Michał Suchecki maj 2014 Amatorska obróbka odwracalna cz. b. taśm filmowych Część 5 Przeterminowane taśmy czarno - białe Przy kupnie starej przeterminowanej taśmy ponosimy pewne ryzyko - taśma może nie nadawać się do filmowania. Z drugiej strony koszt jest wyraźnie niższy niż taśmy nowej a przy kamerze 16 mm zużywamy jej sporo. Dla ósemek różnica jest mniejsza, ale też można spróbować. Na zakup czarno - białej taśmy, odwracalnej lub negatywu, najlepiej zdecydować się gdy: - jest to większa ilość jednej partii, kilka ładunków dziennych lub puszki po 120 m i więcej; - opakowania są fabrycznie zamknięte; - taśmy były przechowywane w odpowiednich warunkach, najlepiej w lodówce przy + 4 0 C. Ostatni warunek jest trudny do sprawdzenia i możemy polegać tylko na informacji od sprzedającego. Oczywiście zakup większej partii taśmy to większe ryzyko, ale zakup jednej szpulki i tak nie ma sensu. Nawet przy realizacji minutowego filmu gdy przeglądamy obrobiony materiał często okaże się konieczne powtórzenie niektórych ujęć, zmiana ujęcia, brak dubli potrzebnych przy montażu itp. By uniknąć szukania wtedy drugiej rolki kupujmy minimum po dwie. Przeterminowane taśmy cz. b. trzeba sprawdzić i przetestować by używając ich uzyskać możliwie najlepszy obraz, co dość często się udaje. Najtrudniej o dobry obraz przy taśmach wysokoczułych, jak ORWO UP27. Czym niższa znamionowa czułość taśmy tym większe szansa na niezły obraz. Jakikolwiek test taśmy filmowej wymagał nakręcenia próbnych zdjęć i zużycia pewnej jej ilości. Najwięcej przy ładunkach dziennych na szpulkach gdzie każde ich założenie do kamery zaświetla długie końcówki, mniej przy kasetach ładowanych w ciemni. Ale i tak będą to metry taśmy, do pół szpulki. Przy taśmach 2 x 8 mm trudno nakręcić mniej niż szpulkę. Do zdjęć na przeterminowanej taśmie trzeba przyjąć jakąś jej czułość i filmować z różnymi przysłonami. Po obróbce można ocenić poprawkę na spadek czułości taśmy. Jeśli kupiliśmy różne przeterminowane taśmy do każdej ich partii musimy zrobić zdjęcia próbne. W sumie nakręcimy wiele metrów, wiele metrów obrobimy a wyniki testów mogą nie być jednoznaczne. Wpadłem na pomysł użycia do testów aparatów na filmy szerokości 16 mm, często nazywanych szpiegowskimi. Przeważnie są to aparaty na fabryczne kasetki 110, większość ma automatykę naświetlania ustawianą wycięciami kasetki itp. Takie nie nadają się do proponowanych testów bo musimy ustawić potrzebne czasy migawki i dowolną przysłonę. Wśród nich są jednak wyjątki, aparaty: Wega, Kijev 30, Kiev 30M i Kiev 303. Wszystkie są czysto mechaniczne. Mają ustawianie ostrości od 0,5 metra. Ustawienie przysłony: 3,5; 4; 5,6; 8 i 11, bez wartości połówkowych. Migawki o czasach 1/30; 1/60 i 1/200 sek. Jedynie ostatni model Kiev 303 ma typowy ciąg czasów migawki, 1/30 do 1/250 sek. A co najważniejsze używamy w nich kasetek rozbieralnych, przewidzianych do samodzielnego ładowania taśmą 16 mm bez perforacji. Na ładunku o długości 45 cm zrobimy 17 klatek 13 x 17 mm, ładunek 65 cm da 25 zdjęć. Nic nie stoi na przeszkodzie by do kasetek ładować dowolne taśmy o szerokości 16 mm. Przesuw taśmy nie wymaga żadnej perforacji i żadna nie blokuje aparatu, prócz uszkodzeń perforacji. Co prawda perforacja będzie częściowo wchodzić na brzegi zdjęć ale przy testach w niczym to nie przeszkadza. W komplecie z aparatem są dwie kasetki. W razie potrzeby kolejne można dokupić np. na giełdzie Foto. Wszystkie są takie same i pasują do wymienionych aparatów.
