bardziej odległych perspektywach czasowych. Analiza SWOT możliwości trwałego utrzymania rezultatów projektu Mocne strony Obszar renaturyzacji jest objęty formalną ochroną prawną w postaci parku narodowego ze strefą buforową - otuliną. Istnieje prawny podmiot organizacyjny -, odpowiedzialny za sprawowanie nadzoru nad obszarem i podejmowanie działań ochronnych. Bieżącą działalność Parku Narodowego zapewnia budżet Państwa oraz fundusze pomocowe, wspierające specyficzne zadania celowe. Park posiada zasoby ludzkie, konieczne do nadzoru, prowadzenia monitoringu środowiska i organizacji działań ochronnych w ekosystemach. Funkcjonuje elastyczny, kontrolowalny system sterowania wodą, który umożliwia dostosowanie się do zmiennych warunków hydrologicznych oraz ograniczeń uwzględniających potrzeby innych niż Park użytkowników wody. Zespół urządzeń, infrastruktura techniczna pozwalają w pełni osiągnąć warunki wodne w obszarze, istniejące przed zaburzeniem układu wodnego budową kanałów. Znaczący udział gruntów z siedliskami zwierząt i roślin Natura 2000 we władaniu Biebrzańskiego Parku Narodowego umożliwia kontrolę i ukierunkowane konieczne działania ochronne. Istnieje udokumentowany w projekcie stan aktualny elementów środowiska Słabe strony Utrzymanie siedlisk nieleśnych wymaga okresowych interwencji zapobiegających sukcesji leśnej i zapewnienia niezbędnych nakładów finansowych. Część obszaru renaturyzacji położona w strefie buforowej Parku, oraz wzdłuż Jegrzni znajduje się pod presją rolniczego użytkowania, ukierunkowanego na osiągania wartości ekonomicznych. a nie przyrodniczych. System sterowania wodą wymaga stałego dozoru - monitoringu hydrologicznego i regulacji pracą urządzeń sterujących oraz ich bieżącej eksploatacji. Grunty prywatne położone wzdłuż renaturyzowanych cieków są użytkowane rolniczo co istotnie ogranicza możliwości wykorzystania systemu sterowania wodą do pełnego odtworzenia naturalnych przepływów w rzece Jegrzni, co skutkowałoby ich podtopieniem i stratami gospodarczymi. Z powyższego ograniczenia wynika też konieczność okresowego usuwania roślinności z rzeki Jegrzni w celu uniknięcia podtopień gruntów prywatnych. Z braku podobnych wielkoskalowych doświadczeń nie ma pewności co do wyniku kierunków przemian na wcześniej odwodnionych siedliskach torfowych. Z uwagi na znaczne nakłady finansowe potrzebne do kontynuacji wykupu gruntów, osiąganie celów ochronnych jest zależne od
przyrodniczego oraz zorganizowany system monitoringu zmian wywoływanych przez działania projektu, umożliwiający weryfikację długofalowych skutków działania projektu. dostępności tych środków na przejmowanie ziemi do zarządzania przez park narodowy. Jest wdrażany kolejny etap odtwarzania naturalnej sieci hydrograficznej na tym obszarze, w ramach projektu LIFE13 NAT/PL/000050, zapewniający stabilizację pożądanych warunków wodnych w siedliskach wodno-błotnych obszaru renaturyzacji. Szanse Polityka UE w zakresie wspierania działalności rolnośrodowiskowej zgodnej z wymaganiami ochrony gatunków i siedlisk przyrodniczych będzie utrzymana. Specyficzne wartości przyrodnicze obszaru oraz atrakcyjność odtworzonych naturalnych cieków dla turystyki wodnej, spowoduje przemiany gospodarcze w otoczeniu ukierunkowane na ich wykorzystanie rekreacyjne i zmarginalizowanie intensywnej działalności rolniczej. Zagrożenia Wartości ekonomiczne osiągane z działalności rolniczej będą wyższe niż kompensacje ograniczeń gospodarowania na terenach przyrodniczych co będzie źródłem konfliktów pomiędzy dążeniami Parku a prywatnymi właścicielami gruntów w obszarze renaturyzacji. Czynniki kulturowe (przywiązanie do ziemi) oraz ekonomiczne wsparcie dla rozwoju intensywnego rolnictwa utrudnią uzyskanie pełnego dostępu