D I A G N O Z A S Y T U A C J I S P O Ł E C Z N O - G O S P O D A R C Z E J G M I N Y K Ł O D Z K O

ZAŁĄCZNIK NR 1. DO STRATEGII ROZWOJU GMINY KŁODZKO NA LATA 2016-2022 D I A G N O Z A S Y T U A C J I S P O Ł E C Z N O - G O S P O D A R C Z E J G M I N Y K Ł O D Z K O K Ł O D Z K O 2 0 1 6

DI AG NO Z A SYTUAC JI SPOŁ EC ZN O -GO S PO DAR CZEJ S P I S T R E Ś C I : I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A... 2 1. Uwarunkowania przyrodnicze...2 1.1. Klimat...2 1.2. Budowa geologiczna...3 1.3. Rzeźba terenu...4 1.4. Wody powierzchniowe...5 1.5. Ryzyko i zagrożenie powodziowe...5 1.6. Fauna i flora...6 1.7. Ochrona przyrody...6 2. Gospodarka przestrzenna... 10 3. Obszary poprzemysłowe... 12 4. Infrastruktura transportowa... 15 4.1. Transport drogowy... 15 4.2. Transport kolejowy... 17 5. Infrastruktura techniczna... 17 5.1. Infrastruktura wodno-ściekowa... 17 5.2. Zaopatrzenie w gaz i ciepło... 19 5.3. Gospodarka odpadami... 19 6. Obiekty zabytkowe... 20 II. S F E R A S P O Ł E C Z N A... 23 1. Demografia... 23 2. Bezrobocie... 28 3. Pomoc społeczna... 29 4. Kapitał społeczny... 32 5. Infrastruktura społeczna, kultura... 33 5.1. Oświata... 34 5.2. Opieka nad dzieckiem w wieku do lat 3... 38 5.3. Opieka zdrowotna... 38 5.4. Kultura i sport... 39 III. S F E R A G O S P O D A R C Z A... 41 1. Struktura gospodarki... 41 2. Specjalna Strefa Ekonomiczna... 45 3. Rolnictwo... 45 4. Przemysł wydobywczy... 48 5. Turystyka... 48 6. Sytuacja finansowa gminy... 49 6.1. Środki pozyskane w ramach funduszy Unii Europejskiej... 52 S P I S T A B E L... 55 S P I S R Y C I N... 56 1

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A 1. UWARUNKOWANIA PRZYRODNICZE Podstawowymi czynnikami wpływającymi na rozwój jednostki są uwarunkowania przyrodnicze, na które składają się takie elementy, jak: warunki klimatyczne, budowa geologiczna, rzeźba terenu, wody powierzchniowe oraz fauna i flora. 1.1. Klimat 1 Klimat gminy Kłodzko należy uznać za przejściowy, kontynentalno-morski. Według podziału geograficznego W. Okołowicza i D. Martyn (1979) gmina Kłodzko położona jest w regionie klimatycznym sudeckim ze średnim wpływem gór i wzniesień, natomiast A. Woś (1999) twierdzi, iż jest ona położona w regionie klimatycznym charakterystycznym dla obszarów górskich, tuż przy granicy z regionem dolnośląskim środkowym. Niezależnie od tego należy stwierdzić, że gmina znajduje się w zasięgu klimatu typu górskiego, o cechach właściwych dla umiarkowanej strefy klimatycznej odmiany środkowo-europejskiej. Charakterystyczny dla niego jest znaczny udział napływu wilgotnych mas powietrza z kierunku zachodniego, jednak jego kluczową cechą jest piętrowy układ stref termicznych oraz opadowych, a także znaczne zróżnicowanie atmosferycznych uwarunkowań lokalnych. Średnia roczna temperatura powietrza na obszarze gminy wynosi ok. 7,5 C (dane dla stacji meteorologicznej w Kłodzku) i cechuje się znaczną zmiennością, o której świadczy fakt, iż w styczniu notuje się, w zależności od roku, temperatury od -25 C do nawet 15 C. Okres wegetacyjny trwa w Kłodzku średnio 210 dni. Pierwsze przygruntowe przymrozki notuje się tu już pod koniec sierpnia, a ostatnie pod koniec maja. Roczne sumy opadów wahają się średnio od 430 mm do 789 mm, a przeciętnie 626 mm. Największa ilość opadów występuje w lipcu (średnio 104 mm), z kolei najmniejsza w styczniu (średnio 22 mm). Liczba dni z pokrywą śnieżną wynosi około 62 dni, a jej przeciętna grubość wynosi 15 cm. Liczba dni burzowych wynosi ok. 25. 1 Źródło: Prognoza Oddziaływania na Środowisko zmiany Studium Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kłodzko dla wybranych terenów w miejscowościach: Boguszyn i Jaszkowa Górna, s. 8-10 (2015) 2

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A Średnia prędkość wiatru na terenie gminy wynosi ok. 3,3 m/s, przy czym najczęściej wiatr wieje z kierunku zachodniego, południowo-zachodniego oraz północno-zachodniego. Wyżej scharakteryzowane stosunki pogodowe w rejonie Kłodzka, rozpatrywane jako średni stan roczny uzyskany na podstawie analizy wyników pomiarów i obserwacji meteorologicznych za okres wieloletni jest uproszczony i ma charakter poglądowy. Warto nadmienić, że gmina Kłodzko charakteryzuje się najłagodniejszymi warunkami klimatycznymi w grupie obszarów górskich, jednak w stosunku do ogólnego klimatu kraju należy do chłodniejszych obszarów w Polsce i cechuje się: wysokimi amplitudami temperatur, silniejszymi wiatrami (w tym wiatrami fenowymi), dłuższym okresem występowania mgieł, wyższą wilgotnością powietrza, mniejszym usłonecznieniem, późniejszą wiosną, krótszym umiarkowanie ciepłym latem, stosunkowo mroźną oraz długą zimą i wyższymi sumami opadów atmosferycznych, rosnącymi wraz ze wzrostem wysokości nad poziomem morza. 1.2. Budowa geologiczna 2 Kotlina Kłodzka, w obrębie której położona jest gmina Kłodzko, jest mezoregionem makroregionu Sudetów Środkowych. Na budowę geologiczną obszaru składają się następujące jednostki geologiczne: jednostka bardzka obejmuje północno-wschodnią część gminy (okolice Łącznej, Młynowa, Boguszyna, Wojciechowic, Jaszkówki i Podzamka); charakteryzuje się mocnym pofałdowaniem oraz występowaniem uskoków; jej obszar tworzą łupki ilaste, mułowce, marsie, kwarcyty, łupki krzemionkowe, łupki grafitowe oraz lidyty obejmuje obszar Gór Bardzkich; masyw kłodzko-złotostocki obejmuje wschodnią część gminy (od Żelazna i Ołdrzychowic Kłodzkich po Jaszkową Dolną i Podzamek) zbudowany z granitoidów (granodioryty, lonality, mezodioryty kwarcowe, menzonity kwarcowe, dioryty itp.); obejmuje Wzgórza Rogówki, fragment Gór Bardzkich, oraz fragment Gór Złotych; metamorfik kłodzki występuje w okolicy: Gołogłów, Piszkowic, Gorzuchowa, Łącznej, Korytowa i Starego Wielisławia zbudowany jest z proterozoickich skał metamorficznych; 2 Źródło: Program Ochrony Środowiska Gminy Wiejskiej Kłodzko, s. 38-39 (2004) 3

