DIAGNOSTYKA NOWOTWORÓW... 243 19. Diagnostyka kliniczna Arkadiusz Jeziorski, Piotr Sęk, Adam Durczyński... 245 19.1. Wstęp... 245 19.2. Badanie podmiotowe... 246 19.2.1. Ból... 246 19.2.2. Dysfagia... 247 19.2.3. Objawy dyspeptyczne... 247 19.2.4. Krew w stolcu... 247 19.2.5. Zaburzenia w oddawaniu stolca... 248 19.2.6. Chrypka, kaszel, krwioplucie... 248 19.2.7. Krwiomocz, nadmierne oddawanie i zaleganie moczu... 248 19.2.8. Krwawienie z dróg rodnych... 248 19.2.9. Objawy neurologiczne... 249 19.2.10. Utrata masy ciała... 249 19.2.11. Wzrost temperatury ciała... 249 19.2.12. Powiększenie węzłów chłonnych... 249 19.2.13. Zmiana wyglądu znamion skóry... 249 19.3. Badanie przedmiotowe... 250 19.3.1. Badanie skóry... 250 19.3.2. Badanie węzłów chłonnych... 250 19.3.3. Badanie klatki piersiowej... 250 19.3.4. Badanie jamy brzusznej... 253 19.4. Siedem objawów ostrzegawczych... 254 20. Diagnostyka obrazowa... 257 20.1. Rentgenodiagnostyka nowotworów Urszula Grzesiakowska... 257 20.1.1. Wstęp... 257 20.1.2. Konwencjonalne badania rentgenowskie... 257 20.1.3. Tomografia komputerowa... 260 20.2. Diagnostyka metodą magnetycznego rezonansu jądrowego Jerzy Walecki, Urszula Łebkowska... 265 20.2.1. Wstęp... 265 20.2.2. Środki kontrastowe... 265 20.2.3. Diagnostyka MRI nowotworów ośrodkowego układu nerwowego... 266 20.2.4. Guzy głowy i szyi w MRI... 280 20.2.5. Diagnostyka MRI guzów śródpiersia, serca, płuca, ściany klatki piersiowej, piersi... 285 20.2.6. Badanie MRI jamy brzusznej i miednicy... 290 20.2.7. MRI nowotworów kości i tkanek miękkich... 309 20.3. Badania radioizotopowe w diagnostyce onkologicznej Leszek Królicki... 315 20.3.1. Metody klasyczne... 315 20.3.2. Pozytonowa tomografia emisyjna... 321 IX
20.4. Ultrasonografia w diagnostyce chorób nowotworowych Ireneusz Gierbliński... 328 20.4.1. Wstęp... 328 20.4.2. Wykrywanie i różnicowanie zmian ogniskowych... 329 20.4.3. Ultrasonografia zabiegowa... 332 20.4.4. Ultrasonografia śródoperacyjna i laparoskopowa... 335 20.4.5. Endosonografia i echoendoskopia... 335 21. Badanie węzła chłonnego wartowniczego Paweł Murawa, Dawid Murawa... 337 21.1. Wstęp... 337 21.2. Biopsja węzła wartowniczego w czerniaku skóry... 338 21.3. Biopsja węzła wartowniczego w raku piersi... 340 21.4. Biopsja węzła wartowniczego w raku jelita grubego... 341 21.5. Biopsja węzła wartowniczego w raku żołądka... 341 21.6. Biopsja węzła wartowniczego w brodawczakowatym raku tarczycy... 342 21.7. Biopsja węzła wartowniczego w raku prącia... 342 21.8. Biopsja węzła wartowniczego w raku odbytu... 342 21.9. Biopsja węzła wartowniczego w innych nowotworach... 342 22. Podstawy patologii onkologicznej Radzisław Kordek... 345 22.1. Definicje i nazewnictwo... 345 22.2. Klasyfikacja histologiczna... 346 22.3. Postać histologiczna nowotworu... 346 22.4. Stopień złośliwości histologicznej nowotworu... 347 22.5. Zaawansowanie kliniczne i patologiczne nowotworu... 347 22.6. Systemy mieszane... 348 22.7. Inne czynniki rokowniczo-terapeutyczne określane przez patologa... 348 23. Diagnostyka endoskopowa nowotworów Jarosław Reguła, Michał F. Kamiński... 349 23.1. Diagnostyka endoskopowa u pacjentów z podejrzeniem choroby nowotworowej... 349 23.1.1. Gastroskopia (endoskopia górnego odcinka przewodu pokarmowego)... 349 23.1.2. Kolonoskopia (endoskopia dolnego odcinka przewodu pokarmowego)... 351 23.1.3. Endoskopowa cholangiopankreatografia wsteczna... 353 23.1.4. Endosonografia z biopsją i bez biopsji... 