do ziemi i wykorzystanie w pełni możliwości powstałego w projekcie systemu sterowania wodą. 2. Cele planu działań i metodologia 2.1. Roślinność i cele ochronne Na obszarze stwierdzono występowanie czterech siedlisk przyrodniczych i jednego gatunku z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej - Thesium embracteatum (leniec bezpodkwiatkowy, kod: 1437). Jest on ponadto objęty ochroną ścisłą i umieszczony na Czerwonej Liście Roślin i Grzybów Polski w kategorii zagrożony (V). Jest to gatunek półpasożytniczy, związany z murawami, na badanym obszarze występuje w obrębie, porastających niższe partie grądzików, łąk trzęślicowych w wariancie typowym w nasłonecznionych, bogatych w węglan wapnia miejscach. 3150 - Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion Za właściwy cel uznano odtworzenie dynamiki ekologicznej właściwej dla systemu połączonych z ciekiem niewielkich zbiorników wodnych, zwiększenie różnorodności
biocenotycznej oraz powstrzymanie zarastania zbiorowiskami szuwarowymi i wypłycania zbiorników 6120 - Ciepłolubne, śródlądowe murawy napiaskowe (Koelerion glaucae) Celem ochrony muraw ciepłolubnych jest utrzymanie obecnego stanu brak jest przesłanek by można było znacząco podnieść walory tych płatów, z drugiej strony nie zidentyfikowano aktualnych zagrożeń tego siedliska. 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe wariant typowy Dla płatów łąk trzęślicowych w wariancie typowym, zlokalizowanych na glebach mineralnych lub płytkich torfach za cel ochrony przyjęto utrzymanie obecnego stanu. Są to płaty, dla których nie zidentyfikowano aktualnych zagrożeń, a stan ochrony został oceniony jako FV lub U1. Są to płaty, w których kluczową rolę w utrzymaniu nieleśnego charakteru fitocenoz pełnia duże ssaki; utrzymanie wysokich liczebności ich populacji jest szczególnie ważne dla osiągnięcia ww. celu. wariant z selernicą żyłkowaną Dla wszystkich płatów przyjęto cel aktywnego powstrzymywania sukcesji, tj. utrzymania łąkowego charakteru zbiorowisk roślinnych. Opisywane zbiorowiska zostały częściowo zakwalifikowane jako zdegradowane siedlisko 6410 (łąki trzęślicowe) w kategorii stanu zachowania U2 niezadawalający. Podstawowe znaczenie dla ochrony zbiorowisk roślinnych i gatunków ma powstrzymanie dalszej degradacji gleb organicznych i ekspansji gatunków nitrofilnych i ruderalnych. Osiągnięcie tego celu wymaga podwyższenia średniego poziomu zalegania zwierciadła wód gruntowych oraz zmniejszenia rocznych fluktuacji poziomu wody. 2330 Wydmy śródlądowe z murawami napiaskowymi Dla wydm z murawami napiaskowymi zalecono utrzymanie obecnego stanu. Istotne, pozytywne znaczenie mają zaburzenia ze strony dużych ssaków (zwłaszcza zapewne dzików) dla utrzymywania, przynajmniej w części, inicjalnego charakteru zbiorowisk roślinnych, ze znaczącym pokryciem porostów. 1437 - Thesium ebracteatum Celem ochrony stanowisk leńca bezpodkwiatkowego jest utrzymanie obecnego stanu populacji 2.2. Awifauna i cele ochronne Obszar charakteryzuje się niejednorodnym znaczeniem poszczególnych jego części dla zachowania najważniejszych gatunków ptaków. Wydzielono w nim następujące kategorie znaczeniowe: 3 powierzchnie o wysokich walorach, gdzie występują np. wodniczka i jest to ważny obszar lęgowy dla innych ważnych gatunków, 2 powierzchnie o średnich walorach, gdzie występują takie gatunki jak derkacz czy dubelt i jest to ważny obszar lęgowy lub miejsce żerowania dla innych, istotnych gatunków,
