MINISTER Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej

Transkrypt

1 MINISTER Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Warszawa, dnia czerwca 2016 r. DSR-IV-I AW Pan Marek Kuchciński Marszałek Sejmu RP Odpowiadając na wystąpienie z dnia 9 czerwca 2016 r., znak: K8INT3857, dotyczące interpelacji poselskiej Iwony Michałek, w sprawie interpretacji pojęcia rodzina na gruncie ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci oraz marnotrawienia świadczenia wychowawczego, uprzejmie wyjaśniam: Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2016, poz. 195), wprowadziła do systemu prawnego nowy rodzaj świadczenia - świadczenie wychowawcze. Zgodnie z art. 4 ust. 2 ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, świadczenie wychowawcze przysługuje ojcu, matce, opiekunowi faktycznemu (opiekun faktyczny to osoba faktycznie sprawująca opiekę nad dzieckiem, jeżeli wystąpiła do sądu o przysposobienie dziecka) albo opiekunowi prawnemu dziecka. Natomiast, zgodnie z art. 5 ust.1 ustawy, świadczenie wychowawcze przysługuje ww. osobom, w wysokości 500,00 zł miesięcznie na dziecko w rodzinie. Przyznanie świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko, rozumiane jako jedyne lub najstarsze dziecko w wieku do ukończenia 18 roku życia, jest uzależnione od spełnienia kryterium dochodowego, które wynosi 800 zł miesięcznie na osobę w rodzinie lub 1200 zł w przypadku rodzin z dzieckiem niepełnosprawnym.

2 W związku z powyższym, istotnym z punktu widzenia ustalenia prawa do świadczenia wychowawczego, jest zdefiniowanie rodziny oraz osób wchodzących w jej skład. Zgodnie z art. 2 pkt 16 ww. ustawy, rodzina oznacza odpowiednio: małżonków, rodziców dzieci, opiekuna faktycznego dziecka oraz zamieszkujące wspólnie z tymi osobami, pozostające na ich utrzymaniu dzieci w wieku do ukończenia 25. roku życia, a także dzieci, które ukończyły 25. rok życia, legitymujące się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna, o którym mowa w ustawie z dnia 4 kwietnia 2014 r. o ustaleniu i wypłacie zasiłków dla opiekunów (Dz. U. z 2016 r. poz. 162). Do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko. Zgodnie z ww. definicją, w skład rodziny wchodzą odpowiednio małżonkowie. Oznacza to, że jeśli osoba wnioskująca o świadczenie wychowawcze pozostaje w związku małżeńskim, to współmałżonek jest członkiem jej rodziny. Fakt ustanowienia rozdzielności majątkowej przez małżonków lub oddzielne zamieszkiwanie, nie skutkuje brakiem konieczności wskazania współmałżonka w składzie rodziny. Należy podkreślić, że orzeczony przez sąd rozwód małżonków, nie jest jedynym rozwiązaniem, którego efektem będzie brak obowiązku zaliczenia do rodziny drugiego (byłego) małżonka. Także uzyskanie, w drodze prawomocnego orzeczenia sądu, separacji, oznacza, że wnioskodawca nie podaje w składzie rodziny współmałżonka. W związku z powyższym, aby współmałżonek nie był wliczany do składu rodziny wnioskodawcy i tym samym aby dochód współmałżonka nie musiał być dokumentowany przez wnioskodawcę, niezbędne jest uregulowanie przez wnioskodawcę swojej sytuacji prawnej, choćby w postaci uzyskania sądowej separacji. Należy podkreślić, że powyższe regulacje nie są nowe ani niespotykane - analogiczne rozwiązania, stosowane przez gminne organy właściwe, funkcjonują od kilkunastu lat w ustawie o świadczeniach rodzinnych. Jak zostało wyżej wskazane, przyznanie świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko, rozumiane jako jedyne lub najstarsze dziecko w wieku do ukończenia 18 roku życia, jest uzależnione od spełnienia kryterium dochodowego. 2

3 Ustalając dochód rodziny, będący podstawą przyznania świadczenia wychowawczego na pierwsze dziecko, należy wziąć pod uwagę dochód wszystkich jej członków, w tym małżonków. W świetle ww. definicji rodziny, rodzic może uwzględnić dziecko w składzie rodziny, a w konsekwencji także wystąpić z wnioskiem o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego na to dziecko, jedynie, gdy łącznie spełnione zostaną dwie przesłanki: pozostawanie dziecka na utrzymaniu rodzica oraz wspólne zamieszkiwanie dziecka z rodzicem. Wyjątek od tej zasady wprowadza art. 2 pkt 16 zdanie trzecie ustawy, zgodnie z którym, w sytuacji, gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, jest pod opieką naprzemienną obojga rodziców rozwiedzionych lub żyjących w separacji lub żyjących w rozłączeniu, dziecko zalicza się jednocześnie do członków rodzin obydwojga rodziców. Opieka naprzemienna jest instytucją prawa rodzinnego pozwalającą na pozostawienie władzy rodzicielskiej i sprawowanie opieki nad dzieckiem, jego obojgu rodzicom. W takiej sytuacji, sąd orzekając o opiece wskazuje okresy, w jakich rodzice naprzemiennie będą zamieszkiwać z dzieckiem i sprawować nad nim opiekę, np. w oparciu o plan wychowawczy. I w tych okresach, na podstawie ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, każdemu z rodziców przysługuje odpowiednio świadczenie wychowawcze na dziecko objęte opieką naprzemienna. Natomiast nie stanowi opieki naprzemiennej sytuacja, gdy dziecko, zgodnie z orzeczeniem sądu, stale zamieszkuje z jednym z rodziców, a drugi rodzic ma jedynie ustalone w określonym wymiarze i okresie kontakty z dzieckiem. W świetle powyższego, w sytuacji, gdy rodzice są rozwiedzeni, pozostają w separacji lub rozłączeniu i nie sprawują orzeczonej sądownie opieki naprzemiennej, świadczenie wychowawcze przysługuje temu rodzicowi, który utrzymuje dziecko i z którym dziecko zamieszkuje. Zgodnie z art. 22 ust.1 ustawy, w przypadku zbiegu prawa rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka do świadczenia wychowawczego, świadczenie to wypłaca się temu z rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, który faktycznie sprawuje opiekę nad dzieckiem. W sytuacji, gdy opieka nad dzieckiem sprawowana jest równocześnie przez oboje rodziców, opiekunów prawnych dziecka lub opiekunów faktycznych dziecka, świadczenie wychowawcze wypłaca się temu, kto pierwszy złoży wniosek. 3

