STUDIA PRAWNICZE Prawo karne Andrzej Marek 10. wydanie C.H.BECK
I STUDIA PRAWNICZE Prawo karne
II
III Prawo karne Andrzej Marek prof. zw. dr hab. nauk prawnych Uniwersytet Miko³aja Kopernika w Toruniu 10. wydanie zmienione i uaktualnione WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2011
IV Propozycja cytowania: A. Marek, Prawo karne, wyd. 10., Warszawa 2011, Nb. 88 Redakcja: Magdalena Cymerska Wydawnictwo C. H. Beck 2011 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: TiM-Print, Warszawa Druk i oprawa: Bia³ostockie Zak³ady Graficzne ISBN 978-83-255-2753-2 ISBN e-book 978-83-255-2754-9
V Przedmowa Niniejsze dziesi¹te wydanie tego podrêcznika ró ni siê znacznie od poprzedniego. Od jesieni 2009 r. zosta³o bowiem uchwalone a 13 wiêkszych lub mniejszych zmian nowelizuj¹cych Kodeks karny, wprowadzaj¹cych lub zmieniaj¹cych kary, œrodki karne i poszczególne typy przestêpstw, które wymaga³y uwzglêdnienia mimo braku stosownej literatury i orzecznictwa. D¹ eniem moim bowiem jest, aby podrêcznik objaœnia³ w pe³ni aktualny stan prawny. Nale y dodaæ, e tak wielka, niespotykana dawniej dynamika zmian nowelizacyjnych (obowi¹zuj¹cy Kodeks w okresie od 1.9.1998 r. zosta³ ju znowelizowany 34 razy!), stawarza problemy nie tylko studiuj¹cym prawo, lecz tak e praktykom stosuj¹cym przepisy Kodeksu, wreszcie autorom podrêczników i komentarzy, które wymagaj¹ ci¹g³ej aktualizacji. Spotyka siê te z krytyczn¹ ocen¹ nauki (zob. Nb. 346). W niniejszym wydaniu uaktualniono oprócz stanu prawnego tak e literaturê przedmiotu oraz dotycz¹ce prawa karnego orzecznictwo Trybuna³u Konstytucyjnego i S¹du Najwy szego; uwzglêdniono równie ciekawsze orzeczenia s¹dów apelacyjnych. Podrêcznik ten jest adresowany do szerokiego krêgu odbiorców zarówno teoretyków, jak i praktyków prawa karnego. Przede wszystkim jednak, z uwagi na kompletnoœæ i systematyczny charakter opracowania, powinien zapewniæ studiuj¹cym prawo karne podstawê do gruntownego opanowania wiedzy z tej dziedziny. Pragnê podkreœliæ, i w wyk³adzie nie unika³em zagadnieñ spornych, dyskusyjnych; wrêcz przeciwnie moim zamierzeniem jest, aby przez wskazywanie ró nicy zdañ w istotnych kwestiach uœwiadamiaæ Czytelnikowi z³o onoœæ problemów tej jak e interesuj¹cej, ale i trudnej dziedziny, jak¹ jest prawo karne, a zarazem zachêcaæ do w³asnej, twórczej pracy. Pog³êbianiu poszczególnych zagadnieñ s³u yæ powinien obszerny zestaw literatury specjalistycznej, wskazanej przy ka dym z paragrafów podrêcznika. Mo e on byæ szczególnie przydatny pisz¹cym prace magisterskie lub podejmuj¹cym innego typu opracowania z zakresu szeroko pojêtego prawa karnego.