1 powierzchnie o niskim walorze, gdzie występuje stosunkowo niewiele gatunków, ale ze wglądu na to, że jest to głównie otwarta przestrzeń, jest miejscem żerowania i rozmnażania niektórych gatunków, 0 powierzchnie bez większego znaczenia dla ptaków najczęściej są to powierzchnie zarastające przez krzewy i drzewa lub młode lasy. Waloryzacja obszaru projektu na podstawie występowania gatunków ptaków waloryzacja stopień gatunki waloryzujące (nr na ryc. 1) waloryzacji 3 wysoki nagromadzenie wielu gatunków ptaków, w tym rzadkich i ginących, takich jak: wodniczka, dubelt, krwawodziób, bąk, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł białogrzbiety, dzięcioł średni, podróżniczek, żuraw i inne 2 średni obszar lęgowy dla takich gatunków jak: derkacz, dubelt, bąk, zielonka, czajka, lerka, podróżniczek i inne 1 niski pojedyncze terytoria derkaczy, żurawi, błotników stawowych oraz miejsce żerowania orlików 0 bez większego brak stwierdzenia ptaków lęgowych lub pojedyncze znaczenia stwierdzenia ptaków żerujących Ryc. 1. Waloryzacja terenu na podstawie występowania ptaków; - granica projektu, - waloryzacja, - cieki wodne, - krzewy i drzewa
Liczebność większości lokalnie lęgowych cennych gatunków ptaków związanych z otwartymi terenami zalewowymi spada od wielu lat i jest obecnie wielokrotnie niższa niż jeszcze 30 lat wstecz. Przyczyną tego stanu rzeczy są w dużej części zapewne niekorzystne zmiany siedliskowe spowodowane postępującym przesuszeniem terenu, odstępowaniem od ekstensywnej gospodarki na użytkach zielonych, postępującą sukcesją roślinności drzewiastej. W ramach planowanych działań ochronnych na obszarze projektu postuluje się czynną ochronę przed sukcesją roślinności drzewiastej w ekosystemach nieleśnych. 2.4. Plan działań Cele strategiczne podejmowanych działań po zakończeniu projektu została określona w powstałym w ramach projektu Planie Zarządzania Ochroną Ekosystemów a sterowanie działaniami ochrony czynnej na obszarze projektu powinno być realizowane w sposób możliwie najbardziej elastyczny w ramach krótkookresowych 2-3 letnich planów zadań ochronnych, przy jednoczesnej ocenie efektów co dwa lata, z możliwością modyfikacji zakresu i intensywności działań opracowanych w materiałach dotyczących awifauny, siedlisk i wody. Organizacja i koordynowanie działań powinno odbywać się przez osoby zatrudnione w Biebrzańskim PN, odpowiedzialne za realizację celów ochrony na obszarze projektu, przygotowanie następnych etapów działań (projektów) i kontakty z okolicznymi mieszkańcami. Wyznaczone, strategiczne cele działań ochronnych dla tego obszaru to: Cel 1. Zatrzymanie procesów degradacyjnych siedlisk hydrogenicznych w tzw. Trójkącie wyznaczonym przez rzeki Ełk, Jegrznię i Kanał Woźnawiejski oraz na obszarze wokół Kanału Rudzkiego poprzez kontrolowane gospodarowanie i zasilanie obszaru w wodę; Cel 2. Kształtowanie warunków dla utrzymania i poprawy siedlisk priorytetowych otwartych ekosystemów bagiennych. Cel 3. Kształtowanie warunków siedliskowych dla awifauny otwartych ekosystemów bagiennych Działania prowadzone w ramach projektu Renaturyzacji, wymagające kontynuacji w okresie Post-LIFE+ to: 1. Zarządzanie wodą w powstałym systemie sterowania układem cieków Jegrznia - Kanał Woźnawiejski, 2. Utrzymanie wybudowanych urządzeń hydrotechnicznych i infrastruktury towarzyszącej, 3. Monitorowanie skutków projektu na stosunki wodne, 4. Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych renaturyzacji układu wodnego rz. Ełk - Kanał Rudzki, 5. Wykup gruntów, 6. Utrzymanie efektu ekologicznego odkrzaczania i wykaszania ekosystemów otwartych, 7. Monitorowanie skutków projektu na siedliska i roślinność,
