Azerbejdżan - kraj, który powinien stwarzać więcej możliwości dla swojego rozwoju Tłumaczenie i opracowanie: Jacek M. Dubrawski ("Energetyka" - 10/2017) Azerbejdżan, jeden z najstarszych producentów ropy i gazu na świecie, jest ważnym dostawcą tych surowców z rejonu Morza Kaspijskiego w ogóle, a w szczególności na rynki europejskie. I chociaż osiągnął on już wiele w tej dziedzinie, jego znaczenie jako dostawcy gazu ziemnego wzrośnie jeszcze bardziej w przyszłości, w ślad za zwiększeniem stopnia zagospodarowania pól wydobywczych i rozwoju infrastruktury eksportowej. Niestety, konfliktowe roszczenia pomiędzy Azerbejdżanem a Iranem, dotyczące żeglugi po akwenie Morza Kaspijskiego i przebiegu granic na jego dnie, utrzymują w dalszym ciągu stan niepewności w tym rejonie. Gaz ziemny jest głównym składnikiem bilansu energetycznego Azerbejdżanu - w roku 2013 zaspokajał on 67% zapotrzebowania ogólnego na energię tego kraju, podczas gdy ropa naftowa miała w tym udział w wysokości tylko 31 %, a pozostałe źródła energii w zaledwie 2%. Azerbejdżan jest eksporterem netto nośników energii - prowadzi również wymianę niewielkich ilości gazu z Iranem w celu zaopatrzenia w ten surowiec swojej eksklawy
Nakhchivan (Nachiczewan) 1) z uwagi na brak jej połączenia z krajową siecią przesyłową. Pamiętać przy tym należy, że to właśnie produkcja ropy naftowej i gazu ziemnego jest kluczową sprawą dla gospodarki tego kraju, a spadki cen tych surowców spowodowały obniżenie poziomu dochodów państwa. W roku 1999 założono fundusz państwowy SOFAZ (The State Oil Fund of the Republic of Azerbaijan), którego celem jest zarządzanie finansami i aktywami przemysłu gazowo-naftowego. Posiadał on na początku 2016 roku 33,6 mld USD w zarządzanych aktywach, co oznaczało obniżkę o 9,5% w stosunku do początku roku 2015, a - jak podaje sam SOFAZ - dochody z ropy spadły z 12,3 mld manatów 2) w roku 2014 do 7,4 mld w 2015, co oznacza spadek o ok. 40%. Ropa naftowa i inne ciecze ropopochodne Azerbejdżan jest jednym z najstarszych producentów ropy naftowej na świecie i odegrał on poważną rolę w rozwoju dzisiejszego przemysłu naftowego. Pierwszą wytwórnię nafty otwarto w tym kraju już w roku 1823, a pierwszych wierceń na polu wydobywczym dokonano w 1846. Azerbejdżan był również miejscem, w którym po raz pierwszy na świecie zagospodarowano pole przybrzeżne - było to pole Neft' Dashlary znajdujące się pod płytkimi wodami Morza Kaspijskiego, a którego przystosowanie do wydobycia ropy ukończono w roku 1951. Co ciekawe, produkcja ropy z tego pola trwa do dnia dzisiejszego! Potwierdzone rezerwy ropy naftowej Azerbejdżanu oceniane były (wg danych Oil&Gas Journal) w roku 2015 na 7,0 mld baryłek. W tym samym roku produkcja ropy i innych cieczy ropopochodnych wynosiła ok. 850 tys. baryłek dziennie (b/d), z których zużywano ok. 100 tys. b/d na potrzeby własne.