VI Przedmowa Niniejsze wydanie podrêcznika zosta³o z jednej strony poszerzone przez uwzglêdnienie najnowszych zmian regulacji prawnej, literatury i orzecznictwa, z drugiej zaœ uszczuplone przez skrócenie lub pominiêcie nawi¹zañ porównawczych do prawa karnego PRL, które w miarê up³ywu czasu trac¹ na znaczeniu, a tak e ró nych szczegó³owych kwestii, które w zrozumieniu prawa karnego nie s¹ niezbêdne. Powinno to u³atwiæ studiuj¹cym prawo percepcjê tego podrêcznika i utrzymanie jego objêtoœci w rozs¹dnych rozmiarach. Toruñ, marzec 2011 r. Andrzej Marek
VII Przegl¹d treœci Przedmowa... V Literatura ogólna... XXV Wykaz skrótów... XXIX Czêœæ ogólna Dzia³ I. Wiadomoœci wstêpne. Ustawa karna... 3 Rozdzia³ I. Prawo karne, jego podzia³ i dotychczasowe reformy 5 1 Rozdzia³ II. Nauka prawa karnego i nauki pokrewne... 25 35 Rozdzia³ III. Podstawowe informacje o przestêpczoœci... 39 52 Rozdzia³ IV. Ustawa karna, jej budowa i stosowanie... 54 62 Rozdzia³ V. Zasady obowi¹zywania ustawy karnej... 68 92 Dzia³ II. Nauka o przestêpstwie i zasadach odpowiedzialnoœci 85 Rozdzia³ I. Ogólne pojêcie przestêpstwa... 87 111 Rozdzia³ II. Przedmiot i strona przedmiotowa przestêpstwa... 108 144 Rozdzia³ III. Strona podmiotowa przestêpstwa (wina i jej formy) 125 174 Rozdzia³ IV. Okolicznoœci uchylaj¹ce (umniejszaj¹ce) winê... 145 204 Rozdzia³ V. Okolicznoœci uchylaj¹ce karn¹ bezprawnoœæ czynu.. 162 229 Rozdzia³ VI. Formy pope³nienia przestêpstwa... 187 265 Rozdzia³ VII. Zbieg przestêpstw i zbieg przepisów ustawy... 209 298 Dzia³ III. Kary, œrodki karne i ich stosowanie... 229 Rozdzia³ I. Pojêcie i systematyka kar oraz innych œrodków karnych 231 321 Rozdzia³ II. Kary... 245 349 Rozdzia³ III. Œrodki karne... 267 390 Rozdzia³ IV. Œrodki probacyjne... 294 420 Rozdzia³ V. Œrodki zwalczania recydywy oraz przestêpczoœci zawodowej, zorganizowanej, terrorystycznej i chuligañskiej 313 449 Rozdzia³ VI. S¹dowy wymiar kary i œrodków karnych... 331 473 Rozdzia³ VII. Œrodki zabezpieczaj¹ce... 359 514
VIII Przegl¹d treœci Rozdzia³ VIII. Œrodki stosowane wobec nieletnich... 367 527 Rozdzia³ IX. Uchylenie karalnoœci i darowanie kary. Zatarcie skazania... 378 548 Czêœæ szczególna Rozdzia³ I. Wiadomoœci wstêpne... 391 569 Rozdzia³ II. Przestêpstwa przeciwko pokojowi, ludzkoœci i przestêpstwa wojenne... 395 578 Rozdzia³ III. Przestêpstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej i jej obronnoœci... 403 596 Rozdzia³ IV. Przestêpstwa przeciwko yciu i zdrowiu... 421 643 Rozdzia³ V. Przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu powszechnemu i œrodowisku... 452 689 Rozdzia³ VI. Przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji... 464 704 Rozdzia³ VII. Przestêpstwa przeciwko wolnoœci... 475 716 Rozdzia³ VIII. Przestêpstwa przeciwko wolnoœci i obyczajnoœci w dziedzinie stosunków seksualnych... 488 734 Rozdzia³ IX. Przestêpstwa przeciwko rodzinie i opiece... 508 762 Rozdzia³ X. Przestêpstwa przeciwko czci, nietykalnoœci i innym prawom jednostki... 518 777 Rozdzia³ XI. Przestêpstwa przeciwko mieniu... 530 798 Rozdzia³ XII. Przestêpstwa gospodarcze... 556 841 Rozdzia³ XIII. Przestêpstwa przeciwko wymiarowi sprawiedliwoœci 589 888 Rozdzia³ XIV. Przestêpstwa przeciwko dzia³alnoœci instytucji pañstwowych i samorz¹dowych... 609 921 Rozdzia³ XV. Przestêpstwa przeciwko porz¹dkowi publicznemu 630 968 Rozdzia³ XVI. Przestêpstwa przeciwko ochronie informacji i dokumentom... 647 1014 Indeks rzeczowy... 663