8. Monitorowanie skutków projektu na awifaunę, 9. Działania promocyjno-komunikacyjne. Działanie 1 Zarządzanie wodą w powstałym systemie sterowania układem cieków Jegrznia - Kanał Woźnawiejski. Działanie będzie wymagało sterowania przepływami wody na Kanale Woźnawiejskim urządzeniami piętrzącymi na jazie oraz progach zwalniających w oparciu o bieżące odczyty przepływu wód oraz sterowanie nimi zgodnie z wytycznymi przyjętego operatu wodnoprawnego i instrukcji gospodarowania wodą oraz ewentualną korektę tych zapisów na podstawie prowadzonego monitoringu technicznego z rejestratorów stanów wód gruntowych. Działanie wymaga stałego operatora i będzie realizowane przez pracownika Biebrzańskiego PN zobligowanego do obsługi jazu. Przewidujemy, że w 2-3 letnich odstępach czasu będzie konieczne usuwanie roślinności z fragmentów koryta rzeki Jegrzni w celu zachowania jego drożności i nie wywoływania podtopień na sąsiadujących z nim gruntach prywatnych. Działanie 2 Utrzymanie wybudowanych urządzeń hydrotechnicznych i infrastruktury towarzyszącej, Działanie będzie wymagało bieżącej obsługi jazu oraz progów zwalniających i wykonywaniu niezbędnych prac utrzymaniowych urządzeń i konserwacji zapewniających prawidłowe funkcjonowanie urządzeń. Działanie będzie realizowane przez pracownika Biebrzańskiego PN zobligowanego do obsługi jazu. Działanie 3 Monitorowanie skutków projektu na stosunki wodne. Działanie będzie polegało na corocznych okresowych odczytach danych zebranych przez terenowe automatyczne stacje pomiaru zmiany poziomu wód gruntowych (mini divery) jak również danych zebranych z ręcznego pomiaru z ciągów piezometrycznych. Następnie dane te będą opracowywane, analizowane i na tej podstawie będą wyciągane dalsze wnioski służące odpowiedniemu zarządzaniu wodami. Otrzymane wyniki będą odzwierciedlały wpływ działania urządzeń wodnych na stabilizację poziomów wód gruntowych. Działanie 4 Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych renaturyzacji układu wodnego rz. Ełk - Kanał Rudzki Działanie będzie wymagało realizacji przedsięwzięć hydrotechnicznych przebudowy węzła wodnego w Modzelówce w celu skierowania części wód do Martwego Ełku oraz udrożnienia części koryta tej rzeki, co nastąpi w trakcie trwającego już II etapu Renaturyzacji, w oparciu o dokumenty przygotowane w I etapie. Działanie jest niezbędne do pełnej realizacji renaturyzacji wg. przyjętej koncepcji programu odtworzenia naturalnej sieci hydrograficznej w tej części doliny Biebrzy. Działanie jest wdrażane przez projekt LIFE13 NAT/PL/000050.
Działanie 5 Wykupy gruntów Analizy modelowe wykazały, iż zabudowa hydrotechniczna Kanału Woźnawiejskiego może doprowadzić do zwiększenia powierzchni zalewów w okresach wysokich wezbrań. Prognozowana sytuacja może wywoływać niezadowolenie prywatnych właścicieli gruntów i dotyczyć może ok. 300 ha ich gruntów w obszarze ograniczonym ciekami Jegrznia - Kanał Woźnawiejski - Ełk. Obszar dodatkowych wykupów nie jest związany wyłącznie z kwestią gospodarowania wodą. Jest to równocześnie obszar występowania siedlisk Natura 2000, głównie fitocenozy łąk trzęślicowych w wariancie z selernicą żyłkowaną. Działanie będzie wymagało dalszego wykupowania gruntów z przeznaczeniem na cele ochrony przyrody, szczególnie tych przylegających do cieków lub leżących bezpośrednio w sąsiedztwie pozwalające na swobodniejsze gospodarowanie wodą i utrzymywanie ewentualnych dłuższych zalewów lub podwyższonych poziomów wód gruntowych. Działanie 6 Czynna ochrona ekosystemów otwartych - odkrzaczanie i wykaszanie. Działanie będzie wymagało dalszego ekstensywnego użytkowania gruntów wykupionych (wykupowanych) bądź innych wybranych na obszarze projektu wg zaleceń wskazań ochronnych powstałych w ramach opracowań projektowych w celu utrzymania efektu ekologicznego i poprawy jakości siedlisk przyrodniczych jak i siedlisk ptasich. Skala i częstotliwość tych zabiegów będzie wynikała z monitoringu roślinności. W związku z rozwojem ziołorośli na zmiennowilgotnych łąkach trzęślicowych w pierwszych 5 latach post - LIFE planowane są koszenia raz w