PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2006;3(4): Małgorzata Suwała, Andrzej Gerstenkorn. Summary. artykuł oryginalny oryginal article PGP 72
|
|
- Teresa Skrzypczak
- 8 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PSYCHOGERIATRIA POLSKA 2006;3(4): artykuł oryginalny oryginal article Palenie tytoniu i picie alkoholu w wielkomiejskiej populacji osób w starszym wieku Smoking tobacco and drinking alcohol among elderly people living in big city populations Małgorzata Suwała, Andrzej Gerstenkorn Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej, Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Słowa kluczowe: palenie tytoniu, alkohol, starzenie się Key words: smoking, alcohol, aging Summary Background. The continuous process of societies ageing makes the health problems of the elderly, including those related to using psychoactive substances, current and worth seeing to. Aim. The aim of the study was exploring the smoking and drinking pattern among people of 65 and older as well as relation analysis between these health behaviours. Material and methods. The study concerning health status of elderly people was conducted within CINDI WHO Program in It included a random sample of people 65 years old and over, who live in big city populations. The data come from 828 people of average age 71,5±5,1. Results. The smoking frequency of elderly people living in big city populations was 10,8%. There were 9,5% of regular smokers and 1,3% of occasional smokers in the group. Daily smokers used 15,6±7,2 cigarettes, however, the older the people were, the bigger intensity of smoking was. The majority of daily smokers (82,3%) was dependent of nicotine. Nearly half (50,6%) of the elderly had drank alcohol within the last 12 months. The rest of the group (49,4%) were teetotalers. Almost 70% of smokers declared drinking alcohol. The smokers drank more frequently than the non-smokers or ex-smokers with comparison to those who never smoked (p<0,001). The elderly drank vodka more frequently than beer or wine, and wine more frequently than beer (p< 0,001). The study showed that smokers were more frequently vodka and beer drinkers than those who have ever smoked, and ex-smokers in comparison to never-smokers. The smokers used more alcohol on average than non-smokers (p<0,004). Conclusions. Coexistence of smoking and drinking can be a start of dependence and it increases the risk of raising and worsening of health problems. These people should be motivated to change their behaviour and they need to be supported with a proper therapy. PGP 72 Adres do korespondencji: dr n. med. Andrzej Gerstenkorn ul. Żeligowskiego 7/9, Łódź tel. (0-42) faks (0-42) agerst@go2.pl Copyright 2005 Fundacja Ochrony Zdrowia Psychicznego
2 192 Streszczenie Wstęp. Proces starzenia się społeczeństw, obserwowany głównie w Europie i USA, sprawia, że problemy zdrowotne dotyczące osób w podeszłym wieku, w tym również te związane z używaniem substancji psychoaktywnych takich jak alkohol czy nikotyna, stają się coraz bardziej aktualne i godne większego zainteresowania. Cel. Celem pracy było poznanie wzorca palenia tytoniu i picia alkoholu występującego u osób w wieku 65 i więcej lat zamieszkujących środowisko wielkomiejskie, a także analiza zależności pomiędzy tymi zachowaniami zdrowotnymi u osób w starszym wieku. Materiał i metody. Badanie poświęcone ocenie stanu zdrowia ludzi w starszym wieku przeprowadzono w ramach Programu CINDI WHO w 2002 roku. Objęto nim próbę losową ludności w wieku 65 i więcej lat zamieszkującej w populacji wielkomiejskiej. Dane uzyskano od 828 osób o średniej wieku 71,5±5,1 lat. Wyniki. W wielkomiejskiej populacji osób w wieku 65 i więcej lat częstość palenia tytoniu wynosiła 10,8%, w tym wśród mężczyzn 16,7%, a wśród kobiet 7,8%. Regularni palacze stanowili 9,5% badanych, okazjonalni 1,3%, a blisko ¾ badanych to osoby nigdy niepalące. Osoby codziennie palące wypalały dziennie średnio 15,6±7,2 sztuk papierosów, jednak intensywność palenia malała wraz z wiekiem badanych. Dominująca część codziennych palaczy tytoniu była uzależniona od nikotyny (82,3%). Blisko połowa (50,6%) osób w wieku 65 i więcej lat piła alkohol (z różną częstotliwością) w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie. Pozostali badani (49,4%) stanowili grupę abstynentów. Wśród aktualnych palaczy blisko 70% deklarowało picie alkoholu. Palący częściej spożywali alkohol niż niepalący oraz ci, co rzucili palenie, w stosunku do nigdy niepalących (p<0,001). Osoby w podeszłym wieku częściej piły wódkę niż piwo i wino, natomiast wino częściej niż piwo (p< 0,001). Wykazano, że istotnie częściej pili wódkę i piwo palący w porównaniu z nigdy niepalącymi oraz byli palacze w stosunku do nigdy niepalących. Osoby palące powyżej 65. roku życia spożywały średnio znamiennie więcej alkoholu niż osoby niepalące (nigdy niepalące i bylipalacze) - (0,53±1,21 litra vs 0,20±0,74 litra alkoholu; p<0,004). Wnioski. Palenie tytoniu i picie alkoholu stanowią ważny problem medyczno-społeczny u osób starszych. Współistnienie palenia tytoniu i picia alkoholu w tej kohorcie wiekowej może być podstawą uzależnienia, jak również znacznie zwiększa ryzyko wystąpienia lub nasilenia problemów zdrowotnych. Dlatego osoby te należy systematycznie motywować do zmiany zachowań oraz wspierać odpowiednią terapią. Wstęp Osoby w wieku 65 lat i więcej stanowią aktualnie około 13% polskiego społeczeństwa. Prognozy demograficzne przewidują, że odsetek ten będzie sukcesywnie rósł i w roku 2020 wyniesie 19% [1]. Proces starzenia się społeczeństw, obserwowany głównie w Europie i USA, sprawia, że problemy zdrowotne dotyczące osób w podeszłym wieku, w tym również te związane z używaniem substancji psychoaktywnych takich jak alkohol czy nikotyna, stają się bardziej aktualne i godne większego niż dotychczas zainteresowania. W warunkach polskich istnieje niewiele badań analizujących problem palenia tytoniu i spożycia alkoholu przez osoby w starszym wieku, oceniających zarówno rozmiar zjawiska, jak i psychologiczne i medyczne skutki używania tych substancji. Środowisko medyczne głównie włącza się (choć w niewystarczającym stopniu) w działania antytytoniowe oraz wczesne wykrywanie zaburzeń związanych z piciem alkoholu wśród osób w wieku produkcyjnym. W grupie osób starszych lekarze najczęściej nie poświęcają uwagi tego typu problemom głównie z dwóch przyczyn. Po pierwsze - lekarzy cechuje niski poziom wiary w możliwość zmiany zachowań zdrowotnych
3 193 i skuteczność terapii po wielu (nawet 60 i więcej) latach palenia czy picia [2, 3]. Po drugie - objawy takie jak np. zaburzenia poznawcze, depresja, niedokrwistość, wysokie ciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca, częste upadki przypisywane są przez lekarzy normalnym procesom starzenia, bez uwzględnienia innych możliwych przyczyn ich występowania [4, 5, 6]. Ostatnie przeprowadzone przez GUS badanie Stanu zdrowia ludności Polski 2004, jak i inne badania wyraźnie mówią o obserwowanym od połowy lat 90. spadku odsetka palących tytoń dorosłych Polaków, ale o wzroście pijących alkohol - zarówno mężczyzn jak i kobiet [7, 8]. Pomimo że odsetek osób pijących alkohol i palących tytoń maleje wraz z wiekiem, to zjawisko stanowi dość powszechny, mało poznany, rzadko rozpoznawalny i leczony, ale bardzo istotny problem medyczny. Celem pracy było poznanie wzorca palenia tytoniu i picia alkoholu występującego u osób w wieku 65 i więcej lat zamieszkujących środowisko wielkomiejskie, a także analiza zależności pomiędzy tymi zachowaniami zdrowotnymi u osób w starszym wieku. Materiał i metody Badanie poświęcone ocenie stanu zdrowia ludzi w starszym wieku przeprowadzono w ramach Programu CINDI WHO (Countrywide Integrated Noncommunicable Diseases Intervention Programme) w 2002 roku. Objęto nim próbę losową ludności w wieku 65 i więcej lat zamieszkującej na terenie dzielnicy Łódź - Górna. Do wyłonienia próby zastosowano schemat losowania warstwowego (wg 5-letnich grup wieku) proporcjonalnie do liczby ludności w każdej kategorii wiekowej. W odpowiedzi na pisemne imienne zaproszenie na badanie zgłosiło się 57,4% osób, co pozwoliło na uzyskanie danych od 828 osób, w tym 288 mężczyzn i 540 kobiet. Średni wiek wynosił 71,5±5,1 lat (kobiet 71,5±5,2; mężczyzn 71,7±5,0 lat). Struktura badanych wg wykształcenia kształtowała się następująco: 34,5% wykształcenie podstawowe, 6,7% zasadnicze zawodowe, 34,1% średnie ogólnokształcące, zawodowe lub pomaturalne, 24,7% wyższe. Narzędzie badawcze stanowił kwestionariusz wywiadu, zawierający między innymi blok pytań na temat palenia tytoniu i picia alkoholu. Badanych kwalifikowano do grup regularnych palaczy (codziennych), okazjonalnych i byłych palaczy zgodnie z kryteriami WHO dla tych kategorii. Do kategorii osób niepalących zaliczono osoby nigdy niepalące i byłych palaczy. Do oceny uzależnienia od nikotyny zastosowano Test Tolerancji Nikotynowej Fagerströma (Fagerström Test for Nicotine Dependence - FTND) oraz jego skróconą wersję wskaźnik Intensywności Palenia (Heaviness of Smoking Index - HSI). Kryteria diagnostyczne dotyczące rozpoznania problemów alkoholowych, tj. picia szkodliwego i uzależnienia, przyjęto zgodnie z ICD-10. Za abstynenta uznano osobę, która nie piła alkoholu w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie. Dla porównania częstości występowania zmiennych jakościowych wykorzystano test niezależności Chi² oraz nieparametryczny test dla dwóch średnich z dużych prób. Siłę związku oceniano przy użyciu współczynnika C-Pearsona. Wyniki W wielkomiejskiej populacji osób w wieku 65 i więcej lat częstość palenia tytoniu wynosiła 10,8%, w tym wśród mężczyzn 16,7%, a wśród kobiet 7,8% [Tab. 1]. Regularni palacze stanowili 9,5% badanych, a okazjonalni 1,3%. Częstość regularnego palenia wśród mężczyzn była znamiennie wyższa niż wśród kobiet (mężczyźni 16,0%; kobiety 6,1%; p<0,001; C=0,16). Stwierdzono brak zależności statystycznej między paleniem okazjonalnym a płcią. Blisko ¾ wszystkich badanych stanowiły osoby nigdy niepalące, przy czym istotnie częściej były to kobiety (p<0,001; C=0,31), które w 86,1% nigdy w życiu nie paliły tytoniu. Co dziesiąty badany starszy człowiek palił w przeszłości, ale rzucił palenie. Do rozstania z paleniem przyznała się ponad ¼ mężczyzn i jedynie 6,1% kobiet. Regularni palacze tytoniu w starszym wieku to w 91,1% osoby w wieku lat. Odsetek osób palących był różny w poszczególnych grupach wieku, największy w przedziale lat (12,3%) i malał wraz z wiekiem [Tab. 1]. Powyżej 75. roku życia częstość palenia spada do 2,9%.
