palenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu

Kurpas Probl Hig D i Epidemiol wsp. Poziom 2013, spożycia 94(4): alkoholu 757-761i palenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu 757 Poziom spożycia alkoholu i palenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu Level of alcohol intake and tobacco smoking among students of Wroclaw Medical University Donata Kurpas 1,2/, Bożena Mroczek 3/, Dorota Bielska 4/, Mariola Wojtal 2/, Urszula Grata-Borkowska 1/, Anna Hans-Wytrychowska 1/, Iga Grad 2/, Marcin Kowacki 5/, Andrzej Szpakow 6/ 1/ Katedra i Zakład Medycyny Rodzinnej, Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu 2/ Instytut Pielęgniarstwa, Państwowa Medyczna Wyższa Szkoła Zawodowa w Opolu 3/ Zakład Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu, Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie 4/ Zakład Medycyny Rodzinnej i Pielęgniarstwa Środowiskowego, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku 5/ Student na kierunkach: Pielęgniarstwo, Fizjoterapia Państwowej Medycznej Wyższej Szkoły Zawodowej w Opolu 6/ Katedra Medycyny Sportowej i Rehabilitacji, Państwowy Uniwersytet im. Janka Kupały w Grodnie, Białoruś Cel badań. Ocena poziomu wiedzy studentów na temat epidemiologii i konsekwencji nadużywania alkoholu z analizą spożycia alkoholu i tytoniu oraz określenie zagrożenia pod postacią picia ryzykownego wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Materiał i metody. Badania prowadzono w latach 2010-2013; uczestniczyło w nich 635 studentów. Większość (65,68%) stanowiły kobiety. Średni wiek badanych wynosił 24,62 lata. Kwestionariusz składał się z pytań określających wiedzę badanych na temat nadużywania alkoholu, skróconego testu AUDIT i pytań dotyczących palenia papierosów przez studentów. Wyniki. Średnie spożycie 100% alkoholu w Polsce prawidłowo określiło 28,41% (177) badanych. Poziom alkoholu we krwi, przy którym stwierdza się stan po spożyciu alkoholu, prawidłowo wskazało 54,52% (344) respondentów. Za najważniejszy czynnik pogorszenia stanu zdrowia i przedwczesnych zgonów w Europie jedynie 15,87% (100) studentów uznało tytoń. Za najczęstszą chorobę spowodowaną alkoholem u mężczyzn w Europie 36,81% (233) badanych uznało prawidłowo marskość wątroby. Przy pytaniu o wskaźniki biochemiczne pomocne w diagnostyce nadużywania alkoholu jedynie 45,81% (290) badanych wskazało prawidłowo: MCV i GGTP. W skróconym teście AUDIT 40,52% (256) kobiet uzyskało 4 pkt. i więcej, 58,00% (116) badanych mężczyzn pięć punktów i więcej. Wśród respondentów 17,75% (112) było osobami palącymi tytoń. Największy odsetek respondentów (46,02%, 52) w ciągu doby wypala do 5 szt. papierosów. Osoby palące statystycznie istotnie częściej piją alkohol (p<0,001). Stwierdzono korelacje pomiędzy ryzykownym piciem alkoholu i niską wiedzą studentów (r S =-0,086; p=0.036). Wnioski. Wysoki odsetek studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu pije ryzykownie. Potencjalnie ryzykowne picie obserwowano głównie wśród studentów palących. Poziom wiedzy respondentów na temat nadużywania alkoholu jest niewystarczający. Słowa kluczowe: spożycie alkoholu, palenie tytoniu, studenci, uniwersytet medyczny Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): 757-761 www.phie.pl Nadesłano: 21.10.2013 Zakwalifikowano do druku: 15.11.2013 Aim. To determine the level of alcohol intake, risky drinking and tobacco smoking among students of Wroclaw Medical University, as well as the level of students knowledge about epidemiology and consequences of alcohol abuse. Material & methods. The study was conducted in 2010-2013 and involved 635 students. The majority of the participants were female (65.68%). The average age of respondents was 24.62 years. The questionnaire was to determine the students knowledge of alcohol abuse, short version of AUDIT and questions about tobacco smoking. Results. The average 100% alcohol