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A metamorfik Lądka i Śnieżnika obejmuje południowo-wschodnią część gminy (okolice Żelazna i Ołdrzychowic Kłodzkich); zawiera skały zbudowane z łupków łyszczykowych i paragnejsów z soczewkami marmurów dolomitowych i kalcytowych, amfibolitów i kwarcytów; depresja śródsudecka - rozległe zapadlisko tektoniczne z okresu górnej kredy i permu; obejmuje zachodnią część gminy po Ruszowice, Roszyce, Szalejów Dolny i Krosnowice; tworzą ją piaskowce i zlepieńce oraz łupki i melafiry, brekcje wulkaniczne i tufy, a także piaskowce, margle oraz iłowce pochodzące z okresu górnej kredy. 1.3. Rzeźba terenu 3 Charakteryzująca gminę rzeźba terenu jest bardzo urozmaicona, co jest związane z występowaniem licznych twardzielowych garbów znajdujących się na wysokościach od 350 m do 450 m oraz doliny Nysy Kłodzkiej, a także: Ścinawki, Łomnicy, Duny, Bystrzycy Dusznickiej i ich dopływów o głębokościach zawierających się w przedziale od 40 do 60 m. Interesujące ukształtowanie terenu podkreślają najwyższe wzniesienia zlokalizowane na obszarze gminy. We wschodniej części są to szczyty pasma górskiego Wzgórza Rogówki: Samica (551 m n.p.m. ), Brzanka (530 m n.p.m.), Bukówka (472 m n.p.m.), Sośnia (459 i 456 m n.p.m.), Szubieniczna (443 m n.p.m.) i Wygon (425 m n.p.m.), które cechują się nieregularną linią grzbietową oraz niezbyt stromymi zboczami. W południowej części gminy, pomiędzy Starym Wielisławiem a Krosnowicami znajduje się wydłużony masyw Czerwoniaka (397 m n.p.m.), stromo podcięty przez Nysę Kłodzką. Wschodnie krańce gminy położone są w obrębie Gór Złotych z następującymi szczytami: Ptasznik (719 m n.p.m.), Bodak (620 m n.p.m.), Góra Zamczysko (509 m n.p.m.) i Góra Kaczyniec (601 m n.p.m.). Charakterystyczne dla północno-wschodniej części gminy jest występowanie stoków Zachodniego Grzbietu Gór Bardzkich z Wilczkiem (637 m n.p.m.), Słupem (667 m n.p.m.) i Włóczkiem (632 m n.p.m.). Rzeźbę terenu podkreślają tu ponadto Garb Golińca oraz Obniżenie Łącznej, natomiast przez południowy fragment gminy przebiega Pasmo Krowiarek z następującymi szczytami: Sędzisz (498 m n.p.m.), Słupiec (531 m n.p.m.) oraz Góra Wapniarka (532 m n.p.m.). 3 Źródło: Program Ochrony Środowiska Gminy Wiejskiej Kłodzko, s. 38 (2004) 4

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A 1.4. Wody powierzchniowe 4 Walory przyrodnicze gminy współtworzą również wody powierzchniowe znajdujące się na jej obszarze, które stanowią zbiorniki wodne oraz cieki. Sieć hydrograficzną obszaru uznaje się za rozwiniętą. Gmina położona jest w dorzeczu Nysy Kłodzkiej, posiadającej swe źródło w południowej części Masywu Śnieżnika, będącej jednym z kluczowych lewobrzeżnych dopływów Odry. Nysa Kłodzka przebiega przez centralną część gminy z południa w kierunku północnym w okolicy Młynowa zaczyna meandrować, jednocześnie zmieniając swój kierunek biegu na północno-wschodni. Głównymi jej dopływami przebiegającymi przez teren gminy są: Biała Lądecka (ze Skrzynczaną i Brodkiem oraz Piotrówką i Źródłami Romanowskimi), Jaśnica, Ścinawka (z Roszyckim Spławem), Jodłownik (z Kamiennikiem), Jaszkówka (z Potokiem z Podzamka, Potokiem z Gajek oraz Marcinówką), Bystrzyca Dusznicka oraz Duna Górna (z Duną Dolną). Źródła Romanowskie są ważnym elementem sieci hydrograficznej gminy stanowią one największe wywierzysko krasowe w Sudetach. Na terenie gminy funkcjonuje dużo sztucznych zbiorników wodnych, których geneza często związana jest z zakończeniem eksploatacji kruszywa naturalnego (np. zbiornik w Bierkowicach) lub prowadzoną działalnością gospodarczą w postaci łowisk (np. zbiorniki w Roszycach i Boguszynie). Gwałtowne topnienie śniegów (zwłaszcza wiosną w czasie fenów), a także letnie ulewne deszcze sprawiają, że wezbrania powodziowe należą tu do częstych zjawisk. 1.5. Zagrożenie i ryzyko powodziowe Duży fragment gminy pokryty jest mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego przygotowanymi przez Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu w ramach projektu Informatyczny System Osłony Kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami (ISOK). Od 22 grudnia 2013 r. mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego zostały opublikowane na Hydroportalu w formie plików pdf. Tereny gminy Kłodzko widnieją na 12 arkuszach, które zawierają scenariusze wystąpienia powodzi odpowiednio raz na 10, 100 i 500 lat, uznając jako najbardziej prawdopodobny pierwszy scenariusz. Zgodnie z zawartością arkuszy największe ryzyko powodziowe w perspektywie 4 Źródło: Program Ochrony Środowiska Gminy Wiejskiej Kłodzko, s. 39-40 (2004) 5

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A dziesięcioletniej występuje w Krosnowicach, Żelaźnie oraz Ołdrzychowicach Kłodzkich, gdzie niektóre zabudowania wspomnianych miejscowości położone są na obszarze zalania wodami powodziowymi. Po powodzi z 1997 r., która przyniosła ogrom strat na terenie gminy, problematyka ryzyka i zagrożenia powodziowego stała się bardzo ważnym elementem związanym z bezpieczeństwem mieszkańców gminy. 1.6. Fauna i flora Poziom bogactwa szaty roślinnej na obszarze gminy należy uznać za zróżnicowany, bowiem na jej terenie występują zarówno bogate w gatunki kompleksy leśne, najczęściej objęte prawnymi formami ochrony przyrody, sztuczne monokultury świerkowe, jak i ubogie w dziką roślinność przestrzenie gospodarowane rolniczo. W wyniku wycinki lasów mającej miejsce w dalekiej przeszłości, w większości przestały istnieć naturalne drzewostany regla dolnego, miejsce których porastają głównie sztuczne monokultury świerkowe. Lasy i zadrzewienia zajmują 26 % powierzchni gminy i obejmują głównie wyższe fragmenty obszaru, natomiast 66 % powierzchni zajmują użytki rolne. Stosunkowo niewielka lesistość przyczynia się do zwiększenia zagrożenia powodziowego terenu gminy. Tereny lasów państwowych położonych na obszarze gminy wchodzą w skład 4 nadleśnictw: Bardo Śląskie, Bystrzyca Kłodzka, Jugów, Lądek Zdrój i Zdroje. Faunę gminy reprezentują takie gatunki jak: koszatka leśna, traszka górska, salamandra plamista. Na obszarach leśnych spotkać można natomiast lisy i kuny leśne, a na przyleśnych łąkach sarny i dziki. Pospolitymi gatunkami, których osobniki żyją na terenie gminy są również: nornik zwyczajny, kret i jeż. Z ptactwa charakterystycznym gatunkiem jest skowronek pospolity, a także rzadziej występujący jastrząb zwyczajny. Na terenie gminy Kłodzko występują również rzadsze gatunki roślin oraz zwierząt, których siedliska chronione są w obrębie powierzchniowych prawnych form ochrony przyrody. 1.7. Ochrona przyrody Analizowany obszar cechuje występowanie wielu powierzchniowych form ochrony przyrody, obejmujących głównie górskie fragmenty gminy, jednak zajmują one stosunkowo niewielką powierzchnię. Są to: obszar chronionego krajobrazu Góry Bardzkie i Sowie obejmuje powierzchnię 3 342 ha i położony jest we wschodniej i północno-wschodniej części gminy. Większość 6

