Rozmowa z Caroline Huys z działu umów międzynarodowych w Bureau Internationale Overeenkomsten (BIO)/Bureau des Conventions internationales (BCI) 5 czerwca 2013 r. dział dla pracowników z nowych krajów Unii Europejskiej Chrześcijańskich Związków Zawodowych ACV zorganizował sesję informacyjną na temat świadczeń emerytalnych. W związku z ogromnym zainteresowaniem tą problematyką przedstawiamy wywiad z panią Caroline Huys z funduszu zasiłków emerytalnych RVP/ONP, która była mówcą na sesji ACV i pracuje w dziale umów międzynarodowych Bureau Internationale Overeenkomsten (BIO)/Bureau des Conventions internationales (BCI). Instytucja ta zajmuje się sprawami, z którymi stykają się nasi rodacy zatrudnieni w różnych krajach UE. Czym charakteryzuje się emerytura ustawowa w Belgii? Emerytura ustawowa należy do pierwszego filaru systemu emerytur w Belgii. Jego finansowanie odbywa się głównie na zasadzie tzw. repartycji. Oznacza to, że emerytury wypłacane są dzięki składkom emerytalnym odciąganym z pensji aktywnych pracowników, urzędników państwowych oraz opłacanych przez osoby samozatrudnione. Jakie są rodzaje świadczeń emerytalnych w Belgii i jakie warunki należy spełnić, aby je otrzymać? Istnieje kilka rodzajów świadczeń. Pierwszym z nich jest emerytura ustawowa, obliczana na 1 / 10
podstawie długości kariery zawodowej, czyli lat przepracowanych jako pracownik najemny lub urzędnik państwowy albo też na podstawie długości okresu prowadzenia działalności gospodarczej. Ustawowy wiek emerytalny w Belgii wynosi zarówno dla kobiet, jak i mężczyzn 65 lat. Emerytura ta w żadnym wypadku nie może zostać połączona z pobieraniem jakichkolwiek innych zasiłków socjalnych (tzn. wykluczone jest równoczesne pobieranie emerytury i zasiłku chorobowego, zapomogi socjalnej OCMW/CPAS, zasiłku dla bezrobotnych, tymczasowego zasiłku dla bezrobotnych zasiłku ekonomicznego itd.). Od ostatniej reformy emerytur weszło w życie nowe prawo, które pozwala osobom pobierającym emeryturę ustawową i mającym minimum 42 lata stażu pracy wykonywać dodatkowo pracę zarobkową bez ograniczeń. Kolejna forma to emerytura po zmarłym współmałżonku (lub zmarłej małżonce), obliczana na podstawie długości kariery zawodowej zmarłego współmałżonka. Z tego prawa mogą skorzystać zarówno kobiety, jak i mężczyźni. Początkowo, aż do 1984 r., prawo to było przyznawane tylko wdowom. Warunkiem otrzymania tej emerytury jest wiek minimum 45 lat (z wyjątkiem matek samotnie wychowujących dzieci) oraz związek małżeński trwający minimum rok przed śmiercią współmałżonka. Osoba pobierająca tą emeryturę może wykonywać dodatkowo pracę zarobkową pod warunkiem nieprzekroczenia ustalonych prawnie progów dochodowych. W momencie osiągnięcia wieku emerytalnego świadczeniobiorca ma prawo do połączenia obu świadczeń do maksimum 110 proc. emerytury dla wdowy/wdowca, obliczonej na podstawie pełnego stażu pracy zmarłego współmałżonka. Innym rodzajem świadczeń emerytalnych jest emerytura dla współmałżonka w separacji lub po rozwodzie. W niektórych rodzinach żona lub mąż pozostaje w domu, np. w celu opieki nad dziećmi, podczas gdy współmałżonek zajmuje się karierą zawodową. W momencie rozkładu związku współmałżonek, który nie pracował, ma prawo ubiegać się o ten rodzaj emerytury. Oblicza się ją na podstawie liczby lat 2 / 10