roku. Działanie 7 Monitorowanie skutków projektu na siedliska i roślinność Działanie będzie polegało na okresowym monitoringu oceny skutków projektu na siedliska i roślinność na nich występującą. Następnie dane te będą opracowywane, analizowane i na tej podstawie będą wyciągane dalsze wnioski służące odpowiedniemu zarządzaniu działaniami ochronnymi. Prace skoncentrują się przede wszystkim na siedliskach priorytetowych 3150 Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne oraz 6410 Zmiennowilgotne łąki trzęślicowej jak również w ciekach i terenach przyległych wg metodyki stosowanej w projekcie w interwałach czasowych 2-5 letnich. Realizowany program renaturyzacji stosunków wodnych będzie się najprawdopodobniej charakteryzować stosunkowo szybką dynamiką zmian siedliskowych i co za tym idzie, również zmian w szacie roślinnej. Pożądany jest zatem pmonitoring śledzący te zmiany. Będzie on obejmował w powiązany wzajemnie sposób następujące segmenty: a) pomiary hydrologiczno-meteorologiczne bazujące na sieci wodowskazów i piezometrów zlokalizowanych na obszarze projektu i w jego otoczeniu;
b) obserwacje na stałych powierzchniach typowych zbiorowisk roślinnych, powiązanych przestrzennie z siecią piezometrów; obserwacje będą obejmowały (i) skład florystyczny płatów (ii) chemizm wód gruntowych; c) okresowe kartowanie zmian zasięgu zbiorowisk lub ekspansji wybranych gatunków roślin. Działanie 8 Monitorowanie skutków projektu na awifaunę Działanie będzie polegało na okresowym monitoringu oceny skutków projektu na siedliska poprzez monitoring awifauny. Następnie dane te będą opracowywane, analizowane i na tej podstawie będą wyciągane dalsze wnioski służące odpowiedniemu zarządzaniu działaniami ochronnymi. Prace będą prowadzone wg metodyki stosowanej w projekcie w dwuletnim kroku czasowym wg. metodyki wprowadzonej podczas realizacji projektu. Działanie 9 Promocja i komunikacja Działanie będzie polegało na ciągłej i dalszej promocji projektu i komunikacji z głównymi interesariuszami projektu, w szczególności społecznością lokalną i użytkownikami gruntów w zakresie oddziaływania projektu oraz zachęcania do ekstensywnego użytkowania bagiennych łąk np. z pomocą programu rolno-klimatyczno-środowiskowego Nr działania 1 Nazwa działania Zarządzanie wodą w powstałym systemie sterowania układem cieków Jegrznia - Kanał Woźnawiejski Podmiot odpowiedzialny Częstotliwość działań Zarządzanie ciągłe 2 Utrzymanie wybudowanych urządzeń hydrotechnicznych i infrastruktury towarzyszącej Zarządzanie ciągłe 3 Monitorowanie skutków projektu na stosunki wodne. Każdego roku 4 Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych renaturyzacji układu wodnego rz. Ełk - Kanał Rudzki W latach 2018-2020 5 6 Wykupy gruntów Czynna ochrona ekosystemów otwartych - odkrzaczanie i W zależności od dostępności środków Każdego roku
wykaszanie 7 Monitorowanie skutków projektu na siedliska i roślinność Dwa razy w latach 2018-2022 8 Monitorowanie projektu na awifaunę skutków Dwa razy w latach 2018-2022 9 Promocja i komunikacja Zarządzanie ciągłe 2.5. Koszty działań Nr działania 1 2 3 4 Nazwa działania Zarządzanie wodą w powstałym systemie sterowania układem cieków Jegrznia - Kanał Woźnawiejski Utrzymanie wybudowanych urządzeń hydrotechnicznych i infrastruktury towarzyszącej Monitorowanie skutków projektu na stosunki wodne. Realizacja przedsięwzięć inwestycyjnych renaturyzacji układu wodnego rz. Ełk - Kanał Rudzki Źródło finansowania Środki własne Biebrzańskiego Parku Narodowego w ramach rocznych planów budżetowych Środki własne Biebrzańskiego Parku Narodowego w ramach rocznych planów budżetowych Środki własne Biebrzańskiego Parku Narodowego w ramach rocznych planów budżetowych LIFE13 NAT/PL/000050. Szacowany