QA-01-14-333-PL-C KSIĘGA LAUREATÓW NAGRODY IM. SACHAROWA 2014

QA-01-14-333-PL-C KSIĘGA LAUREATÓW NAGRODY IM. SACHAROWA 2014 KSIĘGA LAUREATÓW NAGRODY IM. SACHAROWA 2014

KSIĘGA LAUREATÓW NAGRODY IM. SACHAROWA 2014

SŁOWO WSTĘPNE Martin Schulz Przewodniczący Parlamentu Europejskiego Rok 2013 był bogaty w wydarzenia, jeśli chodzi o nagrodę im. Sacharowa. Był to wyjątkowy rok. Aż czterech kandydatów przybyło do Strasburga po odbiór nagrody. W kwietniu były to Kobiety w bieli, w lipcu Guillermo Fariñas, a w październiku Aung San Suu Kyi. Już kilka lat wcześniej zostali laureatami nagrody, a laureatka z Birmy nawet przeszło 20 lat temu. Ale to nie ze swojego wyboru czekali aż tak długo na ten moment władze państw, w których przyszło im mieszkać, uniemożliwiały im odbiór nagrody z powodu obaw przed ich niezniszczalną odwagą, ucieleśnianą przez nich wolnością myśli i zdolnością do wskrzeszania nadziei u wszystkich osób o przekonaniach demokratycznych. W 2013 r. byliśmy świadkami wręczenia nagrody najmłodszej laureatce w historii. W dniu 20 listopada 16-letnia Malala Yousafzai wystąpiła z dramatycznym apelem w sprawie obrony praw dzieci, a w szczególności domagała się dostępu dziewczynek do edukacji. Podobnie jak inni laureaci nagrody, zapłaciła wysoką cenę za opór wobec obskurantyzmu. Podjęta przez nią walka zakończyła się prawie jej śmiercią i skazała ją na wygnanie. Malala otrzymała nagrodę w 25. rocznicę ustanowienia nagrody im. Sacharowa w towarzystwie poprzednich laureatów. Jakiż to piękny symbol dla sieci laureatów nagrody im. Sacharowa młodość Malali dołączająca do żywotności jej członków! Rok 2013 był więc rokiem pełnym nadziei. Ale nie można przymykać oczu na problemy. W 2014 r. wciąż utrzymywały się konflikty, których ofiarami byli ludzie represjonowani ze względu na swoje przekonania, wiarę, płeć czy przynależność do mniejszości. Wielu kandydatów wciąż nie odebrało nagrody. Jedna z laureatek z 2011 r., Razan Zaitouneh, została uprowadzona w Syrii. Do tej pory nie ma o niej żadnych wiadomości. Reżim w Iranie nadal przetrzymuje w areszcie domowym Nasrin Sotoudeh i Jafar Panahi. Władze chińskie próbują nieustannie zamknąć usta Hu Jia. W 2014 r. przymus milczenia nadal ciąży na tych, którzy bronią wolności myśli. W tym roku Parlament Europejski, jednomyślnie nominując do nagrody dr Denisa Mukwege, nagrodził nie tylko lekarza z poświęceniem, lecz przede wszystkim człowieka pokoju. Nie tylko lekarza dbającego o ludzkie ciało, lecz przede wszystkim człowieka walczącego o godność kobiet. W regionie, gdzie gwałt jest narzędziem wojny i terroru, i w świecie, w którym mnożą się próby ograniczania wolności kobiet, jego zaangażowanie i odwagę można uznać za wzór. Więcej informacji o Unii Europejskiej można znaleźć w portalu Europa (http://europa.eu). Luksemburg: Urząd Publikacji Unii Europejskiej, 2014 ISBN 978-92-823-5594-7 doi:10.2861/59042 Unia Europejska, 2014 Powielanie materiałów dozwolone pod warunkiem podania źródła. Printed in Belgium WYDRUKOWANO NA PAPIERZE BIELONYM BEZ CHLORU PIERWIASTKOWEGO (ECF)

NAGRODA IM. SACHAROWA za wolność myśli przyznana po raz pierwszy w 1988 r. Nelsonowi Mandeli i Anatolijemu Marczence to najwyższe wyróżnienie za działania w obszarze praw człowieka przyznawane przez Unię Europejską. Jest ona dowodem uznania dla pojedynczych osób, grup i organizacji, które wniosły wybitny wkład w obronę wolności myśli. Dzięki niej oraz związanej z nią sieci Unia Europejska udziela laureatom wsparcia, dodając im sił i umacniając ich pozycję w walce o słuszną sprawę. Wśród laureatów nagrody znajdują się dysydenci, przywódcy polityczni, dziennikarze, prawnicy, działacze organizacji społeczeństwa obywatelskiego, pisarze, matki, żony, przywódcy mniejszości, grupa walcząca z terroryzmem, działacze na rzecz pokoju, działacz zaangażowany w walkę z torturami, rysownik, wieloletni więzień sumienia, reżyser, nastolatka walcząca o prawo do edukacji, a nawet Organizacja Narodów Zjednoczonych. Nagroda honoruje w szczególności działalność na rzecz wolności słowa, obrony praw mniejszości, poszanowania prawa międzynarodowego, rozwoju demokracji oraz wdrażania rządów prawa. Parlament Europejski wręcza Nagrodę im. Sacharowa wraz z 50 tys. euro na uroczystym posiedzeniu plenarnym w Strasburgu odbywającym się pod koniec roku. Kandydatów mogą nominować zarówno grupy polityczne Parlamentu, jak i indywidualni posłowie po uzyskaniu poparcia co najmniej 40 posłów dla danego kandydata. Kandydatury prezentowane są w trakcie wspólnego posiedzenia Komisji Spraw Zagranicznych i Komisji Rozwoju oraz Podkomisji Praw Człowieka PE, których członkowie wyłaniają w głosowaniu trójkę finalistów. Ostatecznie laureata lub laureatów wyłania Konferencja Przewodniczących organ PE, którym kieruje przewodniczący PE, złożony z przywódców wszystkich grup politycznych reprezentowanych w Parlamencie, co nadaje nagrodzie prawdziwie ogólnoeuropejski charakter.