IX Spis treœci Przedmowa... V Literatura ogólna... XXV Wykaz skrótów... XXIX Czêœæ ogólna Dzia³ I. Wiadomoœci wstêpne. Ustawa karna... 3 Rozdzia³ I. Prawo karne, jego podzia³ i dotychczasowe reformy... 5 1. Pojêcie i rodzaje prawa karnego... 5 1 1. Ogólne pojêcie... 5 1 2. Prawo karne materialne, procesowe i wykonawcze 8 5 3. Wyspecjalizowane dziedziny prawa karnego... 11 11 4. Pozakodeksowe prawo karne... 12 14 2. Szczególne cechy i funkcje prawa karnego... 13 15 1. Szczególne cechy... 13 15 2. Funkcje... 14 19 3. Polskie kodyfikacje karne XX w.... 17 26 1. Dziedzictwo Kodeksu karnego z 1932 r.... 18 26 2. Kodeks karny PRL z 1969 r., jego krytyka i zmiany w latach 1989 1995... 19 29 3. Kodeks karny z 1997 r. i jego nowelizacje... 20 33 Rozdzia³ II. Nauka prawa karnego i nauki pokrewne... 25 4. G³ówne kierunki (szko³y) w nowo ytnej nauce prawa karnego... 25 35 1. Kierunek postêpowo-humanitarny Oœwiecenia... 25 35 2. Szko³a klasyczna... 27 37 3. Szko³a pozytywna (antropologiczna)... 28 38 4. Szko³a socjologiczna... 31 40
X Spis treœci 5. Kierunek dogmatyczno-normatywny... 32 41 6. Ruch obrony spo³ecznej i filozofia resocjalizacji. 32 42 7. Idea sprawiedliwego karania i inne nurty wspó³czesne 34 45 5. Wspó³czesna nauka prawa karnego i nauki z ni¹ zwi¹zane 34 46 1. Nauka prawa karnego a kryminologia... 35 46 2. Polityka kryminalna i inne nauki kryminologiczne 36 47 3. Wiktymologia... 37 49 4. Kryminalistyka i nauki pomocnicze... 38 50 Rozdzia³ III. Podstawowe informacje o przestêpczoœci... 39 6. ród³a wiedzy o przestêpczoœci... 39 52 1. Miarodajnoœæ statystyk i problem ciemnej liczby 39 52 2. Badania wiktymizacyjne... 40 55 7. Stan przestêpczoœci... 42 56 1. Podstawowe dane statystyczne... 42 56 2. Ocena... 45 58 8. Etiologia przestêpczoœci w kryminologii polskiej... 50 59 1. Przegl¹d teorii... 50 59 2. Zarys w³asnej koncepcji... 52 60 Rozdzia³ IV. Ustawa karna, jej budowa i stosowanie... 54 9. Ustawa jako Ÿród³o prawa karnego... 54 62 1. Zasada nullum crimen sine lege i zakaz analogii.. 54 62 2. Rodzaje Ÿróde³ prawa karnego... 56 65 10. Struktura przepisów prawa karnego... 58 72 1. Budowa przepisów... 59 72 2. Rodzaje dyspozycji i sankcji... 60 74 11. Wyk³adnia przepisów... 64 83 1. Wyk³adnia autentyczna, s¹dowa i naukowa... 64 83 2. Metody wyk³adni... 66 86 Rozdzia³ V. Zasady obowi¹zywania ustawy karnej... 68 12. Zasada lex retro non agit... 68 92 13. Obowi¹zywanie ustawy karnej pod wzglêdem czasu 70 95 1. Czas pope³nienia przestêpstwa... 71 95 2. Zagadnienia zmiany ustawodawstwa... 72 98 14. Obowi¹zywanie ustawy karnej co do miejsca i osób 75 103 1. Zasada terytorialnoœci... 76 103 2. Odpowiedzialnoœæ za przestêpstwa pope³nione za granic¹... 78 107 3. Zasada represji wszechœwiatowej... 81 110