Kasetki ładujemy w ciemni około 50 cm odcinkami testowanych taśm. Przy większej ich ilości warto kasetki ponumerować gdyż taśmy z taką samą perforację mogą nie mieć naświetlonych oznaczeń. Przy ładunkach z puszek 120 m nie ma problemu, odcinamy z początku pół metra i nawijamy do kasetki. Można pominąć fragment z dziurkowanymi oznaczeniami. Pewnym problemem mogą być ładunki dzienne 30,5 m na szpulkach. Jeśli są fabrycznie zamknięte to początek nie jest zaświetlony. Jednak gdy ktoś zajrzał do pudełka to początkowe zwoje będą zaświetlone. Nie zmniejsza to użyteczności taśmy, ładując ją do kamery końcówki i tak zaświetlimy. Jednak dla pewności testu trzeba na przewijarce szpulkę przewinąć, odciąć kawałek z końca taśmy i zwinąć powtórnie. Podobnie przy ładunkach 2 x 8 i 2 x S8 mm, jeśli były otwierane musimy użyć końców taśmy. Będzie to trudniejsze bo do szpuleczek 2 x 8 mm nie ma przewijarek, trzeba dopasować posiadaną. Kolejna zaleta testów z wykorzystaniem zdjęć to obróbka. Wystarczy koreks fotograficzny i małe ilości kąpieli. Niektóre koreksy miały ustawienie szpul na 16 mm. Mój (Krokus) nie miał ale przerobiłem jedną szpulkę na szerokość 16 mm. Spirale mają ponad 170 cm więc na szpulkę wejdą 3 próbki. Trzeba tylko kolejne nacinać i zaczepiać by nie weszły na siebie (jak ładunki 120 ). Na zdjęciu widać jeszcze jeden element - tablicę z pięcioma polami różniącymi się jasnością. Pierwsze pole (ozn. 8) jest białe a kolejne o stopniu zaczernienia (gęstości optycznej) tak dobranym by dawać zmianę jasności równą 1 działce światłomierza. Sposób wykonania tej tablicy jest opisany w książce Jana Piechury Obróbka filmu odwracalnego wydanej w 1974 roku przez Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe. Co ciekawsze jest to oryginał tablicy wykonany przez autora. Przetrwał 40 lat i nadal nadaje się do użycia - kolejne pola dają 2 krotną zmianę wskazań światłomierza. Oczywiście można użyć dostępnych teraz tablic, byle miały szare pola różniące się jasnością o znaną wielkość. Do testu wystarcza 5 pól o dwukrotnych zmianach jasności. Testowe zdjęcia robimy przy dziennym świetle, ale nie w ostrym słońcu. Aparacik nie ma gniazda statywu, kładziemy go na głowicy statywu po wyjęciu śruby. Pozwoli to na prostopadłe ustawienie w odległości pół metra od tablicy i zbliżony kadr wszystkich zdjęć. Teraz światłomierzem używanym przy filmowaniu mierzymy padające na tablicę światło (pomiar z mleczną nakładką) i zapisujemy ile działek wskazał. Ustawiamy 1/30 sek i wykonujemy serię zdjęć z kolejnymi przysłonami, 3,5; 4; 5,6; 8; 11. Zmieniamy czas na 1/60 sek i powtarzamy serię. Na koniec, przy przysłonie 11, robimy kolejne zdjęcia skracając czas migawki na 1/125 i 1/250, lub tylko 1/200 sek - zależnie od aparatu. Zrobiliśmy 11 lub 12 zdjęć. Teraz przepuszczamy dwie puste klatki a na pozostałej części możemy zrobić zdjęcia nie tablicy ale jakiegoś widoku (pamiętać o przestawieniu ostrości). Przed każdą serią zmierzyć oświetlenie i gdy uległo zmianie zanotować. Musimy zapisać: oświetlenie, migawkę i przysłonę dla każdego zdjęcia. Gdy mamy kilka taśm do testowania wymieniamy kasetki i powtarzamy serię. Pamiętać o zmierzeniu oświetlenia dla kolejnych próbek taśm. Jeśli na testowanych taśmach zamierzamy kręcić we wnętrzach przy sztucznym świetle warto zrobić test przy takim oświetleniu. Tablicę oświetlamy źródłami światła jakich użyjemy przy filmowaniu, np. halogeny, i mierzymy padające światło zapisując wskazanie światłomierza i numer próbki. Naświetlone zdjęcia obrabiamy używając obróbki odwracalnej, takiej samej jak do wszystkich taśm filmowych. W mniejszym koreksie fotograficzny dla zachowania identycznej obróbki wykonujemy podczas obróbki i płukań podobne ruchy szpulą. Płukań nie skracamy, można jedynie skrócić płukanie końcowe do 10 minut. Wbrew temu co napisałem nie mając dziś ciemni i możliwości obróbki testowe zdjęcia wywołałem na mocny negatyw. Na tych przykładach mogę pokazać sposób oceny taśmy i określenia jej obecnej światłoczułość, choć wynik może być nieco inny niż przy obróbce odwracalnej.