przepracowanych przez współmałżonka podczas całego okresu trwania małżeństwa. Przy obliczaniu wysokości tej emerytury brane są pod uwagę zarobki współmałżonka w tych latach (w ograniczonym stopniu). Jeśli w którymś roku obydwoje małżonkowie pracowali, pod uwagę bierze się tylko jedno wynagrodzenie. Prawo to jest obliczane automatycznie w momencie złożenia wniosku. Warunkiem otrzymania tego świadczenia jest osiągnięcie ustawowego wieku emerytalnego lub w niektórych przypadkach otwarte prawo do wcześniejszej emerytury. W przypadku świadczeń z powodu separacji przynajmniej jeden z partnerów musi osiągnąć wiek emerytalny. Otrzymywanie tych świadczeń nie ma żadnego wpływu na wysokość ustawowej emerytury eksmałżonka. Otrzymany przez starającego się o to świadczenie wyrok pozbawienia praw rodzicielskich lub z powodu groźby pozbawienia życia współmałżonka wyklucza otrzymanie tego prawa. Świadczenie to gwarantuje obojgu eksmałżonkom otrzymanie minimum połowy emerytury rodzinnej w przypadku, gdy nie mogą oni z przyczyn medycznych zamieszkiwać pod jednym adresem. Jeśli jednak ich ustawowe emerytury są wyższe, wybierane są te świadczenia, które są dla nich korzystniejsze. Jakie systemy emerytalne wyróżniamy w Belgii? Świadczenia emerytalne w Belgii podzielone są na trzy systemy. 1. System świadczeń emerytalnych dla pracowników, pod który podlegają zatrudnieni w sektorze prywatnym na umowę o pracę jako pracownicy fizyczni lub umysłowi lub zatrudnieni na kontrakt pracownicy sektora państwowego. Świadczeniami tymi zajmuje się instytucja RVP-Rijksdienst voor Pensioenen/ONP-Office National des Pensions. 2. System świadczeń emerytalnych dla samozatrudnionych, do którego należą wszyscy prowadzący jakąkolwiek działalność gospodarczą lub będący ich pomocnikami. Świadczenia 3 / 10
oblicza instytucja RSVZ-Rijksdienst voor de Sociale Verzekering der Zelfstandigen/L'Institut national d'assurances sociales pour travailleurs indépendants, a wypłaca RVP/ONP. 3. System świadczeń emerytalnych dla mianowanych urzędników państwowych, niezależnie od zajmowanego stanowiska, zatrudnionych zarówno w instytucjach regionalnych, prowincjonalnych, gminnych, jak i federalnych. Emerytury obliczane i wypłacane są przez wewnętrzny dział emerytur państwowych. Każdy z tych systemów ma wewnętrzne ustalenia i prawa, często bardzo podobne, ale w ogólnym rozrachunku istnieją między nimi spore różnice. Coraz więcej osób buduje swoje prawa emerytalne w dwóch lub we wszystkich systemach. Jak przebiega procedura przyznania prawa do emerytury Osoba mieszkająca w Belgii, która ma status pracownika i osiągnęła wiek emerytalny 65 lat, nie musi składać wniosku w RVP/ONP. Odbywa się to automatycznie urząd sam rozpoczyna procedurę rok przed ukończeniem przez pracownika 65. roku życia. Pracownicy ubiegający się o emeryturę w innym terminie wcześniejszym lub późniejszym powinni sami złożyć wniosek. Istnieją trzy sposoby złożenia wniosku: elektronicznie poprzez stronę internetową: www.pensio enaanvraag.be / www.demandepension.be, osobiście w urzędzie miasta/gminy lub bezpośrednio w instytucji RVP/ONP. Osoba, która osiągnęła wiek emerytalny, ale przebywa za granicą, musi złożyć wniosek we właściwej instytucji łącznikowej kraju obecnego zamieszkania. Zgodnie z przepisami wspólnotowymi, wniosek o przyznanie emerytury złożony w instytucji jednego z państw członkowskich uważa się za wniosek o przyznanie takiego świadczenia złożony w instytucjach wszystkich państw członkowskich, w których przebyte zostały okresy ubezpieczenia (lub zamieszkania). Osoba zainteresowana emeryturą z kilku państw członkowskich nie składa więc kilku oddzielnych wniosków o przyznanie świadczeń w instytucjach różnych państw, lecz jeden wniosek do instytucji jednego państwa. Wniosek ten jest wiążący dla wszystkich pozostałych 4 / 10