ANDRIEJ SACHAROW (1921 1989), słynny radziecki fizyk, działacz na rzecz praw człowieka, dysydent i zwolennik reform, przyjął pomysł nazwania nagrody za wolność myśli jego imieniem jak sam napisał w liście do Parlamentu Europejskiego* jako ważny wyraz uznania dla mojej pracy na rzecz obrony praw człowieka. Sacharow uważał przyznawanie tego rodzaju nagród za przydatne, ponieważ zwracałoby uwagę na kwestię praw człowieka i stanowiło zachętę dla osób, które wniosły swój wkład w tym zakresie. Parlament Europejski ogłosił zamiar stworzenia tej nagrody w rezolucji przyjętej w grudniu 1985 r. Andriej Sacharow pionier w dziedzinie fizyki jądrowej i wynalazca bomby wodorowej miał 32 lata, kiedy stał się pełnoprawnym członkiem Akademii Nauk ZSRR i otrzymał przywileje nomenklatury, tj. elitarnej grupy społecznej Związku Radzieckiego. Jednak od późnych lat pięćdziesiątych XX w. coraz bardziej niepokoiły go konsekwencje prób jądrowych dla atmosfery oraz polityczne i moralne skutki jego prac, które mogły doprowadzić do masowych mordów. Punkt zwrotny jego ewolucji politycznej nastąpił w 1967 r., kiedy zaapelował do władz radzieckich o przyjęcie zaproponowanej przez USA obustronnej rezygnacji z rozwoju systemu obrony antyrakietowej. W eseju z 1968 r. pt. Rozmyślania o postępie, pokojowym współistnieniu i wolności intelektualnej określił go jako grożący ogólnoświatową wojną jądrową. Władze radzieckie odrzuciły apel Andrieja Sacharowa, zaś po publikacji eseju wykluczyły go ze wszystkich ściśle tajnych prac wojskowych i pozbawiły przywilejów. W 1970 r. stał się jednym ze współzałożycieli Komitetu Praw Człowieka w ZSRR, a obrona praw człowieka i ofiar procesów politycznych stała się dla niego najważniejszą sprawą. W 1972 r. poślubił współpracującą z nim działaczkę na rzecz praw człowieka Elenę Bonner. Mimo narastających nacisków ze strony rządu Sacharow nie tylko starał się o uwolnienie dysydentów w swojej ojczyźnie, lecz stał się również jednym z najodważniejszych krytyków reżimu twarzą krucjaty przeciwko naruszaniu praw podstawowych. Zgodnie ze słowami komitetu, który przyznał mu w 1975 r. Pokojową Nagrodę Nobla, Sacharow był głosem sumienia ludzkości. Nie zezwolono mu na wyjazd w celu odebrania nagrody, jednak ani represje, ani zesłanie nie zdołały złamać jego oporu. PATRON NAGRODY ANDRIEJ SACHAROW W 1980 r. Andriej Sacharow został zesłany do zamkniętego miasta Gorki, po tym jak w 1979 r. publicznie zaprotestował przeciw zbrojnej interwencji ZSRR w Afganistanie. Na zesłaniu żył pod ścisłym nadzorem policji radzieckiej i dwukrotnie podejmował strajk głodowy, żądając zgody dla żony na operację serca w Stanach Zjednoczonych. Elena Bonner, również skazana na zesłanie do miasta Gorki w 1984 r., uzyskała wreszcie zgodę na leczenie w USA w październiku 1985 r. Parlament Europejski popierał państwa Sacharowów i nawet przeprowadził dyskusję na temat pozostawienia w sali posiedzeń wolnego miejsca dla Andrieja Sacharowa. Ostatecznie zrealizowano inny pomysł: ustanowiono nagrodę jego imienia. Sacharowa wybrano, ponieważ jak na posiedzeniu plenarnym Parlamentu Europejskiego powiedział sprawozdawca w sprawie tej inicjatywy Jean-François Deniau był on europejskim obywatelem będącym uosobieniem wolności myśli i wolności słowa, który z uwagi na swoje przekonania i swoje sumienie postanowił odrzucić wszelkie korzyści materialne i wszystkie zaszczyty, które mu przysługiwały. Nagrodę ustanowiono na mocy rezolucji Parlamentu Europejskiego zatwierdzonej w grudniu 1985 r. Rok później Michaił Gorbaczow, który rozpoczął w Związku Radzieckim proces pieriestrojki i głasnosti, zezwolił na powrót Andrieja Sacharowa i Eleny Bonner do Moskwy, gdzie Sacharow zmarł w 1989 r. W 2013 r. minęło ćwierć wieku, odkąd nagroda jego imienia wspiera działania na rzecz praw człowieka, które pokonują wszelkie granice, również granice autorytarnych reżimów, i nagradza działaczy na rzecz praw człowieka i dysydentów na całym świecie. Obrońcy praw człowieka uhonorowani tą nagrodą zapłacili wysoką cenę za swoje zaangażowanie w obronę ludzkiej godności: wielu z nich doświadczyło prześladowań, straciło życie, utraciło wolność, padło ofiarą przemocy fizycznej lub zostało skazanych na wygnanie. Kilku laureatom nie pozwolono na osobiste odebranie nagrody. Jednym z nich była laureatka z 2012 r. Nasrin Sotoudeh. Z irańskiego więzienia w Evin, w którym była wówczas przetrzymywana, pisała listy adresowane do nieżyjącego już Andrieja Sacharowa, zamieszczając w nich filozoficzne rozważania na temat znaczenia opozycji, i porównywała sprawę, w której sama walczyła, ze sprawą, o którą walczył Sacharow. Zdumiewające, jak każdego dnia odzyskiwał Pan siły do życia i oporu. To, co udało się Panu osiągnąć, było wielkim zwycięstwem wszystkich bojowników o wolność na całym świecie. Niech ci, którzy przyjdą w przyszłości, zrealizują Pana niespełnione marzenia. * Listy Andrieja Sacharowa cytowane w niniejszej publikacji są przechowywane w archiwach historycznych Parlamentu Europejskiego.

LAUREACI NAGRODY SIEĆ LAUREATÓW NAGRODY IM. SACHAROWA obejmuje osoby uhonorowane tą nagrodą i posłów do Parlamentu Europejskiego. Sieć Laureatów Nagrody im. Sacharowa powstała w 2008 r., kiedy obchodzono 20. rocznicę jej ustanowienia. Sieć ustanowiono jako wyraz uznania dla szczególnej roli laureatów Nagrody im. Sacharowa jako ambasadorów wolności myśli, a jej członkowie uzgodnili, że wspólnie dołożą jeszcze więcej starań, by wspierać obrońców praw człowieka na świecie poprzez działania laureatów Nagrody im. Sacharowa podejmowane wspólnie z Parlamentem Europejskim i pod jego egidą. W 2013 r. w 25. rocznicę ustanowienia nagrody członkowie sieci spotkali się na konferencji, aby omówić swoje dalsze cele. Dwudziestu laureatów oraz przedstawiciele z Afryki, Azji, Europy, Ameryki Łacińskiej i Bliskiego Wschodu spotkali się z przewodniczącym i posłami do Parlamentu Europejskiego, przedstawicielami innych instytucji europejskich, służb i agencji, organizacjami pozarządowymi, organizacjami międzynarodowymi, dziennikarzami i studentami na trzy dni intensywnych obrad, połączonych z ceremonią wręczenia Nagrody im. Sacharowa za 2013 r., po raz pierwszy przyznaną nastolatce Malali Yousafzai, która jeszcze jako dziecko walczyła o prawo do nauki w szkole. Nagrodę wręczono jej w Międzynarodowym Dniu Dziecka. Zwieńczeniem konferencji była deklaracja, w której członkowie sieci zobowiązali się do wspólnego i indywidualnego działania na rzecz propagowania i ochrony praw człowieka na całym świecie poprzez różne przedsięwzięcia, w tym zabieranie głosu w międzynarodowych kampaniach propagujących prawa podstawowe, we współpracy ze społeczeństwem obywatelskim i organizacjami międzynarodowymi, łącznie z kampanią na rzecz położenia kresu przemocy wobec dzieci i propagowania edukacji dzieci. W deklaracji podkreślono potrzebę solidarności i koordynacji działań obrońców praw człowieka i wezwano wszystkich członków sieci do działania jako ogólnoświatowy system sygnalizowania naruszania praw człowieka. Unię Europejską wezwano do udzielania obrońcom praw człowieka znaczącej pomocy dyplomatycznej za pośrednictwem przedstawicielstw na całym świecie, przede wszystkim w celu ochrony przed represjami laureatów Nagrody im. Sacharowa i obrońców praw człowieka. Sieć Laureatów Nagrody im. Sacharowa ma obecnie na celu realizowanie swoich zobowiązań poprzez działania lokalne służące zwiększeniu świadomości na temat kwestii związanych z prawami człowieka i naruszaniem tych praw. Członkowie sieci występują też z wykładami w państwach członkowskich UE i uczestniczą w międzynarodowych kampaniach informacyjnych i wydarzeniach poświęconych prawom człowieka, dzieląc się swoją siłą z działaczami społeczeństwa obywatelskiego i obrońcami praw człowieka. 2014 Denis Mukwege 2013 Malala Yousafzai 2012 Nasrin Sotoudeh i Jafar Panahi 2011 Arabska wiosna (Mohamed Bouazizi, Asmaa Mahfouz, Ahmed al-sanusi, Razan Zaitouneh i Ali Ferzat) 2010 Guillermo Fariñas 2009 Memoriał (Oleg Orłow, Siergiej Kowaliow i Ludmiła Aleksiejewa w imieniu organizacji Memoriał i wszystkich innych obrońców praw człowieka w Rosji) 2008 Hu Jia 2007 Salih Mahmoud Osman 2006 Aleksander Milinkiewicz 2005 Kobiety w Bieli; Hauwa Ibrahim; Reporterzy bez Granic 2004 Białoruski Związek Dziennikarzy 2003 Sekretarz generalny ONZ Kofi Annan i wszyscy pracownicy ONZ 2002 Oswaldo José Payá Sardiñas 2001 Izzat Ghazzawi, Nurit Peled-Elhanan, Dom Zacarias Kamwenho 2000 Basta Ya! 1999 Xanana Gusmão 1998 Ibrahim Rugova 1997 Salima Ghezali 1996 Wei Jingsheng 1995 Leyla Zana 1994 Taslima Nasreen 1993 Oslobodjenje 1992 Matki z Plaza de Mayo 1991 Adem Demaçi 1990 Aung San Suu Kyi 1989 Alexander Dubček 1988 Nelson Rolihlahla Mandela; Anatolij Marczenko (pośmiertnie)

