Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw Ekonomika produkcji Dr inż. Ludwik Wicki System Wykład systemy, firma, otoczenie Systemy nie są realnie egzystującymi stworami, lecz konstrukcjami myślowymi ludzi tworzonymi w celu lepszego zrozumienia rzeczywistości. Systemy stanowią wycinki rzeczywistości, których rozpoznanie jest utrudnione ze względu na niewyobrażalną liczbę związków występujących w naszym świecie, sprawiających, że podejmowane decyzje mogą powodować różnorodne skutki. System produkcyjny System produkcyjny to układ elementów składowych i ich wzajemnych relacji oraz sposobów przekształceń czynników wchodzących z zewnątrz do systemu produkcyjnego na czynniki wychodzące na zewnątrz z danego systemu. MSB_2010_LW 1
Podstawowymi elementami wektora wejścia do systemu produkcyjnego są: 1. Środki techniczne produkcji, 2. Przedmioty pracy, czyli materiały, półwyroby przeznaczone do dalszej obróbki lub montażu, 3. Czynniki energetyczne, 4. Czynnik ludzki (załoga), 5. Informacje, 6. Kapitał. Podstawowymi elementami wektora wyjścia z systemu produkcyjnego są: 1. Wyroby przemysłowe, 2. Usługi produkcyjne, 3. Braki produkcyjne i surowce wtórne, 4. Szkodliwe odpady zanieczyszczające środowisko: ścieki, wyziewy, odpady stałe, i śmieci, hałas, 5. Informacje o jakości wyrobu, o faktycznym koszcie własnym, o stanie procesu produkcyjnego, doświadczenie produkcyjne załogi, i inne informacje wyjściowe z systemu lub pozostające w systemie dla następnych cykli produkcyjnych. Określanie efektywności systemu produkcyjnego i produkcyjności cząstkowych Produktywność cząstkowa Produktywność systemu produkcyjnego można obliczyć następująco: Y (efekty) Pc = lub, X (nakłady) Pc = Przychody Koszty Wszystkie wartości są przyjmowane w jednostkach pieniężnych i dotyczą określonego przedziału czasu. Wielkość przychodów jest pomniejszana o koszty utylizacji odpadów produkcyjnych, a także koszty braków i reklamacji użytkowników. Produktywność cząstkową można obliczyć wychodząc z założenia: P c = P c = Y (efekty) X (nakłady) P cz5 = y 1 +... + y n x 1 +... + x n Y x 5 Działania organizatorskie - cel Wszelkie działania organizatorskie mają służyć temu, aby minimalizować wektor X kosztów, a maksymalizować wektor Y przychodów ze sprzedaży. Wykład. Produkcja, otoczenie systemowe produkcji godziny: 10-12 MSB_2010_LW 2
Otoczenie systemowe Otoczenie systemowe I stopnia Kondycja ekonomiczna państwa Środowisko naturalne (zasoby i środowisko) Regulacje państwowe Finanse Marketing Wyposażenie techniczne Służby ekonomiczne System produkcyjny Zakład przemysłowy Otoczenie zakładu przemysłowego Badania i rozwój konkurencja środowisko społeczno-polityczne Na organizację systemu produkcyjnego i wyniki jego eksploatacji w ramach otoczenia systemowego pierwszego stopnia mają istotny wpływ takie czynniki, jak: struktura zarządzania firmą, zatrudniony personel wykonawczy i zarządzający, prowadzone prace badawcze i rozwojowe, posiadany poziom techniki dla wykonywania operacji technolo-gicznych, a także do przetwarzania informacji i transmisji danych, organizacja zbytu, obsługi serwisowej, i innej działalności handlowej, wykorzystywane środki i techniki marketingu, organizacja zaopatrzenia i gospodarki materiałowej i poziom zapasów, posiadane środki finansowe firmy oraz szybkość rotacji tych środków, sposób liczenia kosztów własnych ponoszonych przez przedsię-biorstwo w obszarze poszczególnych systemów produkcyjnych, a także kosztów wewnętrznych (pomiędzy poszczególnymi systemami produkcyjnymi), Otoczenie systemowe II stopnia Otoczenie przedsiębiorstwa Otoczenie systemowe drugiego stopnia to gospodarka kraju. Najważniejsze czynniki to: poziom techniki, dystrybucji i obsługi serwisowej, czyli możliwości zakupu, poziom nowoczesności i jakości oraz cena maszyn i urządzeń produkcyjnych, a także technicznych środków przetwarzania i przekazywania informacji. funkcjonowanie systemu bankowego, system łączności, komu-ni-kacji, transportu, możliwości