Solaris Alpino na testach

W numerze: - Solaris Alpino na testach - Z pętli do pętli - Remonty i reklamy - - Na linii: dwadzieścia jeden - Na zajezdni: Jelcz PR110 - Podsumowanie wydarzeń 2010 roku - Fotoreportaż - Mirosław Czerliński W połowie grudnia na testy do Torunia zawitał Solaris Alpino 8.6 - najkrótszy i zarazem najmniejszy autobus producenta z Bolechowa. Czy jest to zapowiedź zakupu taboru małopojemnego? 13 grudnia na linii nr 43 pojawił się zupełnie inny pojazd od zazwyczaj kursującego tu Jelcza M081MB. Był to najmniejszy przedstawiciel marki Solaris o nazwie Alpino 8.6, czyli pojazd wyspecjalizowany w poruszaniu się po krętych i wąskich uliczkach górskich miasteczek. Toruń daleki jest od alpejskich klimatów, niemniej jednak posiada linie słabiej obłoŝone potokami pasaŝerskimi oraz prowadzące przez wąskie i mniej lub bardziej kręte drogi. Testowy pojazd o długości równej 8,6 m dotarł do grodu Kopernika z Przedsiębiorstwa Autobusowego 'Necko' Augustów. Jest o prawie metr dłuŝszy od pojazdów podobnej klasy eksploatowanych przez MZK, tj. Jelczy M081MB. Ten fakt nie przeszkodził jednak kursowaniu pojazdu na liniach nr 32, 38 i 43. Zwłaszcza, Ŝe szerokość Alpino jest o 10 cm mniejsza i wynosi 2,4 m. W efekcie daje to mały promień zawracania o wartości 15,8 m. Krótkiego Solarisa napędza 250-konny silnik DAFa zblokowany z 4-biegową automatyczną skrzynią biegów Voith Diva 5. Taki zestaw zapewnia mu świetną dynamikę jazdy wraz z doskonałym przyspieszeniem. Nad bezpieczeństwem pasaŝerów czuwają dodatkowo elektroniczne systemy ABS, ASR, EBS oraz ECAS II (sterowanie zawieszeniem). Zdania na temat niskopodłogowego Solarisa wśród pasaŝerów były podzielone. Niektórzy chwalili nowoczesne wykonanie pojazdu oraz rozwinięty system informacji. Z drugiej strony krytykowano długi czas wymiany pasaŝerów poprzez drzwi o układzie 1-2 oraz ciasną przestrzeń wewnątrz pojazdu ograniczaną przez 17 siedzeń pasaŝerskich (2 rozkładane), automat biletowy, duŝe nadkola i wieŝę silnikową. Solaris Alpino na testach Autobus testowy pozostał w Toruniu do 19 grudnia. Czy testy pojazdu małopojemnego oznaczają przymiarki do takich zakupów? Miejmy nadzieję, Ŝe tak. Awaryjność modelu M081MB w minionych latach doprowadzała do sytuacji, Ŝe nie moŝna było obsadzić tymi pojazdami wszystkich krótkich brygad. W tej sytuacji wystawiano 12-metrowe pojazdy, które generowały większe koszty obsługi. Kolejne pojazdy zabierające ok. 50 osób na pokład (jak testowany Solaris) pozwoliłyby to ograniczyć. Większa Przód stanowi największą róŝnicę w bryle konstrukcji pojazdów. Solaris ma przednią ścianę wykonaną pionowo, natomiast Jelcz - pod skosem. ilość krótkich autobusów pozwoliłaby równieŝ obsadzić tym typem wozów kolejne linie, np. 35 lub 41. O tym, czy dojdzie do zakupu nowych, krótkich autobusów dowiemy się najprawdopodobniej dopiero za kilkanaście miesięcy. fot. Wojciech Osmański 1 17 XI 1898 Towarzystwo akcyjne EFGS uzyskuje zgodę na wykonanie miejskiej kolei elektrycznej

Z pętli do pętli inwestycje, tabor Tramwaj na Bielany Wieloletnie przygotowania do budowy linii tramwajowej na Bielany miały w dniu 29 grudnia 2010 roku swój kulminacyjny punkt. W tym dniu prezydent miasta Torunia Michał Zaleski podpisał z firmą Budimex S.A. umowę na zaprojektowanie oraz wybudowanie linii tramwajowej do miasteczka akademickiego na Bielanach. Trasa przyszłej linii tramwajowej będzie przebiegała od skrzyŝowania ulic Sienkiewicza/Broniewskiego przez ulicę Gagarina do pętli tramwajowej Bielany. W projekcie Tramwaju na Bielany jest równieŝ odtworzenie zlikwidowanego w 1991 roku łącznika tramwajowego w alei Solidarności. Węzeł przesiadkowy w alei Solidarności ma się stać głównym punktem przesiadkowym dla komunikacji autobusowej oraz tramwajowej. Ostatnim elementem projektu jest budowa trzech torów odstawczych na pętli Olimpijska. Firma