intake in Poland was correctly identified by 28.41% (177) of the students. The alcohol level in blood which indicates the state after alcohol intake was correctly determined by 54.52% (344) of the respondents. Tobacco was the choice of 15.87% (100) of the students as the main health risk factor and cause of premature deaths in Europe. Cirrhosis was recognized correctly by 36.81% of the students (233) as the most frequent disease caused by alcohol in European males. Regarding the question about the biochemical indicators helpful in diagnostics of alcohol abuse only 45.81% (290) correctly indicated MCV and GGT. In short version of AUDIT 40.52% (256) of the women gained 4 points and more, 58.00% (116) of the men gained 5 points and more. Non-smokers represented 17.75% (112) of the respondents. A majority (46.02%, 52) indicated they smoked not more than 5 cigarettes per day. Smokers drank alcohol statistically significantly more often (p<0,001). Correlations were found between risky drinking and the level of students knowledge (r S =-0.086; p=0.036). Conclusions. A high percentage of students drink riskily in Wroclaw Medical University. Risky drinking was observed especially among the smoking students. The level of knowledge gained by the respondents about alcohol abuse is still insufficient. Key words: alcohol intake, tobacco smoking, students, medical university Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. med. Donata Kurpas ul. Syrokomli 1, 51-141 Wrocław tel. 71 326 68 75, fax 71 325 43 41, e-mail: dkurpas@hotmail.com

758 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): 757-761 Wstęp Palenie tytoniu jest uznanym czynnikiem ryzyka chorób przewlekłych, a w krajach cywilizowanych główną i modyfikowalną przyczyną zgonów. Badania prowadzone w wielu krajach europejskich wykazały, że Polska należy do krajów o najwyższym odsetku mieszkańców uzależnionych od nikotyny, a także największej dynamice wzrostu występowania chorób przewlekłych zależnych od nikotyny [1]. Wyniki projektu WOBASZ (z udziałem 14 000 dorosłych Polaków) wykazały, że 42% mężczyzn i 25% kobiet pali więcej niż jeden papieros dziennie [1]. Programy, które doprowadziły do ograniczenia palenia tytoniu w Polsce w ciągu ostatnich 20 lat, okazały się skuteczne głównie wobec: mężczyzn, osób lepiej wykształconych, o wyższym statusie ekonomicznym. Notuje się nadal wzrost palenia tytoniu wśród dzieci i młodzieży [2]. Analizy Instytutu Matki i Dziecka wykazują, że blisko 25% badanej młodzieży w wieku 15 lat pali tytoń, w tym: 12,4% uczniów pali codziennie, częściej palą chłopcy (14,9%), niż dziewczęta (10,1%). Niepokojąca jest także utrzymująca się od kilku lat tendencja wzrostu częstości codziennego palenia wśród młodych dorosłych w wieku 20-29 lat [3]. Uzależnienie od nikotyny współistnieje z ryzykownym spożywaniem lub uzależnieniem od alkoholu, które są niezależnym czynnikiem ryzyka znacznego pogorszenia funkcjonowania zarówno na płaszczyźnie somatycznej, psychicznej, jak i społecznej. WHO (World Health Organisation) podkreśla w swoich raportach, że zaburzenia związane z alkoholem są przyczyną 10% globalnego obciążenia chorobami, w tym 55 tysięcy młodych Europejczyków umiera co roku w konsekwencji nadużywania alkoholu. Tym samym alkohol jest przyczyną co czwartego zgonu w grupie wiekowej 15-29 [4, 5]. Zgodnie z danymi PARPA (Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) spożycie alkoholu w Polsce w ciągu ostatnich 15 lat wzrosło o 50%, a przeciętny polski mężczyzna wypija 4,5 razy więcej alkoholu niż polska kobieta [6, 7]. PARPA podkreśla wzrastający poziom spożycia alkoholu wśród nastolatków i młodych dorosłych. Potwierdzają to także oceny ESPAD (European School Survey Project on Alcohol and Drugs) wskazujące, że wzrastającą liczbę uczniów, którzy piją alkohol, szczególnie w centralnej i wschodniej Europie [4, 5]. Coraz częściej podkreśla się również powiązanie