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A obszaru stanowią lasy świerkowe, porastające wzgórza Gór Bardzkich. Należy zwrócić uwagę na fakt, że w obrębie obszaru znajdują się fragmenty Obszarów Natura 2000: Przełom Nysy Kłodzkiej koło Morzyszowa oraz Góry Bardzkie, a także na występowanie szczególnie cennych obszarów żyznych i kwaśnych buczyn, acidofilnych dąbrów oraz zbiorowisk lasów łęgowych nad górskimi potokami. Ponadto fragmenty obszaru porastają lasy jaworowe i klonowo-lipowe stanowiące prawie 15 % całkowitej powierzchni tych lasów na terenie Dolnego Śląska; Śnieżnicki Park Krajobrazowy na obszarze gminy znajduje się fragment o powierzchni 729 ha, położony w jej południowo-wschodniej części (sołectwa Droszków i Jaszkowa Górna). Na terenie parku występuje dominacja lasów świerkowych powodująca, że miejscowe drzewostany są zasobne, jednak jednocześnie posiadają niską odporność na niekorzystne warunki siedliskowe. Występują tu interesujące siedliska zwierzęce oraz roślinne, głównie reprezentujące gatunki sudeckie, karpackie oraz mezoalpejskie; Obszar Natura 2000 Przełom Nysy Kłodzkiej koło Morzyszowa (PLH020043) obszar siedliskowy, którym objęte są częściowo sołectwa: Młynów, Morzyszów, Podtynie i Ławica, położone w północno-wschodniej części gminy. Obszar charakteryzuje się występowaniem lasów liściastych, będących głównie siedliskami jaworzyn i lasów klonowo-lipowych na stromych stokach i zboczach oraz ciepłolubnymi postaciami grądu środkowoeuropejskiego i subkontynentalnego. Ponadto występują tu siedliska ścian skalnych i urwisk krzemianowych z Androsacion vandellii oraz subkontynentalne zarośla peri-pannońskie, a także naskalne, subpontyjskie murawy z kostrzewą bladą. Ponadto rozwijają się siedliska roślinne związane z wodami płynącymi. Należy dodać, że dolina Nysy Kłodzkiej stanowi korytarz ekologiczny, łączący tereny górskie z doliną Odry; Obszar Natura 2000 Góry Złote (PLH020096) obszar siedliskowy, którego fragment obejmuje wschodnią część gminy (sołectwo Droszków oraz fragment sołectwa Jaszkowa Górna). Posiada kluczowe znaczenie dla zachowania gatunku chrząszcza Carabus variolosus, objętego ścisłą ochroną gatunkową. Obszar Gór Złotych jest równie ważny dla zachowania populacji różnych gatunków nietoperzy. Znajdują się tutaj także bardzo dobrze zachowane siedliska przyrodnicze, w tym m.in. zbiorowiska leśne, takie jak łęgi Carici remotae-fraxinetum z licznymi gatunkami chronionymi oraz fragmenty żyznych i kwaśnych buczyn; 7

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A Obszar Natura 2000 Pasmo Krowiarki (PLH020019) obszar siedliskowy, którego fragment obejmuje południową część gminy. Największe znaczenie posiadają tutaj zachowane buczyny storczykowe, a także bardzo rzadkie w Polsce murawy kserotermiczne z rzędu Brometalia erecti. Obszar ten ma szczególne znaczenie regionalne ze względu na unikalne dla Dolnego Śląska nagromadzenie flory i fauny związanej z siedliskami wapiennymi. Jest on również istotny dla ochrony obuwika w skali Polski; Ryc. 1. Występowanie na terenie gminy Kłodzko obszarów Natura 2000, obszaru chronionego krajobrazu Góry Bardzkie i Sowie i Śnieżnickiego Parku Krajobrazowego Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z geoportal.gov.pl Obszar Natura 2000 Góry Bardzkie (PLH020062) obszar siedliskowy, którego fragment obejmuje wschodnią i północno-wschodnią część gminy. Wśród szczególnie ważnych 8

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A gatunków znajdujących się pod ochroną obszaru znajduje się m.in. jaworzyna miesiącznicowa oraz kostrzewa blada porastająca. Innymi występującymi gatunkami roślin są m.in. ciemiężyk białokwiatowy oraz rozchodnik wielki. Obszar stanowi duże znaczenie dla zachowania zmienności geograficznej żyznych buczyn sudeckich. Wśród występujących gatunków zwierząt na uwagę zasługują m.in. osobniki trzech gatunków nietoperzy, w tym najliczniej występujący nocek duży; Obszar Natura 2000 Ostoja Nietoperzy Gór Sowich (PLH020071) obszar siedliskowy, obejmujący swym zasięgiem północny fragment gminy w sołectwie Wilcza. Przedmiotem ochrony obszaru są zimujące gatunki nietoperzy, wśród których znajdują się m.in. mopek, nocek duży oraz nocek Bechsteina. Na terenie ostoi stwierdzono również występowanie nocka orzęsionego. Obszar obejmuje łącznie 13 typów siedlisk będących przedmiotem ochrony. Na terenie gminy znajdują się ponadto następujące rezerwaty przyrody: Góra Wapniarka obejmuje stary kamieniołom marmurów dolomitycznych z występującymi jaskiniami krasowymi na wschodnim stoku góry Wapniarki wraz z występującym tutaj reliktowym gatunkiem ślimaka Delie ornata oraz endemicznym gatunkiem Haploporatia simile eremita; Romanowskie Źródła największy na Ziemi Kłodzkiej zespół wywierzysk krasowych obejmujących dolinę Piotrówki (północno-zachodnia część Krowiarek ok. 1,5 km na południowy zachód od zabudowań Żelazna). Występują tu endemiczne odmiany wrotków oraz gatunek ślimaka źródlarka karpacka; Wnioskowany rezerwat przyrody dla Lasu Wojborskiego obejmujący bukowojaworowe tereny leśne, które są pozostałością pierwotnego lasu dolnoreglowego. Występowanie wielu prawnych form ochrony przyrody świadczy o wysokich walorach środowiska przyrodniczego gminy. Należy podjąć odpowiednie kroki w celu minimalizowania potencjalnej degradacji środowiska przyrodniczego, w szczególności na wyżej opisanych obszarach objętych ochroną prawną. Ponadto w trakcie projektowania kierunków działań należy wziąć pod uwagę ograniczenia wynikające z obowiązujących przepisów dotyczących prawnych form ochrony przyrody. Brak ingerencji w środowisko przyrodnicze gminy przyczyni się do zachowania zasady zrównoważonego rozwoju i pozwoli na utrzymanie walorów środowiska przyrodniczego. 9

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A 2. GOSPODARKA PRZESTRZENNA Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy jako akt kierownictwa wewnętrznego nie może stanowić podstawy do wydawania decyzji planistycznych. Odzwierciedla natomiast politykę przestrzenną gminy oraz uznawane jest za model ładu przestrzennego, rozumianego zgodnie z ustawą z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz.U. 2003 Nr 80 poz. 717 ze zm.) jako takie ukształtowanie przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania funkcjonalne, społeczno-gospodarcze, środowiskowe, kulturowe oraz kompozycyjno-estetyczne. Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kłodzko zostało podjęte uchwałą Rady Gminy Kłodzko nr 227/2001 z dnia 7 marca 2001 r. Do dnia dzisiejszego było ono wielokrotnie zmieniane wprowadzono 36 zmian jednostkowych, co dowodzi o zdezaktualizowaniu dokumentu. Dnia 18 grudnia 2015 r. Rada Gminy Kłodzko podjęła uchwałę nr 132/VII/2015 w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany Studium dla obszaru całej gminy. Planowany termin opracowania zmiany określa się na marzec 2018 r. Aktualne Studium wyznacza cele i kierunki zagospodarowania przestrzennego, a także formułuje politykę przestrzenną gminy. Zgodnie z nim misją rozwoju przestrzennego gminy jest: ROZWÓJ FUNKCJI TURYSTYCZNEJ Z UWZGLĘDNIENIEM ROZWOJU ROLNICTWA, USŁUG I NIEUCIĄŻLIWEGO PRZEMYSŁU 5 W aspekcie kierunków zagospodarowania przestrzennego przeprowadzono podział funkcjonalno-przestrzenny gminy, obejmujący pięć różnych stref. Wyodrębniono je na bazie waloryzacji przestrzeni dla potrzeb rozwoju turystyki, rozwoju rolnictwa oraz ochrony środowiska. Są to następujące strefy: Strefa I turystyczno-wypoczynkowa przywodna, Strefa II turystyczno-wypoczynkowa podgórska, Strefa III agroturystyczno-rolnicza, 5 Źródło: Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Kłodzko (zał. nr 1 do uchwały Rady Gminy Kłodzko z dnia 24 sierpnia 2015 roku), s.8 10