2014 DENIS MUKWEGE DENIS MUKWEGE jest lekarzem z Konga, który poświęcił życie, aby nieść pomoc medyczną i psychologiczną dziesiątkom tysięcy kongijskich kobiet oraz dziewczynek, ofiar gwałtów zbiorowych i brutalnej przemocy seksualnej, która wstrząsa Demokratyczną Republiką Konga w czasie obecnie trwającej wojny. Urodzony w 1955 r. w Bukavu, studiował medycynę, a następnie założył oddział ginekologiczny w szpitalu w Lemerze, we wschodniej części Demokratycznej Republiki Konga, który został zniszczony po wybuchu wojny w 1996 r. Mukwege uciekł do Bukavu i zaczął budowę nowego oddziału położniczego i bloku operacyjnego, na początku mając do dyspozycji jedynie namioty; niestety, wszystko zostało zniszczone w czasie drugiej wojny domowej w Kongo, w 1998 r. Niezrażony przeciwnościami losu, Mukwege odbudował szpital w Panzi, pracując od świtu do nocy i szkoląc pracowników w leczeniu kobiet represjonowanych przez bojowników, którzy określili je mianem wspólnego wroga. Od 1999 r., kiedy to szpital został ponownie otwarty i przyjął pierwszą ofiarę gwałtu z ranami postrzałowymi ud oraz genitaliów, doktor Mukwege udzielił pomocy ponad 40 000 kobietom. W ciągu kilku tygodni od otwarcia do szpitala zgłosiły się dziesiątki kobiet, ofiary gwałtów oraz tortur. Zacząłem zadawać sobie pytanie, co się dzieje, powiedział Mukwege w rozmowie z BBC. To nie były jedynie akty przemocy wojennej, lecz część strategii... Wiele osób było gwałconych w tym samym czasie, publicznie, w ciągu jednej nocy mogła zostać zgwałcona cała wioska. W ten sposób oprawcy krzywdzą nie tylko ofiary, lecz całą społeczność, którą zmusza się do oglądania zbrodni. W konsekwencji ludzie nie mają innego wyjścia, jak uciec z wiosek, porzucić gospodarstwa, dobytek, wszystko. Mukwege jest uznanym na świecie ekspertem w dziedzinie rekonwalescencji po zmianach patologicznych i urazach psychospołecznych spowodowanych przemocą seksualną. Szpital w Panzi oferuje kobietom opiekę psychologiczną i medyczną, następnie zaś pomoc w powrocie do normalnego życia, a dziewczynkom w powrocie do szkoły. Zapewniona jest także pomoc prawna, mająca na celu postawienie napastników przed sądem. Mukwege niestrudzenie prowadzi kampanię na rzecz praw kobiet i położenia kresu przemocy, jaka opanowała Kongo z powodu tamtejszych zasobów naturalnych. On sam stał się ofiarą w 2011 r., gdy uzbrojeni ludzie wtargnęli do jego domu i grozili bronią córkom. Ochroniarz lekarza został zabity, ale Mukwege zdołał uciec wraz z rodziną do Szwecji, a następnie do Belgii. Wrócił do Demokratycznej Republiki Konga w 2013 r., kiedy grupa kobiet, które żyją za kwotę mniejszą niż dolar dziennie, kupiła dla niego bilet powrotny do domu. Mukwege mieszka obecnie w szpitalu w Panzi, którym kieruje.

2013 MALALA YOUSAFZAI MALALA YOUSAFZAI to 17-latka z Pakistanu, którą talibowie postrzelili w twarz w 2012 r., próbując uniemożliwić jej i innym dziewczętom zdobycie wykształcenia. Przeżyła pomimo ciężkich obrażeń, a w 2013 r. została najmłodszą w historii laureatką Nagrody im. Sacharowa. Swoją nagrodę zadedykowała niedocenianym bohaterom Pakistanu broniącym z całych sił prawa każdego dziecka do nauki. Wiele dzieci nie ma co jeść, nie ma co pić. Są też dzieci, które odczuwają głód nauki. Zatrważające jest to, że 57 mln dzieci jest pozbawionych dostępu do edukacji. [ ] to musi poruszyć nasze sumienia, powiedziała Malala, zwracając się do przedstawicieli 28 narodów w wypełnionej po brzegi sali posiedzeń Parlamentu Europejskiego, w obecności niemal wszystkich żyjących laureatów Nagrody im. Sacharowa zgromadzonych wyjątkowo licznie na konferencji z okazji 25. rocznicy ustanowienia nagrody. Jedno dziecko, jeden nauczyciel, jeden długopis i jedna książka mogą zmienić świat. Malala rozpoczęła walkę o wykształcenie w wieku 11 lat, kiedy pisała w internecie anonimowy dziennik o życiu dziewczynki uczęszczającej do szkoły w dolinie Swat w Pakistanie, gdzie rządzili talibowie. W 2009 r. talibowie wydali dekret nakazujący zamknięcie wszystkich szkół dla dziewcząt, podczas gdy pakistańska armia wystąpiła przeciwko talibom. Malala musiała wraz z rodziną opuścić oblężone miasteczko, a jej szkoła została zdemolowana. Kiedy stan bezpieczeństwa uległ poprawie i rodzina powróciła do domu, Malala i jej ojciec, który prowadził szkołę dla dziewcząt, dalej występowali w obronie edukacji dziewcząt pomimo zastraszania. Malala wykorzystała otrzymaną darowiznę na zakup autobusu szkolnego, tego samego, w którym ją postrzelono i raniono dwie inne dziewczynki. Do ataku przyznali się talibowie. Malala przeżyła zamach i z oddaniem działa na rzecz edukacji dziewcząt, jest współzałożycielką Funduszu im. Malali i członkinią Komisji Kryzysowej ds. Edukacji Młodzieży powołanej przez Gordona Browna, Specjalnego Wysłannika ONZ ds. Edukacji Światowej, który szacuje, że gdyby utrzymały się obecne wskaźniki, ostatnia dziewczynka poszłaby do szkoły w 2086, a nie w 2015 r., co zakładają milenijne cele rozwoju. Islam zezwala na to, by dziewczynki się kształciły. Zdobycie wykształcenia i wiedzy jest obowiązkiem każdej osoby, zarówno chłopców, jak i dziewcząt, uważa Malala. ONZ ustanowił dzień jej urodzin, tj. 12 lipca, Dniem Malali. W 2014 r. dzień ten spędziła w Nigerii, spotykając się z uczennicami, którym udało się uciec porywaczom z organizacji Boko Haram w mieście Czibok, i z rodzinami 219 dziewcząt, które nadal przebywają w rękach porywaczy, a także apelując do prezydenta Jonathana o bardziej zdecydowane działanie w tej kwestii. Wyraziła też solidarność z dziećmi w objętych konfliktem Syrii i Gazie.