Spis treœci Str. Dzia³ II. Nauka o przestêpstwie i zasadach odpowiedzialnoœci 85 XI Nb. Rozdzia³ I. Ogólne pojêcie przestêpstwa... 87 111 15. Ustawowa forma i spo³eczna treœæ przestêpstwa... 87 111 1. Rozwój nauki o istocie przestêpstwa... 87 111 2. Zagadnienie spo³ecznej szkodliwoœci (niebezpieczeñstwa) czynu... 90 116 16. Definicja przestêpstwa i jej elementy... 92 120 1. Definicja... 92 120 2. Pojêcie czynu... 93 122 3. Bezprawnoœæ karna i wina... 96 125 4. Ustawowe znamiona... 98 128 17. Podmiot przestêpstwa... 100 130 1. Podmiot przestêpstwa wed³ug Kodeksu karnego a szczególna odpowiedzialnoœæ karna podmiotów zbiorowych... 100 130 2. Nieletni i m³odociani... 102 132 3. Przestêpstwa powszechne i indywidualne... 103 134 18. Ciê ar gatunkowy przestêpstwa. Pojêcia zbrodni, wystêpku i wykroczenia... 105 140 Rozdzia³ II. Przedmiot i strona przedmiotowa przestêpstwa.. 108 19. Przedmiot ochrony (zamachu)... 108 144 1. Uwagi ogólne... 108 144 2. Przestêpstwa podobne... 110 151 20. Znamiona strony przedmiotowej... 111 152 1. Forma czynu. Warunki odpowiedzialnoœci za zaniechanie... 111 152 2. Przestêpstwa materialne, formalne i z nara enia na niebezpieczeñstwo... 114 157 3. Pozosta³e znamiona... 116 162 21. Kwalifikowane i uprzywilejowane typy przestêpstw.. 117 164 22. Zagadnienie zwi¹zku przyczynowego... 120 168 Rozdzia³ III. Strona podmiotowa przestêpstwa (wina i jej formy)... 125 23. Wina jako podmiotowa podstawa odpowiedzialnoœci 125 174 24. Teorie winy... 128 180 1. Teoria psychologiczna... 128 180 2. Teorie normatywna i kompleksowa... 130 182 3. Definicja... 132 185
XII Spis treœci 25. Formy winy... 133 187 1. Formy winy umyœlnej... 134 187 2. Wina nieumyœlna... 138 195 3. Wina kombinowana... 141 199 26. Kwestia stopniowania winy... 142 201 Rozdzia³ IV. Okolicznoœci uchylaj¹ce (umniejszaj¹ce) winê 145 27. Problematyka b³êdu... 145 204 1. B³¹d co do znamion... 145 204 2. Nieœwiadomoœæ bezprawnoœci... 149 208 3. B³¹d co do okolicznoœci uchylaj¹cych odpowiedzialnoœæ... 151 212 28. Niepoczytalnoœæ i poczytalnoœæ ograniczona... 152 214 1. Pojêcie niepoczytalnoœci i ograniczonej poczytalnoœci 153 214 2. Kwestia odpowiedzialnoœci za czyn pope³niony w stanie odurzenia... 155 220 29. Anormalna sytuacja motywacyjna... 157 223 1. Rozkaz prze³o onego... 157 223 2. Stan wy szej koniecznoœci... 160 226 Rozdzia³ V. Okolicznoœci uchylaj¹ce karn¹ bezprawnoœæ czynu 162 30. Pojêcie okolicznoœci uchylaj¹cych karn¹ bezprawnoœæ czynu... 162 229 31. Obrona konieczna... 165 233 1. Pojêcie i warunki... 166 233 2. Przekroczenie granic... 170 240 32. Stan wy szej koniecznoœci jako kontratyp... 172 243 33. Dopuszczalne ryzyko... 174 247 1. Ryzyko nowatorskie... 174 247 2. Ryzyko sportowe... 176 250 34. Szczególne uprawnienia i obowi¹zki... 176 251 1. Ogólne warunki... 177 251 2. Wychowawcze karcenie nieletnich... 178 253 3. Samopomoc legalna... 178 255 35. Znaczenie zgody pokrzywdzonego... 179 256 36. Zabiegi lecznicze i aborcja... 181 258 1. Pojêcie i warunki zabiegów leczniczych... 181 258 2. Warunki legalnoœci aborcji... 183 262 Rozdzia³ VI. Formy pope³nienia przestêpstwa... 187 37. Stadia realizacji przestêpstwa... 187 265 1. Uwagi ogólne... 187 265 2. Usi³owanie... 189 268