Budimex jest zobowiązana do września 2013 roku zakończyć całą inwestycje. Przedstawiciele firmy po podpisaniu umowy zapowiedzieli, iŝ prace projektowe ruszą lada dzień, a pierwsze prace budowlane są moŝliwe jeszcze w 2011 roku. (pc) Kolejne Jelcze idą pod młotek Po dość obfitych tegorocznych zakupach MZK, na sprzedaŝ zostały wystawione autobusy w najgorszym stanie technicznym. W wyniku ogłoszonego przetargu sprzedane zostały autobusy Jelcz 120M o numerach: 408, 439, 452, 457, 460 i 472. W grudniu wszystkie autobusy zostały zabrane do Zęgwirtu celem złomowania. Na sprzedaŝ został takŝe wytypowany Lublin II naleŝący do pogotowia torowego. (ag) Monitoring w #515 Kolejny miejski autobus został wyposaŝony w system monitoringu wizyjnego. Sprzęt zainstalowano w Jelczu 120M/3 #515 z 2003 roku. Przypomnijmy, Ŝe obecnie monitoring posiadają wszystkie Solarisy, większość autobusów marki MAN (poza #518 i #519), a takŝe kilka Jelczy: #496, #511, #512, #513, wspomniany #515 i #516. Łącznie jest to 56 autobusów. (mc) Ostatni Eurolider dotarł do Torunia Na początku listopada do taboru toruńskiego oddziału Veolii dołączył piąty egzemplarz Autosana A1212C Eurolider 12. Pojazd otrzymał tczewskie rejestracje GTC 47XS i numer boczny #00124. Był to ostatni z partii 5 zamówionych euroliderów w 2010 roku. W grudniu tabor firmy powiększył się jeszcze o kolejnego wyremontowanego Autosana H10-10. Pojazd o numerze rejestracyjnym CT 9276F jest w malowaniu białym z czerwonym logo. (ag) Zmiany w taborze komunikacji gminy Lubicz Lubicka zajezdnia Mobilisu rozstała się w październiku z busem Iveco Daily 45-12. Pojazd, który słuŝył za mobilną kasę biletową oraz obsługiwał mniej obciąŝone kursy został przetransferowany do obsługi komunikacji w Krakowie. Zmiany nastąpiły równieŝ w barwach dwóch MANów SL223: #238 i #239. Wozy zostały przemalowane w Ŝółte malowanie przewoźnika. (mc) Kolejny autobus w firmie Mixs Tabor firmy Mixs rozwija się w zaskakującym tempie. Kolejnym nabytkiem lokalnego przewoźnika jest Setra S315 UL #CTR 63H3. W ciągu całego 2010 roku firmie przybyło 5 uŝywanych Setr, 2 Mercedesy O404, lokalny MAN oraz kilka busów marki Mercedes. Pojazdy pojawiają się m.in. na przewozach pracowniczych. (mc) 13-letni Jelcz 120M #452 znalazł się w puli sprzedanych autobusów pod koniec 2010 roku. PowaŜna awaria na pętli Olimpijska W dniu 27 listopada 2010 roku na pętli Olimpijska doszło do poŝaru tramwaju. Około godziny 1 w nocy doszło do zerwania sieci, która opadła na odstawiony skład tramwajowy 228+229. Spowodowało to poŝar instalacji elektrycznej w wagonie 228 i 229. Uszkodzony skład zostanie zmodernizowany. (pc) Kolejna Setra S315 w taborze prywatnego przewoźnika. Listopadowy kurs na motorniczego tramwaju W listopadzie MZK zorganizował kolejny kurs na motorniczego tramwaju. Tramwajową "elką" po raz kolejny został skład #250+251. (pc) 2 23 X 1907 Uruchomienie linii 3 na trasie: Ratusz Chełmińskie Przedmieście.

Z pętli do pętli linie Likwidacja pętli Traktorowa W poprzednich wydaniach "Na pętli" umknęła nam informacja o likwidacji pętli autobusowej Traktorowa. Nastąpiło to jeszcze przed wakacjami 2010 roku. Do tego czasu na pętli zatrzymywały się autobusy linii nr 12 w kierunku Wrzosów, a w zamierzchłych czasach był to przystanek końcowy m.in. dla tej linii. Obecnie autobusy jadą prosto ul. Traktorową z zatrzymaniem się na przystanku zlokalizowanym tuŝ przy jezdni. (mc) Zmiany od 1 października Na początku IV kwartału 2010 roku wprowadzono zmiany w funkcjonowaniu kilku linii autobusowych. Dla linii nr 15 opracowano nowy rozkład jazdy. W stosunku do rozkładu obowiązującego w roku akademickim 2009/2010 ubyło w nim po 9 kursów z kaŝdej z pętli (do liczby 91 kursów), na rzecz zmian w obsłudze autobusami przegubowymi. Na piętnastce pojawiają się dwa pojazdy 18-metrowe, jeden z nich na brygadzie dodatkowej wykonującej