4 194 Tab. 1. Osoby w wieku 65 i więcej lat wg palenia tytoniu, płci i wieku (w %) Table 1. Elderly people of 65 and over by smoking tobacco and age (in %) Badani wg palenia W wieku <75 lat W wieku 75 lat W wieku 65 lat R M K R M K R M K Regularnie palący Okazjonalnie palący Byli palacze Nigdy niepalący 12,3 1,4 13,6 72,7 19,9 0,5 26,4 53,2 8,3 1,8 7,0 82,9 2,9 1,2 12,8 83,1 6,9 1,1 28,7 63,3 0,6 1,3 3,9 94,2 9,5 1,3 10,7 75,5 16,0 0,7 27,1 56,2 6,1 1,7 6,1 86,1 Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 Średnia liczba wypalanych papierosów przez osoby codziennie palące wynosiła 15,6±7,2 sztuk. Pod tym względem mężczyźni, wypalający średnio 16,5±7,4 sztuk papierosów, nie różnili się istotnie od kobiet, dla których analogiczna średnia wynosiła 14,2±7,2 sztuk. Wraz z wiekiem badanych obserwowano spadek średniej liczby wypalanych papierosów z 15,8±8,3 sztuk w wieku lat do 13,3±5,7 w wieku 75 i więcej lat. Jednak 45,6% starszych osób będących regularnymi palaczami paliło 20 i więcej papierosów dziennie. Odsetek tzw. intensywnych palaczy (heavy smokers), czyli osób palących 20 lat i dłużej przynajmniej 20 papierosów dziennie, wyniósł 44,3%. Wśród mężczyzn regularnie palących połowa to heavy smokers, a wśród kobiet 36%. Średni staż palenia w omawianej grupie wynosił 44,3±10,2 lat. Badani mężczyźni, ze stażem 46,5±10,9 lat, znamiennie dłużej byli palaczami tytoniu niż kobiety, dla których średni okres palenia wyniósł 41,3±8,3 lat (p<0,05). Ponad ¾ regularnych palaczy (77,2%) to osoby, które palą tytoń od ponad 40 lat. Taki staż palenia zadeklarowało 84,8% mężczyzn i 66,7% kobiet. Najdłuższy staż palenia podany przez badanego wynosił 62 lata. Ocena uzależnienia przy użyciu testu FTND wskazuje, że dominująca część codziennych palaczy tytoniu była uzależniona od nikotyny (82,3%). Wśród uzależnionych przeważał psychologiczny (behawioralny) typ uzależnienia (mniej niż 7 punktów wg FTND). Reprezentowało go 86,7% osób uzależnionych. Uzależnienie fizyczne ( 7 i więcej punktów wg FTND) rozpoznano u 13,3%. Średni wynik testu Fagerströma wyniósł 4,3 punktów. Zastosowanie w tej samej kohorcie palaczy testu HSI potwierdziło niewielką częstość występowania fizycznego, silnego uzależnienia od nikotyny 6,8%, ale wykazało jednocześnie, że 35,1% badanych charakteryzuje średni stopień uzależnienia (3-4 punkty wg HSI) (Rys. 1). Test FTND Test FTND 13,3% 58,1% 86,7% 6,8% 35,1% Rys. 1. Uzależnieni od nikotyny wg rodzaju i stopnia uzależnienia (w %) Fig. 1. Nicotine addicted by type and level of dependence (in %)
5 195 Wśród badanych osób w wieku 65 i więcej lat byli palacze tytoniu stanowili 10,7%. Średni wiek badanych w tej grupie wynosił 70,8±4,5 lat (kobiet 70,1±4,0; mężczyzn 71,1±4,7). Ekspalacze tytoniu byli istotnie statystycznie starsi od regularnych palaczy (70,8±4,5 vs 68,4±4,3; p<0,01). Znamiennie częściej ekspalaczami byli mężczyźni niż kobiety (27,1% vs 6,1%; p<0,001, C=0,28). Średni wiek rozpoczynania palenia w tej grupie wynosił 19,3±4,6 lat, a średni staż palenia to 26,9±15,0 lat. Osiągając wiek 65 lat, rzucenie palenia miało za sobą 87,4% badanych. Średni wiek rzucenia palenia wynosił 45,9±15,8 lat. Z deklaracji badanych na temat spożycia alkoholu wynika, że połowa (50,6%) osób w wieku 65 i więcej lat piła alkohol (z różną częstotliwością) w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie. Pozostali badani (49,4%) stanowili grupę abstynentów, ponieważ podali, że nie pili w rozpatrywanym okresie żadnego alkoholu. Szczególnie wysoką częstość spożywania alkoholu zaobserwowano u mężczyzny 73,4%. Starsze kobiety istotnie rzadziej spożywały alkohol niż mężczyźni, jednak odsetek pijących kobiet był również dość wysoki i wynosił blisko 40% (Tab. 2). Tab. 2. Pijący alkohol w wieku 65 i więcej lat wg palenia tytoniu (w % danej płci) Table 2. Alcohol drinkers aged 65 and more by smoking tobacco (in % of gender) Pijący alkohol Nigdy niepalący (a) Palący (b) Eks-palacze (c) Poziom istotności statystycznej Razem Ogółem Mężczyźni Kobiety 44,5 71,0 35,3 68,9 79,2 57,1 70,3 74,4 60,6 (a b);(a c) p<0,001 ns (a b); (a c) p<0,01 50,6 73,4* 38,4* * p<0,001 C=0,316; ogółem [b (a+c)] p<0,001; kobiety [b (a+c)] p<0,01 Duża część badanych osób starszych łączyła picie alkoholu z paleniem tytoniu. Wśród aktualnych palaczy blisko 70% deklarowało picie alkoholu; 79,2% mężczyzn i 57,1% kobiet. Palący znamiennie częściej deklarowali spożycie alkoholu niż niepalący - czyli ci, którzy nigdy niepalili lub rzucili palenie (p<0,001; C=0,127). Palące kobiety istotnie częściej zgłaszały picie alkoholu od niepalących (p<0,01; C=0,11), natomiast takiej zależności nie stwierdzono u mężczyzn. W poszczególnych podgrupach osób palących zaobserwowano następujące istotne statystycznie zależności mówiące, że częściej spożywały alkohol: osoby palące niż nigdy niepalące (68,9% vs 44,5%), palące kobiety w porównaniu z nigdy niepalącymi kobietami (57,1% vs 35,3%), ci co rzucili palenie, w stosunku do nigdy niepalących osób (70,3% vs 44,5%) oraz byłe palaczki tytoniu niż kobiety nigdy niepalące (60,6% vs 35,3%). Nie odnotowano istotnych statystycznie różnic w częstości spożycia alkoholu wśród mężczyzn palących, nigdy niepalących i byłych palaczy (Tab. 2). Najczęściej wybieranym przez osoby starsze rodzajem alkoholu były alkohole tzw. mocne - głównie wódka, ale również koniak, whisky czy brendy. Picie tego rodzaju alkoholu zadeklarowało blisko 40% badanych. Co trzecia osoba podała, że piła wino (31,2%), a blisko co piąta piwo (18,6%). Osoby w podeszłym wieku istotnie częściej piły wódkę niż piwo i wino, natomiast wino częściej niż piwo (p< 0,001) (Tab. 3). Wśród starszych osób pijących alkohol największą popularnością cieszyła się konsumpcja takich alkoholi jak wódka i wino (piło je 42,0% pijących alkohol; 44,3% mężczyzn, 39,6% kobiet) oraz wódka i piwo (30,8% ogółem; 45,8% mężczyzn i 15,5% kobiet). Kobiety oprócz wódki i wina na drugim miejscu pod względem częstości spożycia podały, że piją wyłącznie wódkę (20,3%). Zaskakujące jest, że kobiety nie rzadziej od mężczyzn zadeklarowały spożywanie wyłącznie wódki (20,3% vs 21,7%). Mając do wyboru wyłącznie słabsze alkohole, kobiety istotnie częściej wybierały wino (28,0% vs 4,7%), a mężczyźni piwo (3,8% vs 1,9%). Do picia wszystkich rodzajów alkoholu (zarówno wódki, piwa jak i wina) przyznało się 16,7% pijących alkohol (24,5%, mężczyzn, 8,7% kobiet), co stanowiło 8,4% badanych osób w starszym wieku.