Spis treœci XIII 3. Usi³owanie nieudolne... 192 273 4. Karalnoœæ usi³owania... 193 274 5. Przygotowanie... 195 276 38. Odpowiedzialnoœæ za udzia³ i wspó³dzia³anie w przestêpstwie... 196 281 39. Pod eganie i pomocnictwo... 198 284 1. Pojêcie i ogólne warunki odpowiedzialnoœci... 199 284 2. Pod eganie i pomocnictwo do przestêpstw indywidualnych... 201 288 40. Sprawstwo i wspó³sprawstwo... 203 291 1. Formy sprawstwa... 204 291 2. Wspó³sprawstwo... 205 293 Rozdzia³ VII. Zbieg przestêpstw i zbieg przepisów ustawy 209 41. Prawna jednoœæ przestêpstwa... 209 298 1. Przestêpstwa z³o one i wieloczynowe... 210 298 2. Przestêpstwo ci¹g³e i przestêpstwo trwa³e... 211 300 3. Czyny wspó³ukarane... 215 304 42. Zbieg przestêpstw i ci¹g przestêpstw... 216 306 1. Pojêcie i warunki zbiegu przestêpstw... 216 306 2. Kara ³¹czna... 217 308 3. Ci¹g przestêpstw... 220 311 43. Zbieg przepisów ustawy... 220 312 1. Zbieg pozorny (pomijalny)... 221 312 2. Rzeczywisty zbieg przepisów i problemy jego kwalifikacji prawnej... 224 316 Dzia³ III. Kary, œrodki karne i ich stosowanie... 229 Rozdzia³ I. Pojêcie i systematyka kar oraz innych œrodków karnych... 231 44. Pojêcie kary, jej cele i funkcje... 231 321 1. Ogólne pojêcie kary... 231 321 2. Typy racjonalizacji kary... 233 325 3. Istota, cele i funkcje kary... 235 331 45. Œrodki karne... 238 340 1. Pojêcie œrodków karnych... 239 340 2. Systematyka kar i innych œrodków karnych... 240 342 46. Zasada humanitaryzmu w stosowaniu kar i œrodków karnych... 242 347 Rozdzia³ II. Kary... 245 349 47. Problem kary œmierci i jej abolicja... 245 349
XIV Spis treœci 1. Proces eliminacji kary œmierci... 245 349 2. Argumenty przeciw i za... 247 352 3. Moratorium na karê œmierci w Polsce i jej ostateczne uchylenie... 249 354 48. Kara pozbawienia wolnoœci... 250 356 1. Historia kary... 251 356 2. Wspó³czesna i przysz³a rola kary pozbawienia wolnoœci 252 361 49. Kara ograniczenia wolnoœci... 256 368 50. Kara grzywny... 260 374 1. Uwagi ogólne... 260 374 2. System stawek dziennych... 262 380 51. Modyfikacja kar orzeczonych i kary zastêpcze... 264 386 Rozdzia³ III. Œrodki karne... 267 52. Pozbawienie praw oraz zakazy i nakazy... 267 390 1. Uwagi ogólne... 267 390 2. Pozbawienie praw publicznych... 268 391 3. Zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia okreœlonej dzia³alnoœci gospodarczej 270 396 4. Zakaz prowadzenia dzia³alnoœci zwi¹zanej z wychowaniem, leczeniem, edukacj¹ ma³oletnich lub z opiek¹ nad nimi... 271 397 5. Obowi¹zek powstrzymania siê od przebywania w okreœlonych œrodowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania siê lub zbli ania do okreœlonych osób, zakaz opuszczania okreœlonego miejsca pobytu oraz nakaz opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym... 272 398 6. Zakaz wstêpu na imprezê masow¹... 