Naświetliłem próbki trzech taśm: 1 - taśma ORWO NP 55 16 mm 2 - taśma ORWO UP 32 16 mm 3 - mikrofilm negatywowy FOTON 16 mm Już po obróbce było widać że taśma NP 55 nie nadaje się do użytku. Cała zaświetlona, jakby z bardzo silnym zadymieniem i dużym ziarnem. Puszka fabrycznie zaklejona plastrem, ale kiedyś odwinięto z niej około 30 metrów. Mimo to były na niej ledwo widoczne po zeskanowaniu ślady naświetlonego obrazu. Przypuszczam że puszkę otwarto nie w zupełnej ciemności lub przy jakimś nie pasującym i zbyt silnym świetle lampy ciemniowej (ciemno-oliwkowe). Najbezpieczniej nauczyć się pracować z taśmami w całkowitej ciemności. Wtedy, niezależnie od rodzaju taśmy, unikamy niespodzianek bądź pomyłek. Na taśmie ORWO UP32 otrzymałem przykładowe klatki: (skany bez korekcji, perforacja = 100% czerni) - na klatce 2 (z prawej) pola 2,8, 4, 5,6 są za jasne - klatka prześwietlona - na klatce 3 wszystkie pola są wyraźnie różne - klatka dobrze naświetlona - na klatce 4 pola 2 i 2,8 zlewają się a pole 8 jest jasno szare - klatka niedoświetlona Dobra klatka 3 była naświetlana 1/30 sek przy przysłonie 5,6. Światłomierz wskazywał 16,5 działki. Posługujemy się nim teraz jakby odwrotnie - ustawiamy czas i przysłonę a następnie oświetlenie 16,5 działki co wskaże nam czułość taśmy = 17 DIN. Dwie klatki widoku z balkonu na taśmie UP32. Klatka 14 jest prawidłowo naświetlona. Przy tych zdjęciach światłomierz wskazywał 17,5 działki. Ustawienie czasu, przysłony i oświetlenia na światłomierzu daje taką samą czułość 17DIN. Zdjęcia były robione przy dziennym świetle w średnio pochmurny dzień. Oceniając tylko klatki widoku uznalibyśmy zdjęcie 14 za troszkę ciemne. Zdjęcia tablicy pozwalają na dokładniejszy wybór klatki i ustalenie światłoczułości taśmy. Oglądamy też dokładnie klatki nie naświetlone, te opuszczone. Gdy są czyste, bez żadnych plamek, czarnych lub białych punktów, smug i innych brudów wtedy całą partię taśmy uznajemy za dobrą do filmowania, z czułością ustaloną na 17 DIN (40 ASA). Testowe klatki najlepiej oceniać wyświetlane z rzutnika przezroczy. Do ramek wkładamy po dwie klatki maskując brzegi czarnym papierem. Bez maski jasne białe pasy utrudniają ocenę obrazu na klatkach. Gdy nie mamy rzutnika używamy przeglądarki do przezroczy lub choć lupy podświetlając oglądane klatki.