6 196 Tab. 3. Osoby w wieku 65 i więcej lat wg rodzaju spożywanego alkoholu i palenia tytoniu (w %) Table 3. Elderly people of 65 and over by the Mount of drank alcohol and smoked tobacco (in %) Rodzaj pitego alkoholu Nigdy niepalący (a) Palacze (b) Byli palacze (c) Poziom istotności stat. Razem Wódka 33,7 53,3 57,7 (a b) p<0,001 (a c) p< 0,001 39,0* Wino 30,2 40,0 29,7 ns 31,2* Piwo 12,8 32,2 39,6 * p<0,001 vs piwo (a b) p<0,001 (a c) p<0,001 18,6 77,1% seniorów, którzy zadeklarowali picie wysokoprocentowego alkoholu w ciągu ostatnich 12 miesięcy poprzedzających badanie, robiła to przynajmniej jeden raz w tygodniu (w tym również codziennie). Kolejne 16,7% piło alkohole wysokoprocentowe od 1 do 3 razy w miesiącu, a pozostałe 6,2% jedynie kilka razy w roku. Bardzo podobnie kształtowała się częstotliwość konsumpcji piwa. Wśród pijących wino blisko połowa sięgała po nie raz w tygodniu lub częściej, około 0,33% piło je w miesiącu nie częściej niż 3 razy, a blisko co piąty badany pił je okazjonalnie, tzn. kilka razy w roku (rys. 2). raz w tyg. i częściej 1-3 razy w mies. kilka razy w roku Rys. 2. Osoby w wieku 65 i więcej lat wg częstości i rodzaju spożywanego alkoholu Fig. 2. Elderly people of 65 and over by frequency and kind of drank alcohol Ponad połowa (53,3%) palących tytoń (regularnie lub okazjonalnie) piła wódkę i inne wysokoprocentowe alkohole, a 40% zadeklarowało spożywanie wina. Piwo piła jedna trzecia palących. W grupie byłych palaczy mocny alkohol jest również na pierwszym miejscu pod względem rodzaju wypijanego alkoholu. Ekspalacze najrzadziej ze wszystkich rozpatrywanych podgrup palaczy sięgali po wino - piło je
7 197 niespełna 30% badanych, a najczęściej po piwo blisko 40%. Podobną hierarchię spożywanego alkoholu reprezentowały osoby nigdy niepalące (33,7% wódka, 30,2% wino, 12,8% piwo). Wykazano, że istotnie częściej pili wódkę i piwo palący w porównaniu z nigdy niepalącymi oraz byli palacze w stosunku do nigdy niepalących (Tab. 3). W grupie palących kobiety rzadziej od mężczyzn piły wysokoprocentowy alkohol i piwo, częściej wino. Palący mężczyźni najczęściej spożywali wódkę (około 67%), kobiety wino (blisko 50%). Największe zróżnicowanie w rodzaju pitego alkoholu względem płci zaobserwowano w spożyciu piwa (kobiety - 14,3%; mężczyźni - 47,9%). Pomimo że piwo było najrzadziej spożywanym alkoholem przez osoby w starszym wieku, to badani pili je w największych ilościach. W ciągu siedmiu dni poprzedzających obserwację osoby starsze podały, że wypiły średnio 0,3 ±0,7 litra piwa. Średnia ilość wypijanego mocnego alkoholu wynosiła 0,1±0,4 litra, a najmniejsza była konsumpcja wina 0,05±0,3 litra. Osoby palące powyżej 65. roku życia spożywały średnio znamiennie więcej alkoholu niż osoby niepalące (nigdy niepalące i byli palacze) - (0,53±1,21 litra vs 0,20±0,74 litra alkoholu; p<0,004). To istotnie większe średnie spożycie alkoholu przez palących dotyczyło alkoholi mocnych. Stwierdzono również istotne różnice w średniej ilości wypijanego piwa (0,45±0,8 litra vs 0,25±0,5 litra; p<0,003). Większość badanych osób w starszym wieku (60,5%) uznała palenie tytoniu za czynnik mający największy wpływ na występowanie chorób w polskiej populacji osób dorosłych. Jedynie 27,7% badanych uważało, że czynnikiem tym jest spożycie alkoholu. Na częstość wskazań danego czynnika nie miał istotnego wpływu fakt, czy odpowiadający należeli do grupy osób palących czy niepalących. Dyskusja Od końca lat 90. przeprowadzenie wiele badań dotyczących analizy związku pomiędzy paleniem tytoniu a spożyciem alkoholu. Potwierdzono w nich naukowo powszechnie panujący pogląd, że palacze tytoniu częściej i więcej piją niż niepalący, a pijący alkohol (szczególnie intensywnie) w zdecydowanej większości są nałogowymi palaczami. W USA 80-95% alkoholików pali papierosy i odsetek ten jest trzy razy większy niż w populacji ogólnej. Trzeba jednak zaznaczyć, że picie alkoholu wpływa silniej na palenie niż palenie na picie [9]. Udowodniono również, że jednoczesne używanie tych dwóch substancji psychoaktywnych stanowi bardzo istotne zagrożenie zdrowotne. Ryzyko wystąpienia wielu chorób u pijących palaczy jest większe niż suma ryzyka związanego z używaniem alkoholu i tytoniu rozpatrywanych oddzielnie [9]. To zwielokrotnione ryzyko dotyczy przede wszystkim pewnych postaci raka (gardła, wargi, przełyku, płuc, okrężnicy i sutka), ale nie pozostaje również bez znaczenia w chorobach układu sercowo-naczyniowego i oddechowego [10, 11]. Ze względu na skalę problemów alkoholowych i częstość uzależnienia od nikotyny wśród osób w wieku powyżej 65 lat populacyjne ryzyko względne zachorowania jest mniejsze niż wśród młodszych osób, ale wyższe jest ryzyko indywidualne. Osoby starsze rzadziej i w mniejszych ilościach spożywają alkohol i palą tytoń niż osoby młodsze. Prawidłowość ta dotyczy zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Częstość palenia u osób w podeszłym wieku wynosi w społeczeństwie amerykańskim około 15-20%, natomiast w populacji polskiej około 11-25% [12, 13]. Natomiast problemy ze spożyciem alkoholu ma 1-15% starszych wiekiem Amerykanów, w tym około 10% mężczyzn i 1-8% kobiet [14, 15]. Statystyki amerykańskiej Addiction Medicine prognozują, że do 2030 roku liczba osób w starszym wieku z problemem alkoholowym podwoi się [16]. W Polsce brakuje badań reprezentacyjnych oceniających rozmiar zaburzeń związanych ze spożyciem alkoholu w populacji osób starszych. Wynika to głównie z nieznajomości prostych i szybkich narzędzi diagnostycznych do wykrywania problemów alkoholowych w tej specyficznej grupie pacjentów, a może przede wszystkim z niedoceniania wagi tego problemu u osób starszych [3, 17]. Wyniki Programu CINDI pokazują, że wraz z wiekiem zmniejsza się intensywność palenia tytoniu (spada średnia liczba wypalanych papierosów) oraz ilości wypijanego alkoholu [18, 19]. Przeczy to niejako poglądom, że ugruntowany w ciągu wielu lat życia osobisty wzorzec zarówno palenia, jak i picia jest u osób starszych względnie stały. O ile polscy seniorzy wraz z przekroczeniem progu starości stopniowo ograniczają ilość wypijanego alkoholu, to około jedna trzecia ich zachodnich równolatków pijących ryzykownie zwiększa ilość wypijanego alkoholu, co może prowadzić do rozwoju uzależnienia w późnym wieku [20].