2012 NASRIN SOTOUDEH NASRIN SOTOUDEH jest irańską prawniczką zaangażowaną w sferę praw człowieka. Jako jedna z nielicznych broniła opozycjonistów aresztowanych podczas masowych protestów w 2009 r. oraz występowała jako obrońca w innych głośnych sprawach dotyczących praw człowieka i sprawach politycznych, zanim sama została aresztowana w 2010 r. Gdy przyznano jej Nagrodę im. Sacharowa, Nasrin Sotoudeh odsiadywała sześcioletnią karę więzienia w cieszącym się złą sławą irańskim więzieniu w Evin. Prowadziła siedmiotygodniowy strajk głodowy w izolatce, w proteście przeciwko szykanowaniu jej rodziny przez sądy. Mimo wycieńczenia znalazła w sobie siłę, aby napisać pamiętne przesłanie do Parlamentu Europejskiego, odczytane w jej imieniu podczas ceremonii wręczenia Nagrody im. Sacharowa przez jej przyjaciółkę i współtowarzyszkę Szirin Ebadi, laureatkę Nagrody Nobla. Prawa człowieka oraz mechanizmy ich egzekwowania mają długą historię, jednak ich urzeczywistnienie w dużej mierze zależy nadal od intencji rządów, które w największym stopniu prawa człowieka łamią, pisała Nasrin Sotoudeh. Twierdziła też, że to właśnie ich naruszenie stanowiło zarzewie fali rewolucji przetaczających się przez Bliski Wschód. Do obrońców praw człowieka i więźniów politycznych zwróciła się słowami: Podobnie jak wy, ja także wiem, że demokracja ma przed sobą długą i trudną drogę. We wrześniu 2013 r. została niespodziewanie zwolniona z więzienia, co przewodniczący Martin Schulz przyjął z radością jako ważny i pozytywny sygnał ze strony irańskich władz, zwłaszcza nowo wybranego prezydenta Rouhaniego. W grudniu 2013 r. spotkała się z pierwszą od 6 lat delegacją Parlamentu Europejskiego, która odwiedziła Iran. Nasrin Sotoudeh skupiała się na więźniach politycznych, a procesy odbywające się w sądach przypominających bardziej sądy rewolucyjne niż kryminalne uważała za nieprzejrzyste. Poprosiła delegację, aby omówiła tę sprawę z irańskimi władzami. Delegacji wyjaśniono, że sądy rewolucyjne powstały, aby orzekać w sprawach przestępstw przeciw państwu, co wyklucza jakiekolwiek zmiany. Spotkanie wywołało furię wśród irańskich konserwatystów, którzy zarzucali Nasrin Sotoudeh i Jafarowi Panahiemu działanie o charakterze wywrotowym. Nasrin Sotoudeh nadal angażuje się na rzecz praw człowieka, praw kobiet i podstawowych wolności. Stara się doprowadzić do uchylenia decyzji o zakazie wykonywania zawodu prawnika w 2014 r., o którego praktykowanie walczyła kilka lat, zaczynając od obrony nieletnich przed karą śmierci. Takim sprawom poświęca się też obecnie. W lipcu 2014 r., kiedy wybuchła wojna w Gazie, Nasrin Sotoudeh rozpoczęła kampanię w mediach społecznościowych pod hasłem Przestań zabijać swoich bliźnich. Nie może przyjechać do Parlamentu Europejskiego, aby odebrać Nagrodę im. Sacharowa, ani uczestniczyć w wydarzeniach organizowanych przez Sieć Laureatów Nagrody im. Sacharowa, ponieważ nadal ma zakaz opuszczania Iranu; na konferencji w 2013 r. reprezentowała ją Szirin Ebadi. Nasrin Sotoudeh zamierza pozostać w Iranie i walczyć o przeprowadzenie reform w kraju.

2012 JAFAR PANAHI JAFAR PANAHI jest utytułowanym reżyserem, któremu zakazano kręcenia filmów przez 20 lat. Ponieważ otwarcie popiera irański opozycyjny zielony ruch oraz krytykował prezydenta Mahmuda Ahmadineżada, został skazany na karę 6 lat więzienia za propagandę przeciwko Republice Islamskiej. Wyrok ten nie został jednak jeszcze wykonany: Jafar Panahi nie przebywa w więzieniu, ale może tam trafić w każdej chwili. W 2010 r. został aresztowany w czasie potajemnego kręcenia filmu o nieudanym powstaniu zielonego ruchu w Iranie w 2009 r. Mimo że po trzech miesiącach został uwolniony w wyniku międzynarodowych protestów i strajku głodowego, skazano go na karę więzienia, zakazano produkowania filmów, podróżowania i rozmów z mediami. Delegacji Parlamentu Europejskiego, która odwiedziła Iran w 2013 r., powiedział, że zeznania jego i jego prawnika zostały zignorowane podczas procesu, a wyrok został z góry ustalony. Zwrócił uwagę delegacji na fakt, że świat zapomina o kwestiach związanych z prawami człowieka, koncentrując się na porozumieniu z Iranem w sprawie energii jądrowej. Wyraził też przekonanie, że z chwilą zniesienia sankcji nasilą się represje w Iranie. Elastyczność zaprezentowana przez nowych przywódców Iranu dotyczy tylko spraw zagranicznych, a nie wewnętrznych, powiedział, dodając, że nadal trwają naciski na media, więźniów i twórców życia kulturalnego. W wywiadzie z lipca 2014 r., udzielonym wbrew zakazowi, powiedział, że odkąd zakazano mu wykonywania zawodu, czuje, jakby został zwolniony z małego więzienia tylko po to, by zostać wtrąconym do większego. Dwukrotnie złamał zakaz kręcenia filmów. W 2011 r. nakręcił we własnym domu w Teheranie film pt. To nie jest film, w którym siedząc przy kuchennym stole, rozmawia ze swoim adwokatem w oczekiwaniu na wykonanie kary więzienia. W 2014 r. powrócił z filmem pt. Zasunięta zasłona o scenarzyście mieszkającym samotnie z psem w domu nad morzem przy zasuniętych zasłonach. Jafar Panahi nie uważa się za polityka, ale za osobę, która chce obnażyć niesprawiedliwość. Wypowiada się przeciw cenzurze w Iranie i krytykuje prezydenta Rouhaniego za niewywiązanie się z obietnic wyborczych w tym zakresie. Rozpoczął też kampanię pod hasłem Krok po kroku, mającą na celu zniesienie kary śmierci w Iranie. Sam nie może przyjechać do Parlamentu Europejskiego, ale na ceremonii wręczenia nagrody reprezentowała go córka Solmaz oraz reżyserzy filmowi Costa Gavras i Serge Toubiana, a podczas konferencji Laureatów Sieci Nagrody im. Sacharowa Karim Lahidji, prezes Międzynarodowej Federacji Praw Człowieka.