354 23.1.5. Endoskopia jelita cienkiego... 355 23.1.6. Bronchoskopia diagnostyczna... 356 23.1.7. Cystoureteroskopia... 357 23.2. Rola endoskopii w badaniach przesiewowych... 358 23.2.1. Wstęp... 358 23.2.2. Rak jelita grubego... 358 23.3. Nadzór endoskopowy po leczeniu chirurgicznym nowotworów... 359 23.3.1. Wstęp... 359 23.3.2. Rak jelita grubego... 359 23.3.3. Rak żołądka... 360 24. Zastosowanie technik biologii molekularnej w patomorfologicznej diagnostyce nowotworów Włodzimierz T. Olszewski... 361 24.1. Wstęp... 361 24.2. Techniki biologii molekularnej... 361 24.2.1. Konwencjonalna cytogenetyka... 362 24.2.2. Fluorescencyjna hybrydyzacja in situ... 362 24.2.3. Techniki genetyki molekularnej... 363 24.3. Zastosowanie metod biologii molekularnej w praktyce patomorfologicznej... 363 24.3.1. Rak piersi... 363 24.3.2. Rak płuca... 364 X Chirurgia onkologiczna
24.3.3. Mięsaki tkanek miękkich... 364 24.3.4. Maziówczak złośliwy... 365 24.3.5. Mięsak Ewinga... 365 24.3.6. Chłoniaki i białaczki... 365 25. Badania przesiewowe w onkologii Radzisław Kordek... 367 25.1. Wstęp... 367 25.2. Badania przesiewowe w kierunku raka piersi... 368 25.3. Badania przesiewowe wykrywające raka jelita grubego... 369 25.4. Skrining cytologiczny szyjki macicy... 370 25.5. Badania przesiewowe wykrywające raka stercza... 370 25.6. Inne badania... 370 26. Wybrane wskaźniki badań laboratoryjnych u chorych na nowotwór Arkadiusz Jeziorski, Adam Durczyński, Andrzej Berner... 373 26.1. Markery nowotworowe... 373 26.2. Nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych... 377 26.3. Zaburzenia hematologiczne... 380 INNE ASPEKTY CHIRURGII ONKOLOGICZNEJ... 383 27. Stany nagłe w onkologii, wymagające pilnej interwencji chirurgicznej Wojciech P. Polkowski... 385 27.1. Wstęp... 385 27.2. Stany wynikające ze wzrostu guza nowotworowego... 385 27.2.1. Zespół żyły głównej górnej... 385 27.2.2. Tamponada osierdzia... 386 27.2.3. Ucisk rdzenia kręgowego... 386 27.2.4. Wzmożone ciśnienie śródczaszkowe... 386 27.2.5. Blokada dróg moczowych... 386 27.2.6. Krwioplucie... 387 27.2.7. Blokada dróg oddechowych... 387 27.3. Pilne interwencje chirurgiczne u chorych na nowotwory hematologiczne... 387 27.3.1. Zakażenia brzuszne... 387 27.3.2. Objawy brzuszne spowodowane przez leki... 388 27.3.3. Zapalenie jelit z neutropenią... 388 27.3.4. Zakażenia okołoodbytnicze... 388 27.4. Stany naglące przewodu pokarmowego... 389 27.4.1. Krwawienie z przewodu pokarmowego... 389 27.4.2. Perforacja przewodu pokarmowego... 390 27.4.3. Nudności i wymioty... 391 27.4.4. Biegunka... 391 27.4.5. Zaparcie... 393 27.4.6. Niedrożność przewodu pokarmowego... 393 27.4.7. Perforacja i krwotok z raka żołądka... 395 27.4.8. Żółtaczka mechaniczna spowodowana nowotworem głowy trzustki... 396 28. Rola chirurgii w chorobach układowych Jan Walewski... 399 28.1. Wstęp... 399 28.2. Klasyfikacja histopatologiczna chłoniaków... 400 28.3. Diagnostyka... 400 28.4. Obraz kliniczny chłoniaków oraz zasadnicze podejścia diagnostyczne i lecznicze... 404 28.4.1. Przewlekła białaczka limfocytowa/chłoniak z małych limfocytów B... 404 28.4.2. Szpiczak plazmocytowy... 405 XI