Ale nie tylko pole Neft' Dashlary ma znaczenie dla wydobycia w tym regionie - generalnie rzecz biorąc, największe zasoby węglowodorów skupione są właśnie w basenach znajdujących się pod dnem Morza Kaspijskiego, a szczególnie bogatym w ten surowiec jest basen Azeri-Chirag-Gunashli (ACG), z którego w roku 2015 wydobywano 634 tys. b/d, co stanowiło 75% całkowitej produkcji ropy w Azerbejdżanie. Organizacja sektora naftowego Ministerstwo Energii określa kierunki polityki energetycznej państwa i reguluje działalność przedsiębiorstwa państwowego SOCAR. Ministerstwo to ma również zlecone, jako zadanie własne, przyciąganie inwestycji zagranicznych i prowadzenie negocjacji dotyczących spraw związanych z siecią rurociągów i porozumieniami o podziale wpływów z wydobycia. Jeśli chodzi natomiast o przedsiębiorstwo SOCAR - czyli The State Oil Company of the Azerbaijan Republic - to jest ono zaangażowane we wszystkie działania poszczególnych segmentów sektora naftowego i kontroluje prawie 20% ogólnej produkcji Azerbejdżanu, pozostawiając resztę międzynarodowym kompaniom naftowym (IOCs). W 2015 r. SOCAR produkowało 164 tys. b/d, co odpowiada dokładnie podanej wyżej wartości 20% produkcji całkowitej. Prowadzi ono również działalność przetwórczą w dwóch posiadanych przez siebie rafineriach, zajmuje się utrzymaniem i eksploatacją krajowego systemu rurociągów oraz zarządza importem i eksportem ropy naftowej i gazu w imieniu państwa. Dodatkowo, sprawuje nadzór nad powstałą w roku 2008 i zarejestrowaną w Genewie spółką zależną SOCAR Trading, poprzez którą azerbejdżańska ropa jest wprowadzana na rynki światowe.
Eksploracja i wydobycie Produkcja ropy naftowej i innych cieczy ropopochodnych ulegała przez cały czas zwiększaniu, a mianowicie z poziomu 315 tys. b/d w roku 2004 do trochę ponad 1,0 min b/d w 2010. Jednakże, począwszy od tego momentu, produkcja zaczęła spadać i osiągnęła w końcu poziom ok. 850 tys. b/d w roku 2015. Główne pole wydobywcze Azerbejdżanu - kompleks Azeri-Chirag-Gunashli (ACG) - produkowało w 2015 r. 634 tys. b/d, co stanowiło 3/4 całkowitej produkcji tego kraju. Największym operatorem i udziałowcem AIOC (Azerbaijan International Operating Company - utworzonej specjalnie dla eksploatacji pola ACG) jest BP, które, poza własnym interesem, reprezentuje w celach negocjacyjnych z rządem Azerbejdżanu inne firmy zaangażowane w ten projekt. Są wśród nich tak bardzo znane przedsiębiorstwa jak: Chevron, Statoil oraz ExxonMobil, ale również i mniej znane, takie jak lnpex, Turkiye Petrolleri, SOCAR, ITOCHU czy PNGC Videsh. Obecne PSA (porozumienie w sprawie podziału wpływów z wydobycia) wygasa w roku 2024, ale prowadzone już są negocjacje pomiędzy AIOC a rządem w sprawie przedłużenia tego porozumienia do roku 2040 lub dłużej (wg danych na dzień 22 czerwca 2016 - przyp. autora). 3) Operatorzy pola oczekiwali na początku działalności osiągnięcia wydobycia na poziomie 1 min b/d, ale szczyt produkcji wyniósł tylko 823,100 b/d w roku 2010 i obniżył się później do wielkości 664,400 b/d w 2012. Od tego też momentu produkcja zaczęła lekko spadać (ok. 1,5% rocznie) aż do roku 2015. Trzeba tu zaznaczyć, że nie jest to kres możliwości tego pola - było ono i jest zagospodarowywane etapowo, a uruchomiony w styczniu 2014r. projekt Chirag Oil Project zaczął dawać w roku 2015 średnio 109,400 b/d, przy czym zdolności wydobywcze platformy sięgają 183 tys. b/d. BP jest obecnie największym zagranicznym inwestorem w Azerbejdżanie, uczestniczącym nie tylko w rozwoju pól naftowych ACG, ale również zawierającego gaz i kondensaty pola