zaledwie parę kursów, drugi zaś na brygadzie, która otrzymała status całodziennej. Przegubowiec kursujący na linii nr 26 takŝe kursuje przez cały dzień. Remont Konstytucji 3 Maja - objazdy W związku z remontem nawierzchni ul. Konstytucji 3 Maja na jezdni wprowadzono od 7 października ruch jednokierunkowy w stronę pętli Olimpijska. Zmiana organizacji ruchu dotyczyła odcinka od ul. Ślaskiego do Ligi Polskiej. Z tego powodu autobusy w kierunku centrum skierowano na trasy objazdowe: - linie nr 16, 29, 33, 39, 42, 01 i 02 ulicami: Ligi Polskiej i Szosą Lubicką z zatrzymywaniem się na przystankach "Ligi Polskiej", "Witosa" i "Dziewulskiego", - linie nr 22 i 31 ulicami: Ligi Polskiej i Szosą Lubicką z zatrzymywaniem się na tymczasowym przystanku przy Ligi Polskiej oraz na przystanku "Dziewulskiego". Autobusy tych linii odjeŝdŝały z pętli "Kolankowskiego" 1 minutę później w stosunku do rozkładu. - linie nr 40 i C od ul. Olsztyńskiej przez Szosę Lubicką do Jamontta z przystankiem przy ul. Dziewulskiego. Autobusy tych linii odjeŝdŝały z pętli Bielawy 3 minuty później w stosunku do rozkładu. Plany remontowe pokrzyŝował jednak grudniowy atak zimy. Roboty zostały przerwane do wiosny. Na ten czas drogowcy udostępnili jezdnię dla ruchu dwukierunkowego, więc autobusy wróciły na swoje stały trasy. (mc) Kolejne objazdy na Wrzosach Na piętnastce od 1 października moŝemy spotkać 2 brygady przegubowe. Zmieniono trasę linii nr 39 (na próbny okres 2 miesięcy). Na fragmencie trasy od pl. Św. Katarzyny do Dworca Wschodniego autobusy kursują zamiast ul. Sobieskiego ulicami: Przy Kaszowniku, Warneńczyka i Kościuszki. Na zmienionej trasie obowiązują przystanki: "Warneńczyka" oraz "Świętopełka". W związku ze zmianą wprowadzono dla linii nowy rozkład jazdy. Dla linii L przesunięto godzinę odjazdu z pętli Nad Strugą z godz. 7:07 na 7:00. Utrzymane zostały zmiany wprowadzone na okres próbny dla linii nr 10, 20, 29 i 41. Przypomnijmy, Ŝe dotyczyły one objazdowej trasy szczytowej (linie 10, 20 i 29) oraz wprowadzenia dodatkowych kursów o godz. 8:55 z Dw. Wschodniego i 9:15 z pętli Na Zapleczu (dla linii nr 41). (mc, ag) Przez prawie pół roku pasaŝerowie byli naraŝeni na objazdy autobusów na Wrzosach ze względu na przebudowę Szosy Chełmińskiej. Po zakończeniu robót byli pewni, Ŝe od tamtej pory w komunikacji miejskiej na osiedlu wszystko wróci do normy. Nic bardziej mylnego! Po wszystkim okazało się, Ŝe ulica Kwiatowa na odcinku od Szosy Chełmińskiej do Storczykowej musi zostać wyremontowana. Pierwszy etap prac (na skrzyŝowaniu z Szosą Chełmińską) zakończył się 13 października, jednak juŝ 26 października drogowcy ponownie wrócili na Kwiatową. Od tego dnia autobusy linii nr 12, 27, 31 i 03 kursują ponownie objazdem ul. Goździkową i Fasolową. 14 października rozpoczęty został remont ulicy Lisiej przez co autobusy linii 32 w kierunku ulicy Wrzosowej zostały skierowane na ulicę Jelenią. Przystanki na trasie objazdowej zlokalizowano przy skrzyŝowaniu ul. Jeleniej i Myśliwskiej oraz Wrzosowej i Św. Antoniego. Prace zakończono w listopadzie. Niestety nie udało się ukończyć wszystkich robót przed nadejściem zimy, takŝe pasaŝerowie linii 12, 27, 31 jak i 03 muszą uzbroić się w cierpliwość. (ks) Objazdy w czasie robót w ul. Broniewskiego W związku z pracami kanalizacyjnymi w ul. Broniewskiego od 14 października przez kilka dni tramwaje wszystkich linii jeździły w kierunku Reja torem przeciwnym do zasadniczego. Tramwaje linii numer 2 w kierunku Elany kursowały od Reja przez Park Miejski do Sienkiewicza. Kolejne roboty przeprowadzono w ul. Broniewskiego i Reja w dniach 23-24 października. Tramwaje wszystkich linii dojeŝdŝały wtedy tylko do ul. Sienkiewicza. Na trasie Merinotex <-> Sienkiewicza kursował autobus linii 53. (pc) 3 30 XII 1907 Pierwszy zanotowany wypadek tramwajowy. Wagon wypadł z szyn i wjechał w budynek.