8 198 Zaskakujące wydają się wyniki badania pokazujące dużą koncentrację konsumpcji alkoholu w badanej populacji. Osoby starsze spożywające alkohol (szczególnie palące) piły dużo (średnio 4,75 litra czystego alkoholu rocznie) i często (około 70% piło przynajmniej jeden raz w tygodniu). Warto zaznaczyć, że w dorosłej populacji łodzian w 2004 roku średnie spożycie czystego alkoholu dla jego konsumentów wynosiło 4,36 litra. Należy jednak pamiętać, że rzeczywista ilość wypijanego alkoholu może okazać się znacznie wyższa. Badania wskazują na skłonność badanych do zaniżania o 40-60% deklarowanych ilości wypijanego alkoholu [21]. Przeprowadzone badanie potwierdza prawidłowość, że palący piją istotnie więcej od niepalących, także w starszym wieku. Palące osoby starsze wypijały średnio 2,7 raza więcej alkoholu niż niepalący w tym samym wieku. Szczególnie istotna różnica dotyczyła wypijanej wódki i piwa. Shiffman w badaniach stwierdził 1,32 raza wyższą konsumpcję alkoholu u palących niż niepalących Amerykanów w starszym wieku [22]. Współistnienie palenia i picia prowadzi do interakcji, która dotyczy przede wszystkim tolerancji na te środki. Przejawia się ona zwiększaniem dawek obydwu środków w celu uzyskiwania satysfakcji z ich używania i prowadzi do poważniejszych skutków zdrowotnych. Wśród palaczy stwierdzono większe średnie spożycie alkoholi wysokoprocentowych niż u niepalących. Może to wynikać z obserwacji, że nikotyna obniża stężenie alkoholu we krwi oraz zmniejsza pożądany efekt picia, co może powodować zwiększone jego spożycie [23]. Z drugiej strony etanol wzmaga metabolizm nikotyny, co w konsekwencji nasila głód nikotynowy i zwiększa liczbę wypalanych papierosów. Istnieją również teorie mówiące, że obie substancje wzajemnie wzmacniają swoje działanie [24]. W społeczeństwie amerykańskim 60-70% ludzi w starszym wieku deklaruje abstynencję, a wśród kobiet odsetek ten sięga nawet 70-80% [15]. W prezentowanym badaniu abstynencję alkoholową zadeklarowało jedynie 49,4% osób starszych. Zaskakujące są również wyniki mówiące, że abstynentami było 26,5% mężczyzn i 61,6% kobiet. Taka sytuacja może budzić uzasadniony niepokój, tym bardziej że kobiety z taką samą częstością co mężczyźni (ok. 21%) zadeklarowali przyzwyczajenie do picia wyłącznie wódki i innych wysokoprocentowych alkoholi. Z innych badań wynika, że powstaniem problemów alkoholowych w starszym wieku w większym stopniu zagrożone są kobiety niż mężczyźni przy tym samym poziomie spożycia alkoholu [19]. Wpływa na to specyfika procesu starzenia się kobiet (np. szybsze niż u mężczyzn ubytki tkanki tłuszczowej i ilości wody w organizmie), ale również czynniki psycho-społeczne takie jak depresja czy samotność. Również kobiety szybciej i częściej od mężczyzn zapadają na choroby wynikające z ryzykownego picia alkoholu (np. marskość wątroby) [15, 25, 26]. Porównanie wzorów konsumpcji alkoholu w całej populacji Polaków i grupie osób starszych pozwala zaobserwować wyraźne różnice. W Polsce w 2002 r. ponad połowę wypijanego przez osoby dorosłe alkoholu stanowiło piwo, a ok. 41% napoje spirytusowe [27]. Natomiast autorzy w prezentowanym badaniu wśród osób starszych odnotowali zdecydowanie większy udział w ogólnej konsumpcji alkoholi wysokoprocentowych (78,9%), a znacznie mniejszy piwa jedynie 10,6%. Wino ma w obu populacjach podobny, około 8-9% udział w strukturze spożywanego alkoholu. Współwystępowanie uzależnienia od nikotyny i alkoholu niewątpliwie utrudnia leczenie każdego z nich [28, 29]. Palacze, którzy mają problemy alkoholowe, nie rokują trwałego rzucenia palenia bez pokonania tych problemów, a rzucenie palenia może zmniejszyć prawdopodobieństwo powrotu do alkoholu [30]. Wyniki ostatnich badań przemawiają za łączeniem leczenia tych uzależnień [31, 32]. Jest to korzystne w każdym wieku [13]. Jednak programy terapeutyczne winny być przystosowane do osób starszych ze względu na cechy depresji i zaburzenia poznawcze oraz choroby współistniejące. Należy wzmacniać motywację i gotowość do zmiany zachowań u osób palących i nadużywających alkohol, gdyż jedynie 60% uznało palenie tytoniu, a ok. 28% spożycie alkoholu za czynniki mające wpływ na występowanie chorób.
9 199 Wnioski 1. Palenie tytoniu i picie alkoholu stanowią ważny problem medyczno-społeczny u osób starszych. W wielkomiejskiej populacji pali ok. 11%, blisko połowa z nich to intensywni palacze; ok. 50% spożywa alkohol, głównie wysokoprocentowy. 2. Jednoczesne palenie tytoniu i spożycie alkoholu stanowi szczególny problem zdrowotny, głównie wśród starszych kobiet. Palące kobiety istotnie częściej piją intensywniej od niepalących. 3. Osoby starsze, u których współwystępuje palenie tytoniu i picie alkoholu, należy systematycznie motywować do zmiany zachowań oraz wspierać odpowiednią terapią. Piśmiennictwo [1] Causess of death in the EU. Eurostat, [2] Fleming MF, Manwell LB, Barry KL et al. Brief physician advice for alcohol problems in older adults. A randomized community-based trial. J. Fam. Pract. 1999; 48(5); [3] Chodkiewicz J, Pisarski A. Lekarze podstawowej opieki zdrowotnej a problematyka uzależnień - doniesienie z badań. Terapia Uzależnienia i Współuzależnienia 2000; 3; [4] Święcki P. Następstwa zdrowotne picia alkoholu. Terapia 2001;5; [5] Gurnack AM, Hoffman NG. Elderly alcohol misuse. Int. J. Addition 1992; 27(7); [6] Dufor MC, Archer L, Gordis E. Alcohol and the elderly. Clin. Geriatr. Med. 1992; 18(1); [7] Stan zdrowia ludności Polski w 2004 roku. GUS, Warszawa [8] Zatoński W, Harville E. Tobacco control in Poland. Eurohealth 2000; 6(2); [9] Patten CA, Martin JE, Owen N. Can psychiatric and chemical dependency treatment units be smoke free? J. Subst. Abuse. Treat. 1996; 13; [10] Beresford TP, Gomberg E. Alcoholic elderly: Prevalence, screening, diagnosis, and prognosis. In: Alcohol and Aging. Oxford University Press, New York 1995; [11] Zisman A, Nickolov A, Brand R et al. Associations between the age at diagnosis and location of colorectal cancer and the use of alcohol and tobacco. Arch. Intern Med. 2006; 166; [12] Zdrojewski T, Bandosz P, Szpakowski P i wsp. Rozpowszechnienie głównych czynników ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego w Polsce. Wyniki badania NATPOL PLUS. Kardiol. Pol. 2004; 61; sup. IV; [13] Rimer BK, Orleans CT. Older smokers. In: Nicotine addiction: principles and management. Edited by Orleans CT, Slade JD. New York, Oxford University Press 1993; [14] Święcki P. Postępowanie z określonymi grupami populacji. Profilaktyka szkód zdrowotnych związanych z używaniem alkoholu. PARPA Warszawa [15] Blow FC, Barry KL. Use and misuse of alcohol among older women. Alcohol Res. Health 2002;26; [16] Gunter TD, Arndt S. Maximizing treatment of substance abuse in the elderly. Behavioral Health Management 2004; 3. [17] Blow FC. Michigan alcoholism screening test-geriatric version (MAST-G). Ann Arbor: University of Michigan, Alcohol Research Center, [18] Suwała M, Gerstenkorn A, Kaczmarczyk-Chałas K, Drygas W. Palenie tytoniu u osób w starszym wieku. Badanie Programu CINDI WHO, Przegląd Lekarski 2005; 62; sup.3; [19] Bielecki W, Pikala M, Kwaśniewska M i wsp. Wzory konsumpcji alkoholu - studia porównawcze dla krajów Europy Środkowej i Wschodniej uczestniczących w projekcie badawczym Bridging East-West Health Gap. W: Postępy w profilaktyce przewlekłych chorób niezakaźnych. Materiały IV Seminarium CINDI WHO. Łódź 2000, [20] National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism, Alcohol Alert nr 2: Alcohol and Aging, [21] Sierosławski J, Bukowska B. Substancje psychoaktywne. Postawy i zachowania. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w Łodzi w 2004 r. PARPA [22] Shiffman S, Balabanis M. Associations between alcohol and tobacco. In: Fertig J.B., Allen J.P. Alcohol and Tobacco: From Basic Science to Clinical Practice. NIAAA Research Monograph No 30, NIH Pub. No Washington, DC: Supt. of Docs., U. S. Govt. Print.Off.,1995;17-36.