Shah Deniz, z którego otrzymuje niewielką, ale stałą ilość kondensatu w wysokości 50 tys. b/d. Zakłada się, że po uruchomieniu drugiego etapu zagospodarowania tego złoża z końcem obecnej dekady, będzie można z niego uzyskiwać więcej niż dwukrotność obecnej ilości surowca. Kondensatem zajmuje się również SOCAR, wydobywając go spod płytkich wód pola Gunashli, albowiem tylko głębokowodna część tego pola jest tą częścią ACG, którą eksploatuje BP. Rodzaj i jakość surowca Znaczna większość ropy produkowanej w Azerbejdżanie, włączając w to pola ACG, to ropa słodka/lekkośrednia. Jest ona eksportowana rurociągiem BTC (Baku-Tbilisi-Ceyhan) i znana jest na rynkach jako mieszanka BTC (ciężar 36,8 API, 0,15% siarki). Mniejszym rurociągiem Baku-Supsa transportowany jest podobny typ ropy znany jako Azeri/lekka (35,2 API, 0,14% siarki). Niewielkie z kolei ilości niskojakościowej ropy są transportowane przy pomocy rurociągu północnego do Rosji - są one tam mieszane z innymi gatunkami i sprzedawane jako mieszanka Urals. Jakość tej mieszanki może się wahać w pewnych granicach, ale generalnie jest to ropa kwaśna/średnia. Eksport ropy naftowej W roku 2014 Azerbejdżan eksportował ok. 707 tys. b/d ropy surowej (wg danych z Azerbaijan's State Statistical Committee). Eksport ten osiągnął swą największą wartość w roku 2010 przewyższając lekko 900 tys. b/d, lecz od tamtego czasu i produkcja, i eksport ustawicznie spadają. Kraj ten dysponuje trzema rurociągami dla potrzeb eksportu, ale małe ilości ropy są również transportowane koleją. Widać tutaj zresztą, jak ważna może okazać się infrastruktura - przemysł naftowy Azerbejdżanu uległ całkowitej transformacji na skutek powstania rurociągu BTC (trasa: Baku-Tbilisi-Ceyhan/Turcja, przepustowość: 1,2 min b/d, długość: ok. 1 800 km) umożliwiającego eksport ropy lżejszej i słodszej niż rosyjska mieszanka Urals i zapewniającego transport bez uzależnienia od wiecznie zatłoczonych cieśnin tureckich czy problemów związanych z przesyłem przez terytorium Rosji. Większość ropy transportowanej rurociągiem BTC pochodzi z azerbejdżańskich pól ACG, ale mieszanka BTC zawiera również kondensat z pola Shah Deniz oraz ropę surową i kondensaty z pól w Turkmenistanie, Kazachstanie i Rosji. Ropociąg ten rozpoczyna swój bieg w terminalu Sangachal/Azerbejdżan, który to terminal jest w stanie przyjmować tankowce z sąsiednich krajów. W czerwcu 2010, w czasie zbliżonym do szczytu wydobycia i eksportu, przez BTC przechodziło trochę więcej niż 1 min b/d ropy i cieczy ropopochodnych. Jednakże ostatnio, pomimo swej przepustowości obliczonej na 1,2 min b/d, transportował on w roku 2015 średnio 720 tys. b/d. W tej sytuacji SOCAR zaproponował rewers na części rurociągu Northern Route (trasa: Baku-Noworo-syjsk/Rosja, przepustowość: 105 tys. b/d, długość: ok.1 300 km) z Baku w Azerbejdżanie do Machaczkały w Rosji, w celu sprowadzania większej ilości ropy rosyjskiej do Baku, a następnie do Ceyhan. Niestety, mimo że zmiana ta pozwoliłaby rosyjskiej ropie ominąć zatłoczone cieśniny tureckie, władze rosyjskie odrzuciły
ten projekt jako nieekonomiczny. Nie należy również zapominać o rurociągu Western Route (trasa: Baku-Supsa/Gruzja, przepustowość: 100 tys. b/d, długość: ok.800 km), przy pomocy którego ropa przesyłana jest do gruzińskiego portu Supsa, a tarr przeładowywana na tankowce. I wreszcie, oprócz eksportu koleją, rurociągami i tankowca mi, występujące także w działalności eksportowej Azerbejdżanu transakcje typu swap" ( swap" - typ transakcji polegające na wymianie ilościowo-jakościowej danego surowca pomiędzy dwoma producentami - przyp. aut) z Iranem. Azerbejdżan mianowicie w przeszłości wysyłał ropę surową do irańskiego portu Neka na M.Kaspijskim, w zamian za co Iran eksportował taką samą jej ilość z portów Zatoki Perskiej do innych odbiorców. I chociaż przez ostatnie lata transakcje te uległy zawieszeniu z początkiem roku 2016 