Z pętli do pętli linie 3 kursy więcej do Leśnej-Polany Od 20 października kolejne 3 kursy dwunastki wykonywane od poniedziałku do soboty przedłuŝone zostały do osiedla Leśna-Polana. Są to połączenia odjeŝdŝające z przystanku Wrzosy I o godz. 6:13, 15:45 i 16:45. Z Leśnej-Polany autobusy wracają odpowiednio o godz. 6:45, 16:26 i 17:26. Zmiana została wprowadzono na wniosek pasaŝerów korzystających z tej linii. Publikacje na ten temat pojawiły się równieŝ w lokalnej prasie. (mc) Ciekawostki w obsłudze komunikacji cmentarnej Tradycyjnie w okresie Wszystkich Świętych zwiększone zostały częstotliwości kursowania autobusów na toruńskie nekropolie. Dotyczyło to linii nr 0, 27 (na Barbarkę), 29, 33 oraz C. Uruchomiona została linia nr 61 kursującą z placu Teatralnego przez ul. Grudziądzką do Centralnego Cmentarza Komunalnego. Największe wzmocnienie przypadło na dzień 1 listopada. Na linie cmentarne wyjechało wtedy ponad 30 dodatkowych autobusów, w tym wszystkie 3 przegubowce MZK. Po jednej sztuce pojawiło się na liniach nr 33, 61 i C. Na uwagę zasłuŝył równieŝ wyjazd gazowych Solarisów na linie 0 i C oraz charakterystycznego #413, tak jak w zeszłym roku, na linię nr 0. Częstotliwości kursowania nie róŝniły się znacznie od tych z lat poprzednich, więc tę kwestię pominiemy. Dociekliwych odsyłamy na stronę TKMKM. Linie autobusowe kursowały wzmocnione w okresie od 27 października do 2 listopada. (mc) Objazd dla 42 na Batorego 22 listopada rozpoczął się remont ul. Batorego, w czasie którego wprowadzono ruch tylko w kierunku północnym. W związku z tym autobusy linii nr 42 w kierunku pętli Olimpijska kursują objazdem ul. Chrobrego i zatrzymują się na przystanku "Fabryczna". Kursując tą trasą pomijane są 3 stałe przystanki tej linii: "Towarowa", "Urząd Celny" i "Zaułek Dworcowy". (mc) Zmiana trasy linii numer 27 Od 1 grudnia autobusy linii nr 27 na okres próbny do 17 styczna jeŝdŝą po nowej trasie ulicami ZboŜową, Ugory i Fasolową (w drodze powrotnej ulicą Słoneczną). DuŜej części pasaŝerów z Wrzosów nie spodobał się pomysł zmiany trasy autobusu. Korzystający z usług przewoźnika zaczęli częściej wsiadać i wysiadać na pętli lub przystanku przed nową trasą autobusu (jest to przystanek "Chabrowa"), a na odcinku nowej trasy wozy znacznie częściej woŝą powietrze niŝ przed zmianą. Do tego dochodzi fakt, iŝ na ulicy ZboŜowej jak i Fasolowej mieszkańcy parkują swoje samochody na ulicy co znacznie utrudnia przejazd autobusu miejskiego. (ks) 3 na zimowym objeździe Awaria zwrotnicy spowodowała 2 grudnia niespodziewaną zmianę trasy linii nr 3. W stronę Merinotexu tramwaje tej linii kursowały objazdem ul. Odrodzenia, Czerwoną Drogą, Kraszewskiego i Broniewskiego. Czasowa zmiana trasy obowiązywała do 30 grudnia. (mc) Zmiany w przystankach 16 grudnia zakończyła się budowa platformy przystankowej dla tramwajów na ul. Lubickiej przy Gołębiej. Jednocześnie zlikwidowany został przystanek "Waryńskiego". Budowa wysepek przystankowym oraz likwidacja słabo uczęszczanych przystanków jest elementem planu dotyczącego przyspieszenia linii nr 1 na obecnej trasie. Czas przejazdu szczytowym wariantem linii nr 10, 20 i 29 wydłuŝa się. Od 24 grudnia autobusy na objazdowej trasie przez Podgórz zatrzymują się dodatkowo na przystankach "Strzałowa" i "Dworzec Główny". (mc) Z cyklu "Ŝycie po Ŝyciu" Jelcz 120MM/1 #413 drugi rok z rzędu obsługiwał we Wszystkich Świętych linię nr 0. Listopadowe zmiany na liniach 41 i 42 Korekty godzin odjazdów wprowadzono dla linii nr 42. Kursy z krańcówki Mazowiecka z godzin 5:38 i 6:30 zostały przyspieszone odpowiednio na 5:36 i 6:28. Natomiast kursy z krańcówki Olimpijska z godzin 5:08, 5:38, 6:04 i 7:00 zostały zmienione odpowiednio na 5:11, 5:35, 6:02 i 6:58. Dla linii nr 41 utworzony został nowy przystanek na ul. Niesiołowskiego, przed skrzyŝowaniem z ul. Bukową (tylko w kierunku krańcówki Na Zapleczu). (tk) Ex. toruński 120M #415 lub #417 swoją drugą młodość przeŝywa w przewozach szkolnych Gminy ChełmŜa. fot. Sebastian Maćkiewicz 4 16 XI 1924 Uruchomienie pierwszej linii autobusowej na trasie Toruń Miasto Toruń Przedmieście