10 200 [23 ] Pamell S, West J, Chen W. Nicotine decreases blood alcohol concentrations adult rats: a phenomenon potentially related to gastric function. Alcoholism Clin. Exp. Res. 2006; 30; [24] Feselmayer S, Beiglöck W. Odzwyczajanie od palenia a uzależnienie od alkoholu. Alkoholizm i Narkomania 2000;13; [25] National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism, Alcohol Alert nr 39: Alcohol and Smoking, [26] Woronowicz BT. Alkohol w wieku podeszłym. Alkoholizm i Narkomania 2005; 18; 133. [27] Sierosławski J. Substancje psychoaktywne - postawy i zachowania Polaków. W: Alkohol a społeczeństwo. Postawy a zachowania Polaków wobec alkoholu i problemów alkoholowych. Alkohol a zdrowie, nr 30. PARPA [28] Durazzo T., Gaździński S, Banys P et al. Cigarette smoking exacerbates chronic alcohol induced brain damage: a preliminary matabolite imaging study. Alcoholism Clin. Exp. Res. 2004; 28; [29] Meyerhoff D, Tizabi Y, Staley J et al. Smoking comorbidity in alcoholism; nerobiological and neurocognitive consequences. Alcoholism Clin. Exp. Res. 2006; 30; [30] Hughes JR. Clinical implications of the association between smoking and alcoholism. In; Alcohol and Tobacco: From Basic Science to Policy: NIAAA Research Monograph 30. Edited by Ferting J., Fuller R. Washington, DC, US Government Printing Office 1988; [31] Drobes DJ. Concurrent alcohol and tobacco dependence. Mechanisms and treatment. Alcohol. Res. Heath. 2002; 2; [32] Sobell LC, Cunningham JA, Sobell MB. Recovery from alcohol problems with and with treatment: Prevalence in two population surveys. Am. J. Public Health 1996;86; Zrecenzowano/Reviewed Zatwierdzono do druku/accepted
Jerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski 2, Jan Pilch 2, Brunon Zemła 3, Włodzimierz Dziubdziela 4, Wirginia Likus 5, Grzegorz Bajor 5 STRESZCZENIE
Czynniki ryzyka związane ze stylem i jakością życia a częstość zachorowań na nowotwory złośliwe górnych dróg oddechowych w mikroregionie Mysłowice, Imielin i Chełm Śląski Jerzy Stockfisch 1, Jarosław Markowski
Bardziej szczegółowoozpoznawanie uzależnień od alkoholu i tytoniu wśród osób starszych
P R A C A O R Y G I N A L N A Grażyna Puto, Bożena Targosz, Iwona Repka, Lucyna Ścisło, Zofia Musiał Zakład Pielęgniarstwa Klinicznego, Instytut Pielęgniarstwa i Położnictwa, Wydział Nauk o Zdrowiu, Uniwersytet
Bardziej szczegółowopalenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu
Kurpas Probl Hig D i Epidemiol wsp. Poziom 2013, spożycia 94(4): alkoholu 757-761i palenia tytoniu wśród studentów Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu 757 Poziom spożycia alkoholu i palenia tytoniu wśród
Bardziej szczegółowoAlkohol- wzorce konsumpcji, postawy, zachowania i stereotypy w województwie świętokrzyskim
Alkohol- wzorce konsumpcji, postawy, zachowania i stereotypy w województwie świętokrzyskim W miesiącu listopadzie i grudniu 2005 r. na zlecenie Zarządu Województwa Świętokrzyskiego zostały przeprowadzone
Bardziej szczegółowoBadanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej
Badanie GATS w Polsce Rezultaty i wnioski dla polityki zdrowotnej XIV Konferencja Naukowa im. F. Venuleta Tytoń albo Zdrowie TWP Wszechnica Polska Warszawa, 09.12.2011 Ostatnia aktualizacja: 09.08.2011
Bardziej szczegółowoWnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku
Wnioski z badań przeprowadzonych w 2007 roku 1. Problemy związane z piciem alkoholu, używaniem narkotyków i przemocą rówieśniczą w szkole w ocenie uczniów. Palenie papierosów: Wśród uczniów klas szóstych
Bardziej szczegółowoSpożycie alkoholu w Polsce w 2012 r. Raport z badania. Spożycie alkoholu w Polsce w 2012 r. Raport z badania.
Spożycie alkoholu w wybranych krajach UE* Portugalia Włochy Węgry Średnia UE 58% 42% 61% 39% 65% 35% 24% Holandia Szwecja Dania 76% 12% 10% 7% 88% 90% 93% Pijący Abstynenci *źródło: dane z badania Eurobarometr
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w 2009 i 2012 roku Przedstawione poniżej wyniki badań opracowano na podstawie: Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Ekspertyza oparta na wynikach ogólnopolskich badań
Bardziej szczegółowoGATS wyniki badania. Witold Zatoński, Krzysztof Przewoźniak, Jakub Łobaszewski, oraz Zespół Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów
GATS wyniki badania Witold Zatoński, Krzysztof Przewoźniak, Jakub Łobaszewski, oraz Zespół Zakładu Epidemiologii i Prewencji Nowotworów Zespół ZEiPN Mgr Magda Cedzyńska Mgr Jadwiga Cieśla Mgr inż. Kinga
Bardziej szczegółowopożycie alkoholu przez uczniów po 18. roku życia uczęszczających do warszawskich szkół ponadgimnazjalnych
P R A C A O R Y G I N A L N A Mariola Joanna Pietrzak, Zofia Sienkiewicz, Jacek Imiela Zakład Pielęgniarstwa Społecznego, Warszawski Uniwersytet Medyczny S pożycie przez uczniów po. roku życia uczęszczających
Bardziej szczegółowoStan zdrowia, problemy i potrzeby zdrowotne pracowników w kontekście struktury wieku i starzenia się
Stan zdrowia, problemy i potrzeby zdrowotne pracowników w kontekście struktury wieku i starzenia się Eliza Goszczyńska Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Instytut Medycyny Pracy im. prof.
Bardziej szczegółowo31 majaa - Światowy Dzień Bez Tytoniu. Każdy dzień może być dniem bez papierosa!
31 majaa - Światowy Dzień Bez Tytoniu Każdy dzień może być dniem bez papierosa! Każdy z nas ma wpływw na swoje zdrowie. Wiąże się to ze stylem życia, jaki prowadzimy, czyli ze sposobem, w jaki żyjemy.
Bardziej szczegółowoRak płuca wyzwania. Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie
Rak płuca wyzwania Witold Zatoński Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie w Warszawie Innowacje w leczeniu RAKA PŁUC ocena dostępności w Polsce Warszawa, 1 marca 14 Nowotwory główna przyczyna
Bardziej szczegółowoMłodzież Miasta Rzeszowa wobec problematyki przemocy w szkole, używania środków psychoaktywnych i uzależnień behawioralnych
Młodzież Miasta Rzeszowa wobec problematyki przemocy w szkole, używania środków psychoaktywnych i uzależnień behawioralnych Narkotyki, alkohol, papierosy dopalacze, przemoc czy problem istnieje w naszej
Bardziej szczegółowoWpływ zmiennych demograficzno-społecznych na palenie tytoniu i picie alkoholu przez osoby starsze
Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2016, Tom 22, Nr 4, 298 302 www.monz.pl PRACA ORYGINALNA Wpływ zmiennych demograficzno-społecznych na palenie tytoniu i picie alkoholu przez osoby starsze Grażyna Puto
Bardziej szczegółowoPalenie tytoniu w ma³ych gminach województwa ³ódzkiego
PRACE ORYGINALNE Ma³gorzata SUWA A 1 Wojciech DRYGAS 1,2 Kamila GWIZDA A 1 Palenie tytoniu w ma³ych gminach województwa ³ódzkiego Tobacco smoking in small communes of Lodz province 1 Katedra Medycyny Spo³ecznej
Bardziej szczegółowoWarszawa, sierpień 2012 BS/107/2012 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW
Warszawa, sierpień 2012 BS/107/2012 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW Znak jakości przyznany przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2012 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej
Bardziej szczegółowoCzy polska młodzież pali, pije, bierze?
Czy polska młodzież pali, pije, bierze? Wyniki badania ankietowego zrealizowanego przez CBOS w terminie 8-24 października 2008 r. na próbie N = 1 400 na zlecenie Krajowego Biura do spraw Przeciwdziałania
Bardziej szczegółowoGMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA ROK 2014
Załącznik do Uchwały Nr XXVIII.316.2013 Rady Miejskiej w Białej z dnia 30 grudnia 2013r. GMINNY PROGRAM PROFILAKTYKI I ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH ORAZ PRZECIWDZIAŁANIA NARKOMANII NA ROK 2014
Bardziej szczegółowoWarszawa, sierpień 2012 BS/107/2012 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW
Warszawa, sierpień 2012 BS/107/2012 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW Znak jakości przyznany przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2012 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej
Bardziej szczegółowo266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów
266 milionów dorosłych Europejczyków pije średnio dziennie alkohol w ilości nieprzekraczającej 20g (kobiety) lub 40g (mężczyźni), Ponad 58 milionów dorosłych (15 %) przekracza ten poziom; 20 milionów (6
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 520 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 520 SECTIO D 2005 Zakład Wychowania Zdrowotnego Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytet Szczeciński Kierownik prof. zw.