2011 MOHAMED BOUAZIZI MOHAMED BOUAZIZI (1984 2011) był katalizatorem tzw. jaśminowej rewolucji w Tunezji i inspiracją dla ruchu prodemokratycznego, który przeszedł przez Bliski Wschód i Afrykę Północną w 2011 r., znanego jako arabska wiosna. Wywodzący się z ubogiej rodziny, Bouazizi był pracowitym człowiekiem i sprzedając owoce na rynku, był głównym żywicielem swojej rodziny, odkąd ukończył 10 lat. W wieku 19 lat przerwał naukę, aby móc finansowo wesprzeć edukację swojego młodszego rodzeństwa. Zmarł 4 stycznia 2011 r. w wieku 26 lat po dokonaniu aktu samospalenia w proteście przeciwko systemowi, który uniemożliwiał mu godne życie. Bouazizi wielokrotnie padał ofiarą prześladowań ze strony agentów tunezyjskich organów ścigania, którzy nakładali na niego grzywny, konfiskowali jego towar i wagę. Jego rodzina uważa, że do aktu samospalenia pchnęła go nie bieda, ale upokorzenie, po tym jak bezskutecznie szukał sprawiedliwości. Bouazizi oblał się benzyną i podpalił przed bramą budynku rządowego w miasteczku Sidi Bu Zajd. Był bardzo lubianym człowiekiem, znanym z tego, że oddawał swoje towary biedniejszym rodzinom za darmo. Jego ciężka sytuacja poruszyła wiele osób, a jego czyn wywołał protesty, które szybko się rozprzestrzeniły, zaś Tunezyjczycy ze wszystkich grup społecznych wyszli na ulice w proteście przeciw skorumpowanemu rządowi, wysokiemu bezrobociu i ograniczaniu ich wolności. Kiedy autorytarny reżim prezydenta Zina al-abidina Ben Alego, sprawującego władzę od 1987 r., zaczął się chwiać, Bouazizi konał w cierpieniach, zabandażowany od stóp do głów. Dziesięć dni po jego śmierci prezydent Ben Ali został zmuszony do ustąpienia i opuszczenia kraju, a demonstranci opanowali ulice Tunisu. Wielu z nich niosło portrety Bouaziziego. Pocieszeniem dla jego rodziny jest to, że jego śmierć nie poszła na marne, ponieważ jego czyn stał się bodźcem dla rewolucji ludowej i wstrząsnął despotycznymi rządami w Tunezji i w innych państwach świata arabskiego. Dzięki niemu arabska młodzież uświadomiła sobie, że może dawać wyraz swojej frustracji i walczyć o swoją godność, kiedy staje w obliczu niesprawiedliwości, korupcji i autokratycznych rządów. Z czasem arabska wiosna i jej początkowy optymizm straciły na sile, a niektóre z jej osiągnięć zaprzepaszczono. Jednak w Tunezji, ojczyźnie Bouaziziego, w 2014 r. przyjęto demokratyczną konstytucję, a przed końcem roku mają się odbyć wybory parlamentarne i prezydenckie.

2011 ALI FERZAT ALI FERZAT jest najbardziej znanym syryjskim satyrykiem politycznym i rysownikiem, a także jednym z najbardziej znanych na świecie przedstawicieli kultury świata arabskiego. Urodzony w Hamie w 1941 r., opublikował ponad 15 tys. rysunków satyrycznych w gazetach syryjskich i zagranicznych, zdobył nagrody za satyryczne rysunki przedstawiające dyktatorów, takich jak Saddam Husajn i Muammar Kaddafi. Jego prace przyczyniły się do poszerzenia granic wolności wypowiedzi w Syrii, uderzając we wzbudzające postrach siły bezpieczeństwa. Kiedy zaś w 2011 r. arabska wiosna dotarła do Syrii, w sposób bezpośredni krytykował przywódców kraju, zwłaszcza prezydenta Baszara al-assada. Syryjczycy protestujący przeciw reżimowi trzymali w rękach rysunki Alego Ferzata. Po opublikowaniu rysunku przedstawiającego prezydenta al-assada jako autostopowicza próbującego zatrzymać rozpędzony samochód libijskiego dyktatora Muammara Kaddafiego, rysownik został zaatakowany na placu Umajjad w Damaszku i brutalnie pobity przez zamaskowanych napastników, którzy celowo połamali mu ręce, krzycząc, aby szanował prezydenta al-assada i był posłuszny swoim władzom. Pobito go do nieprzytomności, po czym wleczono po drodze za samochodem, do którego go wciągnięto, by po chwili wyrzucić i pozostawić na ulicy bez oznak życia. Ali Ferzat zdołał nie tylko odzyskać sprawność w rękach, lecz również przełamać barierę strachu, stając się jednym z najbardziej zagorzałych krytyków reżimu zarówno w sztuce, jak i w bezpośrednich wypowiedziach. Ali Ferzat nie mógł uczestniczyć w ceremonii wręczenia Nagrody im. Sacharowa w 2011 r., ponieważ w tym czasie przebywał na leczeniu w Kuwejcie. Nagrodę ostatecznie odebrał w trakcie publicznej debaty Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa, która odbyła się w Parlamencie Europejskim w 2012 r. W trakcie debaty rozmawiał z przewodniczącym Parlamentu Europejskiego oraz z innymi laureatami o rewolucji w Syrii i przyszłości demokracji w kontekście arabskiego przebudzenia. Jako laureat Nagrody im. Sacharowa przemawiał w trakcie pierwszej edycji Światowego Forum Demokracji w 2012 r. W tym samym roku znalazł się w opracowanym przez magazyn Time zestawieniu stu najbardziej wpływowych osób na świecie. Jest zdobywcą licznych nagród za działalność w dziedzinie praw człowieka. Pełni też funkcję szefa Stowarzyszenia Arabskich Rysowników. W 2014 r. Ali Ferzat był głównym gościem spotkania Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa podczas festiwalu filmowego One World w Pradze, gdzie spotkał się z przedstawicielami rządów, mediów i organizacji pozarządowych. Debatę o konflikcie w Syrii ukierunkował na największą tragedię: pośród trwającego konfliktu, w którego wyniku setki tysięcy osób straciło życie, a miliony były zmuszone opuścić swoje domy, żyje zapomniana nadzieja ludzi na godność i wolność.

2011 ASMAA MAHFOUZ ASMAA MAHFOUZ jest egipską działaczką na rzecz praw człowieka i jedną z założycielek Młodzieżowego Ruchu 6 Kwietnia. Kiedy arabska wiosna dotarła do Egiptu w 2011 r., odważnie stawiła czoło atakom reżimu Hosni Mubaraka na aktywistów, a na portalach społecznościowych wzywała Egipcjan, by 25 stycznia 2011 r. zebrali się na placu Tahrir w pokojowym proteście o należną im wolność, godność i prawa człowieka. Jej filmik w internecie został obejrzany około 80 mln razy i zainspirował falę podobnych filmów, w wyniku czego setki tysięcy osób zajęły plac Tahrir, domagając się końca 30-letnich rządów Hosniego Mubaraka, do czego doszło 11 lutego 2012 r. Odbierając Nagrodę im. Sacharowa, Asmaa Mahfouz powiedziała, że jest to hołd złożony bohaterom rewolucji, nagroda dla wszystkich młodych Egipcjan ludzi, którzy poświęcili swoje życie, i dodała: nie zdradzimy ich, będziemy kroczyć drogą, którą oni obrali, i dopilnujemy, by to marzenie się ziściło. Asmaa Mahfouz należała do głównych prelegentów podczas debaty Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa, która odbyła się w brukselskiej siedzibie Parlamentu Europejskiego, i podczas pierwszego Światowego Forum Demokracji Rady Europy w październiku 2012 r., gdzie omówiła rozwój sytuacji w Egipcie po rewolucji. W 2014 r., kiedy na prezydenta Egiptu wybrano byłego przywódcę armii Abdela Fattaha al-sisiego, Asmaa Mahfouz informowała o nasileniu represji przeciwko niej. Władze, zamierzające początkowo brutalnie zlikwidować Stowarzyszenie Braci Muzułmanów, rozszerzyły atak na osoby krytykujące reżim i znane postacie przewrotu z 25 stycznia, w szczególności działaczy Ruchu 6 Kwietnia. Mahfouz mówiła, że zarówno ona, jak i inni działacze byli atakowani w mediach jako obcy agenci i zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego, co zachęcało ludzi do słownego atakowania ich na ulicach. W kwietniu 2014 r. jeden z egipskich sądów zakazał Młodzieżowemu Ruchowi 6 Kwietnia działalności. Trzej lewicowi przywódcy ruchu: Ahmed Maher, Mohamed Adel i Ahmed Douma odbywają trzyletnie wyroki pozbawienia wolności m.in. za protesty niezgodne z prawem w świetle nowej restrykcyjnej ustawy o protestach. Alaa Abdel Fattah został skazany na 15 lat, co wywołało zaniepokojenie przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Martina Schulza i samej Asmy Mahfouz, która napisała na Twitterze: Piętnaście lat za udział w proteście? A co z tymi, którzy dopuścili się zabójstw? Dopóki będzie trwać ten stan, nie powstanie prawdziwe państwo.