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A Strefa IV rolnicza, Strefa V usługowo-przemysłowa. Strefa I turystyczno-wypoczynkowa przywodna obejmuje południowo-zachodnią część gminy, gdzie znajdują się następujące sołectwa: Krosnowice, Ołdrzychowice Kłodzkie, Romanowo, Starków, Stary Wielisław, Szalejów Dolny, Szalejów Górny, Żelazno. Na ich terenie proponuje się rozwój bazy noclegowej, gastronomicznej oraz usługowej, związanej z rozwojem turystyki przywodnej. Ponadto wskazuje się tworzenie zbiorników retencyjnych, spełniających również funkcje turystyczno-wypoczynkowe. Zaleca się ponadto wskazanie terenów do zalesienia. Strefa II turystyczno-wypoczynkowa podgórska obejmuje sołectwa wschodniej części gminy: Droszków, Jaszkowa Górna, Jaszkówka, Morzyszów, Podtynie, Podzamek, Wilcza i Wojciechowice. W jej obrębie zaleca się rozwój bazy gastronomicznej, noclegowej oraz informacyjnej. Ponadto proponuje się dolesienia, a także wyznaczenie i oznakowanie ścieżek pieszo-rowerowych, konnych itp. W skład Strefy III agroturystyczno-rolniczej wchodzą sołectwa zachodniego fragmentu gminy: Bierkowice, Gorzuchów, Kamieniec, Łączna, Piszkowice, Roszyce, Ruszowice, Święcko i Wojbórz. Na obszarze tym wskazuje się utrzymanie funkcji rolniczej wraz z działaniami promującymi prowadzenie działalności agroturystycznej. Ponadto proponuje się wzbogacenie istniejących walorów przyrodniczo-krajobrazowych poprzez dolesienia i budowę zbiorników retencyjnych, a także wyznaczenie obszarów pod sadownictwo. W Strefie IV rolniczej obejmującej zaledwie dwa sołectwa: Jaszkowa Dolna i Marcinów, wskazuje się rozwój rolnictwa ekologicznego i przetwórstwa zdrowej żywności, a także wypracowanie programu scalania i powiększania gospodarstw. Strefa V usługowo-przemysłowa złożona jest z sołectw znajdujących się na północ od Kłodzka: Boguszyna, Gołogłów, Korytowa, Ławicy, Mikowic, Młynowa i Ścinawicy. W jej obrębie preferuje się tworzenie pasm aktywności gospodarczych, usytuowanych wzdłuż ważnych ciągów komunikacyjnych oraz wprowadzanie nieuciążliwego przemysłu i usług, w tym również magazynów. Wskazuje się ponadto rozwój bazy obsługi ruchu tranzytowego (motele, restauracje, bary itd.). Miejscowe Plany Zagospodarowania Przestrzennego są aktami prawa miejscowego, które posiadają fundamentalne znaczenie dla kreowania ładu przestrzennego i realizacji założeń Studium. Stopień pokrycia gminy MPZP jest wskaźnikiem obrazującym możliwości 11

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A realizacji polityki przestrzennej gminy oraz ograniczanie niechcianych form zagospodarowania przestrzennego, których ryzyko pojawiania się związane jest m.in. z administracyjnymi decyzjami o warunkach zabudowy. Dla 13 największych miejscowości sporządzone zostały MPZP. Należą do nich: Bierkowice, Boguszyn, Jaszkowa Dolna, Jaszkowa Górna, Krosnowice, Ołdrzychowice Kłodzkie, Stary Wielisław, Szalejów Dolny, Szalejów Górny, Wilcza, Wojbórz, Wojciechowice, Żelazno. Łączna powierzchnia pokrycia gminy miejscowymi planami wynosi 17 531 ha, co stanowi 68,8 % powierzchni gminy. Ponadto opracowane są 43 jednostkowe plany zagospodarowania przestrzennego dla pojedynczych działek. Po opracowaniu Studium i przeprowadzeniu oceny aktualności MPZP podjęte zostaną czynności mające na celu dostosowanie ich do nowego Studium. Jednocześnie należy dodać, że w MPZP zgodnie z art. 88f. ust. 7 ustawy Prawo wodne (Dz.U. z 2015r.poz. 469) muszą również zostać wprowadzone zmiany wynikające z map zagrożenia i ryzyka powodziowego, które opracowane przez Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu zostały dnia 27 kwietnia 2015 r. przekazane gminie. 3. OBSZARY POPRZEMYSŁOWE Gmina wyróżnia się pod względem liczby obiektów poprzemysłowych, które ze względu na zajmowaną powierzchnię, a także stan techniczny oraz wpływ na estetykę otoczenia i środowisko życia mieszkańców wymagają szczególnej uwagi. Wśród nich znajdują się 4 zespoły budynków stanowiących pozostałości po następujących zakładach przemysłowych: Zakłady Przemysłu Lniarskiego Lech w Ołdrzychowicach Kłodzkich, Zakład Przemysłu Bawełnianego w Krosnowicach, Zakład Chemiczny Syntetyka w Szalejowie Dolnym i Zakład Papierniczy w Młynowie. Zakłady Przemysłu Lniarskiego Lech w Ołdrzychowicach Kłodzkich funkcjonowały do momentu transformacji ustrojowej, jednak już przed transformacją przesłanki związane z niedofinansowaniem oraz brakiem nowych technologii wskazywały na przyszły upadek fabryki. Genezy powstania zakładu należy natomiast doszukiwać się już w 1822 r., kiedy to wrocławski kupiec Hermann Dietrich Lindheim założył w tym miejscu pierwszą w Prusach maszynową przędzalnię bawełny. Po II wojnie światowej w obiektach pozostałych po zakładach Lindheima utworzono Zakłady Przemysłu Lniarskiego Lech. Zespół budynków 12

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A będących ich pozostałościami położony jest w centralnej części miejscowości i bezpośrednio graniczy z obszarami leśnymi oraz terenem zespołu pałacowego. Budynek elektrowni wodnej, hala czesanki oraz hala przędzalni, wchodzące w skład zespołu budynków wpisane zostały do rejestru zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa. Ryc. 2. Zespół budynków po Zakładach Przemysłu Lniarskiego Lech w Ołdrzychowicach Kłodzkich Źródło: Urząd Gminy Kłodzko. Zakład Przemysłu Bawełnianego w Krosnowicach składa się z zespołu budynków, z których najstarszy pochodzi z 1835 roku. Na istniejącą zabudowę składają się hale produkcyjne, magazynowe oraz mała elektrownia wodna. W okresie od 1939 r. do 1945 r. na terenie zakładu produkowano sprzęt radiowy na potrzeby militarne. 1 września 1945 r. nastąpiło otwarcie państwowego zakładu przez administrację polską. Po transformacji ustrojowej fabryka upadła, natomiast niedługo później w jej miejscu zaczął funkcjonować zakład odzieżowy Bobo specjalizujący się w produkcji odzieży dziecięcej, obecnie zamknięty. W okolicy obiektów byłego zakładu rozwinęło się osiedle mieszkaniowe, nazywane Osiedlem Fabrycznym. Łączna powierzchnia terenu, na którym zlokalizowane są zabudowania wynosi ok. 3 ha, natomiast powierzchnia użytkowa pomieszczeń wynosi ok. 15 000 m 2. 13