Bardziej szczegółowoWpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych
Wpływ alkoholu na ryzyko rozwoju nowotworów złośliwych Badania epidemiologiczne i eksperymentalne nie budzą wątpliwości spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko rozwoju wielu nowotworów złośliwych, zwłaszcza
Bardziej szczegółowoNawroty w uzależnieniach - zmiany w kontaktach z alkoholem po zakończeniu terapii
Sabina Nikodemska Rok: 1998 Czasopismo: Świat Problemów Numer: 6 (68) Celem niniejszego opracowania jest próba przyjrzenia się populacji tych pacjentów, którzy zgłaszają się do ambulatoryjnych placówek
Bardziej szczegółowoGrupa wysokiego ryzyka. Palenie a pneumokoki.
Grupa wysokiego ryzyka. Palenie a pneumokoki. Krzysztof Przewoźniak, Witold A. Zatoński Ostatnia aktualizacja: 13.07.2011 Palenie tytoniu w Polsce wg płci w latach 2009-2010 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10%
Bardziej szczegółowoSprawdź, czy Twoje picie jest bezpieczne zrób test AUDIT
Sprawdź, czy Twoje picie jest bezpieczne zrób test AUDIT TEST AUDIT Test Rozpoznawania Zaburzeń Związanych z Piciem Alkoholu. Test rekomendowany przez WHO 38. Przeczytaj dokładnie kolejne pytania. Zastanów
Bardziej szczegółowoRozpoznawanie problemów alkoholowych u osób w wieku powyżej 65 lat
Gerontologia Polska PRACA POGLĄDOWA tom 14, nr 4, 172 178 ISSN 1425 4956 Małgorzata Suwała, Andrzej Gerstenkorn Katedra Medycyny Społecznej i Zapobiegawczej Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Rozpoznawanie
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoTendencje w zakresie spożywania alkoholu
199 ACTA SCIENTIFICA ACADEMIAE OSTROVIENSIS Małgorzata Cichońska 1, Wioleta Nartowska 2, Dorota Kaczmarzyk 3, Sławomir Szemraj 4, Grzegorz Mazur 5 Tendencje w zakresie spożywania alkoholu Streszczenie
Bardziej szczegółowoCała prawda. o papierosach typu light
Cała prawda o papierosach typu light Czy warto wybierać papierosy typu light Czy informacje o mniejszej zawartości nikotyny i substancji smolistych zamieszczane na opakowaniach lekkich papierosów są wiarygodne?
Bardziej szczegółowoCzynniki ryzyka zaburzeń związanych z używaniem alkoholu u kobiet
Czynniki ryzyka zaburzeń związanych z używaniem alkoholu u kobiet Risk factors of alcohol use disorders in females Monika Olejniczak Wiadomości Psychiatryczne; 15(2): 76 85 Klinika Psychiatrii Dzieci i
Bardziej szczegółowo2. Wykonanie zarządzenia powierza się Sekretarzowi Miasta. 3. Zarządzenie wchodzi w życie z dniem podpisania.
ZARZĄDZENIE Nr 904/2018 PREZYDENTA MIASTA KRAKOWA z dnia 11.04.2018 r. w sprawie przyjęcia i przekazania pod obrady Rady Miasta Krakowa projektu uchwały Rady Miasta Krakowa w sprawie zmiany uchwały Nr
Bardziej szczegółowoWarszawa, marzec 2010 BS/36/2010 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW
Warszawa, marzec 2010 BS/36/2010 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 3 października 2008 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej
Bardziej szczegółowoJanusz Sierosławski UŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ W 2015 r.
Janusz Sierosławski UŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ W 215 r. EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH NA TEMAT UŻYWANIA ALKOHOLU I NARKOTYKÓW ESPAD Badanie zostało wykonane przez
Bardziej szczegółowoWyniki badań przeprowadzonych przez Centrum Onkologii w Warszawie wskazują,
CEL STRATEGICZNY PROGRAMU NA ROK 2014: Zmniejszanie zachorowań, inwalidztwa i zgonów wynikających z palenia tytoniu (choroby układu krąŝenia, nowotwory złośliwe, nienowotworowe choroby układu oddechowego,
Bardziej szczegółowoŹródło: Alcohol Alert, nr: 39, Styczeń 1998, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism.
tłum. Michal Sacewicz Rok: 1999 Czasopismo: Alkohol i Nauka Numer: 2 Źródło: Alcohol Alert, nr: 39, Styczeń 1998, National Institute on Alcohol Abuse and alcoholism. http://www.niaaa.nih.gov Szczegółowe
Bardziej szczegółowoPROBLEM UŻYWANIA ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ. BADANIA UCZNIÓW SZKÓŁ ŁÓDZKICH
PROBLEM UŻYWANIA ŚRODKÓW PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ. BADANIA UCZNIÓW SZKÓŁ ŁÓDZKICH Jan Chodkiewicz, Zygfryd Juczyński Zakład Psychologii Zdrowia Instytutu Psychologii Uniwersytetu Łódzkiego WSTĘP
Bardziej szczegółowoUżywanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w Lesznie
A Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w Lesznie Najważniejsze wyniki badań Ogólnopolskiego Stowarzyszenia RoPSAN Rodzice Przeciwko Sprzedaży Alkoholu Nieletnim zrealizowanych w 2012 roku
Bardziej szczegółowoEuropejski Tydzień Walki z Rakiem
1 Europejski Tydzień Walki z Rakiem 25-31 maj 2014 (http://www.kodekswalkizrakiem.pl/kodeks/) Od 25 do 31 maja obchodzimy Europejski Tydzień Walki z Rakiem. Jego celem jest edukacja społeczeństwa w zakresie
Bardziej szczegółowoProblem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej
Problem uzależnień w kontekście domów pomocy społecznej Jadwiga Fudała PARPA www.parpa.pl 1 Problemy wynikające ze spożywania alkoholu przez mieszkańców DPS zdrowotne (w tym zdrowotne konsekwencje spożywania
Bardziej szczegółowoStarzenie się jako proces demograficzny
Starzenie się jako proces demograficzny P R O C E S S T A R Z E N I A S I Ę Definicja Kirkwooda Starzenie się jest postępującym i uogólnionym uszkodzeniem funkcji organizmu, które prowadzi do utraty adaptacyjnej
Bardziej szczegółowoZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ ( )
ZAPROSZENIE NA BADANIA PROFILAKTYCZNE WYKONYWANE W RAMACH PODSTAWOWEJ OPIEKI ZDROWOTNEJ (2015-08-03) PROFILAKTYKA CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA ADRESACI - Osoby zadeklarowane do lekarza POZ, w wieku 35, 40, 45,
Bardziej szczegółowo, , POLACY I PAPIEROSY. CZY RESTRYKCYJNE PRAWO JEST SKUTECZNE? WARSZAWA, SIERPIEŃ 96
CBOS CENTRUM BADANIA OPINII SPOŁECZNEJ SEKRETARIAT ZESPÓŁ REALIZACJI BADAŃ 629-35 - 69, 628-37 - 04 621-07 - 57, 628-90 - 17 UL. ŻURAWIA 4A, SKR. PT.24 00-503 W A R S Z A W A TELEFAX 629-40 - 89 INTERNET:
Bardziej szczegółowoOgólnopolskie badanie ankietowe na temat postaw wobec palenia tytoniu
temat postaw wobec palenia tytoniu TNS Polska dla Głównego Inspektoratu Sanitarnego Z kim rozmawialiśmy? 10-15 lipca 2015 Próba: ogólnopolska, reprezentatywna próba 1004 mieszkańców Polski w wieku 15 i
Bardziej szczegółowoCzy dysfunkcje układu nerwowego predestynują do stosowania substancji psychoaktywnych?
Łaszek Probl Hig M i Epidemiol wsp. Czy 2010, dysfunkcje 91(3): układu 489-494 nerwowego predestynują do stosowania substancji psychoaktywnych? 489 Czy dysfunkcje układu nerwowego predestynują do stosowania
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 2005
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LX, SUPPL. XVI, 7 SECTIO D 5 1 Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pielęgniarstwa Higher State Vocational School
Bardziej szczegółowoCz. II. Metodologia prowadzonych badań. Rozdz. 1. Cele badawcze. Rozdz. 2. Metody i narzędzia badawcze. Celem badawczym niniejszego projektu jest:
Cz. II. Metodologia prowadzonych badań Rozdz. 1. Cele badawcze Celem badawczym niniejszego projektu jest: 1. Analiza zachowań zdrowotnych, składających się na styl życia Wrocławian: aktywność fizyczna,
Bardziej szczegółowoJanusz Sierosławski Instytut Psychiatrii i Neurologii UŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ SZKOLNĄ MIASTA WROCŁAW ESPAD
Janusz Sierosławski Instytut Psychiatrii i Neurologii UŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ MŁODZIEŻ SZKOLNĄ MIASTA WROCŁAW EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH NA TEMAT UŻYWANIA ALKOHOLU
Bardziej szczegółowoJanusz Sierosławski. Instytut Psychiatrii i Neurologii. MŁODZIEŻ A SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNE W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2015 r.