pozyskania surowców, materiałów, półwyrobów, paliw i energii, poziom i możliwości konkurencji, barier prawno-administracyjnych, stabilność pieniądza, poziom inflacji, regulacje państwowe dotyczące gospodarki i ekonomiki (własno-ściowe, podatkowe, cenowe, celne, opieki społecznej), środowisko społeczno-polityczne: prawa własnościowe, samorzą-dność pracownicza, rola partii politycznych i związków zawodowych, środowisko naturalne, możliwość jego wykorzystania, formy zarządzania produkcją przez naczelne władze administracyjne kraju, a więc system planowania centralnego i gospodarki rynkowej, ewentualnie systemy pośrednie. Każde nowo powstające przedsiębiorstwo funkcjonuje w określonym otoczeniu, na które składają się cztery jego sfery: środowisko naturalne, środowisko społeczne, środowisko technologiczne, środowisko ekonomiczne. Środowisko naturalne Wpływ działalności na środowisko Na środowisko naturalne składa się system ekologiczny z jego ograniczonymi zasobami. Efektem działalności firmy jest mniej lub bardziej intensywne wykorzystanie zasobów i ciągła emisja zanieczyszczeń. Stwarza to zagrożenie dla równowagi systemu ekologicznego i stawia przed firmą problemy z zakresu ochrony środowiska, gdyż: większość zasobów naturalnych jest nieodnawialna, ilość zasobów wolnych ulega ciągłej redukcji, rozwój gospodarczy powoduje rosnące zużycie i zmiany naturalnych surowców, fauny i flory, firma ma do czynienia z coraz większą liczbą uregulowań prawnych w zakresie ochrony środowiska, ograniczanie zanieczyszczenia środowiska i utylizacja odpadów pociąga za sobą wysokie często koszty obciążające produkcję. MSB_2010_LW 3
Otoczenie przedsiębiorstwa środowisko społeczne Na środowisko społeczne składa się kompleksowy system mający poprzez system polityczny i prawny, kulturę, wyznanie, i rodzinę istotne znaczenie dla procesów założycielskich i funkcjonowania firmy. System polityczny i prawny stanowią określony porządek: po pierwsze gwarantujący swobodne prowadzenie działalności gospodarczej, po drugie tworzący podstawy do tego aby reguły i konsekwencje obrotu gospodarczego były przewidywalne, czyli możliwe do wkalkulowania w ryzyko działalności gospodarczej. Otoczenie przedsiębiorstwa środowisko technologiczne Postęp techniczo-technologiczny stanowi jeden z warunków rozwoju kraju, a powstające sprzężenia zwrotne związane z tworzeniem nowych przedsiębiorstw powodują: zwiększone zapotrzebowanie na środki finansowe, zwiększone ryzyko prac badawczo-rozwojowych, zmniejszającą się skuteczność ochrony swoich wyników przez przedsiębiorstwa, skrócenie cyklu życia produktu. Otoczenie przedsiębiorstwa środowisko ekonomiczne Pojedyncza firma jest tylko jednym z trybów krajowego lub międzynarodowego systemu gospodarczego. W takim przypadku najważniejszym elementem ekonomicznego otoczenia firmy jest sektor, w którym ona funkcjonuje. Porter definiuje sektor jako grupę firm wytwarzających produkty będące substytutami. Jednym z istotniejszych elementów sektora jest rynek. Rozwój firma konkurencja Każda nowo pojawiająca się na określonym rynku firma zwiększa konkurencję, co oznacza podwyższenie ryzyka związanego z podejmowaniem działalności gospodarczej, tym wyższego im bardziej nasycony jest rynek. Powiązania firmy z otoczeniem Zewnętrzne grupy roszczeniowe: Między firmą a otoczeniem istnieje bardzo dużo dynamicznych (o zmiennym w czasie charakterze) powiązań. Przez te powiązania otoczenie kształtuje system firmy, a jednocześnie firma wywiera wpływ na otoczenie. Można wyodrębnić wiele grup roszczeniowych wpływających na przedsiębiorstwo: zewnętrzne grupy roszczeniowe wewnętrzne grupy roszczeniowe instytucje rynku finansowego (pożyczkodawcy), dostawcy, klienci, konkurenci, państwo i społeczeństwo (władze związki i grupy lobbystyczne, partie polityczne, inicjatywy obywatelskie, opinia publiczna); MSB_2010_LW 4
Wewnętrzne grupy roszczeniowe: właściciele, kierownictwo, pracownicy i współpracownicy. MSB_2010_LW 5