2011 AHMED AL-SANUSI AHMED AL-SANUSI, urodzony w 1934 r., to najdłużej więziony libijski więzień sumienia. Jest krewnym Idrisa jedynego króla Libii, który został obalony przez pułkownika Muammara Kaddafiego w 1969 r. Ahmed al-sanusi został oskarżony o udział w rzekomym spisku mającym na celu zamach stanu przeciw reżimowi Muammara Kaddafiego w 1970 r. i spędził 31 lat w więzieniu, z czego 9 lat w całkowitym odizolowaniu w celi tak małej, że nie mógł w niej stanąć wyprostowany. Zwolniono go w sierpniu 2001 r. razem z dziesiątkami innych więźniów politycznych. Kiedy powszechne powstanie, wsparte siłami NATO, doprowadziło do obalenia libijskiego dyktatora w 2011 r., a rządy nad krajem przejęła Narodowa Rada Tymczasowa, al-sanusi został jej członkiem odpowiedzialnym za sprawy dotyczące więźniów politycznych. Jednak, pomimo wyborów, w życiu politycznym Libii nadal dominowało bezprawie i brak stabilności, a różne ugrupowania prowadziły zbrojną rywalizację o przejęcie kontroli nad państwem. Mieszkańcy Bengazi miasta, z którego pochodzi Al-Sanusi i które za czasów Kaddafiego było zaniedbywane zdecydowanie opowiadają się za federalizacją, co było widoczne przez okres panowania króla Idrisa. W 2012 r. trzy tysiące delegatów z regionu spotkało się w Bengazi, aby utworzyć Tymczasową Radę Cyrenajki. Na jej czele stanął al-sanusi. Rada ta opowiedziała się za dużym stopniem autonomii regionu, ale uznała Narodową Radę Tymczasową za symbol jedności kraju i jej prawowitego przedstawiciela na arenie międzynarodowej. Deklaracja Tymczasowej Rady Cyrenajki nie ma mocy prawnej. Nie jest też popierana przez bojówki, w przeciwieństwie do drugiego głównego ugrupowania federalistycznego w Bengazi, tj. Biura Politycznego Cyrenajki, którym dowodzi Ibrahim Jadhran pragnący utworzyć równoległy rząd, od którego al-sanusi zdystansował się. Al-Sanusi i podlegający mu przywódcy plemion o ugruntowanej pozycji opowiadają się za zapisaniem federalizmu w nowej konstytucji. W czasie debaty Sieci Laureatów Narody im. Sacharowa, zorganizowanej w Parlamencie Europejskim w 2012 r., al-sanusi omawiał wraz z przewodniczącym Martinem Schulzem, Asmą Mahfouz i Alim Ferzatem sytuację w Libii po zakończeniu rewolucji i konfliktu zbrojnego oraz kwestię przyszłości demokracji w państwach arabskich w następstwie arabskiej wiosny. Podczas pierwszej edycji Światowego Forum Demokracji w siedzibie Rady Europy al-sanusi potępił brak skuteczności libijskiego rządu i odpierał oskarżenia o zdradę kierowane pod jego adresem, po tym jak wzywał do stworzenia ustroju federalnego, mówiąc, że oskarżenia te były ewidentną próbą przeinaczenia jego propozycji i zdyskredytowania osób pragnących uzdrowienia sytuacji. Al-Sanusi uczestniczył w konferencji Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa w 2013 r.

2011 RAZAN ZAITOUNEH RAZAN ZAITOUNEH to syryjska dziennikarka i prawniczka specjalizująca się w dziedzinie praw człowieka, która została uprowadzona na objętych walkami przedmieściach Damaszku 9 grudnia 2013 r. Można przypuszczać, że czuje się dobrze, jednak nadal nie wiadomo, gdzie przebywa i kto ją porwał. Pomimo gróźb Razan Zaitouneh z wielką odwagą potępiała przypadki naruszania praw człowieka zarówno przez władze w Damaszku, jak i przez rebeliantów. Została uprowadzona wraz z mężem Waelem Hamadą, który też jest działaczem na rzecz praw człowieka, oraz z dwójką współpracowników: poetą i prawnikiem Nazemem Hamadim oraz byłym więźniem politycznym Samirą Khalil. Uprowadzono ich z biura dwóch grup, które założyła: Centrum Dokumentacji Przypadków Naruszenia Praw Człowieka i Biura Wsparcia na rzecz Lokalnego Rozwoju i Małych Projektów na przedmieściach Duma. PORWANA W GRUDNIU 2013 R. Razan Zaitouneh należy do najważniejszych i najbardziej wiarygodnych cywilnych działaczy syryjskiej rewolucji. Jej uprowadzenie jest postrzegane przez komentatorów w Syrii jako przełomowy epizod w mającym obecnie miejsce w Syrii podziale między siłami cywilnymi i ekstremistami oraz jako zdarzenie, które zadało śmiertelny cios syryjskiej rewolucji. Rodzina działaczki zwróciła się do społeczności międzynarodowej o pomoc w poszukiwaniach zaginionych. W kwietniu 2014 r. wydała oświadczenie opublikowane przez Centrum Dokumentacji Przypadków Naruszenia Praw Człowieka: My, rodzina Razan Zaitouneh, działaczki na rzecz praw człowieka, prawniczki, pisarki i przede wszystkim człowieka, wydajemy niniejsze oświadczenie przeszło trzy miesiące po jej celowym uprowadzeniu, do którego nikt się nie przyznał ani nie wydał na jego temat żadnego oświadczenia ani żądania, co jest ewidentną próbą zyskania na czasie i stłumienia wolnego głosu naszej córki i jej współpracowników w celu uniemożliwienia im pisania i korzystania z prawa do wolności słowa. O ich uwolnienie apelowali działacze i politycy z całego świata, w tym przewodniczący Martin Schulz. W imieniu Parlamentu Europejskiego wzywam do ich niezwłocznego uwolnienia. [ ] Na jej życie czyhał i reżim, i grupy bojowników. Stało się tak tylko dlatego, że była tym, kim była: odważną młodą kobietą, która się nie poddaje i dalej prowadzi pokojową walkę o demokrację i wolną Syrię. 45 organizacji pozarządowych, w tym uhonorowani Nagrodą im. Sacharowa Reporterzy bez Granic, podpisało wspólny apel o uwolnienie jej i pozostałych uprowadzonych z nią działaczy. W czasie przyznania jej nagrody w 2011 r. żyła w ukryciu, zdoławszy uciec przed obławą agentów służb bezpieczeństwa narodowego na jej dom. Swoją część Nagrody im. Sacharowa przeznaczyła na ratowanie życia współpracownika, który ucierpiał w ostrzale artyleryjskim.