Ważne jest utrzymanie możliwie takich samych wszystkich parametrów testu jak przy filmowaniu. Ten sam światłomierz i sposób pomiaru oświetlenia, ta sama obróbka. Zakładamy że skale przysłon aparatu i kamery są tak samo dokładne. Znamy też czasy migawki naszej kamery dla używanych prędkości filmowania. Typowo, przy sektorze migawki 180 O, będzie to 1/32 (1/30) sek dla 16 kl/sek i 1/48 (1/50) sek dla 24 kl/sek. Dane te powinny być w instrukcji kamery. Pamiętajmy że przy zdjęciach poklatkowych czasy ulegają wydłużeniu. Dla mikrofilmu negatywowego FOTON otrzymałem przykładowe klatki: (skanowane jak poprzednie) - na klatkach 1 i 2 pola 5,6 i 8 zlewają się, oba są białe - klatki prześwietlone - na klatce 3 pola 5,6 i 8 już są rozróżnialne ale 5,6-4 - 2,8 są za jasne - klatka prześwietlona - na klatce 4 wszystkie pola są najbliższe oryginałom na tablicy - klatka dobrze naświetlona Nieco inny wygląd pól tablicy niż na taśmie UP32 wynika z większego kontrastu mikrofilmu. Po ustawieniu na światłomierzu czasu 1/30 sek, przysłony 8 i oświetlenia 18,5 działki otrzymujemy światłoczułość taśmy = 14 DIN. Nie jest to typowa taśma filmowa ale zapas mikrofilmu początkowo przewidziany do kopiowania filmów. Czyste klatki nie mają żadnych brudów więc można na niej filmować. Taśma jest ortochromatyczna i może być przydatna przy realizacji filmów przypominających epokę starego kina. Dzięki rozdzielczości ponad 200 linii/mm i większemu kontrastowi nadaje się do filmowania plansz tytułowych i wszelkich grafik, np. filmów rysunkowych. Wszystkie negatywy czarno - białe można obrabiać w procesie odwracalnym. Trzeba wtedy wykonać opisane testowe zdjęcia i określić czułość taśmy, może być inna niż przy obróbce negatywowej. Pozytywowy obraz będzie dobry na wszystkich materiałach dających gęstość optyczną 2. Na przykład taśma ORWO NP55 obrabiana odwracalnie dawała bardzo ładny obraz, równie dobry choć nieco inny niż z taśmy UP21. Stosując do wszystkich taśm jedną własną obróbkę odwracalną i wykonując testy dla nieznanych lub przeterminowanych taśm pracujemy trochę jak wytwórnie filmowe w których każda partia materiału była przed zdjęciami sprawdzana i obrabiana. Daje nam to, z reguły, zdjęcia zgodne z oczekiwanymi. Odstępstwa od przyjętej obróbki wymaga tylko sytuacja gdy mamy taśmę naświetloną kilkanaście lat temu a teraz ją obrabiamy. Ponieważ była naświetlana według fabrycznej czułości to uzyskanie jakiegoś czytelnego obrazu wymaga innego (dłuższego) pierwszego wywołania. Przygotowujemy wywoływacz ORWO 829 (części 3 i 4 opisu) z dwoma zmianami: - na 1 litr dajemy 8 g bromku potasu (zamiast 6 g) - na 1 litr dajemy 3,5 g rodanku potasu (zamiast 6 g) Większa ilość antyzadymiacza i mniejsza ilość rodanku potasu pozwala przedłużyć czas pierwszego wywołana do 9-11 minut (20 0 C). To wyciągnie z filmu wszystko co naświetlone przetrwało kilkanaście lat. Ciąg dalszy obróbki bez żadnych zmian w pozostałych kąpielach i czasach operacji. Butelkę z tym wywoływaczem wyraźnie oznaczyć by uniknąć pomyłek! Podobny zabieg można stosować do przeterminowanych taśm o wyższej czułości, np. ORWO UP27, gdy zależy nam na maksymalnej czułości. Grozi to jednak większym ziarnem i szarym obrazem. Efekty będą gorsze niż przy naświetlaniu taśmy zgodnie z testem wykazującym np. 23 DIN i normalnej obróbce. Zrobiłem tylko testy taśm 16 mm ale identyczne można wykonać dla taśm 2 x 8 i 2 x S8 mm. Pokrzywdzenie są jedynie użytkownicy kamer Super 8 mm w kasetkach. Taśmy szerokości 8 mm nie ma jak załadować do opisanych aparacików, zostaje zrobienie testu kamerą na kasetce S8 mm.