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A Ryc. 3. Budynek należący do zespołu obiektów byłego Zakładu Przemysłu Bawełnianego w Krosnowicach Źródło: www.dolny-slask.org.pl. Zakład Chemiczny Syntetyka w Szalejowie Dolnym składa się z zespołu budynków, spośród których wyróżnić można m.in. budynki produkcyjne (m.in. chemosyntu, krylaminy, octanu sodu), magazyny, kotłownię, budynek palnika olejowego, laboratorium, budynek warsztatu elektrycznego oraz bunkier węglowy. Najwyższy z budynków produkcyjnych ma 3 kondygnacje. Charakterystycznymi zabudowaniami zakładu są 2 wysokie kominy fabryczne o konstrukcji ceglanej. Pierwotnie funkcjonowała tu cukrownia, którą przekształcono na zakład produkujący chemikalia. Ryc. 4. Zakład Chemiczny Syntetyka w Szalejowie Dolnym Źródło: www.dolny-slask.org.pl. 14

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A Zakład Papierniczy w Młynowie położony bezpośrednio nad Nysą Kłodzką, powstał w 1895 r. jako jedna z pierwszych nowoczesnych fabryk branży papierniczej w Sudetach. Po II wojnie światowej, jeszcze przed końcem 1945 r., wznowiono produkcję i zainstalowano pierwszą w powojennej Polsce maszynę papierniczą. Od 1954 r. fabryka należała do Bardeckich Zakładów Celulozowo- Papierniczych. Produkowano tu m.in. papiery śniadaniowe i bibułki papierosowe. W ostatnich latach funkcjonowania produkowano już tylko tekturę i papier pakowy. Fabryka została zlikwidowana po zniszczeniach spowodowanych przez powódź, która nawiedziła Kotlinę Kłodzką w 1997 r. Część budynków nadal pełni funkcje gospodarcze, jednak stan techniczny większości pozostałych obiektów jest na tyle Ryc.5. Papiernia w Młynowie Źródło: www.dolny-slask.org.pl. zły, że proponuje się ich rozbiórkę. 4. INFRASTRUKTURA TRANSPORTOWA Infrastruktura transportowa gminy Kłodzko, złożona z sieci transportu drogowego, infrastruktury kolejowej oraz elementów transportu indywidualnego, takich jak ścieżki piesze i drogi rowerowe posiada ogromny wpływ na rozwój obszaru. Położenie gminy wokół miasta Kłodzko, stanowiącego główny węzeł komunikacyjny Kotliny Kłodzkiej, determinuje dobrze rozwiniętą pod względem ilościowym sieć transportową, a w szczególności drogową. 4.1. Transport drogowy Kluczowym elementem w tym zakresie jest sieć drogowa gminy, na którą składają się drogi gminne, powiatowe, wojewódzkie i krajowe. Przez teren gminy przebiegają następujące drogi o znaczeniu ponadlokalnym: 15

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A o droga wojewódzka nr 381 Wałbrzych Kłodzko; przebiega przez sołectwa: Gołogłowy, Bierkowice, Święcko, o droga wojewódzka nr 392 Żelazno Bystrzyca Kłodzka; przebiega przez sołectwa: Żelazno i Ołdrzychowice Kłodzkie, o droga krajowa nr 8 stanowi polski fragment trasy europejskiej E67 ciągnącej się od Helsinek do Pragi (przebieg w Polsce: Budzisk Kudowa Zdrój); jest najważniejszym ciągiem komunikacyjnym przebiegającym przez gminę; stanowi najkrótszą drogę do stolicy województwa; przebiega przez następujące sołectwa: Boguszyn, okolice Mikowic, Szalejów Dolny i Górny; dalszy bieg trasy ku granicy czeskiej przebiega m.in. przez sąsiadujące z gminą Kłodzko miasto uzdrowiskowe Polanica-Zdrój; o droga krajowa nr 33 Kłodzko Boboszów przebiega przez sołectwa Jaszkowa Dolna i Żelazno, o droga krajowa nr 46 Kłodzko Szczekociny przebiega przez następujące sołectwa: Jaszkówka, Podzamek. Stan techniczny dróg gminy Kłodzko jest zróżnicowany. Najlepszą sytuacją pod tym względem charakteryzują się drogi krajowe oraz wojewódzkie, natomiast w złej kondycji są drogi powiatowe. Należy zwrócić uwagę na fakt, że gmina może realizować inwestycje z zakresu infrastruktury drogowej jedynie na drogach znajdujących się w jej zasobach, mimo to partycypuje w kosztach remontów dróg powiatowych na jej terenie. Duża część ulic miejscowości gminy Kłodzko nie posiada chodników, występują również braki w zakresie oświetlenia ulicznego. Zgodnie z Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju obszar całej Kotliny Kłodzkiej charakteryzuje się skrajnie niską dostępnością przestrzenną do ośrodka wojewódzkiego - Wrocławia, która również została zaznaczona w Planie Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Dolnośląskiego. Z tego też powodu istotne jest lobbowanie oraz wspieranie wszelkich inwestycji drogowych o charakterze ponadlokalnym, a także dążenie do poprawy spójności przestrzennej gminy przez inwestycje o charakterze lokalnym. Wagę powyższych działań podkreśla także fakt położenia gminy na obszarze transgranicznym. 16

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A 4.2. Transport kolejowy Przez gminę Kłodzko przebiegają 4 linie kolejowe: 276 z Wrocławia Głównego do Międzylesia, 286 z Kłodzka Głównego do Wałbrzycha Głównego (ruch pasażerski zawieszony w latach 2006-2009 6 r.), 309 z Kłodzka Głównego do Kudowy-Zdroju, 322 z Kłodzka Głównego do Stronia Śląskiego (obecnie nieczynna dla ruchu pasażerskiego). Na terenie gminy znajdują się 3 stacje kolejowe oraz 4 przystanki osobowe. Obecnie jedyna czynna stacja znajduje się w Krosnowicach (nieczynne stacje w Ołdrzychowicach Kłodzkich i Żelaźnie), natomiast przystanki osobowe funkcjonują w: Bierkowicach, Gorzuchowie, Ławicy i Starym Wielisławiu. Obecnie władze gminy dążą do restytucji linii kolejowej z Kłodzka Głównego do Stronia Śląskiego. 5. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA Dostępność do infrastruktury technicznej, w szczególności do sieci kanalizacyjnej oraz wodociągowej jest jednym z parametrów, pozwalających określić warunki życia mieszkańców gminy. Obowiązkiem władz gminy jest zapewnienie jak najlepszego dostępu do wspomnianych sieci, a odpowiedzialnym za te zadania jest Zakład Wodociągów i Kanalizacji Gminy Kłodzko. 5.1. Infrastruktura wodno-ściekowa Według szacunków Głównego Urzędu Statystycznego w 2014 roku 69,1 % mieszkańców miało dostęp do sieci wodociągowej. Na przestrzeni lat 2009 2014 wyraźnie uwidacznia się tendencja zwyżkowa zwiększa się liczba mieszkańców mogących korzystać z wodociągów. W okresie tym ilość dostarczonej do gospodarstw wody zwiększyła się o ok. 35 tys. m 3. W 2014 r. długość gminnej sieci wodociągowej szacowano na 150,6 km. Ujęcia wody zlokalizowane są w miejscowościach: Jaszkowa Górna, Krosnowice (2 ujęcia), Ołdrzychowice 6 Zawada K.: Reaktywacja linii kolejowej Kłodzko-Wałbrzych. Świat Kolei. 2/2009, s. 4. ; Dominas P.: Kolej Wałbrzych - Kłodzko. Łódź: Księży Młyn, 2010 17