2010 GUILLERMO FARIÑAS GUILLERMO FARIÑAS, kubański doktor psychologii, niezależny dziennikarz, dysydent, a obecnie rzecznik opozycyjnej organizacji Unión Patriótica de Cuba, przeprowadził 23 strajki głodowe w celu osiągnięcia poprzez pokojowe działania zmian politycznych, wolności słowa oraz wolności wypowiedzi na Kubie. Dziennikarz założył niezależną agencję prasową Cubanacán Press, której celem było informowanie reszty świata o losie więźniów politycznych na Kubie. Ostatecznie władze zmusiły go jednak do jej zamknięcia. W lutym 2010 r., po kontrowersyjnej śmierci Orlanda Zapaty, Fariñas rozpoczął strajk głodowy, podczas którego przyjmował jedynie niewielkie ilości płynów. Strajk ten trwał 130 dni i miał na celu uwolnienie więźniów politycznych nękanych chorobami po wielu latach spędzonych w więzieniu. Fariñas zakończył strajk dopiero w lipcu 2010 r., po tym jak rząd kubański ogłosił, że rozpoczął procedurę uwalniania 52 więźniów politycznych. Guillermo Fariñas nie mógł wziąć udziału w ceremonii wręczenia Nagrody im. Sacharowa w 2010 r. w siedzibie Parlamentu Europejskiego, ponieważ nie pozwolono mu na wyjazd z Kuby. W lipcu 2012 r. został aresztowany podczas pogrzebu innego laureata Nagrody im. Sacharowa, kubańskiego dysydenta Oswalda Payi, i był przez pewien czas przetrzymywany. Dopiero gdy rząd kubański złagodził ograniczenia podróży dla swoich obywateli i gdy Kobiety w Bieli powróciły na Kubę po wizycie w Parlamencie Europejskim, Guillermo Fariñas również wystąpił przed Parlamentem Europejskim, podczas spóźnionej ceremonii wręczenia mu Nagrody im. Sacharowa w lipcu 2013 r. Dzisiaj jestem w tym miejscu nie dlatego, że sytuacja uległa zasadniczej zmianie, lecz ze względu na realia współczesności, a przede wszystkim dzięki coraz silniejszemu obywatelskiemu oporowi samych Kubańczyków, który zmusił reżim jak to ujął legendarny książę Fabrizio, bohater powieści Gepard:»do dokonania zmiany, która niczego nie zmienia«powiedział Fariñas w wystąpieniu z okazji wręczenia nagrody. Fariñas uczestniczył w konferencji Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa w 2013 r. i w debacie Światowego Forum Demokracji poświęconej praktycznemu rozwiązywaniu ważnych problemów przez dziennikarzy (Solution Journalism in Action). W debacie podkreślił, że dziennikarze będą kontynuować swoją pracę, aby Kubańczycy wiedzieli, co się dzieje. W 2014 r. Fariñas był wielokrotnie aresztowany i krótko przetrzymywany, grożono mu śmiercią i zamknięciem w szpitalu psychiatrycznym, był też pobity i hospitalizowany.

2009 MEMORIAŁ Urodzona w 1927 r. Ludmiła Aleksiejewa przewodniczy grupie i jest jednym z nielicznych dysydentów czasów Związku Radzieckiego nadal aktywnym w dzisiejszej Rosji, znanym z działalności na rzecz zapewnienia dysydentom uczciwych procesów sądowych. Od 1994 r. Oleg Orłow jest jednym z przywódców organizacji Memoriał i członkiem jej zarządu. W 2014 r. zgromadził dowody na przypadki uprowadzeń na wschodzie Ukrainy, kiedy to prorosyjscy separatyści toczyli walki z siłami ukraińskimi. Memoriał przez lata dokumentował te praktyki także w czasie obu wojen w Czeczenii, gdzie Orłow sam został porwany. OLEG ORŁOW, SIERGIEJ KOWALIOW i LUDMIŁA ALEKSIEJEWA odebrali Nagrodę im. Sacharowa za rok 2009 w imieniu organizacji Memoriał i wszystkich innych obrońców praw człowieka w Rosji. Organizacja Memoriał powstała w 1988 r., a jej celem było monitorowanie i nagłaśnianie przypadków naruszania praw człowieka w państwach byłego Związku Radzieckiego. Jednym z jej założycieli był Andriej Sacharow, który wraz z Ludmiłą Aleksiejewą założył też Moskiewską Grupę Helsińską. Siergiej Kowaliow, obecny przewodniczący rosyjskiej organizacji Memoriał, jest dobrze znany w związku z wynegocjowaniem w 1995 r. uwolnienia około 2 tys. osób przetrzymywanych jako zakładnicy przez czeczeńskich bojowników w szpitalu w Budionnowsku, co było jedynym przypadkiem, kiedy atak terrorystyczny w Rosji nie zakończył się masową śmiercią zakładników. Siergiej Kowaliow zarzuca Rosji wtrącanie się w wewnętrzne sprawy Ukrainy i wywoływanie wojny domowej. Cieszy się, gdy widzi, że cywilizowane kraje odrzucają swoją zwyczajową obojętność, którą, według niego, udawało się Putinowi wykorzystywać. Przez lata wobec członków organizacji Memoriał i osób blisko z nią związanych stosowano różnego rodzaju represje: groźby, uprowadzenia i zamachy. W 2014 r. rosyjskie władze zarejestrowały Memoriał jako obcego agenta, po tym jak do ustawy z 2012 r. wprowadzono zmiany umożliwiające władzom rejestrowanie organizacji pozarządowych bez ich zgody jako obcych agentów, jeżeli otrzymują wsparcie finansowe z zewnątrz. Ustawa ta uderzyła w setki organizacji pozarządowych. Żadna niezależna organizacja pozarządowa nie wystąpiła o dobrowolną rejestrację jako obcy agent. Określenie to jak wyjaśnił Podkomisji Praw Człowieka Parlamentu Europejskiego Kirył Korotiejew, starszy prawnik organizacji Memoriał w Rosji oznacza po prostu szpiega. Oleg Orłow nie uczestniczył w konferencji Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa w 2013 r., ponieważ toczył przeciw ustawie walkę w sądzie. Memoriał przegrał jednak tę sprawę zarówno w pierwszej instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym. Memoriał i inne organizacje pozarządowe kontynuują walkę przed Europejskim Trybunałem Praw Człowieka. Moskiewska Grupa Helsińska również odmówiła zarejestrowania się jako obcy agent, a Ludmiła Aleksiejewa powiedziała, że będzie dalej walczyć o prawa człowieka bez zagranicznych dotacji. Podczas debat publicznych towarzyszących festiwalowi filmowemu One World Oleg Orłow poruszył też kwestię tortur w Rosji. Korotiejew reprezentował Memoriał na Europejskim Spotkaniu Młodzieży EYE.

2008 HU JIA Od czasu przyznania mu przez Parlament Europejski Nagrody im. Sacharowa w 20. rocznicę jej istnienia chiński dysydent HU JIA zdążył już trafić do więzienia i opuścić je. Powodem uwięzienia były jego apele o przeprowadzenie oficjalnego śledztwa w sprawie masakry na placu Tiananmen i zadośćuczynienie rodzinom ofiar, a także jego działalność w dziedzinie ekologii i przeciw AIDS. W 2014 r. ponownie nałożono na niego areszt domowy. Co roku zatrzymywano go przed rocznicą zabójstw na Placu Tiananmen 4 czerwca, od kiedy złożył kwiaty na Placu w 2004 r. Od 2 lipca 2004 r. jego dom w Pekinie jest pod stałym, całodobowym nadzorem. Czasami zabrania mu się wyjścia z domu po żywność czy leki. W 2007 r., w trakcie telekonferencji z Podkomisją Praw Człowieka Parlamentu Europejskiego, odważnie wypowiadał się na temat sytuacji w kraju, zwracając uwagę na los miliona ludzi prześladowanych przez chiński departament bezpieczeństwa narodowego za działalność na rzecz praw człowieka, z których wielu przetrzymywanych jest w więzieniach, obozach pracy czy szpitalach psychiatrycznych. Bezpośrednim skutkiem powyższych wypowiedzi było aresztowanie Hu Jia 27 grudnia 2007 r. pod zarzutem podburzania do obalenia władzy państwowej i skazanie go 3 kwietnia 2008 r. na trzy i pół roku więzienia oraz roczne pozbawienie praw publicznych. Kiedy przyznano mu Nagrodę im. Sacharowa, państwowa służba bezpieczeństwa naciskała na niego, by się jej zrzekł. Hu Jia podjął jednak odważną decyzję, by przyjąć wyróżnienie, nazywając je ważną nagrodą dla Chin. W liście do przewodniczącego Parlamentu Europejskiego, przesłanym w lipcu 2012 r., Hu Jia napisał, że uznaje nagrodę za naprawdę wielki zaszczyt oraz źródło otuchy i przyczynę znacznie lepszego traktowania w więzieniu. W 2011 r. Hu Jia został zwolniony z więzienia. Podjął wówczas próbę stworzenia organizacji pozarządowej działającej na rzecz praw człowieka, jednak jej członkowie zostali aresztowani. Obecnie kieruje siecią obywateli, którzy zrzeszają się w zgromadzeniu o charakterze politycznym. Hu Jia jest również jednym z koordynatorów nieformalnej grupy doradców prawnych wspierających obrońców praw człowieka w Chinach, znanej jako bosonodzy prawnicy. W deklaracji Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa, wydanej w 2013 r. z okazji 25. rocznicy Nagrody im. Sacharowa, wezwano chińskie władze do zaprzestania ciągłych restrykcji nakładanych na Hu Jia, laureata Nagrody im. Sacharowa. Zainteresowany nie mógł uczestniczyć w tej konferencji z powodu ograniczenia jego wolności przez chińskie władze. Reprezentowała go żona Zeng Jinyan, również nominowana do Nagrody im. Sacharowa. Zwróciła ona szczególną uwagę na ciężki los więźniów politycznych i ich rodzin. W 2014 r. groźby pod adresem Hu Jia i prześladowania nasiliły się do tego stopnia, że zaczął się on obawiać o swoje życie.