Dla posiadaczy kamer 16 mm wybór taśm jest większy niż dla ósemek. Oprócz przewidzianych do filmowania można eksperymentować z dowolnymi taśmami dającymi założyć się do kamery, jak mikrofilm negatywowy, taśmy negatywu dźwięku i tym podobne. Po testowych zdjęciach i własnej obróbce łatwo ocenimy czułość, przydatność i możliwości danej taśmy. Trudna do sprawdzenia jest jedynie barwoczułość taśmy, barwoślepa, orto lub panchromatyczna. Nie robiłem testów z fotografowaniem barwnych plansz. Kierujemy się opisami na opakowaniu, np. mikrofilm jest oznaczony jako ortochromatyczny. Taśma negatywowa dźwięku optycznego raczej nie będzie panchromatyczna itp. W razie potrzeby można większość taśm odwracalnych wywołać jako negatyw. Musimy jednak przeprowadzić prosty test sprawdzający czy taka obróbka jest możliwa. Test robimy w normalnym oświetleniu, nie w ciemni. Wybrałem trzy przykładowe taśmy: - wschodnia Agfa (przed zmianą nazwy na ORWO), Isopan F - FOTON, taśma Fotopan 50R - ORWO, taśma UP21. Wystarczy z końcówki każdej taśmy uciąć 2-3 centymetry, ich zaświetlenie nie ma znaczenia. W małej ilości wody rozpuszczamy odrobinę zasady, np. węglanu sodu. W niej przez kilka minut moczymy próbki taśm. Niektóre barwniki warstw przeciwodblaskowych rozpuszczają się podczas wywołania. Zasadowa kąpiel udaje wywoływacz. Nie używać wywoływacza bo wywołana czarna emulsja uniemożliwi test. W tym przypadku nie rozpuściły się żadne barwniki. Po lekkim opłukaniu zanurzamy próbki w kwaśnym utrwalaczu. Po kilku minutach ze wszystkich próbek usunięty jest bromek srebra. Z próbki Orwo znika też barwna warstwa przeciwodblaskowa, taśma jest przezroczysta, został typowy dla Orwo kolor podłoża. Pozostałe próbki są nieprzezroczyste, zostały warstwy przeciwodblaskowe. Tych taśm nie można wywołać na negatyw. Odwracalne taśmy FOTON i dawnej AGFY miały warstwę przeciwodblaskową z koloidalnego srebra. Jest ona usuwana tylko podczas odbielania, łącznie ze srebrowym obrazem negatywowym. Przy obróbce odwracalnych taśm Orwo barwnikowa warstwa przeciwodblaskowa też jest usuwana w kwaśnym odbielaczu by nie przeszkadzała podczas wtórnego naświetlania. Z moich doświadczeń wynika że na negatyw: - nie można wywołać taśm Fotonu R i dawnej Agfy Umkehr-Film. - można wywołać wszystkie taśmy Orwo UP xx i oczywiście wszelkie negatywowe. Przy taśmach innych producentów trzeba zrobić ten prosty test. Wywołanie taśmy jako negatywu upraszcza obróbkę ale ma sens jedynie przy wykonaniu kopii pozytywowej. Dziś z reguły taki pozytyw wykonujemy podczas montażu na komputerze, program do edycji odwraca obraz. Wiąże się to z problemem ziarna opisanym w kolejnej części.
Część 6 Efekty obróbki, ziarnistość filmów odwracalnych Wielokrotnie spotykałem się z twierdzeniem że taśmy odwracalne mają, wręcz muszą mieć, małe ziarno obrazu pozytywowego. Wysokoczułe ziarna są naświetlane podczas filmowania i usuwane w odbielaniu. Zostają drobne niskoczułe ziarna tworzące pozytyw. Jest to prawda, ale nie do końca. W emulsji mamy mieszaninę jodku, bromku i chlorku srebra w odpowiednich proporcjach, nazywaną halogenkami srebra. Taka emulsja jest barwoślepa, reaguje tylko na światło niebieskie. By uzyskać wysokoczułą emulsję panchromatyczną dodaje się do niej tzw. uczulacze optyczne osadzane na jej większych kryształkach. Przy zdjęciach naświetleniu ulegają te najczulsze ziarna, są wywoływane i usuwane. Jednak po ich usunięciu zostają dziury w pozostałej niskoczułej części emulsji i one częściowo dają wtórne, jakby odwrócone, ziarno obrazu. Prócz tego: - za słabe naświetlenie nie zaświetli wszystkich większych kryształów świateł i półcieni. Nie będą wywołane i usunięte. Utworzą część obrazu pozytywowego, po obróbce mamy ziarnisty obraz. - za słabe pierwsze wywołanie nie zredukuje do srebra wszystkich naświetlonych czulszych kryształów. Nie zostaną usunięte i utworzą część obrazu pozytywowego, po obróbce mamy ziarnisty obraz. - wyższa temperatura podczas obu wywołań sprzyja powstawaniu większych ziaren i ich dziur w niskoczułej części emulsji tworzącej obraz pozytywowy. Wniosek jest jeden. Musimy właściwie, lub nawet odrobinę mocniej, naświetlać filmy. I musimy przestrzegać odpowiedniego pierwszego wywołania unikając wyższych temperatur obróbki. Przykładowe skany klatek z różnych taśm, bez korekcji. Przy skanowaniu za 100% białego przyjęta jasność otworów perforacji. Obok powiększone 200 razy zdjęcia mikroskopowe fragmentów tych klatek. Powiększenie liniowe 200 razy odpowiada wyświetlaniu filmu 8 mm na ekran o podstawie ~ 1 metra. Taśma Fotopan R50 8 mm. Obróbka w Fotonie. Widać trochę szary obraz, za słabo naświetliłem. Ale to z mojej pierwszej rolki. Ziarno dość duże z wyraźnymi większymi skupiskami w jasnych i ciemniejszych miejscach obrazu. Na ekranie film wyglądał trochę szaro z przeciętną ostrością. Taśma Fotopan R50 8 mm. Obróbka już własna w opisanym procesie Orwo - po mojemu. Ziarno mniejsze i prawie nie ma jego skupisk w grupy, nawet w cieniach. Kontrast i rozpiętość tonalna też lepsza. Na ekranie film wyglądał bardzo ładnie a rysy świadczą o licznych projekcjach. Taśmy Foton nie mają żadnych oznaczeń naświetlanych na krawędzi z perforacją. Możemy tylko zapamiętać lub zapisać jakiej taśmy i jakiej obróbki użyliśmy. Przydatne do porównań przy zmianach obróbki lub taśmy.