Iran rozpoczął ponowne rozmowy na ten temat z Azerbejdżanem i innymi państwami leżącymi nad Morzem Kaspijskim. Dodać można przy tej okazji, że Azerbejdżan jest co prawda przede wszystkim eksporterem ropy surowej i kondensatu, niemniej jednak kraj ten eksportuje również niewielkie ilości produktów otrzymywanych w drodze rafinacji tego surowca - jest to głównie olej napędowy, którego odbiorcami są Rosja, Grecja i Bułgaria. Sektor przeróbki ropy naftowej Zdolność przeróbcza Azerbejdżanu wynosiła 120 tys. b/ z końcem roku 2015 (wg OGJ). W roku 2016 SOCAR rozpoczął w rafinerii Heydar Aliyev Baku prace, mające na celu jej
przebudowę i zwiększenie mocy przeróbczej ze 120 tys. b/d do 150 tys. b/d. W założeniu projekt ten ma zostać zrealizowany do końca roku 2018, a pozwoli on SOCAR-owi na prowadzeń działalności w tej rafinerii przez następne 15 lat. SOCAR planuje również budowę całkowicie nowego kompleksu, który miałby zajmować się rafinacją ropy, przeróbką gazu ziemnego i działalnością petrochemiczną. Kompleks ten, o roboczej nazwie Oil and Gas Processing and Petrochemical Complex (OGPC), jest obecnie w fazie projektowej. Będzie on budowany etapowo, przy czym część rafineryjna ma wejść do użytku po roku 2030 i mieć zdolność przeróbczą rzędu 170 tys. b/d. Gaz ziemny Jak podaje OGJ, w styczniu 2016 r. oceniano potwierdzone zasoby gazu ziemnego i kondensatu w Azerbejdżanie na około 35 bln stóp sześciennych (Tcf). Większość z tych rezerw znajduje się w obrębie pola wydobywczego Shah Deniz, i to właśnie dzięki niemu, chociaż Azerbejdżan jest na przestrzeni historii postrzegany głównie jako producent ropy naftowej, jego znaczenie jako tym razem producenta i eksportera gazu ziemnego stale rośnie. W roku 2013 wydobyto w Azerbejdżanie 590 mld stóp sześciennych (Bcf) suchego gazu ziemnego, z czego zużyto 373 Bcf na potrzeby własne. Wstępnie natomiast ocenia się, że w roku 2016 wystąpi wzrost, zarówno produkcji jak i konsumpcji, o ok. 5-8%. Jest to absolutnie niezbędne, jako że gaz ziemny odgrywa obecnie główną rolę na rynku krajowym stanowiąc 2/3 krajowego zużycia energii ogółem, a z tej ilości około połowa zużywana jest do produkcji energii elektrycznej. Organizacja sektora Za przeróbkę gazu, jego transport, dystrybucję i magazynowanie odpowiedzialne są, na rynku krajowym, SOCAR i jego spółki w pełni zależne, a ceny za te usługi regulowane są przez
organ pt. Tariff Organ of Azerbaijan Republic. SOCAR zajmuje się również krajową częścią transportu gazu eksportowanego do Iranu, Gruzji i Rosji. Eksploracja i produkcja Pole Shah Deniz, odkryte w roku 1999, jest jednym z największych pól na świecie zawierających gaz ziemny i kondensat. W roku 2015 z pola tego wydobyto prawie 350 Bcf gazu ziemnego. Ogólnie rzecz biorąc, większość gazu ziemnego w Azerbejdżanie pochodzi ze złóż podmorskich zlokalizowanych na terenach pól Shah Deniz i kompleksu ACG. Shah Deniz jest zagospodarowywane dwuetapowo, przy czym w ramach etapu pierwszego rozpoczęto produkcję z końcem roku 2016. Etap drugi ma zaowocować rozpoczęciem produkcji w roku 2018, i oczekuje się tutaj wielkości wydobycia rzędu 565 Bcf gazu ziemnego rocznie. Głównym operatorem pola jest BP, które jest również udziałowcem w wysokości 28.8% przedsiębiorstwa joint-venture eksploatującego to pole. Pozostali udziałowcy to SOCAR (16.7%), Turkish Petroleum Corporation (TPAO - 19%), Lukoil (10%) oraz Naftiran Intertrade Company (NICO - 10%), natomiast Statoil sprzedał swój udział w wysokości 15.5% firmie Petronas w 2015r. Pole ACG z kolei dostarcza gaz mokry" (związany z wydobyciem ropy naftowej) do systemu Azerigaz dla użytku wewnątrzkrajowego, przy wykorzystaniu podmorskiego gazociągu do terminalu Sangachal w Baku. Jeśli chodzi o