wysokiego poziomu spożycia alkoholu z wykonywaniem zawodów wiążących się z wysokim poziomem stresu, w tym zawodów medycznych [8]. WHO w 2010 r. zaproponowało rezolucję pt. Strategie redukujące szkodliwe spożywanie alkoholu, która zakłada globalną strategię redukowania szkodliwego spożywania alkoholu, w tym wśród ludzi młodych [9]. Opracowany na lata 2007-2015 Narodowy Program Zdrowia wśród celów dotyczących czynników ryzyka i działania w zakresie promocji zdrowia zakłada: zmniejszenie rozpowszechnienia palenia tytoniu oraz zmniejszenie i zmianę struktury spożycia alkoholu, a także zmniejszenie szkód zdrowotnych spowodowanych alkoholem [2, 10]. Cele badań Autorzy kontynuują, prowadzoną od 7 lat, analizę poziomu palenia tytoniu wśród studentów wyższych szkół medycznych, do której od 3 lat dołączono systematyczną ocenę poziomu spożywanego alkoholu (w tym zagrożenia ryzykownym piciem). Równocześnie określany jest poziom wiedzy studentów na temat epidemiologii i konsekwencji nadużywania alkoholu, zakładając, że spośród grona tych studentów pochodzić będą osoby edukujące pacjentów, a więc modelujące ich zachowania zdrowotne. Materiał i metody W badaniach prowadzonych w latach 2010-2013 uczestniczyło 635 studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu. Większość (65,68%, 398) stanowiły kobiety (vs. 34,32%, 208 mężczyzn; p<0,001). Średni wiek badanych wynosił 24,62 lat (SD=1,41, mediana=24). Z miejscowości o populacji powyżej 100 tys. mieszkańców pochodziło 65,18% (408) respondentów, z kolei 24,44% (153) z miejscowości o populacji poniżej 100 tys. mieszkańców, 10,38% (65) ze wsi (p<0,001). Badania miały charakter anonimowy i dobrowolny. W ramach wypełnianego przez studentów kwestionariusza zapytano czy respondenci są palaczami, a palących o czas rozpoczęcia palenia papierosów, ilość wypalanych papierosów i podejmowane próby zakończenia palenia. Kwestionariusz zawierał także pytania określające wiedzę badanych na temat epidemiologii picia alkoholu w Polsce, zagrożeń jakie ono ze sobą niesie oraz diagnostyki nadużywania alkoholu. Kolejne pytania zawierały skrócony test AUDIT-C (Alcohol Use Disorders Identification Test) w ramach którego można było otrzymać za odpowiedzi: A 0 pkt, B 1 pkt, C 2 pkt, D 3 pkt, E 4 pkt [11]. Jeżeli mężczyzna w skróconym teście AUDIT otrzyma 5 lub więcej punktów (lub wypija 28 porcji standardowych alkoholu w ciągu tygodnia), kobieta 4 i więcej punktów (lub wypija 14 porcji standardowych w ciągu tygodnia) to profil spożywania alkoholu uważa się za ryzykowny i potencjalnie mogący prowadzić do picia szkodliwego, co może prowadzić do konsekwencji somatycznych, psychicznych i społecznych. Obliczenia wykonano z wykorzystaniem programu R 2.10.1 (for Mac OS X Cocoa GUI). Rozkład zmiennych oceniono przy pomocy testu Shapiro-Wilka. Poziomy różnic istotnych statystycznie wykazano

Kurpas D i wsp. Poziom spożycia alkoholu i palenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu 759 testem c 2, ustalając istotność statystyczną na poziomie p<0,05. Test korelacji Spearmana zastosowano przy określaniu zależności pomiędzy zmiennymi (przy poziomie istotności p=0,05). Wyniki W pytaniu o średnie spożycie 100% alkoholu w litrach na rok na 1 mieszkańca w Polsce (9,21 l) [5] prawidłowej odpowiedzi udzieliło 28,41% (177) badanych. Na pytanie o poziom alkoholu we krwi w promilach (norma: 0,2-0,5) przy którym stwierdza się stan po spożyciu alkoholu 54,52% (344) respondentów odpowiedziało poprawnie. W kolejnym pytaniu zadaniem respondentów było przyznanie rangi od najwyższej 1 do najniższej 5 przedstawionym najważniejszym czynnikom pogorszenia stanu zdrowia i przedwczesnych zgonów w Europie [4]. Prawidłowo ustaliło pozycję czynników ryzyka w przypadku: 1. tytoniu zaledwie 15,87% (100) studentów; 2. nadciśnienia tętniczego 18,63% (117); 3. alkoholu 16,56% (104); 4. cholesterolu 23,81% (150); 5. nadwagę 14,15% (89). W przypadku 