274 398a 7. Zakaz wstêpu do oœrodków gier lub uczestnictwa w grach hazardowych... 276 398b 53. Zakaz prowadzenia pojazdów... 276 399 54. Przepadek przedmiotów i korzyœci pochodz¹cych z przestêpstwa... 281 405 1. Rodzaje przedmiotów podlegaj¹cych przepadkowi 281 405 2. Przepadek korzyœci lub jej równowartoœci... 284 411 55. Naprawienie szkody, nawi¹zka i œwiadczenie pieniê ne 287 414 1. Obowi¹zek naprawienia szkody... 288 414 2. Nawi¹zka i œwiadczenie pieniê ne... 290 417 56. Publikacja orzeczenia... 292 419 Rozdzia³ IV. Œrodki probacyjne... 294 57. Pojêcie i formy probacji... 294 420
Spis treœci XV 58. Warunkowe umorzenie postêpowania... 296 424 1. Pojêcie, przes³anki stosowania i problem kompetencji 296 424 2. Obowi¹zki próby i skutki jej przebiegu... 298 428 59. Warunkowe zawieszenie wykonania kary... 300 431 1. Przes³anki stosowania... 301 431 2. Obowi¹zki próby i dozór kuratorski... 303 435 3. Skutki przebiegu okresu próby... 307 440 60. Warunkowe przedterminowe zwolnienie... 308 441 1. Przes³anki stosowania... 309 441 2. Obowi¹zki próby i skutki jej przebiegu... 311 446 Rozdzia³ V. Œrodki zwalczania recydywy oraz przestêpczoœci zawodowej, zorganizowanej, terrorystycznej i chuligañskiej... 313 61. Zagadnienie recydywy... 313 449 1. Pojêcie recydywy i jej kryminogennoœæ... 313 449 2. Zmiany modelu walki z recydyw¹ w latach 1932 1995... 315 452 3. Odpowiedzialnoœæ recydywistów w œwietle obowi¹zuj¹cego Kodeksu karnego... 318 460 62. Przestêpczoœæ zawodowa, zorganizowana i terrorystyczna 321 466 1. Pojêcie oraz g³ówne cechy... 321 466 2. Œrodki przeciwdzia³ania... 323 469 63. Przestêpczoœæ o charakterze chuligañskim... 326 472b 1. Pojêcie chuligañskiego charakteru czynu... 326 472b 2. Zaostrzenie odpowiedzialnoœci... 329 472c Rozdzia³ VI. S¹dowy wymiar kary i œrodków karnych... 331 64. Ogólne zasady s¹dowego wymiaru kary (œrodków karnych)... 331 473 1. Uwagi ogólne... 331 473 2. Zasada swobody s¹du w ramach ustawy... 333 478 3. Zasady humanitaryzmu i indywidualizacji... 334 480 4. Zasada zaliczania faktycznego pozbawienia wolnoœci na poczet kary... 334 482 5. Zasada preferencji kar i œrodków nieizolacyjnych 336 483 65. Dyrektywy wymiaru kary i œrodków karnych... 338 486 1. Uwagi wstêpne... 338 486 2. Dyrektywy sprawiedliwoœci kary... 339 488 3. Dyrektywy prewencji indywidualnej i ogólnej... 341 490 4. Problem wzajemnego stosunku dyrektyw... 342 492 5. Dyrektywy szczególne... 343 494