28.4.3. Chłoniak rozlany z dużych komórek B... 405 28.4.4. Chłoniak Burkitta... 406 28.4.5. Chłoniak limfoblastyczny z komórek T... 407 28.4.6. Chłoniak Hodgkina... 407 28.4.7. Chłoniaki strefy brzeżnej... 408 28.4.8. Chłoniak z komórek płaszcza... 409 28.4.9. Chłoniak grudkowy... 409 28.4.10. Chłoniaki z obwodowych limfocytów T... 409 28.5. Podsumowanie... 410 29. Niektóre aspekty chirurgii onkologicznej u dzieci i młodzieży Wojciech Woźniak... 411 29.1. Część ogólna... 411 29.1.1. Wstęp... 411 29.1.2. Epidemiologia... 411 29.1.3. Diagnostyka... 412 29.1.4. Leczenie... 412 29.2. Część szczegółowa... 414 29.2.1. Nerczak płodowy, guz Wilmsa... 414 29.2.2. Nerwiak zarodkowy współczulny... 417 29.2.3. Mięsak poprzecznie prążkowany... 419 29.2.4. Nowotwory kości, mięsak kościopochodny, mięsak Ewinga... 421 29.2.5. Guzy zarodkowe... 424 29.2.6. Inne rzadkie nowotwory... 426 29.2.7. Rehabilitacja, oddziaływanie psychologiczne... 427 29.2.8. Postępowanie w stanach terminalnych i po stracie dziecka... 428 30. Chirurgia nowotworów u osób w wieku podeszłym Andrzej Kułakowski... 431 30.1. Wstęp... 431 30.2. Onkologia geriatryczna... 432 30.3. Ocena geriatryczna... 433 30.4. Leczenie chirurgiczne... 434 31. Techniki małoinwazyjne w onkologii Edward Stanowski... 437 31.1. Wstęp... 437 31.2. Sprzęt dla technik małoinwazyjnych (laparoskopowych) w chirurgii... 438 31.3. Laparoskopowa chirurgia jelita grubego... 440 31.3.1. Wszczepy komórek nowotworowych w miejscu wprowadzenia trokarów... 440 31.4. Rak przełyku... 443 31.5. Nowotwory żołądka... 445 31.6. Rak wątroby... 447 31.7. Rak trzustki... 448 31.8. Rak nadnerczy... 448 31.9. Rak tarczycy i przytarczyc... 449 31.10. Rak piersi... 449 31.11. Podsumowanie... 449 32. Leczenie endoskopowe zmian przednowotworowych i nowotworów Michał F. Kamiński, Jarosław Reguła... 453 32.1. Leczenie i nadzór endoskopowy stanów przedrakowych... 453 32.1.1. Wstęp... 453 32.1.2. Przełyk Barretta... 453 32.1.3. Polipy i ogniska metaplazji jelitowej oraz dysplazji w żołądku... 454 32.1.4. Polipy jelita grubego... 455 32.1.5. Dysplazja w chorobach zapalnych jelit... 457 XII Chirurgia onkologiczna
32.2. Leczenie endoskopowe wczesnych postaci raka... 458 32.2.1. Wstęp... 458 32.2.2. Podstawy leczenia endoskopowego... 458 32.2.3. Mukozektomia endoskopowa... 459 32.2.4. Endoskopowa podśluzówkowa dyssekcja... 461 32.3. Rola endoskopii w leczeniu paliatywnym... 461 32.3.1. Wstęp... 461 32.3.2. Protezy przełykowe... 461 32.3.3. Protezy żołądkowo-dwunastnicze... 462 32.3.4. Protezy jelita grubego... 463 32.3.5. Endoskopowe rozszerzanie zwężeń w zespoleniach chirurgicznych po ezofagektomii lub totalnej gastrektomii... 464 32.3.6. Protezy dróg żółciowych... 465 32.3.7. Przezskórny drenaż dróg żółciowych... 465 32.3.8. Protezowanie dróg oddechowych... 465 32.3.9. Ablacja termiczna... 466 32.3.10. Przezskórna endoskopowa gastrostomia... 467 32.3.11. Neuroliza splotu trzewnego pod kontrolą endosonografii... 467 33. Powikłania chirurgiczne po chemioterapii i radioterapii Andrzej W. Szawłowski... 469 33.1. Wstęp... 469 33.2. Powikłania chirurgiczne chemioterapii... 470 33.2.1. Powikłania ze strony układu pokarmowego... 470 33.2.2. Powikłania ze strony układu moczowego... 471 33.2.3. Powikłania ze strony układu oddechowego... 472 33.2.4. Powikłania związane z dostępem żylnym... 473 33.2.5. Powikłania miejscowe... 473 33.2.6. Nowotwory jatrogenne... 473 33.3. Powikłania chirurgiczne radioterapii... 473 33.3.1. Patogeneza powikłań popromiennych... 473 33.3.2. Rodzaje powikłań popromiennych... 476 33.3.3. Główne problemy chirurgiczne związane z leczeniem powikłań po radioterapii... 477 33.4. Leczenie popromiennych przetok... 478 33.4.1. Kryteria doboru techniki operacyjnej... 