99,68% (628) studentów kolejność była nieprawidłowa, jedynie u dwóch studentów (0,32%) prawidłowa. Za najczęstsze konsekwencje spożywania alkoholu przez mężczyzn w Europie 61,77% (391) nieprawidłowo uznało wypadek drogowy, a 36,81% (233) prawidłowo: marskość wątroby [4]. W pytaniu o wskaźniki biochemiczne pomocne w diagnostyce nadużywania alkoholu 52,13% (330) wybierało odpowiedź nieprawidłową: AlAt i AspAt, a 45,81% (290) wskazało prawidłowo: MCV i GGTP. Każdej prawidłowej odpowiedzi przypisano jeden punkt. Maksymalnie można było osiągnąć 5 punktów. Większość ankietowanych studentów (53,01%; 326) wykazała się średnim poziomem wiedzy, uzyskała 2 3 punkty, niski poziom wiedzy (od 0 do 1 punktu) stwierdzono u 45,04% (277) studentów a wysoki u 1,95% (12). Wyższe poziomy wiedzy notowano częściej u kobiet (r S =-0,154, p<0,001). Nie stwierdzono natomiast korelacji pomiędzy poziomem wiedzy a wiekiem i miejscem zamieszkania studentów (p>0,05). Respondentów zapytano jak często piją napoje zawierające alkohol (skrócony test AUDIT pytanie 1). Nie pije takich napoi 3,79% (24), raz w miesiącu lub rzadziej 23,06% (146), dwa do czterech razy w miesiącu 52,76% (334), dwa lub trzy razy w tygodniu 18,48% (117), cztery lub więcej razy w tygodniu 1,90% (12). 1-2 standardowe porcje wypija 47,41% (293), 3 4 porcje 28,16% (174), 5-6 porcji 11,49% (71), 7-9 porcji 6,80% (42), 10 lub więcej porcji 6,15% (38) (skrócony test AUDIT pytanie 2). W badaniu przyjęto, że jedna standardowa porcja alkoholu to 250 ml 5% piwa, 100 ml 12% wina, 30 ml (kieliszek) 40% wódki. Respondentom zadano również pytanie jak często wypijają sześć lub więcej porcji alkoholu podczas jednego dnia (skrócony test AUDIT pytanie 3). Nigdy takiej ilości nie wypiło 32,43% (204), rzadziej niż raz w miesiącu 6 porcji wypija 38,16% (240), około raz w miesiącu 20,67% (130), około raz w tygodniu 8,27% (52), codziennie lub prawie codziennie 0,48% (3). W skróconym teście AUDIT 52,87% (322) respondentów uzyskało w przypadku kobiet mniej niż 4 pkt. (59,48%, 229) i w przypadku mężczyzn mniej niż 5 pkt. (42,00%, 84). Potencjalnie ryzykowne picie, które może prowadzić do picia szkodliwego (ze skutkami zdrowotnymi i społecznymi) stwierdzono u 47,13% (287) studentów Uniwersytetu Medycznego, w tym u 40,52% (256) kobiet i u 58,00% (116) mężczyzn. Ryzykowne picie korelowało z płcią i częściej występowało u mężczyzn (r S =0,166; p<0,001) oraz poziomem wiedzy studentów i częściej występowało przy niskim poziomie wiedzy (r S =-0,086; p=0,036). Nie stwierdzono korelacji pomiędzy ryzykownym piciem a wiekiem i miejscem zamieszkania studentów (p>0,05). Wśród studentów 17,75% (112) było osobami palącymi, 82,25% (519) niepalącymi. Stwierdzono korelacje pomiędzy paleniem papierosów i płcią częściej palaczami byli mężczyźni (r S =-0,174; p<0,001) oraz wiekiem częściej palaczami byli starsi studenci (r S =-0,094; p=0,035). Nie stwierdzono korelacji pomiędzy paleniem papierosów i miejscem zamieszkania oraz poziomem wiedzy studentów na temat zagrożeń związanych z piciem alkoholu (p>0,05). Wśród palaczy: 46,02% (52) studentów wypala w ciągu doby do 5 sztuk papierosów, 22,12% (25) (r S =-0,086 6-10 sztuk, 16,81% (19) 11-15 sztuk, 10,62% (12) 16-20 sztuk, 4,42% (5) powyżej 20 sztuk (25-50 sztuk). Początek palenia u 6,36% (7) respondentów przypadał na szkołę podstawową, u 12,73% (14) na gimnazjum, u 34,55% (38) na szkołę średnią, u 46,36% (51) na okres studiów (najczęściej na I-III roku: 70,58%, 36). Próby rzucenia palenia kilka razy podejmowało 50,91% (56) palących studentów, jeden raz 11,82% (13), nie podejmowało takich prób, ale ma taki zamiar 20,00% (22), nie podejmowało takich prób i nie ma takiego zamiaru 17,27% (19). Osoby palące statystycznie istotnie częściej (p<0,001) wypijały alkohol 2-3 razy w tygodniu (24,11% vs 17,18% niepalących) i cztery lub więcej razy w tygodniu (6,25% vs 0,97 % niepalących) (r S =-0,127; p<0,001).