instytucji, w których osoba zainteresowana była ubezpieczona. Wnioskodawca mieszkający obecnie poza Belgią może oczywiście złożyć wniosek bezpośrednio w belgijskiej instytucji. Po złożeniu wniosku rozpoczyna się procedura sprawdzania okresów ubezpieczenia i wymiana informacji pomiędzy krajami UE. Obowiązuje przy tym metoda poliwalencji, czyli RVP/ONP bada wszystkie możliwe okresy ubezpieczenia, rodzaje emerytur we wszystkich systemach i ewentualnie przesyła dokumentacje do odpowiedniej instancji. Po zakończeniu tej procedury wnioskodawca otrzymuje pisemną decyzję także w przypadku odrzucenia wniosku, np. przy niespełnieniu warunków stażowych do uzyskania wcześniejszej emerytury ze wszystkimi aspektami decyzji lub odmowy. Decyzja zawiera kwotę brutto miesięcznej emerytury oraz ewentualnie informacje, jak będzie ona wypłacana. Co to jest premia emerytalna (pensioenbonus/bonus de pension) Premia emerytalna ma na celu zmotywowanie pracowników do wydłużenia kariery zawodowej i niekorzystania z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę. System ten istnieje od 2006 r., a ostatnia reforma wprowadziła nowe postanowienia, które dotyczyć będą emerytur przyznanych od 2014 r. Każdy przepracowany na emeryturze dzień upoważnia do tego dodatku. Nowy dodatek przysługuje najwcześniej w roku następującym po roku, w którym przyznana mogłaby być wcześniejsza emerytura. Im dłużej emeryt pracuje, tym wyższy jest dodatek za przepracowany dzień. 5 / 10
Jak obliczana jest wysokość emerytury? Za każdy przepracowany rok zostaje przyznana określona kwota. Wszystkie te kwoty, zsumowane, tworzą roczną ustawową emeryturę pracownika. Przy niskiej kwocie emerytury może być ona dopasowana do emerytury gwarantowanej po spełnieniu określonych warunków stażowych itp. Obliczenie kwoty rocznej odbywa się w skrócie następująco: pensja brutto z danego roku zostaje pomnożona przez tzw. współczynnik indeksacyjny w celu dopasowania jej do płac obecnych. Wynik tej operacji dzielony jest przez 45, zgodnie z pełnym stażem pracy w Belgii. W ten sam sposób obliczany jest każdy rok zatrudnienia. Wynik mnożony jest przez 60 proc. w przypadku osób samotnych lub przez 75 proc. dla głowy rodziny z jedną lub większą liczbą osób na utrzymaniu. Na koniec wynik może być obniżony do maksymalnej emerytury (jeśli jest za wysoki) lub podniesiony do minimalnej emerytury (jeśli jest za niski). Jakie są dodatkowe wynagrodzenia dla emerytów? Istnieje ekwiwalent wakacyjny, wypłacany corocznie w maju emerytom pobierającym emeryturę ustawową lub po zmarłym współmałżonku. Wynagrodzenie to jest wypłacane razem z miesięczną emeryturą. Jego wysokość nie może przekroczyć kwoty miesięcznej emerytury. Czy istnieje w Belgii emerytura pomostowa? 6 / 10
W przeciwieństwie do ogólnie panującego przekonania, emerytura pomostowa nie jest świadczeniem emerytalnym, tylko rodzajem zasiłku dla bezrobotnych. Zasiłek ten połączony jest z częściowym wynagrodzeniem wypłacanym przez byłego pracodawcę. System stosowany jest najczęściej w przypadku pracowników po 58. roku życia, którzy zostali zwolnieni z powodu redukcji etatów lub rozwiązania zakładu pracy z przyczyn ekonomicznych. Co to jest IGO/La Grapa i jakie są warunki otrzymania i utrzymania tego zasiłku? Chodzi o gwarantowane dochody dla osób w wieku emerytalnym De Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO)/La Garantie de revenus aux personnes âgées (La Grapa). Jest to zasiłek socjalny przyznawany w przypadku niedostatecznych świadczeń emerytalnych jako dopłata w celu zapewnienia emerytowi ustawowego minimum dochodów. Wysokość tej dopłaty uzależniona jest od sytuacji życiowej i mieszkaniowej emeryta. IGO/La Grapa przyznawane jest po gruntownym przebadaniu sytuacji finansowej wnioskodawcy i jego współmieszkańców wszystkich dochodów, zarówno belgijskich, jak i tych otrzymywanych z innych państw. Zapomoga ta może zostać przyznana tylko