Taśma ORWO UP 15 8 mm. Obróbka własna. Niskoczuła taśma ma zdecydowanie najmniejsze ziarno. Żadnego łączenia się ziaren w grupy. Małe ziarno daje wzrost rozdzielczości obrazu. Według ORWO UP 15 ma rozdzielczość ponad 110 linii/mm. Subiektywnie, porównując z UP 21 (100 linii/mm), miało się wrażenie większej niż 10% różnicy w jakości obrazu. Taśma ORWO UP 15 8 mm. Obróbka własna. Niedoświetlony obraz dał większe ziarno, miejscami widać skupiska ziaren. To resztki czulszych ziaren, nie naświetlone i nie usunięte przetrwały aż do wywołania pozytywu. Obraz na ekranie był za ciemny. Do gotowego filmu ujęcie powtarzałem. Taśma ORWO UP21 8 mm. Obróbka własna. Kolejny odpad z filmu, niedoświetlone ujęcie dające powiększenie ziarna i niewielki spadek rozdzielczości. Ziarno podobne do poprzedniego przykładu, wzrost dla słabszej ekspozycji. Obraz ostry ale za ciemny, to ujęcie też powtarzałem. Taśma ORWO UP 27 8 mm. Obróbka nieznana. Nie używałem taśm UP27. Przykład z materiału kolegi. Obraz szary, naświetlenie trudno ocenić bo kręcono obraz z telewizora. Taśma przewołana w 1 wywołaniu (brak czerni). Przewołanie dało pewien spadek ziarna ale i tak jest duże, typowe dla UP27 wyraźne skupiska większych ziaren. Obraz na ekranie dał się oglądać choć był szary z małą rozdzielczością. Według ORWO rozdzielczość UP27 była lepsza od 80 linii/mm. Tej taśmy można było używać tylko w sytuacji gdy musieliśmy filmować w zastanym słabym świetle (reportaż). Dobra obróbka dawała obraz nadający się do projekcji. Nie powinno się jej łączyć w jednym filmie z inną taśmą.
Taśma FOMAPAN R 8 mm. Obróbka nieznana. Ziarno normalne, typowe dla taśm o czułości 21 DIN (100 ASA). Ale obraz słaby, brak czerni, brak bieli, w sumie mały kontrast choć filmowane w słoneczny dzień. Podejrzewam obróbkę w zestawie lub recepturze Fomy, bez rodanku potasu w pierwszym wywoływaczu. Taśma ADOX Super 8 mm (kasetka). Obróbka nieznana. Cały obraz ciemny. To efekt szarego podłoża tych taśm, pisałem o nim w części 3, tu przykładowe klatki. Naświetlenie wygląda na dobre ale w jego ocenie, i w ocenie obróbki, przeszkadza ten szary filtr podłoża. Ziarno normalne jak dla 21 DIN. Rozdzielczość też typowa ~100 linii/mm. Taśma ORWO UP 32 16 mm. Obróbka własna. Cztery razy większa klatka daje dużo lepszy obraz. Ostrość i ilość szczegółów wyraźnie wzrasta. Ekspozycja prawidłowa. Kontrast i rozpiętość tonalna dobra. Ziarno jak dla dobrego UP 21 choć przy tym formacie ma mniejsze znaczenie. Obraz na dużym ekranie (2 metry) bardzo ładny. Taśma była przeterminowana o jakieś 4 lata, użyta bez zmiany obróbki z ekspozycją + 1/2 przysłony. Pokazałem więcej przykładów złych niż dobrych, te odpady z filmów, ale nie zdobyłem się na pocięcie gotowych filmów. Za to dobrze widać jakie efekty we wzroście ziarna da zła ekspozycja czy obróbka.