760 Probl Hig Epidemiol 2013, 94(4): 757-761 Nie stwierdzono zależności istotnej statystycznie pomiędzy częstością picia alkoholu i ilością wypijanych porcji alkoholu a ilością wypalanych papierosów (p>0,05), zależność taka wystąpiła jednak pomiędzy ilością wypijanych standardowych porcji alkoholu i faktem palenia papierosów (p<0,001). Ponad trzykrotnie większy odsetek palaczy (13,64% vs 4,36% niepalących) wypija w dniu, w którym pije alkohol 10 lub więcej porcji (w przypadku 7-9 porcji odpowiednio: 18,18% vs 4,16%, 5-6 porcji: 20,00% vs 9,70%, 3-4 porcji: 29,09% vs 28,12%). Z kolei w przypadku 1-2 porcji proporcję są odwrotne ponad dwukrotnie mniej palaczy (19,09%) wypija takie ilości w porównaniu do osób niepalących (53,66%). Badani, którzy co najmniej raz w miesiącu wypijali 6 standardowych ilości alkoholu statystycznie istotnie częściej (p<0,001) byli palaczami (35,14% vs 17,28% niepalący); prawie czterokrotnie więcej palaczy (19,82%) niż osób niepalących (5,63%) wypija 6 porcji alkoholu raz w tygodniu; codziennie lub przez większość dni tygodnia 6 porcji wypija 2,70% (3) palaczy (r S =-0,292; p<0,001). Takich ilości nie wypija żadna z osób niepalących. Stwierdzono dodatnią korelację pomiędzy liczbą standardowych porcji alkoholu i liczbą wypalanych papierosów (r S =0,219; p<0,021) oraz pomiędzy liczbą wypalanych papierosów a częstością wypijania przez studentów co najmniej sześciu porcji alkoholu podczas jednego dnia (r S =0,244; p=0,009) Dyskusja Wiedza wśród badanych na temat epidemiologii picia alkoholu w Polsce, zagrożeń jakie ono ze sobą niesie oraz diagnostyki nadużywania alkoholu jest na niskim lub średnim poziomie. Pełny test AUDIT należałoby wykonać niemal u co drugiego studenta, w tym u 4 na 10 kobiet i 6 na 10 mężczyzn. Badania wykazały zależność pomiędzy niskim poziomem wiedzy a nadużywaniem alkoholu u badanych studentów, co przemawia za potencjalną skutecznością programów prewencji podczas pierwszego roku studiów medycznych. Ma to tym większe znaczenie, że najwyższe poziomy spożycia alkoholu wśród mężczyzn notuje się pomiędzy 30 i 39 rokiem życia oraz 40 i 49 rokiem życia, z kolei wśród kobiet pomiędzy 18 i 29 oraz 30 i 39 rokiem życia [4, 5]. W badaniach własnych prowadzonych w latach 2006-2009 [9, 12] stwierdzono, że większość palących respondentów rozpoczęło palenie w gimnazjum i w szkole średniej. Prowadzone w latach 2010-2013 badania wskazują niepokojący wzrost odsetka studentów rozpoczynających palenie na pierwszych latach studiów medycznych. Wyniki powyższe przemawiają za wczesnym wprowadzeniem profilaktyki nikotynowej już w szkole podstawowej i kontynuowanie programów na wyższych szczeblach edukacji, również wśród studentów pierwszych roczników uczelni medycznych. W latach 2006-2009 [9, 12] uzyskaliśmy odsetki palących nieprzekraczające 15%, a w prezentowanych badaniach z lat 2010-2013 odsetek palących jest wyższy i wynosi 17,7% (112). W badaniach prowadzonych w roku akademickim 2006/2007 większość studentów nie planowała ograniczenia palenia papierosów [12]. W analizach z roku akademickiego 2008/2009 [9] i aktualnych badaniach stwierdzamy jednak, że większość osób palących podejmowała próby zaprzestania palenia tytoniu lub ma taki zamiar. Wykazana korelacja pomiędzy częstszym nadużywaniem alkoholu u palaczy została potwierdzona również w innych badaniach stwierdzono, że wśród osób palących spożycie alkoholu jest 1,32 razy większe niż u niepalących [13]. Co więcej wykazano, że dla osób, które