przeróbkę, to terminal Sangachal, położony na południe od Baku. jest jednym z największych na świecie zintegrowanym terminalem do przeróbki ropy i gazu. Jego moc przeróbcza ropy naftowej wynosi 1,2 min b/d, gazu 1,25 Bcf/d, a ogólna zdolność magazynowa równa jest 3 min baryłek. Terminal ten przyjmuje, magazynuje i przerabia ropę surową i gaz ziemny z pól ACG i Shah Deniz. Eksport gazu ziemnego Etap 2 zagospodarowania pola wydobywczego gazu i kondensatu Shah Deniz zwiększy więcej niż dwukrotnie możliwości eksportowe Azerbejdżanu tych surowców z końcem obecnej dekady. Kraj ten został eksporterem netto gazu ziemnego w roku 2007, a już np. w roku 2014 wyeksportował go w ilości ok. 240 Bcf. Większość eksportowanego gazu przesyłana jest rurociągiem South Caucasus Pipeline (SCP) przez Gruzję do Turcji -tenże SCP zwany jest też czasami rurociągiem Baku-Tbilisi-Erzurum (BTE), a znaczna część jego trasy przebiega równolegle do ropociągu BTC Jest to gazociąg o mocy przesyłowej 310 Bcf/y i długości ok. 690 km. Przeważająca ilość gazu przechodzącego przez rurociąg SCP jest przeznaczona dla Turcji, ale niewielkie ilości transportowane są również do Grecji przez interkonektor Turcja--Grecja. Zgodnie z dawniejszymi ustaleniami, Turcja swego czasu reeksportowała azerbejdżański gaz do Grecji, ale nowe warunki umożliwiają obecnie bezpośrednie dostawy z Azerbejdżanu do krajów UE. W latach 2007-2014 eksportowano również niewielkie ilości gazu ziemnego do Rosji poprzez rurociąg Hajiqabul-Mozdok. Ten dwukierunkowy gazociąg o długości ok. 740 km i początkowej mocy
przesyłowej 460 Bcf/y, transportował w latach 1983-2007 importowany z Rosji gaz dla celów konsumpcji własnej Azerbejdżanu, natomiast w latach 2007-2014 eksportowano nim ok. 175 Bcf/y gazu w odwrotnym kierunku. Całkowicie natomiast niezbędnym dla Azerbejdżanu - przede wszystkim z politycznego punktu widzenia - jest rurociąg Hajiqa-bul-Astara. Tym, ukończonym w roku 1972 dwukierunkowym gazociągiem o przepustowości 350 Bcf/y i długości ok. 270 km, przesyłano początkowo importowany z Iranu gaz do Azerbejdżanu i ZSRR, ale import upadł w roku 1979 wraz z wybuchem rewolucji irańskiej. Zaczęto go ponownie częściowo (30-65 Bcf/y) wykorzystywać w dosyć oryginalny sposób, a mianowicie w zamian za gaz wysyłany nim do Iranu, kraj ten - w ramach wymiany ilościowej - zaopatruje w sposób stały w ten surowiec azerbejdżańską eksklawę Nachiczewan (patrz: przyp. 1) swoim własnym rurociągiem Salmas-Nakchivan o przepustowości 15-65 Bcf/y i długości ok. 105 km. W ten sposób Azerbejdżan wykazuje dbałość i troskę o swoje odległe terytorium - gdyby nie to przedsięwzięcie, Nachiczewan miałby poważne kłopoty energetyczne. Tak wygląda obecna sytuacja, jeśli chodzi całokształt spraw związanych z gazem. Natomiast, jeśli spojrzeć w przyszłość, to przewiduje się, że po uruchomieniu drugiego etapu zagospodarowania Shah Deniz eksport wzrośnie o następne 565 Bcf/y, z czego do Turcji już obecnie zakontraktowane są dostawy w wysokości 212 Bcf/y, do Włoch - 283 Bcf/y, a Bułgaria i Albania będą importować po 35 Bcf/y każda. Dostawy do Turcji mają rozpocząć się w roku 2018, a do południowo-wschodniej Europy o rok później. Celem uzyskania technicznej możliwości przesyłu tak dużej ilości gazu, Azerbejdżan buduje drugą nitkę rurociągu SCP, która ma rozpocząć pracę w roku 2019. Jego moc przesyłowa wyniesie 565