Realizując film na taśmie 8 czy 16 mm do jego ziarnistości nie przykładamy większej uwagi. Przy dobrej ekspozycji i obróbce można o nim zapomnieć. Ziarno będzie typowe dla danej taśmy i z reguły drobne, wyjątek to materiały wysokoczułe w których ziarnistość obrazu będzie widoczna. Jeśli jednak uzyskamy nagle gorszy od spodziewanego obraz, spadek rozdzielczości i ogólnie słabszą ostrość to te przykłady mogą pomóc w rozwiązaniu problemu. Po pierwszym filmie, źle naświetlone przykładowe ujęcia na UP 15 i UP 21, zrezygnowałem z używania światłomierza w kamerze Pentaflex 8. Po 15 latach selenowe ogniwo zestarzało się i światłomierz zaczął oszukiwać, nieliniowo i dodatkowo w obie strony. Nie sposób było ułożyć jakiejś tabelki poprawek. Kupiłem oddzielny i przy kolejnych filmach mierzyłem tylko światło padające (mleczna szybka). Błędy w ekspozycji zmalały choć pomyłki ekspozycji, już nie z winy światłomierza, zdarzały się nadal. Po zaplanowaniu ujęcia i jego dwóch próbach wreszcie kręcimy, tylko chmury się przesunęły... Każdy materiał po obróbce powinien być obejrzany i oceniony podczas wyświetlania na większy ekran. Po tym przeglądzie decydujemy o ewentualnej powtórce ujęć czy nawet scen. Przy założeniu że dalszy montaż robimy na komputerze, po skopiowaniu materiału do zapisu cyfrowego, trzeba pamiętać o ograniczeniach obrazu cyfrowego i ich wpływie na gorszy materiał zdjęciowy. Typowe pliki standard DV mają 8 bitów dla kanałów R, G i B, stąd szara skala ma tylko 256 stopni. Za ciemny i za jasny obraz po skopiowaniu zajmie część tej przestrzeni, np. 160 stopni. Obraz można korygować ale wtedy uzyskamy schodkową gradacje odcieni, przejścia nie będą płynne tylko skokowe, patrz węższy histogram Fomapan R w części 3 opisu. Problem ziarna będzie miał duże znaczenie w sytuacji gdy do nakręconych taśm użyjemy prostszej obróbki negatywowej. Przy założeniu montażu filmów tylko na komputerze materiał kopiujemy do plików cyfrowych. Negatywowy obraz z taśmy łatwo odwrócimy na pozytyw ale... - Teraz ziarnistość materiału negatywowego decyduje o jakości obrazu. Konieczne jest możliwie drobnoziarniste wywołanie negatywu, np. z użyciem klasycznego Atomalu. Obraz powinien być dobry dla taśm 16 mm, przy ósemce będzie większym problemem. - Negatywy mają współczynnik kontrastu rzędu 0,6-0,7. Proste odwrócenie tego na pozytyw da szary, bez kontrastu, obraz. Jego większe korekcje grożą schodkową gradacją odcieni szarości. Mocniejsze wywołanie da lepszy kontrast ale spory wzrost ziarna wyklucza ten sposób. Musimy zapewnić sobie nietypowe kopiowanie filmów z dobranymi ustawieniami, tak by odwrócony obraz pozytywowy miał pełną rozpiętość szarości i dobry kontrast. Wykonane testowe zdjęcia planszy obrabiałem na mocny negatyw. Obróbka w Rodinalu, rozcieńczenie 1:25, czas 6:30 min przy 20 O C. Pozwala to pokazać różnice ziarna dla obróbki odwracalnej i negatywowej. UP 32 - obróbka negatywowa UP 32 - obróbka odwracalna Widać że obróbka negatywowa przy mocnym wywołaniu daje znacznie większe ziarno na taśmie UP 32 niż obróbka odwracalna. Nie robiłem testów ziarna dla drobnoziarnistej obróbki negatywowej, np. we wspomnianym Atomalu.