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A Kłodzkie (2 ujęcia), Stary Wielisław, Starków oraz Szalejów Górny, którego ujęcie zasila sieć wodociągu północno-zachodniego, oddanego do użytku w 2011 roku i obsługującego aktualnie 13 miejscowości (Bierkowice, Gołogłowy, Kamieniec, Korytów, Ławica, Łączna, Młynów, Piszkowice, Roszyce, Ruszowice, Ścinawica, Święcko (Huberek), Wojbórz). Boguszyn, Jaszkówka, Mikowice oraz Wojciechowice podłączone są do wodociągu należącego do miasta Kłodzko, natomiast woda doprowadzana do Podtynia pochodzi z gminy Nowa Ruda. W Krosnowicach pomimo funkcjonowania dwóch ujęć, dodatkowo woda doprowadzana jest z ujęcia Bystrzycy Kłodzkiej. 70% 66% 68% 69% 60% 50% 40% 41% 42% 43% 52% 54% 55% 30% 20% 20% 20% 21% 10% 0% 2009 2010 2011 2012 2013 2014 wodociąg kanalizacja Ryc. 6. Odsetek mieszkańców z dostępem do sieci kanalizacyjnej i wodociągowej w gminie Kłodzko w latach 2009 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. W okresie objętym analizą ponad dwukrotnie wzrósł odsetek mieszkańców z dostępem do infrastruktury kanalizacyjnej, obsługiwanej przez oczyszczalnie ścieków w następujących miejscowościach: Krosnowice, Ołdrzychowice Kłodzkie, Wojbórz oraz lokalnej oczyszczalni ścieków w Bierkowicach. Krosnowicka oczyszczalnia obsługuje dodatkowo miejscowości Jaszkowa Dolna oraz Jaszkowa Górna, a także Żelazno. Sieć kanalizacyjna funkcjonuje również w Boguszynie, który jest podłączony do sieci miasta Kłodzko. Pomimo pozytywnej tendencji nadal ok. 30 % mieszkańców nie ma dostępu do sieci wodociągowej oraz prawie połowa do sieci kanalizacyjnej. Na odsetek ten składają się głównie mieszkańcy niezwodociągowanych i nieskanalizowanych sołectw: Gorzuchów, Marcinów, Morzyszów, Podzamek, Rogówek, Romanowo oraz Wilcza. Należy dodać, iż 18

1700,46 1315,86 2680,88 I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A budowa infrastruktury na terenach o tak zróżnicowanej rzeźbie terenu wymaga znacznych nakładów finansowych w celu pokonania barier fizjograficznych. 5.2. Zaopatrzenie w gaz i ciepło Stopień zgazyfikowania gminy wynosi ok. 20 % i na przestrzeni ostatnich lat utrzymuje się na podobnym poziomie. Rozwój infrastruktury gazowej jest ważny z punktu widzenia gospodarki niskoemisyjnej, redukującej ilość emitowanych zanieczyszczeń. Głównymi emitorami zanieczyszczeń na terenie gminy są piece węglowe, w które wyposażone są z reguły stare budynki. Nowopowstające zabudowania posiadają zwykle piece na paliwa ekologiczne (ekogroszek) lub pompy ciepła. W miejscowościach zgazyfikowanych zdarzają się nieruchomości ogrzewane gazem. Ponadto źródłem zanieczyszczeń są także pojazdy mechaniczne zwiększająca się liczba użytkowanych samochodów powoduje wzrost emisji spalin, prowadzący do pogorszania się stanu czystości powietrza atmosferycznego. 5.3. Gospodarka odpadami W roku 2014 na terenie gminy Kłodzko odebrano 2 685 ton odpadów komunalnych. Na przestrzeni lat całkowita masa odbieranych odpadów znacznie wzrosła. W latach 2010 2014 zauważalne jest ponad dwukrotne zwiększenie masy odebranych odpadów komunalnych w poszczególnych latach (rycina 7). 2600 2400 2200 2000 1800 1600 1400 1200 1000 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ryc. 7. Zmiana ilości odebranych, niesegregowanych odpadów komunalnych w latach 2007 2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 19

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A Według złożonych deklaracji, na terenie gminy odbiorem odpadów objętych jest 11 863 osób, tj. 4943 nieruchomości, w tym 10 212 osób (4255 nieruchomości) zbiera odpady w sposób selektywny i 1651 osób (688 nieruchomości) w sposób nieselektywny. 6. OBIEKTY ZABYTKOWE Na terenie gminy Kłodzko występuje wiele zabudowań historycznych świadczących o dziedzictwie kulturowym regionu Ziemi Kłodzkiej, jednakże zaledwie część z nich widnieje w wojewódzkim rejestrze zabytków. Obiekty te zostały zebrane w poniższej tabeli. MIEJSCOWOŚĆ NAZWA ZABYTKU, PRZYBLIŻONY CZAS POWSTANIA DROSZKÓW Kościół św. Barbary, XV w. GOŁOGŁOWY Kaplica, 1800 r. JASZKOWA DOLNA Kościół św. Jana Chrzciciela, 1903 r. Kaplica cmentarna, 2 poł XIV w. JASZKOWA GÓRNA Kościół św. Mikołaja, XVI w. Zespół dworsko-folwarczny: Dwór, XVI w. Stajnia, ob. mieszkania, 1 poł XVII w. Kuźnia, 1 poł XIX w. Spichlerz, 1843 r. Owczarnia, ob. magazyn, 1849 r. Owczarnia, ob. Obora, 1843 r. Ogrodzenie z bramą, XVI-XIX w. KAMIENIEC Pałac, XVIII/XIX w. KORYTÓW Zespół pałacowy, XVIII w. KROSNOWICE Kościół św. Jakuba, XIV w. Cmentarz kościelny obronny Mur z obejściem podcieniowym, mur/drewno, XVIII w. Budynek bramny, XVIII-XIX w. Kostnica Dom pogrzebowy Kaplica, XVIII w. Zespół pałacowy Krosnowice Górne, XVIII-XIX Siłownia cieplna, 1906 r. Siłownia wodna, 1843 r. ŁAWICA Pałac, XVII ŁĄCZNA Dwór, 1 poł XVIII w. OŁDRZYCHOWICE Kościół św. Jana Chrzciciela, 2 poł. XIX w. KŁODZKIE Mauzoleum Oppersdorfów, pocz. XX w. Zespół pałacowy, 2 poł. XIX w.: Pałac Budynki gospodarcze - stajnie Park 2 pawilony parkowe, drewno 20

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A Zespół pałacowy i folwarczny: Pałac, 1 poł. XVIII Park, 1 poł. XVIII Oranżeria z domem mieszkalnym, 1820 r. Dom czeladny, 1730 r. Oficyna mieszk. Obora, XVIII w. Brama pałacowa, 1730-44, Zespół budynków przemysłowych, 1907-16 r.: Elektrownia wodna Hala czesanki Hala przędzalni Młyn wodny (z urządzeniami), poł. XIX w. PISZKOWICE Kościół św. Jana Chrzciciela, XIV w. Zespół pałacowy, XVIII-XIV w. Zespół dworski: Dwór, XVI/XVII w. Spichrz, 1839 r. Młyn 1838 r. PODTYNIE Park, po 1870 r. Zespół folwarczny, XVIII, XIX w.: Dom zarządcy, 1870 r. Dom czeladny, 1 poł. XIX w. Brama, 1706 r. PODZAMEK Zespół pałacowy, poł. XVI w. STARKÓW Kościół św. Mikołaja, XV-XVII w. Zespół dworsko-folwarczny, XVI-XVIII w.: dwór, park, folwark (stajnia, wozownia, dom mieszk.-gosp.) STARY WIELISŁAW Kościół św. Katarzyny, XIV-XVIII w. Mur z obejściem podcieniowym i budynkami bramnymi, XVIII-XIX w. Kaplica-mauzoleum Jana Świdnickiego, 1904 r. Zespół dworsko-folwarczny, 1 poł. XIX: Dwór Oficyna 2 obory z częścią mieszkalną Spichrz wsch. Spichrz zach. Stajnia z wozownią Aleja kasztanowa na podwórzu gospodarczym Taras widokowy z balustradą Ogrodzenie, mur.-met. SZALEJÓW DOLNY Kościół św. Szymona i Tadeusza, 1489 r. Plebania, 1564 r., 1757 r. Kaplica św. Anny, 1732 r. Kaplica św. Marii Magdaleny, 1734 r. Zespół pałacowy, 1844 r.: Pałac Park z pozostałością grobowca rodziny Munchausenów Dom nr 7, drewniany, XVIII w. SZALEJÓW GÓRNY Zespół kościoła św. Jerzego, 2 poł XIV w.: 21