osobie z obywatelstwem belgijskim lub jednego z innych państw EU i mającej pozwolenie na pobyt w Belgii. IGO/La Grapa wypłacane jest tylko i wyłącznie pod warunkiem stałego pobytu w Belgii. Osoba uprawniona do tego zasiłku może przebywać poza granicami Belgii jedynie 29 dni w roku. W przypadku przekroczenia tego okresu zasiłek zostaje zawieszony lub całkowicie odebrany. Jeśli nastąpi zmiana sytuacji rodzinnej lub finansowej, IGO/La Grapa obliczane jest na nowo. Od 1 stycznia 2014 r. wejdą w życie nowe przepisy regulujące zasady przyznawania tego zasiłku. Czy przy obliczaniu emerytury belgijskiej bierze się pod uwagę lata przepracowane w innym kraju UE? 7 / 10
Osoba, która była ubezpieczona (pracowała) w różnych państwach członkowskich, może ubiegać się o przyznanie emerytury lub renty jednocześnie z każdego z tych państw. Świadczenia ustalane są równolegle przez instytucje ubezpieczeniowe każdego z państw, w których dana osoba była ubezpieczona. Belgijska emerytura ustawowa obliczana jest wyłącznie na podstawie okresów ubezpieczenia stażu pracy w Belgii. Dzięki koordynacji europejskiej sumuje się pozostałe okresy ubezpieczeń w innych krajach UE i na tej podstawie oblicza się teoretyczną emeryturę belgijską za te wszystkie okresy, tak jakby były one przepracowane w Belgii. Pozwala to na pewne podwyższenie emerytury (po obliczeniu proporcjonalności okresów belgijskich do okresów uzyskanych w innych krajach UE) i ewentualne uzyskanie emerytury gwarantowanej. Dzięki temu zostaje ustalona najwyższa z możliwych w danym przypadku emerytur. Czy na podstawie sumowania okresów ubezpieczeń z krajów UE może zostać przyznana wcześniejsza emerytura w Belgii? Jaka jest minimalna liczba lat ubezpieczenia w Belgii konieczna do otrzymania tego świadczenia? Tak, przy badaniu prawa do wcześniejszej emerytury w Belgii brane są pod uwagę lata ubezpieczeń w różnych belgijskich systemach emerytalnych oraz te uzyskane w innych krajach UE. Nowe przepisy emerytalne podwyższyły minimalny wiek emerytalny przy przechodzeniu na wcześniejszą emeryturę. Odbywa się to stopniowo. W 2013 r. warunkiem otwarcia prawa do tego świadczenia jest wiek minimum 60 lat i 6 miesięcy oraz minimum 38 lat stażu pracy. Od 2016 r. wiek minimalny wzrośnie do 62 lat, a minimalny staż pracy do 40 lat. Przy stażu dłuższym niż 40 lat możliwe będą wyjątki, czyli przejście na emeryturę wcześniejszą, przed 62. rokiem życia. 8 / 10
Czy istnieje emerytura europejska? Niestety nie, każdy kraj UE na podstawie swojego prawa o świadczeniach emerytalnych przyznaje emeryturę za dany okres przepracowany w tym kraju. Jedynie koordynacja europejska, jak już wspomniałam wcześniej, ułatwia otwarcie prawa do emerytury dzięki zasadzie sumowania lat stażu pracy. W belgijskim prawie jest to najczęściej pomocne przy ubieganiu się o emeryturę wcześniejszą lub do uzyskania emerytury gwarantowanej (minimalnej). Gdzie można zasięgnąć szczegółowych informacji na temat swoich (przyszłych) emerytur? Najlepiej skontaktować się z RVP/ONP telefonicznie pod bezpłatnym numerem 1765 w godzinach od 8.30 do 12.00 oraz od 13.00 do 17.00. Zainteresowanym zostaną udzielone podstawowe informacje; uzyskają oni też adres najbliższej jednostki instytucji emerytalnej właściwej do zbadania indywidualnego wniosku. Dziękuje za rozmowę. 9 / 10
rozmawiała Iwona Cieszyńska ACV Dienst Grensarbeiders nieuwe EU-lidstaten pomaga w wypełnieniu procedur związanych z uzyskaniem świadczeń emerytalnych. Można się z nami kontaktować telefonicznie pod numerem 03 222 71 64 w poniedziałki od 9.30 do 12.30 i w piątki od 8.30 do 11.30 oraz poprzez e-mail: iwona.cieszy nska@acv-csc.be. Gazetka 126 listopad 2013 10 / 10