478 33.4.2. Taktyka i technika operacyjna... 479 33.5. Podsumowanie... 482 34. Zasady obserwacji chorych (follow-up) po leczeniu z powodu nowotworu Arkadiusz Jeziorski, Adam Bilski... 485 34.1. Wstęp... 485 34.2. Rak piersi... 485 34.3. Rak płuca... 486 34.4. Rak jelita grubego... 487 34.5. Rak żołądka... 489 34.6. Rak przełyku... 490 34.7. Rak trzustki... 490 34.8. Rak wątrobowokomórkowy, rak pęcherzyka żółciowego, rak zewnątrzwątrobowych i wewnątrzwątrobowych dróg żółciowych... 490 34.9. Rak odbytu... 490 34.10. Czerniak skóry... 491 34.11. Rak skóry... 492 34.12. Mięsaki tkanek miękkich... 492 34.13. Mięsaki kości... 493 XIII
34.14. Rak nerki... 494 34.15. Rak pęcherza moczowego... 495 34.16. Rak gruczołu krokowego... 496 34.17. Nowotwory jądra... 497 34.18. Nowotwory narządu rodnego... 498 34.18.1. Rak jajnika... 498 34.18.2. Rak szyjki macicy... 499 34.18.3. Rak trzonu macicy... 499 34.18.4. Rak sromu... 499 34.19. Nowotwory mózgu... 500 34.20. Nowotwory głowy i szyi... 500 34.21. Rak tarczycy... 501 35. Rehabilitacja w chirurgii onkologicznej Hanna Tchórzewska... 503 35.1. Rehabilitacja psychofizyczna w chirurgii raka piersi... 503 35.2. Rehabilitacja po operacjach usunięcia węzłów chłonnych... 504 35.3. Rehabilitacja chorych na nowotwory płuca... 505 35.4. Rehabilitacja w chirurgii z powodu guzów tkanek miękkich i kości... 505 35.5. Rehabilitacja chorych w chirurgii nowotworów głowy i szyi... 506 35.6. Rehabilitacja chorych po zabiegach w obrębie jamy brzusznej... 507 35.7. Rehabilitacja chorych leczonych z powodu nowotworów narządów płciowych żeńskich... 507 35.8. Rehabilitacja chorych z nowotworami układu moczowego... 508 35.9. Rehabilitacja niedowładów i porażeń będących następstwem zabiegów operacyjnych... 508 36. Współpraca chirurga i anestezjologa Anna Łukaszewska... 509 36.1. Wstęp... 509 36.2. Okres przedoperacyjny... 509 36.3. Zabieg operacyjny... 510 36.4. Okres pooperacyjny... 510 36.5. Opieka paliatywna... 511 36.6. Zespoły żywieniowe... 511 36.7. Szkolenie wewnętrzne... 512 37. Opieka paliatywna i leczenie bólów nowotworowych Jerzy Jarosz... 513 37.1. Założenia i definicje... 513 37.2. Zasady opieki paliatywnej... 515 37.3. Leczenie objawowe... 515 37.4. Leczenie bólów nowotworowych... 516 37.4.1. Epidemiologia... 516 37.4.2. Rozpoznanie... 516 37.4.3. Bóle receptorowe (nocyceptywne)... 517 37.4.4. Bóle niereceptorowe (neuropatyczne)... 518 37.4.5. Szczególne rodzaje bólu... 518 37.5. Leczenie przeciwbólowe... 519 37.5.1. Leki analgetyczne... 519 37.5.2. Leki uzupełniające... 523 37.5.3. Metody zabiegowe (o minimalnej inwazyjności) stosowane w leczeniu bólów nowotworowych... 524 38. Jakość życia chorych leczonych z powodu nowotworu Krystyna de Walden-Gałuszko... 531 38.1. Jakość życia podstawowe pojęcia... 531 38.2. Pojęcie jakości życia uwarunkowanej stanem zdrowia... 532 38.3. Szczegółowe problemy jakości życia u chorych onkologicznie... 533 XIV Chirurgia onkologiczna
39. Przekazywanie informacji choremu Janusz Piekarski, Agnieszka Misiak, Arkadiusz Jeziorski... 537 39.1. Chory chce znać rozpoznanie... 537 39.2. Chory nie chce znać rozpoznania... 538 39.3. Rozmowa... 539 39.3.1. Miejsce... 539 39.3.2. Czas... 539 39.3.3. Ocena stanu chorego oraz posiadanej przez niego wiedzy o swoim stanie zdrowia. 539 39.3.4. Sposób przekazywania informacji... 540 39.3.5. Zakończenie rozmowy... 542 39.4. Komunikacja z pacjentem w kontekście współpracy lekarz psycholog... 543 Skorowidz... I XV