I. S F E R A P R Z E S T R Z E N N A Kościół Dzwonnica, 1683 r. Mur obronny cmentarza, 1 poł. XV w. Kaplica, XVIII/XIX w. Budynek bramny, XV w. Pałac, obecnie ruina, 1916 r. Dom zarządcy folwarku, XVIII/XIX w. Spichrz z domem mieszkalnym, XVII w. WOJBÓRZ Kościół św. Jerzego, XV w. Dwór, 1688 r. WOJCIECHOWICE Kościół św. Michała, XV-XVII w. ŻELAZNO Kościół św. Marcina, XIV-XVII w. Cmentarz przy kościele Mur z obejściem podcieniowym z budynkami bramnymi, XVI w. Dworzec kolejowy, 1907 r. Zespół pałacowy: Pałac, 1797 r. Park, 2 poł. XVIII-XX w. Ogrodzenie parku i budynek bramny, 1908 r. Folwark, XIX-XX w. (oficyna pałacowa, oficyna mieszkalna, stajnia i spichrz, gołębnik, kuźnia) Zespół pałacowy (II), po 1860 r. (pałac, park) Wieża mieszkalna, XV/XVI w. Tab. 1. Obiekty objęte ochroną wojewódzkiego konserwatora zabytków Źródło: Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków we Wrocławiu. Łącznie w rejestrze zabytków Narodowego Instytutu Dziedzictwa widnieje 113 obiektów z gminy Kłodzko. Aż 20 z nich stanowią obiekty kultu religijnego są to kaplice i kościoły. Należy zwrócić uwagę, że kościół pw. Św. Katarzyny w Starym Wielisławiu funkcjonuje jako Sanktuarium Matki Bożej Bolesnej, będące jedynym na terenie gminy Kłodzko sanktuarium. Wśród pozostałych obiektów znajdują się głównie zespoły folwarczne i dworskie, a także kilka obiektów o charakterze przemysłowym. Część obiektów jest w złym stanie technicznym i należy podjąć działania przywracające im dawne walory, co przyczyni się do wzrostu atrakcyjności turystycznej gminy. Na uwagę zasługują również inne obiekty, które nie zostały wpisane do rejestru zabytków, a które świadczą o dziedzictwie kulturowym obszaru. Należą do nich przydrożne kapliczki, krzyże i figury, a także stacje kolejowe, których stan jest zróżnicowany. Gmina Kłodzko odznacza się bogactwem wyżej wymienionych, co również składa się na potencjał turystyczny obszaru. Należy dodać, że w gminnym wykazie zabytków znajduje się aż 1015 obiektów. 22

DI AG NO Z A SYTUAC JI SPOŁ EC ZN O -GO S PO DAR CZEJ II. S F E R A S P O Ł E C Z N A 1. DEMOGRAFIA Jednym z najistotniejszych czynników determinujących rozwój jednostki jest jej potencjał demograficzny, który często definiuje się jako siłę napędową tkwiącą w zasobach ludzkich, a w szczególności w liczbie ludności i jej strukturze wiekowej. Potencjał demograficzny gminy Kłodzko stanowi populacja licząca 17 247 osób, zamieszkująca obszar o powierzchni 252 km 2, co daje przeciętną gęstość zaludnienia 68 os/km 2. Rozmieszczenie ludności w poszczególnych sołectwach jest bardzo nierównomierne ze względu na ich zróżnicowaną powierzchnię (najmniejsze sołectwo Rogówek obejmuje teren o powierzchni 121 ha, natomiast największe Jaszkowa Górna 2489 ha), a także uwarunkowania historyczne, przyrodnicze oraz społeczno-gospodarcze. Największym potencjałem demograficznym dysponują Krosnowice oraz Ołdrzychowice Kłodzkie, zdecydowanie wyróżniające się pod względem liczby ludności, natomiast najmniej zaludnionymi obszarami są sołectwa: Rogówek, Morzyszów, Droszków oraz Mikowice. Poniżej stu mieszkańców mają również sołectwa: Korytów, Jaszkówka oraz Podtynie (tabela 2.). Sołectwo Liczba mieszkańców Sołectwo Liczba mieszkańców Krosnowice 2825 Święcko 237 Ołdrzychowice Kłodzkie 2267 Kamieniec 207 Jaszkowa Dolna 1398 Gorzuchów 206 Wojbórz 1107 Starków 199 Stary Wielisław 933 Roszyce 162 Jaszkowa Górna 921 Marcinów 151 Żelazno 859 Młynów 144 Szalejów Górny 821 Romanowo 137 Szalejów Dolny 698 Ruszowice 137 Wojciechowice 598 Wilcza 122 Bierkowice 506 Podtynie 99 Boguszyn 456 Jaszkówka 94 Ławica 317 Korytów 84 Łączna 306 Mikowice 69 Ścinawica 304 Droszków 55 Piszkowice 279 Morzyszów 33 Podzamek 242 Rogówek 33 Gołogłowy 241 Tab. 2. Liczba mieszkańców sołectw gminy Kłodzko (stan na 31.12.2014r.) Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Kłodzko 23

I I. S F E R A S P O Ł E C Z N A Rozmieszczenie ludności na terenie gminy utrudnia zapewnienie mieszkańcom odpowiednich warunków życia, w szczególności dostępność infrastruktury technicznej i społecznej, a także komunikacyjnej. Zysk społeczny, rozumiany w kontekście poprawy warunków życia mieszkańców obszaru, uzyskiwany dzięki poprawie dostępności infrastruktury w najmniejszych miejscowościach gminy będzie niewielki w stosunku do poniesionych nakładów finansowych w porównaniu z większymi miejscowościami. Ryc. 8. Gęstość zaludnienia w gminie Kłodzko wg sołectw na dzień 31.12.2014r. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Kłodzko. Istotne różnice występują również w gęstości zaludnienia poszczególnych sołectw (rycina 8.). Pomimo dużej powierzchni, największe zagęszczenie ludności występuje 24

I I. S F E R A S P O Ł E C Z N A w Krosnowicach. Fakt ten podkreśla znaczenie tej miejscowości na tle gminy. Również Ołdrzychowice Kłodzkie charakteryzują się dużą gęstością zaludnienia. Pozostałymi miejscowościami o dużej gęstości zaludnienia są: Bierkowice, Boguszyn oraz Ścinawica, jednak miejscowości te dysponują zdecydowanie mniejszym potencjałem demograficznym. Ryc. 9. Zmiana liczby ludności sołectw gminy Kłodzko w latach 2009-2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Kłodzko. Analizując demograficzne uwarunkowania rozwoju, należy zwrócić uwagę na zmiany liczby ludności oraz zmiany w strukturze wieku i płci. W latach 2009-2014 liczba ludności gminy Kłodzko nie ulegała wielkim zmianom, w okresie tym zauważalny jest niewielki ubytek ludności. Zmiany zachodzą natomiast w koncentracji ludności w poszczególnych 25