Adrian Giza Jako pierwsza obsługiwała dzielnicę Grębocin i przez długi czas stanowiła tam główną linię autobusową. Na linii: dwadzieścia jeden Początki linii nr 21 są dość tajemnicze. W połowie lat osiemdziesiątych uruchomiono ją w relacji Osiedle Młodych - Dworzec Główny przez al. 700-lecia Torunia (obecnie al. Jana Pawła II) oraz ul. Kujawską. Jednak juŝ w 1986 roku linia pojawiła się w zupełnie innym rejonie miasta pełniąc rolę linii dowozowej z Grębocina do duŝej pętli Rubinkowo II. Jej trasa wiodła stamtąd ulicami: Szosa Lubicka, Olsztyńska, Ceramiczna do pętli EC Grębocin. WciąŜ postępująca rozbudowa Grębocina przyczyniła się do zmiany trasy tej linii, którą potem skierowano do pętli Wapienna. paru przystankach w ciągu Lubickiej. W połowie lat 90. nastąpiło wydłuŝenie przez Wały gen. Sikorskiego do pętli obwodowej Plac Teatralny. W odróŝnieniu od dziewiętnastki, linia nr 21 pokonywała "obwodówkę" przez Wały gen. Sikorskiego, al. Solidarności, ul. Odrodzenia i Uniwersytecką, a kilkanaście lat później od pl. Św. Katarzyny przez ul. Dąbrowskiego, Wały gen. Sikorskiego, Solidarności, ul. Odrodzenia i Dąbrowskiego. Od 1 lutego 2009 roku dokonano dość istotnej zmiany trasy 21. Od pl. Św. Katarzyny autobusy pojechały ulicami: Dobrzyńską, Sobieskiego, Skłodowskiej-Curie, Wschodnią, Rydygiera, Łyskowskiego, Dziewulskiego i Jamontta do Szosy Lubickiej i dalej bez zmian do pętli Wapienna. Tym sposobem linię skomunikowano z 19 i 30. Od tego momentu nie dokonano Ŝadnych zmian w przebiegu tej linii. Linia nr 21 obsługiwana jest w dni powszednie przez 2 brygady i niskopodłogową wtyczkę (1 kurs popołudniu i wieczorem). Wykonuje wtedy 27 kursów z pętli Wapienna i 25 z Placu Teatralnego. Częstotliwość przez większość dnia powszedniego wynosi 40 minut, natomiast w weekendy 80 minut. MAN Lion's City obsługujący linię nr 21 na pętli Wapienna. Na początku lat 90. linię 21 przedłuŝono Szosą Lubicką do placu św. Katarzyny. Wówczas linia po części pełniła rolę linii przyspieszonej, zatrzymując się tylko na Stopka redakcyjna: redakcja: Mirosław Czerliński etmike@o2.pl Paweł Chmielecki Adrian Giza Tomasz Karolak Krzysztof Sklinda zdjęcia: Mirosław Czerliński Sebastian Maćkiewicz Wojciech Osmański korekta: Tomasz Karolak Krzysztof Lewczyk Reklamy NOWE reklamy: Październik: # 528 Kandydat na prezydenta Torunia # 530 Kandydat na prezydenta Torunia Listopad: Grudzień: Remonty ZDJĘTE reklamy: Październik: # 469 Szkoła Policealna Listopad: Grudzień: # 528 Kandydat na prezydenta Torunia # 530 Kandydat na prezydenta Torunia Wozy odstawione: # 228+229 NG (modernizacja) # 473 do NG # 478 do NG # 480 do NG # 481 do NG # 514 do naprawy powypadkowej W trakcie: # 238 NG (modernizacja) # 239 NG (modernizacja) # 428 NG # 482 NG Zakończone: Legenda: NG naprawa główna NB naprawa bieŝąca 5 31 XII 1986 Otwarcie trasy tramwajowej do pętli Olimpijska.

Adrian Giza Na zajezdni: Jelcz PR110 Jelcze PR110 z rozrzewnieniem wspominają toruńscy miłośnicy komunikacji miejskiej. 10 stycznia 2011 r. miną 4 lata od zakończenia ich eksploatacji w MZK. Historia modelu Geneza tych pojazdów sięga końca lat 60. Wówczas to w francuskim Berliecie trwały prace nad nowym autobusem Berliet PR100 (patrz "Na pętli" nr 17). Po zakupieniu licencji przez Polskę, rozpoczęto produkcję w Jelczańskich Zakładach Samochodowych tego autobusu pod nazwą Jelcz-Berliet PR100. W styczniu 1973 roku, w siedzibie Berliet, Polscy i Francuscy inŝynierowie rozpoczęli prace nad 12-metrową, trzydrzwiową wersją tego autobusu. Wersja ta miała być lepiej dostosowana do polskich warunków eksploatacyjnych, które wymuszały wyŝszą pojemność pojazdu i lepszy przepływ pasaŝerów. układ kierowniczy rodzimej produkcji. Do końca września pierwsza "stodziesiątka" zakończyła swoje testy i powróciła do Francji, celem wprowadzenia licznych poprawek w konstrukcji autobusu. Pod koniec października gotowych było juŝ 20 autobusów PR110U, wyprodukowanych we Francji. Skierowano je na testy do Katowic, Wrocławia i Warszawy. Po kilu miesiącach wróciły do fabryki w Jelczu, a na podstawie tych autobusów wprowadzono szereg kolejnych poprawek. Do 1981 roku powstało ich 1901. Produkcja seryjna autobusu Jelcz- Berliet PR110U rozpoczęła się 14 września 1976 roku. PR110U miał stać się podstawowym autobusem miejskim w Polsce. Autobusy z pierwszych serii posiadały przetłoczenie nad drzwiami, chromowane poręcze, szare złączki poręczy, oświetlenie umieszczone na środku sufitu, szyby przy drzwiach wejściowych, bak paliwa za drugimi drzwiami, reflektory przeciwmgielne w zderzaku, okna uchylne i elektryczne nawiewy umieszczone na dachu. Do 1980 roku przy krawędzi dachowej malowano czerwony pasek. Jelcze PR110 moŝna było spotkać w wielu miastach regionu oraz kraju, np. w Grudziądzu czy Rzeszowie. Według początkowych załoŝeń, model PR110 miał być jedynie wydłuŝoną odmianą modelu PR100. Planowano zachować tak samo obniŝoną linię górną i dolną okien