4 Natomiast, w sytuacji, gdy po złożeniu wniosku o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego przez rodzica, drugi rodzic złoży wniosek o ustalenie prawa do świadczenia wychowawczego w związku z opieką nad tym samym dzieckiem, organ właściwy ustali kto sprawuje opiekę i w tym celu może zwrócić się do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego, w celu ustalenia osoby sprawującej opiekę nad dzieckiem. Powyższe regulacje zawierają więc procedury przyznawania świadczenia wychowawczego w przypadku jednoczesnego ubiegania się o świadczenie na to samo dziecko przez obydwoje rodziców. Odnosząc się do poruszonej kwestii marnotrawienia świadczeń wychowawczych, uprzejmie informuję, że celem świadczenia jest częściowe pokrycie wydatków związanych z wychowywaniem dziecka, w tym z opieką nad nimi zaspokojeniem jego potrzeb życiowych. Ustawodawca, kierując się poszanowaniem autonomii rodziny przyjął, że ewentualna ingerencja w funkcjonowanie danej rodziny, może nastąpić tylko w wyjątkowych, kryzysowych sytuacjach. Ustawa o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci zawiera możliwe do zastosowania w nadzwyczajnych, wyjątkowych sytuacjach, mechanizmy zapobiegające marnotrawieniu świadczenia wychowawczego lub wydatkowaniu świadczenia niezgodnie z jego celem. Rozwiązania te określa art. 9 ww. ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci. W przypadku, gdy osoba uprawniona do świadczenia wychowawczego marnotrawi wypłacane jej świadczenie wychowawcze lub wydatkuje je niezgodnie z celem, organ właściwy przekaże należne osobie świadczenie wychowawcze w całości lub w części w formie rzeczowej lub w formie opłacania usług. W przypadku marnotrawienia świadczenia wychowawczego, organ wypłacający to świadczenie może zatem zamienić jego wypłatę pieniężną na pomoc nie tylko w formie rzeczowej, tj. np. żywność, ubrania, lekarstwa, itp., ale także na pomoc rodzinie w formie opłacania usług, tj. np. opłacanie kursów językowych, żłobka, przedszkola, basenu, teatru, kosztów internatu, wykupienie obiadów, czy czynszu, itp. W przypadku posiadania przez gminny organ właściwy wypłacający świadczenie wychowawcze, informacji lub sygnałów o marnotrawieniu świadczenia wychowawczego lub wydatkowania niezgodnie z przeznaczeniem, w celu ustalenia faktycznej sytuacji danej rodziny, u takiej rodziny, zgodnie z art. 15 ww. ustawy, może zostać przeprowadzony przez pracownika socjalnego rodzinny wywiad środowiskowy. Zaś uniemożliwienie, na etapie 4

5 wypłacania świadczenia wychowawczego, przeprowadzenia ww. rodzinnego wywiadu środowiskowego lub nieudzielenia podczas tego wywiadu wyjaśnień, co do okoliczności objętych wywiadem, powoduje wstrzymanie wypłaty świadczenia. W przypadku potwierdzenia faktu marnotrawienia świadczenia wychowawczego lub wydatkowania niezgodnie z celem, powyższe rozwiązania pozwalają gminnemu organowi właściwemu, w każdej, konkretnej, indywidualnej sprawie, określić, jaka forma niepieniężna realizacji świadczenia wychowawczego będzie najbardziej właściwa dla danej rodziny. Należy jednak podkreślić, że w świetle powyższych regulacji, organ ustalający prawo do świadczenia wychowawczego, nie może z góry założyć, jeszcze przed pierwszą wypłatą przyznanego świadczenia, że dana rodzina będzie wypłacane środki marnotrawiła i w związku z tym dokonać od razu zmiany formy wypłaty z pieniężnej na formę rzeczową lub opłacenie usług. Jednocześnie informuję, że Minister Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej planuje dokonać, nie później niż w ciągu 12 miesięcy od wejścia w życie ustawy o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci, jej przeglądu, który obejmie między innymi ocenę realizacji jej założeń oraz wpływu świadczenia wychowawczego na polskie rodziny. Również powyższe regulacje, dotyczące postępowania w przypadku marnotrawienia świadczeń, nie są nowe ani niespotykane - analogiczne rozwiązania funkcjonują od kilkunastu lat w ustawie o świadczeniach rodzinnych. 5