XVI Spis treœci 6. Okolicznoœci wp³ywaj¹ce na wymiar kary (œrodka karnego)... 346 498 66. Nadzwyczajne z³agodznie kary i odst¹pienie od jej wymierzenia... 348 502 1. Pojêcie, zakres i przes³anki nadzwyczajnego z³agodzenia kary... 348 502 2. Odst¹pienie od ukarania... 353 508 67. Praktyka orzekania kar i œrodków karnych... 354 510 Rozdzia³ VII. Œrodki zabezpieczaj¹ce... 359 68. Geneza i ewolucja œrodków zabezpieczaj¹cych... 359 514 1. Historyczne uwarunkowania... 359 514 2. Regulacje Kodeksu karnego z 1969 r.... 360 518 69. Œrodki zabezpieczaj¹ce w obowi¹zuj¹cym Kodeksie karnym... 361 522 1. Œrodki o charakterze leczniczo-izolacyjnym i rehabilitacyjnym... 362 522 2. Nielecznicze œrodki zabezpieczaj¹ce... 365 526 Rozdzia³ VIII. Œrodki stosowane wobec nieletnich... 367 70. Zasady postêpowania w sprawach nieletnich... 367 527 1. Ewolucja prawa karnego dotycz¹cego nieletnich.. 367 527 2. Czyn karalny i demoralizacja jako przes³anki interwencji s¹du rodzinnego... 369 531 71. Œrodki stosowane wobec nieletnich... 372 538 1. Œrodki wychowawcze... 372 538 2. Œrodki poprawcze... 374 542 3. Wyj¹tkowa odpowiedzialnoœæ karna nieletnich... 375 544 Rozdzia³ IX. Uchylenie karalnoœci i darowanie kary. Zatarcie skazania... 378 72. Okolicznoœci uchylaj¹ce karalnoœæ... 378 548 1. Immunitety... 378 548 2. Przedawnienie... 380 552 3. Ustawowe klauzule niekaralnoœci... 383 560 73. Abolicja, amnestia i u³askawienie... 384 562 74. Zatarcie skazania... 386 566 Czêœæ szczególna Rozdzia³ I. Wiadomoœci wstêpne... 391 75. Systematyka czêœci szczególnej Kodeksu karnego... 391 569
Spis treœci XVII Str. Rozdzia³ II. Przestêpstwa przeciwko pokojowi, ludzkoœci i przestêpstwa wojenne... 395 76. Regulacje prawa karnego miêdzynarodowego... 395 578 77. Przestêpstwa przeciwko pokojowi, ludzkoœci i przestêpstwa wojenne w polskim prawie karnym... 397 583 Rozdzia³ III. Przestêpstwa przeciwko Rzeczypospolitej Polskiej i jej obronnoœci... 403 78. Zagadnienia ogólne... 403 596 1. Ewolucja przestêpstw przeciwko pañstwu... 403 596 2. Za³o enia Kodeksu karnego z 1997 r.... 404 600 79. Zamach na niepodleg³oœæ, integralnoœæ i bezpieczeñstwo pañstwa... 405 603 1. Zamach stanu... 406 603 2. Zamach na Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.. 407 607 3. Zamach na konstytucyjny organ pañstwa... 408 610 80. Szpiegostwo i inne przestêpstwa na szkodê Rzeczypospolitej Polskiej... 410 613 1. Szpiegostwo... 410 613 2. Dezinformacja wywiadowcza... 412 622 3. Nadu ycie zaufania w stosunkach z zagranic¹... 413 624 4. Klauzule czynnego alu... 414 625 5. Ochrona przedstawicieli innych pañstw i ich symboli 415 626 81. Przestêpstwa przeciwko obronnoœci... 416 629 1. Zamach na jednostkê Si³ Zbrojnych... 416 629 2. S³u ba w obcym wojsku... 418 635 3. Uchylanie siê od s³u by wojskowej lub s³u by zastêpczej... 419 637 Rozdzia³ IV. Przestêpstwa przeciwko yciu i zdrowiu... 421 82. Zbrodnia zabójstwa... 421 643 1. Zabójstwo w typie podstawowym... 421 643 2. Zabójstwo kwalifikowane... 424 647 83. Uprzywilejowane typy zabójstwa... 428 651 1. Zabójstwo z afektu... 428 651 2. Zabójstwo eutanatyczne... 430 656 3. Zabójstwo noworodka... 432 658 84. Inne przestêpstwa przeciwko yciu... 434 660 1. Nak³anianie i pomoc do samobójstwa... 434 660 2. Nieumyœlne spowodowanie œmierci... 436 663 85. Karalne przerwanie ci¹ y (aborcja)... 437 665 86. Spowodowanie uszczerbku na zdrowiu... 440 671 Nb.