koszt w latach 2018-2022 60 000 zł każdego roku ok. 300 000 zł w latach 2018-2022 10 000 zł każdego roku ok. 50 000 zł w latach 2018-2022 20 000 zł każdego roku ok. 100 000 zł w latach 2018-2022 16 042 000 zł w latach 2018-2020 5 6 7 Wykupy gruntów Czynna ochrona ekosystemów otwartych - odkrzaczanie i wykaszanie Monitorowanie skutków projektu na siedliska i roślinność Środki z Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Programy rolnośrodowiskowoklimatyczne Środki własne Biebrzańskiego Parku Narodowego Szacowany zakres wykupu to 50 hektarów; jego koszt to ok. 700 000 zł 650 000 zł każdego roku ok.3 250 000 zł w latach 2018-2022 50 000 zł w latach 2018-2022
8 9 Monitorowanie projektu na awifaunę Promocja i komunikacja skutków w ramach rocznych planów budżetowych Środki własne Biebrzańskiego Parku Narodowego w ramach rocznych planów budżetowych Środki własne Biebrzańskiego Parku Narodowego w ramach rocznych planów budżetowych 50 000 zł w latach 2018-2022 ok. 10 000 zł w latach 2018-2022 Koszty łącznie W latach 2018-2022 ok. 20 552 000 zł 2.6. Zarządzanie Planem Działań Zarządzanie działaniami na obszarze projektu, jak na całym obszarze parku narodowego należy w większości do dyrektora Biebrzańskiego Parku Narodowego, jako część zarządzania bieżącego i strategicznego, przy wykorzystaniu organizacyjnym własnych zasobów ludzkich i finansowych. Wsparciem czynnej ochrony ekosystemów nieleśnych są programy rolnośrodowiskowo-klimatyczne, dostępne dla użytkowników ziemi, w tym dla Biebrzańskiego PN. Jedynie fragmenty znajdujące się poza Parkiem leżą w gestii Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska, ale tylko w zakresie przedmiotów, dla ochrony których utworzono obszary Natura 2000. Plan działań po zakończeniu projektu w zakresie wykonywania działań ochronnych powinien odwoływać się do zapisów wykonanych w ramach projektu opracowań. Większość zadań posiada priorytet wysoki a ich kontynuacja wymaga długoterminowej perspektywy. Zadania powinny być realizowane w cyklach rocznych lub wieloletnich przynajmniej przez następnych 20 lat (interwał ten odpowiada czasowi obowiązywania Planu Ochrony dla parku narodowego). Po tym okresie plan powinien być poddany ewaluacji w celu stwierdzenia stopnia zaawansowania osiąganych rezultatów. Wnioski płynące z tej analizy powinny być ujęte w kolejne zadania na kolejny czasookres. Realizacja Planu będzie wymagała nakładów finansowych. Za ich zapewnienie odpowiedzialny jest. Środki finansowe będą pochodziły z budżetu własnego lub pozyskane na zewnątrz z dopłat ze środków programów rolnośrodowiskowo-klimatycznych lub dopłat bezpośrednich. Działania z zakresu bieżącej eksploatacji urządzeń wodnych - systemu sterowania wodą, monitoringu hydrometeorologicznego i przyrodniczego będą realizowane siłami własnymi Parku, przez aktualnie zatrudnionych w nim pracowników, którym powierzono te zadania w ramach ich odpowiedzialności. Działania czynnej ochrony ekosystemów nieleśnych będą zlecane na zewnątrz przy wykorzystaniu pomocy finansowej programów rolno-środowiskowoklimatycznych. Podobnie, zlecane na zewnątrz będą okresowe prace wymagające specjalistycznego sprzętu, konieczne do utrzymania drożności koryta rzeki Jegrzni. Planowanie i nadzór nad zdaniami został powierzony komórce organizacyjnej w Biebrzańskim PN - Działowi Planowania i Monitoringu.
Długofalowe wskaźniki sukcesu projektu Długoterminowym i wymiernym wskaźnikiem Projektu będzie zmniejszenie się dynamiki wahań stanów wód gruntowych i podwyższenie położenia zwierciadła wód gruntowych. Opracował: Mariusz Siłakowski, Artur Wiatr Zdjęcia: Bogusław Kierkla, Mateusz Matysiak, Piotr Tałałaj, Artur Wiatr, Mariusz Siłakowski, Włodzimierz Łapiński, Wiktor Kotowski.