Janusz Sierosławski Instytut Psychiatrii i Neurologii MŁODZIEŻ A SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNE W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2015 r. EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH NA TEMAT UŻYWANIA ALKOHOLU
Bardziej szczegółowoURZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU
URZĄD STATYSTYCZNY W BIAŁYMSTOKU Opracowania sygnalne Białystok, marzec 2013 r. Kontakt: e-mail: SekretariatUSBST@stat.gov.pl tel. 85 749 77 00, fax 85 749 77 79 Internet: www.stat.gov.pl/urzedy/bialystok
Bardziej szczegółowoTRYB ŻYCIA I PRZYJMOWANE SUPLEMENTY DIETY raport z badania. Warszawa, Grudzień 2017
TRYB ŻYCIA I PRZYJMOWANE SUPLEMENTY DIETY raport z badania Warszawa, Grudzień 2017 O badaniu Grupa docelowa Próba Realizacja Metodologia All 20+ użytkownicy Internetu N=220 Grudzień 2017 CAWI (online)
Bardziej szczegółowoAnna Kłak. Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę
Anna Kłak Korzystanie z informacji dostępnych w Internecie z zakresu zdrowia i choroby przez osoby chore na alergię dróg oddechowych i astmę STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ Wstęp: Świadomość pacjentów
Bardziej szczegółowoLekarz wobec pacjenta palącego tytoń?
Lekarz wobec pacjenta palącego tytoń? Palenie jest najważniejszym, pojedynczym, możliwym do wyeliminowania czynnikiem odpowiedzialnym za szereg chorób i zgonów. Jest przyczyną większej liczby zgonów niż
Bardziej szczegółowoProjekt Prawa pacjenta Twoje prawa
Projekt Prawa pacjenta Twoje prawa Wyniki badania świadomości istnienia praw pacjenta wśród społeczeństwa polskiego w roku 2013 oraz analiza porównawcza z wynikami badania z 2008 r. Oba badania przeprowadził
Bardziej szczegółowoWpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu
Wpływ substancji psychoaktywnych na zdrowie kobiety i płodu Literatura Alkohol a zdrowie, Kobiety i alkohol, PARPA, Warszawa 1997. Alkohol a zdrowie, Pacjenci z problemami alkoholowymi w podstawowej opiece
Bardziej szczegółowoUżywanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w Lesznie
Pracownia Badawczo-Szkoleniowa A PERSPEKTYWA Używanie alkoholu i narkotyków przez młodzież szkolną w Lesznie Najważniejsze wyniki badań Pracowni Badawczo-Szkoleniowej PERSPEKTYWA zrealizowanych w 2015
Bardziej szczegółowo1 Por. Czapiński J., Panek T. (red.) (2011). Diagnoza społeczna [data dostępu ].
Dobrostan psychiczny oraz zdrowie Kategorię dobrostanu psychicznego i zdrowia można definiować na wiele sposobów. Na potrzeby tego badania postanowiono wybrać kilka wskaźników, które wprost lub pośrednio
Bardziej szczegółowoNARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA
NARODOWY FUNDUSZ ZDROWIA SZCZEGÓŁOWE MATERIAŁY INFORMACYJNE O PRZEDMIOCIE POSTĘPOWANIA W SPRAWIE ZAWARCIA UMÓW O UDZIELANIE ŚWIADCZEŃ OPIEKI ZDROWOTNEJ w rodzaju: programy profilaktyczne i promocja zdrowia
Bardziej szczegółowoWarszawa, czerwiec 2011 BS/70/2011 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW
Warszawa, czerwiec 2011 BS/70/2011 POSTAWY WOBEC PALENIA PAPIEROSÓW Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 13 stycznia 2011 roku Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej
Bardziej szczegółowoSTOŚCI ZABURZEŃ FUNKCJI SEKSUALNYCH U MĘŻCZYZN Z ŁAGODNYM ROZROSTEM STERCZA (BPH)
OCENA CZĘSTO STOŚCI ZABURZEŃ FUNKCJI SEKSUALNYCH U MĘŻCZYZN Z ŁAGODNYM ROZROSTEM STERCZA (BPH) / PM_L_0203 - SeFAl / Ocena wyników w programu epidemiologicznego chorych poddawanych leczeniu farmakologicznemu
Bardziej szczegółowoOCENA POZIOMU WIEDZY WŚRÓD MŁODZIEŻY AKADEMICKIEJ NA TEMAT SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH
ROCZN. PZH 2007, 58, NR 2, 453-458 EWA MĘDRELA-KUDER OCENA POZIOMU WIEDZY WŚRÓD MŁODZIEŻY AKADEMICKIEJ NA TEMAT SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH EVALUATION OF THE LEVEL OF STUDENTS KNOWLEDGE ABOUT PSYCHOACTIVE
Bardziej szczegółowoBadanie Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych oraz używania narkotyków wśród mieszkańców województwa łódzkiego zostało wykonane przez: Pracowni
Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych oraz używania narkotyków wśród mieszkańców województwa łódzkiego Badanie Rozpowszechnienie picia napojów alkoholowych oraz używania narkotyków wśród mieszkańców
Bardziej szczegółowomgr Dorota Lasota Wpływ alkoholu etylowego na ciężkość obrażeń ofiar wypadków komunikacyjnych Streszczenie Wstęp
mgr Dorota Lasota Wpływ alkoholu etylowego na ciężkość obrażeń ofiar wypadków komunikacyjnych Streszczenie Wstęp Wypadki komunikacyjne są istotnym problemem cywilizacyjnym, społecznym i medycznym. Są jedną
Bardziej szczegółowoOCENA ROZPOWSZECHNIENIA SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH WŚRÓD MŁODZIEŻY SZKOLNEJ MIASTA POZNANIA
Nowiny Lekarskie 2007, 76, 4, 322-326 WANDA HORST-SIKORSKA 1, JOLANTA SKALSKA-SADOWSKA 2 OCENA ROZPOWSZECHNIENIA SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH WŚRÓD MŁODZIEŻY SZKOLNEJ MIASTA POZNANIA EVALUATION OF PSYCHOACTIVE
Bardziej szczegółowoWprowadzenie. picia piwa, wina i wódki: kiedy badany pił ostatni raz dany napój, ile wówczas wypił i z kim pił.
Alkoholizm i Narkomania 2/19195 Barbara Wolniewicz-Grzelak Pracownia Profilaktyki Młodzieżowej "Pro-M" Instytut Psychiatrii i Neurologii BADANIE PICIA NAPOJÓW ALKOHOLOWYCH PRZEZ MŁODZIEŻ ARKUSZEM "PIWO-WINO-WÓDKA"
Bardziej szczegółowoŚwiatowy Dzieo Rzucania Palenia każdy trzeci czwartek listopada 17 listopada 2011 r. Szkodliwośd Palenia Tytoniu
Światowy Dzieo Rzucania Palenia każdy trzeci czwartek listopada 17 listopada 2011 r. ogólnokrajowa kampania społeczna dla osób palących; tysiące palaczy starają się wytrwad ten jeden dzieo w niepaleniu,
Bardziej szczegółowo5 poziom PRK a potrzeby gospodarki i społeczeństwa wiedzy
5 poziom PRK a potrzeby gospodarki i społeczeństwa wiedzy Seminarium Poziom 5 Polskiej Ramy Kwalifikacji: rynek pracy i regulacje ustawowe Prof. Ewa Chmielecka (na podstawie prezentacji I. Kotowskiej i
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska
WYKŁAD 3 Agnieszka Zembroń-Łacny, Anna Kasperska Narodowego Programu Zdrowia na lata 2007-2015: zjednoczenie wysiłków społeczeństwa i administracji publicznej prowadzące do zmniejszenia nierówności i poprawy
Bardziej szczegółowoWiedza i zachowania zdrowotne mieszkańców Lubelszczyzny a zmienne demograficzno-społeczne.
Michał Nowakowski Zakład Socjologii Medycyny i Rodziny Instytut Socjologii Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Luiza Nowakowska Samodzielna Pracownia Socjologii Medycyny Katedra Nauk Humanistycznych Wydziału
Bardziej szczegółowoJanusz Sierosławski. Instytut Psychiatrii i Neurologii. ODZIEŻ W 2011 r.
Janusz Sierosławski Instytut Psychiatrii i Neurologii UŻYWANIE SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNYCH PRZEZ MŁODZIEM ODZIEŻ W 11 r. EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH NA TEMAT UŻYWANIA ALKOHOLU I NARKOTYKÓW
Bardziej szczegółowoIV. Termin składania ofert Oferty należy składać w Wydziale Kultury i Spraw Społecznych Urzędu Miasta Zamość w terminie do dnia 6 maja 2014 r.
Załącznik do Zarządzenia nr 74/2014 Prezydenta Miasta Zamość z dnia 9 kwietnia 2014 r. Zasady finansowania realizacji zadania ujętego w Miejskim Programie Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych
Bardziej szczegółowoNegatywne wzorce zachowań studentów. Część I. Konsumpcja alkoholu i stosowanie substancji psychoaktywnych
114 Probl Hig Epidemiol 2011, 92(1): 114-119 Negatywne wzorce zachowań studentów. Część I. Konsumpcja alkoholu i stosowanie substancji psychoaktywnych Negative behavior patterns of students. Part I. Consumption
Bardziej szczegółowoPodsumowanie Styl życia Czynnikami behawioralnymi Subiektywna ocena stanu zdrowia fizycznego i psychicznego.