oraz zastosować te same drzwi, ścianę przednią i tylną. Samo rozmieszczenie drzwi było dosyć ciekawe. Między pierwszymi a drugimi drzwiami, miało znajdować się jedno małe i jedno duŝe okno, zaś między drugimi a trzecimi: 3 duŝe okna. Trzecie drzwi inŝynierowie pozostawili więc na samym końcu pojazdu. Szybko ten projekt zmieniono. Wprowadzono szereg zmian polegających na: rozmieszczeniu drzwi znanym z seryjnych modeli i zastosowaniu podwójnych okrągłych przednich reflektorów. W ostatecznym, trzecim projekcie podwyŝszono górną i dolną linię okien i zastosowano nowy typ drzwi. PoniewaŜ uzgodnienia pomiędzy resortami obu państw się przedłuŝały, sam prototyp został dostarczony do polski dopiero w 1974 roku, a montaŝ wyposaŝenia rozpoczął się dopiero 6 grudnia. W styczniu 1975 roku rozpoczęto jazdy próbne autobusu, a juŝ w lipcu montaŝ pierwszych seryjnych egzemplarzy. W autobusie zastosowano silnik, skrzynię biegów, układ hamulcowy i Przykład uratowanego Jelcza PR110 przez poznańskich miłośników oraz lokalne MPK. Początkowa eksploatacja nie wyglądała kolorowo. Autobus był po prostu mało wytrzymały. CięŜki silnik SW680/56/3 przystosowany był do napędu cięŝarówki i posiadał wiele Ŝeliwnych elementów. W skutek tego juŝ po okresie 2-3 lat pękała kratownica. Na początku lat 80. wymieniono kratownicę w większości" Peerek" pierwszej serii. Zawodził takŝe mielecki silnik, który notorycznie się psuł, pękały dachy i szybko rdzewiała karoseria. Na skutek opóźnień w dostawach części oraz braku dewiz produkcja tych autobusów nie była tak duŝa jak zamierzona, a sama jakość wykonania pozostawiała wiele do Ŝyczenia. Dopiero w 1978 roku dokonano modernizacji autobusu mającej na celu głównie wzmocnienie kratownicy, nadkoli, zastosowanie silnika SW680/78 i zmodernizowanie układu pneumatycznego oraz paliwowego tak, by zwiększyć ich odporność na niskie temperatury. Produkcja autobusu trwała do roku 1983, kiedy to wygasła umowa między Jelczem a Berlietem. 6 31 XII 2004 Z pętli Elana o godz. 15:08 odjechał ostatni tramwaj na linii nr 5.

Na zajezdni: Jelcz PR110 Zakłady w Jelczu nie zaprzestały jednak produkcji modelu. Po kolejnym wzmocnieniu konstrukcji autobusu powstał Jelcz PR110M. Samym wyglądem autobus niewiele róŝnił się od poprzednika. Zmieniono nieco aranŝację wnętrza m.in. poprzez dodanie większej ilości poręczy, zamkniętej kabiny kierowcy i zmianę charakterystycznych, okiennych wyjść awaryjnych. Po rozpoczęciu produkcji Jelczy M11, montaŝ Jelczy PR110M przeniesiono z hali głównej do hali remontowej. AŜ do wygaśnięcia umowy z ikarusem, czyli do roku 1990, dostarczane "PeeRki" były po prostu odbudowanymi Jelczami PR110U. Wozy posiadały jednak nową kratownicę, nadawano im nowy numer VIN oraz rok produkcji, a w umowie sprzedaŝy oznaczano jako autobus po remoncie Jelcz PR110R. Ówczesny koszt takiego autobusu wynosił ponad 315 mln złotych. Dopiero od 1990 roku powrócono do produkcji zupełnie nowych Jelcz PR110M. na zawieszeniu pneumatycznym. Zastosowano równieŝ mechanizm kierowniczy ZF 8065 ze wspomaganiem hydraulicznym. Ogrzewanie wnętrza pojazdu zapewniają 3 nagrzewnice elektryczne, zaś wentylację: przesuwne partie okien, klapy dachowe i przednie wywietrzniki. Źródłem napędu "PeeRki" jest 6-cylindrowy silnik WS Mielec SW680/78/1 o pojemności 11,1 dm³. Osiąga on moc 185 KM. Silnik współpracuje z manualną skrzynią biegów z Tczewa FPS S4-95 na licencji ZF. Układ hamulcowy pochodził z firmy Westinghouse Hannover. Na układ hamulcowy składały się: dwuobwodowy hamulec pneumatyczny, hamulec pomocniczy na tylne koła, hamulec postojowy oraz hamulec silnikowy. Jelcze PR110 w Toruniu Pierwsze "Peerki" dotarły do Torunia w 1978 roku. Była to partia 5 wozów z zakresu #187-191. Tak rozpoczął się etap wypierania ogórków i Sanów. Następnym wozom przydzielano numery z zakresu #200-289. Ostatnia dostawa Jelczy PR110U przypadła na rok 1983 i zawierała partię 21 wozów z zakresu #290-310. Od 1984 roku rozpoczęły się dostawy nowych Jelczy PR110M i obejmowały one numery #311-334, #336-365, #367-391. W latach 1984-1992 po Toruniu kursowały jedynie Jelcze PR110. Sprzedawane "PeeRki" najczęściej trafiały do Transkomu w Piekarach Śląskich i Tadeusza Łątki w Buszkowie. Ostatnie dwa egzemplarze z MZK Toruń opuściły toruńską zajezdnię 10 stycznia 2007 roku. Były to wozy o numerach #380 i #391. Ostatnie Jelcze PR110 dostarczono do Torunia w 1992 roku. Otrzymały one numery z zakresu #387-391. Ostatecznie produkcję tych autobusów zakończono w 1992 roku. W czasie całego