paliły w okresie dojrzewania prawdopodobieństwo, że będą nadużywały alkoholu jest trzykrotnie większe niż dla niepalących [14], a uzależnienie od nikotyny wiąże się z 10-krotnie wyższym ryzykiem uzależnienia od alkoholu [15]. Wnioski Wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu wzrasta poziom ryzykownego picia alkoholu i palenia papierosów. Wykazano korelacje między nałogowym paleniem papierosów a ryzykownym piciem alkoholu. Nadal niewystarczający jest u studentów uczelni medycznych poziom wiedzy dotyczącej nadużywania alkoholu. Celowe są programy promujące unikanie palenia tytoniu i nadużywania alkoholu wśród dzieci podczas pierwszych lat edukacji (na poziomie szkoły podstawowej i wcześniej), warto również wprowadzić je w ramach programów nauczania na pierwszym roku studiów medycznych. Piśmiennictwo / References 1. Polakowska M. Nałóg palenia tytoniu w populacji polskiej. Wyniki programu WOBASZ. Kardiol Pol 2005, 63(suppl. IV): 1 6. 2. Narodowy Program Zdrowia na lata 2007-2015. Załącznik do Uchwały Nr 90/2007 Rady Ministrów z dnia 15 maja 2007. 3. Program ograniczania zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce. Cele i zadania na lata 2010-2013. Warszawa, styczeń 2009. 4. Europejski Raport Zdrowia 2002 WHO. http://www.parpa. pl/index.php? option=com_content&task=view&id=187 &Itemid=20 (12.06.2012).

Kurpas D i wsp. Poziom spożycia alkoholu i palenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu 761 5. Raport ESPAD 2007. http://www.parpa.pl/index. php?option=com_content& task=view&id=208&itemid =2 (12.06.2012). 6. Badania. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. PARPA, Warszawa 2010. http://www. parpa.pl/download/wyniki %20badania%20wzory%20ko nsumnpscji%20 2008_%202%20metody_poprMFdoc.pdf (26.08.2010). 7. Spożycie alkoholu. Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. PARPA, Warszawa 2010. http://www.parpa.pl/index.php?option=com_content& task=view&id=156&itemid=16 (26.08.2010). 8. Habrat B. Uzależniony lekarz pacjent czy kolega? Terapia 2013, 1(283): 38-42. 9. Kurpas D, Wojtal M, Bielska D i wsp. Poziom palenia tytoniu wśród studentów VI roku Akademii Medycznej we Wrocławiu. Prz Lek 2009, 66 (10): 714-715. 10. Słodownik L. Strategie redukujące szkodliwe spożywanie alkoholu EB126/SR/11. www.parpa.pl/download/strategie_ redukujace.doc (12.06.2012). 11. Bush K, Kivlahan DR, McDonell MS, et al. The AUDIT Alcohol Consumption Questions (AUDIT-C): An Effective Brief Screening Test for Problem Drinking. Arch Intern Med 1998, 158(14): 1789-95. 12. Kurpas D, Jasińska A, Wojtal M i wsp. Palenie tytoniu wśród studentów Wydziału Lekarskiego Akademii Medycznej we Wrocławiu. Prz Lek 2007, 64(10): 795-6. 13. Shiffman S, Balabanis M. Associations between alcohol and tobacco. [in:] Fertig JB, Allen JP. Alcohol and Tobacco: From Basic Science to Clinical Practice. NIAAA Research Monograph No. 30. NIH Pub. No. 95-3931. Washington, DC: Supt. of Docs., U.S. Govt. Print. Off., 1995, 17-36. 14. Hughes JR. Clinical implications of the association between smoking and alcoholism. [in:] Fertig JB, Allen JP. Alcohol and Tobacco: From Basic Science to Clinical Practice. NIAAA Research Monograph No. 30. NIH Pub. No. 95-3931. Washington, DC: Supt. of Docs., U.S. Govt. Print. Off., 1995, 171-185. 15. Hurt RD, Eberman KM, Croghan IT, et al. Nicotine dependence treatment during inpatient treatment for other addictions: A prospective intervention trial. Alcohol Clin Exp Res 1994, 18(4): 867-872.