2007 SALIH MAHMOUD OSMAN Gdy Parlament Europejski podjął jednogłośną decyzję o przyznaniu SALIHOWI MAHMOUDOWI OSMANOWI Nagrody im. Sacharowa w 2007 r., prawnik ten już od ponad 20 lat bezpłatnie reprezentował osoby bezprawnie przetrzymywane, torturowane i padające ofiarą poważnych naruszeń praw człowieka w Sudanie. Pochodzę z Darfuru, urodziłem się w Jebel Marra. Wiele lat pracowałem w sudańskim Darfurze jako prawnik. Z powodu mojej pracy byłem ofiarą aresztowań i tortur. Członkowie mojej rodziny byli torturowani i przesiedlani na skutek działań ugrupowań zbrojnych w Darfurze. Przez wiele lat w ramach swojej pracy reprezentowałem tysiące ludzi, którzy potrzebowali mojej pomocy, stając przed sądem. Odbierając nagrodę w Parlamencie Europejskim, Salih Osman powiedział: Widziałem tysiące osób torturowanych, setki kobiet i młodych dziewczyn, które padły ofiarą wykorzystania seksualnego. Salih Osman prowadzi rejestr popełnionych zbrodni i aktywnie angażuje się w ochronę 3,2 mln Sudańczyków, którzy zostali zmuszeni do opuszczenia swoich domów w wyniku trwających walk. Niestrudzenie zwraca uwagę na ponad dziesięcioletni już konflikt, który wybuchł w Jebel Marra w 2003 r. i został opisany przez ONZ jako jedna z najgorszych klęsk humanitarnych na świecie. Mimo silnych nacisków międzynarodowych i prób mediacji nadal nie podpisano kompleksowego porozumienia pokojowego ze wszystkimi walczącymi stronami, podczas gdy grupy rebeliantów jednoczą się i podejmują coraz więcej działań o zasięgu ogólnokrajowym. Salih Osman podkreśla, że przyczyny wojny, takie jak konfiskata gruntów czy marginalizacja polityczna, nie tylko nadal nie zostały usunięte, ale nasiliły się przez pozostawienie bez odpowiedzi kolejnych apeli o dostosowanie ustaw krajowych do norm międzynarodowych i o zapewnienie niezawisłości sądów. Osman, który w latach 2005 2010 sprawował mandat posła do sudańskiego parlamentu w szeregach opozycji, jest gorącym zwolennikiem Międzynarodowego Trybunału Karnego (MTK), ponieważ tylko do niego mogą zwracać się Afrykańczycy poszukujący sprawiedliwości i dochodzący swoich praw z powodu braku odpowiednich systemów sądownictwa w Afryce. Słowa te skierował Salih Osman do przedstawicieli instytucji UE, MTK i ponad 200 organizacji społeczeństwa obywatelskiego obecnych na forum UE i organizacji pozarządowych w 2013 r., przed którymi wystąpił jako laureat Nagrody im. Sacharowa. Podczas konferencji Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa w 2013 r. domagał się potępienia bezkarności i tortur w końcowej deklaracji.

2006 ALEKSANDER MILINKIEWICZ ALEKSANDER MILINKIEWICZ jest przywódcą demokratycznego opozycyjnego Ruchu na rzecz Wolności na Białorusi, który, według słów ówczesnego przewodniczącego Parlamentu Europejskiego Josepa Borrella Fontellesa, wygłoszonych podczas ceremonii wręczenia Milinkiewiczowi Nagrody im. Sacharowa, miał odwagę przeciwstawić się ostatniej dyktaturze w Europie. Z zawodu naukowiec, Milinkiewicz został wybrany na wspólnego kandydata na prezydenta Zjednoczonej Opozycji Demokratycznej w październiku 2005 r. Nawoływał do zapewnienia prawdziwie demokratycznej przyszłości i prezentował swoją kandydaturę jako rzeczywistą alternatywę dla autorytarnych rządów prezydenta Łukaszenki, którego zwycięstwo spotkało się z ostrą krytyką ze strony opozycji na Białorusi i za granicą oraz z oskarżeniami o sfałszowanie wyników wyborów. Po starcie w wyborach Milinkiewicz był niejednokrotnie aresztowany pod różnymi pretekstami, jednak nie postawiono mu żadnych zarzutów. Milinkiewicz nie zdecydował się na kandydowanie w wyborach prezydenckich w 2010 r., uznając, że nie zaszły żadne zmiany w krajowej ordynacji wyborczej, które gwarantowałyby sprawiedliwe, wolne i przejrzyste wybory. Po wyborach Aleksander Łukaszenka utrzymał się przy władzy, a sytuacja w zakresie praw człowieka na Białorusi uległa dalszemu pogorszeniu: w życie weszła ustawa uznająca za przestępstwo krytykę państwa i nadal trwa uciszanie i więzienie dziennikarzy, działaczy i innych osób krytykujących obecny reżim. Działacze społeczeństwa obywatelskiego obawiają się wprowadzenia prawa podobnego do rosyjskiej ustawy o obcych agentach, chociaż prezydent Łukaszenka zdaje się dystansować od Kremla po aneksji Krymu w 2014 r. Aleksander Milinkiewicz z zadowoleniem przyjął fakt, że prezydent Łukaszenka, który zazwyczaj posługuje się językiem rosyjskim, w przemówieniu w lipcu 2014 r. niespodziewanie mówił po białorusku. Jednak, jak powiedział BBC, jest to na razie po prostu trend, a nie strategia. Jako laureat Nagrody im. Sacharowa Milinkiewicz regularnie dzieli się swoją wiedzą z organami parlamentarnymi do spraw Białorusi i bierze udział w szeregu wydarzeń organizowanych przez Sieć Laureatów Nagrody im. Sacharowa, w tym w jej konferencji w 2013 r. Podczas debaty Sieci Laureatów Nagrody im. Sacharowa z udziałem Berty Soler, władz krajowych oraz posłów do Parlamentu Europejskiego i Parlamentu Litwy Milinkiewicz potępił ciągłe zastraszanie i poniżanie obrońców praw człowieka na Białorusi przez władze. Wyraził swoje poparcie dla większej integracji Białorusi z Unią Europejską oraz dla niezbędnego i konstruktywnego dialogu z białoruskimi władzami. Potrzeba dialogu była również jednym z głównych elementów wystąpień Milinkiewicza w czasie debat towarzyszących festiwalowi filmowemu One World zorganizowanemu w Parlamencie Europejskim przez Sieć Laureatów Nagrody im. Sacharowa. Przekonywał on, że aby na Białorusi zapanowała większa wolność, UE musi poświęcić temu krajowi więcej uwagi. Białoruś potrzebuje też pomocy gospodarczej, która mogłaby wymusić na niej podjęcie dialogu z UE, również w kwestii praw człowieka.