Podsumowanie Styl życia odgrywa współcześnie bardzo ważną rolę w etiologii większości chorób przewlekłych w krajach uprzemysłowionych. Czynnikami behawioralnymi, które mają największy wpływ na zdrowie
Bardziej szczegółowoŹródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011)
Źródło informacji - Stan Zdrowia Ludności Polski w 2009 r. (GUS 2011) Nie istnieje jedna, powszechnie uznana definicja niepełnosprawności. Definicja stosowana przez WHO przyjmuje, że do osób niepełnosprawnych
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoProfilaktykę dzielimy na:
Profilaktykę dzielimy na: Pierwotną - zapobieganie nowotworom złośliwym Podstawowym problemem jest zidentyfikowanie czynników rakotwórczych oraz poznanie mechanizmów ich działania Obecnie ponad 80% wszystkich
Bardziej szczegółowoZachowania zdrowotne kobiet w ciąży Picie alkoholu
Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży Picie alkoholu prof. dr hab. Marcin Wojnar mgr Marek Fudała, Krzysztof Brzózka Katedra i Klinika Psychiatryczna, Warszawski Uniwersytet Medyczny Państwowa Agencja Rozwiązywania
Bardziej szczegółowoNierówności w zdrowiu spowodowane paleniem tytoniu. Witold Zatoński Warszawa, 16 listopada 2011
Nierówności w zdrowiu spowodowane paleniem tytoniu Witold Zatoński Warszawa, 16 listopada 2011 Palenie tytoniu wywołuje w Europie, więcej szkód zdrowotnych niż alkohol, nadciśnienie tętnicze, otyłość,
Bardziej szczegółowoSocjokulturowe aspekty spożycia alkoholu w Polsce
Socjokulturowe aspekty spożycia alkoholu w Polsce Dr hab. n. med. Maciej Pilecki Klinika Psychiatrii Dzieci i Młodzieży Katedry Psychiatrii UJ CM Za panowania Augusta III kraj cały nie wytrzeźwiał jeszcze
Bardziej szczegółowoMotywy picia alkoholu a zachowania problemowe młodzieży
remedium Profilaktyka problemowa i promocja zdrowia psychicznego 2013 luty Motywy picia alkoholu a zachowania problemowe młodzieży Joanna Mazur W badaniach uwarunkowań picia alkoholu przez młodzież coraz
Bardziej szczegółowoRaport z badania Woda butelkowana - zwyczaje. przeprowadzone dla Krajowa Izba Gospodarcza Przemysł Rozlewniczy przez PBS DGA
Raport z badania Woda butelkowana - zwyczaje przeprowadzone dla Krajowa Izba Gospodarcza Przemysł Rozlewniczy przez PBS DGA Sopot, maj 00 Charakterystyka badania Projekt: Zleceniodawca: Wykonawca: Woda
Bardziej szczegółowoI. Wprowadzenie Aby zapewnić porównywalność wyników badań Picie alkoholu i używanie narkotyków przez młodzież szkolną w województwie mazowieckim reali
Picie alkoholu i używanie narkotyków prpep młodpież spkolną w wojewódptwie mapowieckim Raport porównawcpy Warspawa-Sopot I. Wprowadzenie Aby zapewnić porównywalność wyników badań Picie alkoholu i używanie
Bardziej szczegółowoAspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce projekt PolSenior
Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce projekt PolSenior PBZ-MEIN-9/2/2006 Odsetek osób w wieku 65+ i 80+ w Polsce w latach 1980-2035 25 20 15 10 5 0
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoPATOLOGIE SPOŁECZNE ALKOHOLIZM, NIKOTYNIZM, NARKOMANIA. OPRACOWANIE: Karolina Gajdosz Agnieszka Wańczyk
PATOLOGIE SPOŁECZNE ALKOHOLIZM, NIKOTYNIZM, NARKOMANIA OPRACOWANIE: Karolina Gajdosz Agnieszka Wańczyk ALKOHOLIZM Alkoholizm - nazywany jest również zespołem uzależnienia od alkoholu, chorobą alkoholową
Bardziej szczegółowoRZUĆ PALENIE RAZEM Z NAMI! Wdychasz, wydychasz, nic nie masz a zdychasz!
RZUĆ PALENIE RAZEM Z NAMI! Wdychasz, wydychasz, nic nie masz a zdychasz! Dlaczego palenie papierosów jest szkodliwe? Koncerny tytoniowe dodają do tytoniu wiele substancji konserwujących, aromatów o nie
Bardziej szczegółowoAgencja Oceny Technologii Medycznych
Agencja Oceny Technologii Medycznych Opinia Prezesa Agencja Oceny Technologii Medycznych nr 16/2013 z dnia 21 stycznia 2013 r. o projekcie programu Terapia Dzieci i Młodzieży Uzależnionej od Alkoholu i
Bardziej szczegółowoZałącznik nr 1 do zarządzenia Nr 53/2006 Prezesa Narodowego Funduszu Zdrowia. Program profilaktyki chorób układu krążenia
Program profilaktyki chorób układu krążenia 1 I. UZASADNIENIE CELOWOŚCI WDROŻENIA PROGRAMU PROFILAKTYKI CHORÓB UKŁADU KRĄŻENIA, zwanego dalej Programem. 1. Opis problemu zdrowotnego. Choroby układu krążenia
Bardziej szczegółowoPalenie tytoniu wśród kobiet powyżej 30. roku życia w Małopolsce
PRACA ORYGINALNA Jadwiga Rachtan 1, Andrzej Sokołowski 1,2 1 Pracownia Epidemiologii, Centrum Onkologii, Instytut im. M. Skłodowskiej-Curie, Oddział w Krakowie Kierownik: prof. nadzw. dr hab. n. med. J.
Bardziej szczegółowoStruktura wieku Pod względem wieku społeczeństwa dzielimy najczęściej na: dzieci, młodzież i dorosłych osoby starsze
Zróżnicowanie demograficzne społeczeństw Poziom podstawowy Struktura wieku Pod względem wieku społeczeństwa dzielimy najczęściej na: dzieci, młodzież i dorosłych osoby starsze Struktura wieku zależy głównie
Bardziej szczegółowoWarsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją
Warsztaty Ocena wiarygodności badania z randomizacją Ocena wiarygodności badania z randomizacją Każda grupa Wspólnie omawia odpowiedź na zadane pytanie Wybiera przedstawiciela, który w imieniu grupy przedstawia
Bardziej szczegółowoPALENIE A PROKREACJA I POLITYKA LUDNOŚCIOWA
XIV konferencja Tytoń albo Zdrowie im. prof. F. Venuleta Warszawa 8 9 grudnia 2011 roku VI sesja plenarna Społeczne wymiary działalności antytytoniowej w latach 1991-2011: polityka ludnościowa, edukacja.
Bardziej szczegółowoANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 232 SECTIO D 2003
ANNALES UNIVERSITATIS MARIAE CURIE-SKŁODOWSKA LUBLIN - POLONIA VOL.LVIII, SUPPL. XIII, 232 SECTIO D 2003 *Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Białej Podlaskiej Instytut Pedagogiki i Pielęgniarstwa 21-500
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoESPAD. EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH NA TEMAT UśYWANIA ALKOHOLU I NARKOTYKÓW. Janusz Sierosławski
Janusz Sierosławski Instytut Psychiatrii i Neurologii MŁODZIEś A SUBSTANCJI PSYCHOAKTYWNE W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM W 2015 r. EUROPEJSKI PROGRAM BADAŃ ANKIETOWYCH W SZKOŁACH NA TEMAT UśYWANIA U
Bardziej szczegółowoScena narkotykowa Część I - Epidemiologia
Scena narkotykowa Część I - Epidemiologia Michał Kidawa Centrum Informacji o Narkotykach i Narkomanii KBPN Urząd Dzielnicy Ochota 01.10.2010 Warszawa Epidemiologia zjawiska używania narkotyków oraz narkomanii
Bardziej szczegółowoNarodowy Test Zdrowia Polaków
Raport z realizacji projektu specjalnego MedOnet.pl: Narodowy Test Zdrowia Polaków Autorzy: Bartosz Symonides 1 Jerzy Tyszkiewicz 1 Edyta Figurny-Puchalska 2 Zbigniew Gaciong 1 1 Katedra i Klinika Chorób
Bardziej szczegółowowww.stat.gov.pl/bydgosz
W niniejszym opracowaniu zaprezentowano informacje o ludności faktycznie zamieszkałej według grup wieku w powiatach, miastach na prawach powiatu oraz całym województwie w 2012 r. w odniesieniu do 2005
Bardziej szczegółowoWPŁYW ALKOHOLU NA ORGANIZM CZŁOWIEKA
RODZAJE ALKOHOLU alkohol metylowy (znany także pod nazwami spirytus drzewny i karbinol najprostszy, trujący dla człowieka związek organiczny z grupy alkoholi) ; alkohol etylowy (napój alkoholowy); gliceryna
Bardziej szczegółowo