I I. S F E R A S P O Ł E C Z N A miejscowościach (patrz rycina 9.). Największy procentowy przyrost ludności zauważalny jest Roszycach oraz Marcinowie w tym drugim przyrost liczby w badanym okresie wyniósł prawie 12 %, natomiast w Marcinowie 8 %. Jednocześnie największy ubytek ludności nastąpił w Podtyniu (-16,2 %), Rogówku (-12,1 %) i Droszkowie (-10,9 %). Względnie dużym przyrostem rzeczywistym charakteryzują się także takie miejscowości jak: Stary Wielisław, Jaszkowa Dolna, Szalejów Dolny oraz mniejsze sołectwa Boguszyn, Gorzuchów, Ścinawica. Niepokojące tendencje występują natomiast w strukturze wg ekonomicznych grup wieku. Udział nieprodukcyjnych grup wieku w ogólnej liczbie mieszkańców przedstawia rycina 10. 17350 20,13% 19,95% 19,49% 19,14% 18,83% 18,84% 20% 17300 13,58% 13,80% 14,11% 14,44% 15,11% 15,89% 15% 17250 17310 10% 17200 17257 17251 17234 17212 17247 5% 17150 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba mieszkańców Udział osób w wieku przedprodukcyjnym Udział osób w wieku poprodukcyjnym 0% Ryc. 10. Zmiany udziału nieprodukcyjnych grup wieku oraz zmiany ogólnej liczby ludności gminy Kłodzko w latach 2009-2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Kłodzko. W latach 2009-2014 zauważalny jest wzrost udziału osób w wieku poprodukcyjnym w ogólnej liczbie ludności, przy jednoczesnym spadku udziału osób w wieku przedprodukcyjnym. Tendencja ta zgodna ze współczesnymi trendami demograficznymi Europy świadczy o starzeniu się społeczeństwa. Zmieniająca się struktura wiekowa 26

Wskaźnik obciążenia demograficznego I I. S F E R A S P O Ł E C Z N A społeczeństwa determinuje rozwój usług nakierowanych na grupę w wieku poprodukcyjnym. Należy mieć na uwadze w szczególności poprawę dostępności oraz polepszenie stanu, zarówno w sensie ilościowym jak i jakościowym, usług medycznych, a także obiektów rekreacyjnych i rozwój oferty spędzania czasu adresowanej do seniorów. Postępujące zmiany w udziale nieprodukcyjnych grup wieku w ogólnej liczbie ludności skutkują wzrostem wskaźnika obciążenia demograficznego. 60 58 56,56 58,01 57,49 56 54 52 53,77 53,58 51,92 52,24 54,38 53,24 55,33 54,44 55,84 53,21 50 50,85 50,93 50,60 50,55 51,37 48 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Województwo dolnośląskie Powiat kłodzki Gmina Kłodzko Ryc. 11. Zmiany wskaźnika obciążenia demograficznego dla wybranych jednostek w latach 2009-2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Kłodzko oraz Głównego Urzędu Statystycznego. Rosnąca wartość wskaźnika obciążenia nieprodukcyjnymi grupami ekonomicznymi jest zgodna z tendencjami zachodzącymi zarówno w powiecie kłodzkim, jak i województwie dolnośląskim, jednak należy dodać, że wartości wskaźnika dla obszaru gminy Kłodzko są nadal wyraźnie niższe od wartości dla wyżej wspomnianych jednostek. Zmiany w strukturze ludności wg płci zachodzące w populacji gminy w latach 2009-2014 należy uznać za znikome. Wskaźnik feminizacji wynoszący niewiele ponad 103 oznacza, iż na 100 mężczyzn zamieszkujących gminę przypadają 103 kobiety. Rok 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Mężczyźni 8520 8482 8471 8458 8457 8482 Kobiety 8790 8775 8780 8776 8755 8765 Wskaźnik feminizacji 103,17 103,45 103,65 103,76 103,52 103,34 Tab. 3. Struktura ludności gminy Kłodzko wg płci w latach 2009-2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Gminy Kłodzko. 27

I I. S F E R A S P O Ł E C Z N A 2. BEZROBOCIE Według danych Powiatowego Urzędu Pracy w Kłodzku stopa bezrobocia w powiecie kłodzkim we wrześniu 2015 roku wynosiła aż 20 %. Dla porównania średnia stopa bezrobocia dla Polski wynosiła w tym czasie 9,7 %, a dla województwa dolnośląskiego 8,6 %. Niewątpliwie wysokie bezrobocie jest jednym z kluczowych problemów całego powiatu kłodzkiego. 15 14 13 12 11 10 9 8 7 6 14,2 13,4 12,7 12,9 12,8 12,5 8,7 8,8 8,3 7,7 7,9 8,0 8,2 7,7 7,8 7,5 7,5 6,6 2009 2010 2011 2012 2013 2014 POLSKA DOLNOŚLĄSKIE Gmina Kłodzko Ryc. 12. Udział bezrobotnych wśród ludności w wieku produkcyjnym w latach 2009-2014 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Zgodnie z danymi dotyczącymi udziału osób bezrobotnych wśród ludności w wieku produkcyjnym należy zauważyć, iż występuje znaczna dysproporcja między wartościami wskaźnika dla gminy Kłodzko a danymi dla województwa oraz kraju. Na koniec 2014 r. na terenie gminy 1418 mieszkańców zarejestrowanych było jako osoby bezrobotne. Wśród tej grupy znajdowało się 802 mężczyzn oraz 616 kobiet. Porównując te dane ze stanem w 2009 r. należy zwrócić uwagę na fakt, że liczba bezrobotnych znajdowała się w tym czasie na podobnym poziomie, jednak struktura płciowa bezrobocia uległa znacznej zmianie. Zwiększyła się dysproporcja w liczbie bezrobotnych mężczyzn i kobiet. W 2009 r. 51,6 % osób bezrobotnych stanowili mężczyźni, a 48,4 % kobiety. Na koniec 2014 roku udział bezrobotnych mężczyzn w ogólnej liczbie bezrobotnych wzrósł do 56,6 %. Należy dodać, iż w latach 2009 2014 liczba bezrobotnych na terenie gminy zmieniała się dynamicznie. W roku 2013 gminę zamieszkiwały aż 1632 osoby bezrobotne (ponad 200 bezrobotnych więcej niż w roku 2014). 28

I I. S F E R A S P O Ł E C Z N A 1600 1400 1200 1000 800 600 400 200 0 787 703 685 699 739 616 730 775 764 793 845 802 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Kobiety Mężczyźni Ryc. 13. Zmiany struktury płciowej bezrobocia w gminie Kłodzko w latach 2009-2014. Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 3. POMOC SPOŁECZNA Wysoka stopa bezrobocia na terenie gminy skutkuje zwiększającym się poziomem ubóstwa wśród mieszkańców. Jednostką organizacyjną odpowiedzialną za pomoc społeczną jest Ośrodek Pomocy Społecznej Gminy Kłodzko z siedzibą w Kłodzku. Na terenie gminy funkcjonują również 2 Centra Integracji Społecznej Gminy Kłodzko, będące instytucjami ekonomii społecznej, jedno działające jako samorządowy zakład budżetowy, natomiast drugie prowadzone przez organizację pozarządową. Głównym celem funkcjonowania Centrum jest wykonywanie zadań w zakresie reintegracji zawodowej i społecznej osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, między innymi poprzez: naukę zawodu w celu nabycia nowych umiejętności oraz uzyskania zdolności do samodzielnego świadczenia pracy na rynku; przekwalifikowanie lub podwyższenie kwalifikacji dotychczas zdobytych umiejętności zawodowych; nauka umiejętności pełnienia określonych ról społecznych; zwiększenie poczucia własnej wartości oraz wzrost akceptacji samego siebie; wsparcie psychiczne i emocjonalne; nauka racjonalnego gospodarowania posiadanymi środkami pieniężnymi. Centrum Integracji Społecznej Gminy Kłodzko specjalizuje się w wykonywaniu prac z zakresu ogrodnictwa, budownictwa oraz prac opiekuńczych i gastronomicznych. Wg stanu na 29