XVIII Spis treœci 87. Przestêpstwa polegaj¹ce na nara eniu ycia lub zdrowia na niebezpieczeñstwo... 443 674 1. Bójka i pobicie... 444 674 2. Nara enie na bezpoœrednie niebezpieczeñstwo... 446 679 3. Nieudzielenie pomocy... 448 681 4. Nara enie na zara enie wirusem HIV, chorob¹ weneryczn¹ lub zakaÿn¹... 449 684 5. Szerzenie narkomanii... 449 686 Rozdzia³ V. Przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu powszechnemu i œrodowisku... 452 88. Spowodowanie powszechnego zagro enia... 452 689 1. Uwagi ogólne... 452 689 2. Zdarzenie powszechnie niebezpieczne i bezpoœrednie niebezpieczeñstwo takiego zdarzenia... 454 691 3. Sprowadzenie stanu powszechnego zagro enia... 456 695 89. Terroryzm lotniczy lub morski... 457 697 90. Przestêpstwa przeciwko œrodowisku... 459 699 1. Uwagi ogólne... 459 699 2. Spowodowanie zniszczeñ w œwiecie roœlinnym lub zwierzêcym... 460 700 3. Zanieczyszczenie œrodowiska... 461 701 4. Inne zagro enia... 462 702 Rozdzia³ VI. Przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji... 464 91. Katastrofa i wypadek komunikacyjny... 464 704 1. Katastrofa i wypadek komunikacyjny kryteria rozró nienia... 464 704 2. Znamiona wypadku komunikacyjnego... 466 706 92. Warunki karalnoœci przestêpstw przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji... 469 709 1. Lekki wypadek w komunikacji wystêpek czy wykroczenie?... 469 709 2. NietrzeŸwoœæ kieruj¹cego pojazdem i ucieczka z miejsca zdarzenia jako przes³anki karalnoœci... 470 711 3. Inne przestêpstwa przeciwko bezpieczeñstwu w komunikacji... 473 713 Rozdzia³ VII. Przestêpstwa przeciwko wolnoœci... 475 93. Zagadnienia ogólne... 475 716 94. Bezprawne pozbawienie wolnoœci... 476 718 1. Pozbawienie wolnoœci w typie podstawowym... 477 718
Spis treœci XIX 2. Kwalifikowane typy przestêpstwa... 479 721 3. Handel ludÿmi... 480 722 95. GroŸba karalna i zmuszanie... 480 723 1. GroŸba karalna... 481 723 2. Zmuszanie do okreœlonego zachowania siê... 482 726 96. Naruszenie miru domowego i sfery prywatnoœci... 484 731 1. Naruszenie miru domowego... 484 731 2. Utrwalanie lub rozpowszechnianie wizerunku nagiej osoby... 487 733a Rozdzia³ VIII. Przestêpstwa przeciwko wolnoœci i obyczajnoœci w dziedzinie stosunków seksualnych... 488 97. Zgwa³cenie i inne przestêpstwa przeciwko wolnoœci seksualnej... 488 734 1. Zgwa³cenie i wymuszenie czynnoœci seksualnej.. 488 734 2. Kwalifikowane typy przestêpstwa... 492 739 3. Wykorzystanie seksualne osoby w stanie nienormalnym, osoby zale nej lub ma³oletniego... 493 742 98. Kazirodztwo i deprawacja seksualna ma³oletnich... 495 745 1. Kazirodztwo... 496 745 2. Wykorzystanie seksualne ma³oletniego... 497 747 3. Zakazany kontakt z ma³oletnim i zakaz propagowania pedofilii... 498 748a 99. Rozpowszechnianie pornografii... 500 749 1. Spór o pojêcie pornografii... 500 749 2. Przes³anki karalnoœci i jej zakres... 502 752 100. Przestêpstwa zwi¹zane z prostytucj¹... 504 756 1. Sytuacja prawna prostytucji... 504 756 2. Przestêpstwa eksploatacji prostytucji... 506 759 Rozdzia³ IX. Przestêpstwa przeciwko rodzinie i opiece... 508 101. Prawnokarna ochrona rodziny... 508 762 1. Uwagi ogólne... 508 762 2. Bigamia... 509 763 102. Przestêpstwo znêcania siê... 510 765 1. Typ podstawowy znêcania siê... 510 765 2. Typy kwalifikowane... 512 767 103. Uchylanie siê od obowi¹zku alimentacyjnego... 513 768 104. Przestêpstwa przeciwko opiece... 514 771 1. Rozpijanie ma³oletniego... 515 771 2. Porzucenie i uprowadzenie ma³oletniego... 515 774 3. Organizowanie nielegalnej adopcji... 517 776a