toku produkcji powstało kilka prototypów "Peerek" m.in. Jelcz PR110MM z silnikiem D2566UH/205 i automatyczną skrzynią biegów ZF 4HP500, PR110U napędzany gazem ziemnym, PR110UE z silnikami elektrycznymi, zasilany akumulatorami z ciągniętej przyczepki, czy PR110U w wersji 4-drzwiowej. Ponadto na jelczach zabudowywano aparatury elektryczne tworząc trolejbusy Jelcz PR110E. Charakterystyka modelu Jelcz PR110M posiada 11960 mm długości, 2500 mm szerokości i 2900 mm wysokości. Masa całkowita pojazdu sięga 17280 kg. Autobus moŝe pomieścić 110 osób, w tym 36 na miejscach siedzących. Nadwozie samonośne wyposaŝone jest w 3 pary drzwi w układzie 2-2-2. Szerokość kaŝdych drzwi wynosi 1250 mm. Wysokość wejścia wynosi kolejno 642 mm, 712 mm i 955 mm. Podsufitka i ściany boczne oryginalnie wyłoŝone są drewnopodobnymi płytami laminatowymi. Zamknięta kabina kierowcy wyposaŝona jest w fotel 10 stycznia 2007 roku zakończyła się historia "peerek" w taborze toruńskiego MZK. Oprócz MZK, autobusy te eksploatowała firma Morvi. Na stanie posiadała 3 tego typu autobusy. Były to Jelcze PR110M o numerach: #1107, #1108 i #1109 (ex #314 z MZK Toruń). Ostatni egzemplarz został skasowany prawdopodobnie w 2009 roku. TKMKM starał się zachować jeden pojazd tego typu w celach historycznych (patrz "Na pętli" nr 1, s. 1). 7 6 XII 2006 Uruchomienie nocnej linii tramwajowej 1N na trasie Reja Olimpijska.

Podsumowanie komunikacyjnych wydarzeń 2010 roku Mirosław Czerliński To był rok inwestycji: zakupu autobusów, modernizacji wagonów i przygotowań do budowy trasy do UMK. Niewiele na dobre zmieniło sie jednak w obecnej organizacji komunikacji. Doświadczyły teŝ nas pewne tragedie. Styczeń. Ku zaskoczeniu wszystkich, Solaris po raz pierwszy wygrywa toruński przetarg na nowe autobusy: najpierw na 4 sztuki (3x 12-m CNG i 1x 18-m), a następnie kolejny na 9 sztuk (12-m). Dostawy wozów następują w okresie wakacji. Linia nr 35 staje się całotygodniową linią szczytową. Morvi kasuje przegubowego Mercedesa, który zapoczątkował współczesną historię miejskich przegubowców w Toruniu. Mobilis pozostaje w obsłudze komunikacji Gminy Lubicz na kolejne 2 lata. 10 stycznia "Orkiestrowy Autobus" po raz pierwszy wspiera w mieście fundację WOŚP. Dzień później solidny atak zimy paraliŝuje ruch. Mróz i zamiecie śnieŝne nie opuszczają miasta przez prawie 2 miesiące. W zajezdni tramwajowej odbywa się "Photo Day 3.0" - akcja dla amatorów fotografii oraz miłośników komunikacji szynowej. Luty. Veolia przygotowuje się do zakupu nowych autokarów: testuje Autosana A1212C Eurolider oraz SORa LH12. Linia L zaczyna wjeŝdŝać w osiedle Na Skarpie. Marzec. Awaria silnika w #408 kończy historię kremowo-czerwonych autobusów na toruńskich ulicach. Rusza budowa toruńskiej wyszukiwarki połączeń komunikacji miejskiej "jakdojade.pl", która z czasem zostaje połączona z siecią bydgoską i kolejowym połączeniem BiT City. Zakup Euroliderów przez Veolię był niemałą niespodzianką. Maj. Miesiąc tragedii. Miasto dotyka pierwsza fala powodziowa. Zalewa działki na Rudaku, Kaszczorek broni się przed wielką wodą, lewobrzeŝny Toruń doznaje objazdowego horroru. Na zajezdni autobusowej MZK zwarcie elektryczne doprowadza do zapłonu Jelcza 120M #457. Pojazd spłonął doszczętnie. Po niebezpiecznych spotkaniach z tramwajami wykluczone z ruchu na długie miesiące zostają wozy #431 i #514. Pierwszy z nich wrócił juŝ do ruchu, na powrót drugiego jeszcze czekamy. 13 maja fałszywy alarm bombowy w Jelczu #439 wywołuje marazm w centrum miasta. Ruch na drogach zostaje sparaliŝowany na kilka godzin. 31 maja zakład likwiduje mało uŝyteczną, bo wyłącznie szczytową linię nr 24 (Koniuchy - Plac Teatralny). Od maja do pojazdów MZK na kaŝdej pętli wsiadamy pierwszymi drzwiami. Veolia łączy wszystkie polskie spółki w jedną, z siedzibą w Toruniu. Rusza "Wehikuł czasu toruńskiej komunikacji" TKMKM oraz "Nowości" - zbiórka pamiątek, starych zdjęć oraz wspomnień związanych z autobusami i tramwajami. Kremowo-czerwonych autobusów na toruńskich ulicach juŝ więcej nie zobaczymy... Kwiecień. Po lutowych testach Veolia decyduje się na zakup 5 Euroliderów 12. 4 sztuki przyjeŝdŝają juŝ w kwietniu. Zmienia się przebieg trasy linii nr 25. Mieszkańcy rejonu ul. Kościuszki zyskują bezpośrednie połączenie z Dworcem Głównym PKP. Od kwietnia razem z dziennikiem "Nowości" wybieramy się w historyczne podróŝe "Szlakiem miejskich autobusów i tramwajów". Czwarty zmodernizowany skład (wagonów #213+214). 8 10-15 X 2007 Testy przegubowego MAN-a z firmy PKS Wejherowo."