Bcf/y, a uzyska on połączenie z -również będącymi jeszcze w budowie - rurociągami Trans-Ana-tolian Pipeline (TANAP) i Trans-Adriatic Pipeline (TAP), z których pierwszy przecina całą Turcję, a drugi pobiegnie od granicy Turcji do południowo-wschodniej Europy i Włoch. Dla uzupełnienia tego obrazu należałoby jeszcze dodać, że Azerbejdżan posiada dwa podziemne pola magazynowe gazu o łącznej pojemności roboczej rzędu 180 Bcf, co z nadmiarem wystarcza dla łagodzenia krajowych, sezonowych wahań w zapotrzebowaniu na ten surowiec. Azerbejdżan jest również autorem pomysłu, zgodnie z którym chciałby on importować gaz z Rosji lub Iranu w czasie spadku popytu przypadającego w tamtym regionie na okres wiosny i lata. Gaz zostałby użyty do uzupełniania własnych magazynów oraz na cele związane ze wspomaganym wydobyciem ropy, ale pewna część mogłaby być przesyłana w okresie zimowym z powrotem do Iranu, kiedy to na północnych obszarach tamtego kraju często odczuwane są braki tego surowca. Energia elektryczna Zużycie energii elektrycznej w 2014 roku w Azerbejdżanie wzrosło do 21 mld kwh, co stanowiło o 7% więcej, niż w poprzedzającym go roku 2013. Więcej niż 90% tej energii w roku 2013 było produkowane przy pomocy instalacji opalanych gazem, a mniej niż 1% przy pomocy paliw płynnych. Co prawda jeszcze przed rokiem 2008, dzięki paliwom płynnym, produkowano ponad 10% energii elektrycznej w tym kraju, ale zużycie ropy naftowej w tym sektorze spadło wraz z przeprowadzaną na bieżąco modernizacją lub całkowitą wymianą instalacji wytwórczych. Hydroenergetyka jest również znaczącym źródłem pozyskiwania energii elektrycznej w tym kraju - w 2013 roku około 6% wytworzonego prądu pochodziło z tego właśnie typu produkcji.
Czynione są również próby wykorzystywania energii odnawialnej - rząd Azerbejdżanu wspiera inwestycje z tego zakresu, a w kraju pracuje już kilka niewielkich instalacji pilotażowych produkujących prąd przy pomocy energii wiatrowej i solarnej. Oprócz tego, w roku 2012, uruchomiono w Baku elektrownię działającą na bazie spalania odpadów komunalnych (aglomeracja Baku liczy ok. 2,5 min mieszkańców - przyp. aut.), i w ten sposób już w roku 2013 łączna ilość energii wyprodukowanej ze źródeł odnawialnych wyniosła ok.1 % całej produkcji prądu Azerbejdżanu. Organizacja sektora Azerenerji (Azerenerdżi) - to państwowe przedsiębiorstwo elektroenergetyczne, które jest równocześnie producentem, dyspozytorem mocy i podmiotem odpowiedzialnym za przesył energii elektrycznej. Wraz z Nachiczewańskim Urzędem Energetyki zarządza ono większością elektrowni krajowych, w tym elektrowni cieplnych o łącznej mocy zainstalowanej równej 5 GW i hydroelektrowni o mocy łącznej 1,1 GW. Należy także dodać, że, jak już wspomniano, produkowana jest również pewna ilość energii przez podmioty podległe Krajowej Agencji d/s Źródeł Alternatywnych i Odnawialnych oraz przez producentów niezależnych, ale jest to ilość praktycznie nieistotna dla bilansu krajowego. Dopełnieniem całości obrazu będzie z pewnością informacja, że sektor energetyczny Azerbejdżanu nie posiada żadnej konkurencji - ceny prądu są regulowane, a wytwarzana energia dostarczana jest do zarządzanego centralnie systemu, który zajmuje się przesyłem i dystrybucją. Przypisy: 1) Nakhchivan - nazwa polska: Nachiczewańska Republika Autonomiczna (NRA). Autonomiczna jednostka administracyjna Azerbejdżanu, stanowiąca eksklawę tego państwa i oddzielona od niego przez terytorium Armenii. Graniczy z Armenią, Turcją i Iranem. Powierzchnia - 5.500 km2, ludność -445 tys. (2016). (za: Wikipedia - przyp. autora). 2) manat azerski (AZN) - waluta wprowadzona w Azerbejdżanie w roku 1992 po uzyskaniu niepodległości od ZSRR (za: Wikipedia - przyp. autora). Kurs (dn. 14.07.2017)-1 = 1,94 AZN 3) Kontrakt stulecia podpisany!" - jak podały Azernews", porozumienie pomiędzy SOCAR a AIOC (reprezentowanym przez BP) zostało podpisane dnia 23.12.2016 r. i ma obowiązywać do roku 2050 - przyp. autora. Źródło: www.eia.gov (ostatnia aktualizacja danych: 22 czerwca 20t6 r.). Korzystanie z danych za zgoda U. S. Energy Information Administration.