Zainteresowani metodą realizacji filmów z obróbką negatywową taśm i dalszym montażem kopii cyfrowych na komputerze powinni wykonać próby obróbki używanej taśmy w dostępnych wywoływaczach drobnoziarnistych i wybrać jeden używając go już na stałe. Jest to szczególnie ważne dla taśm 8 mm z czterokrotnie mniejszą klatką niż przy 16 mm. Zdjęcie testowe planszy wykonane na mikrofilmie negatywowym FOTON ma znacznie mniejsze ziarno niż UP 32, były wywoływane wspólnie. Materiał jest drobnoziarnisty z wysoką rozdzielczością. Ma również wyższą kontrastowość i nadaje się do zdjęć przy pochmurnej pogodzie. Czułość nie jest zbyt wysoka, test dał 14 DIN, ale filmując mamy czas naświetlania 1/30-1/50 sek co w połączeniu z jasnymi obiektywami kamer (1,4, 2, 2,8) pozwala na prawidłową ekspozycję. Jak wspomniałem materiał nadaje się do filmowania wszelkich napisów, grafik i rysunków. Realizując film na taśmie powinniśmy nakręcić cały materiał kamerą. Unikamy podczas montażu komputerowego wstawiania do filmu obrazów z programów graficznych. Nie używamy też efektów dostępnych w programach do edycji video. Gdy decydujemy się na realizację filmu kamerą filmową to cały materiał do niego musi pochodzić z taśmy. Przenikania czy nakładanie napisów na ruchomy obraz zrobimy każdą kamerą pozwalającą cofać taśmę. Wyjątkiem będzie sytuacja gdy realizujemy jakiś film z materiałów archiwalnych. Wtedy wykorzystujemy wszelkie dostępne źródła: zdjęcia, taśmy filmowe, zapisy video itp. Musimy to połączyć w przemyślaną całość wybierając format wiodący, zapis cyfrowy lub taśmę filmową. Opis w dużej części przypomina materiał wspomnieniowy - jak to się kiedyś robiło. Jednak przy realizacjach filmów klasycznych: kamera - taśma - obróbka; odwołanie się do okresu amatorskich klubów filmowych jest naturalne i uzasadnione. Posługujemy się takimi samymi kamerami, czasami nawet tymi samymi. Filmujemy na taśmie a korzystając z materiałów przeterminowanych często na takiej samej taśmie. Sami obrabiamy nakręcony materiał. Większość klubów stosowała własną obróbkę co, prócz niższych kosztów, pozwalało szybko obejrzeć materiał i kręcić ciąg dalszy z powtórkami i poprawkami. Różnice w klubowych obróbkach można było porównać na konkursach filmów i podyskutować o nich. Na Festiwal POL-8 przyjeżdżała delegacja klubu ORWO nagradzając najlepszy film na ich taśmie. Spotykaliśmy się z niedowierzaniem i pytaniami o własną obróbkę dającą efekty zaskakujące producenta. Sami montujemy gotowy film. Montaż uległ wyraźnej zmianie. Przeważać będą cyfrowe kopie filmów montowane na komputerach. Daje to prawdziwą wygodę. Żadne cięcie nie jest ostateczne, można je dowolnie cofać bez starty choć jednej klatki. A montaż dźwięku to już prawdziwy luksus w porównaniu z dwoma magnetofonami, synchronizatorem, słuchawkami, mikrofonem i stoperem. I tak powstawały nawet 30 minutowe filmy z dialogami. Dziś klasycznie zmontowany film z synchronicznym dźwiękiem mógłby oglądać tylko jego autor. Dzięki cyfrowemu zapisowi zniknął problem z rozpowszechnianiem filmów. Oryginał filmu na taśmie odwracalnej istniał tylko w jednym egzemplarzu. Dziś możemy go używać w dowolnej ilości kopii. Pamiętajmy jednak i dbajmy o oryginały na taśmach filmowych. Wiele filmów, często kolorowych, przetrwało dziesiątki lat. Najstarsze czarno - białe mają ponad 100 lat. Na razie żaden zapis cyfrowy tego nie zapewnia. Zdjęcia autora : Olympus 2100, skaner FilmScan35 Microtek, mikroskop szkolny WZFO. Uwaga: W ostatnio kopiowanych taśmach Super 8 mm Adox zauważyłem zmianę podłoża z wyraźnie szarego na przezroczyste. Daje to lepszy obraz w cieniach i jaśniejsze światła. (dopisane w sierpniu 2014).