Czerwiec. PrzyjeŜdŜa 6 Solarisów - 1x Urbino 18 #557, 3x Urbino 12 CNG #558-560 i 2 "zwykłe" Urbino 12 #561-562. Pierwszy U12 debiutuje na linii 30 czerwca. Na tory wyjeŝdŝa 4 zmodernizowany skład (#213+214). Zakończono przebudowę pętli autobusowej Wrzosy I. Do miasta dociera druga fala powodziowa, szczęśliwie lŝejsza od pierwszej. Pojawiają się jednak uciąŝliwe objazdy. 26 czerwca ruszają KOZ-y nad jeziora, czyli wakacyjne linie MZK. W oddelegowanych stodwudziestkach bito kolejne rekordy pojemności. Mobilis wprowadza elektroniczny bilet miesięczny w komunikacji Gminy Lubicz. Do taboru dołącza przegubowy Heuliez oraz Renault PR100. Miłośnicy z całej Polski zjeŝdŝają się 26 czerwca na krajoznawczą imprezę Jelczem 120M pt. "II off-road po powiecie toruńskim". Nowe Solarisy obsługiwały jednodniową linię turystyczną w czasie Tygodnia ZrównowaŜonego Transportu. Mobilis wprowadził w 2010 roku pierwszego przegubowca do obsługi komunikacji Gminy Lubicz. Lipiec. Precedens w organizacji komunikacji miejskiej. Wprowadzenie szczytowego wariantu dla linii nr 10, 20 i 29, omijającego korki tworzące się na ul. Poznańskiej i zapewniającego pewność kursowania. W połowie lipca na linie ruszają gazowe Solarisy. Sierpień. PrzyjeŜdŜa ostatnia partia nowych autobusów - 7x SU12. 23 sierpnia debiutuje przegubowy "Jamnik" #557. Obsługę darmobusa do Carrefoura przejmuje firma Mixs. Na linię wprowadza Setrę S315 NF. Wrzesień. Mieszkańcy miasta wraz z miłośnikami komunikacji świętują Tydzień ZrównowaŜonego Transportu. Kulminacją akcji był niezwykle udany przejazd pociągiem na Barbarkę oraz "Przystanek Toruń" - zwiedzanie miasta wraz z przewodnikiem z pokładu miejskiego autobusu. W taborze Veolii pojawia się niskowejściowy Jelcz M101I Salus, sprowadzony z Tczewa. Mobilis równieŝ sprowadza pojazd tego typu - na liniach pojawia się 21-letni Neoplan N4015. 15 września następuje otwarcie przetargu na wykonawcę projektu i budowę trasy do UMK. Konkurs wygrywa firma Budimex. Wprowadzenie nowej organizacji ruchu na moście. Pojawiają się 3 pasy ruchu, po dwa w kierunku środka przeprawy. Rozwiązanie nie przynosi ulgi zakorkowanemu miastu. Październik. Zmiany w obsłudze linii przez przegubowce. 2 pojazdy pojawiają się na 15, jeden na 26. Na wnioski pasaŝerów os. Leśna-Polana zyskuje 3 dodatkowe kursy linii nr 12. Miasto ogarnia szał objazdów spowodowanych remontami na Wrzosach oraz ul. Konstytucji 3 Maja. Listopad. Piąty Eurolider 12 dołącza do taboru toruńskiej Veolii. PoŜar składu #228+229 na pętli Olimpijska - wagony zostają odstawione do modernizacji. Grudzień. MZK testuje Solarisa Alpino 8,6. Mamy nadzieję, Ŝe są to przymiarki do zakupu taboru małopojemnego. Kontrowersyjna zmiana trasy linii nr 27 na Wrzosach. Mieszkańcy są podzieleni w opinii na temat nowego rozwiązania. Sroga zima atakuje ponownie. Autobusy notują duŝe spóźnienia, natomiast tramwajowa linia nr 3 jednostronnie zmienia trasę ze względu na awarię zwrotnicy. Prezydent miasta podpisuje 31 grudnia umowę z firmą Budimex na zaprojektowanie i budowę trasy do UMK. Z tym najwaŝniejszym wydarzeniem 2010 roku wkraczamy w rok kolejny, pod koniec którego mają ruszyć pierwsze prace budowlane na trasie. Tabor autobusowy MZK Przybyło 13 Solarisów. Sprzedano 14 Jelczy 120M: - #398, #430, #466, #467 - w styczniu, - #421 - w lutym, - #397, #399, #437 - w sierpniu, - #408, #439, #452, #457, #460, #472 - w grudniu. Tabor autobusowy MZK liczy obecnie 126 autobusów. Średnia wieku taboru na dzień 31 XII 2010: 7,9 lat. Tabor tramwajowy MZK Tabor tramwajowy MZK składa się z 55 wagonów Konstal 805Na, 2 technicznych typu N oraz 1 turystycznego. Średnia wieku taboru liniowego na 31 XII 2010: 26,3 lat. 9 1 XII 2007 Uruchomienie linii nr 41 na trasie: Dworzec Wschodni Na Zapleczu.