ROZDZIAŁ X Klinika Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego Department of Obstetrics Medical University of Gdansk DARIUSZ LAUTENBACH, KAŹMIERCZAK ALEKSANDRA, OLSZEWSKA WERONIKA, PROTASIEWICZ ZUZANNA WARZECHA AGATA, BLANKA MALCZEWSKA, KRZYSZTOF PREIS Ocena świadomości położnic na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu Assessing the awareness of pregnants about the intrauterine harmfulness of alcohol Słowa klucze: alkohol, ciąża, FAS, planowanie ciąży Alkohol jest najczęściej spotykanym, najłatwiej dostępnym związkiem chemicznym o właściwościach teratogennych [3,17]. W obecnym świecie stanowi też jedną z najbardziej rozpowszechnionych używek. Szkodliwy wpływ alkoholu na płód zauważył już Arystoteles, który twierdził, że: Kobiety pozbawione rozumu oraz kobiety pijące alkohol ryzykują powicie potomstwa, które będzie je przypominało ich dzieci będą zasępione, ponure i słabe [1]. Obecnie znamy już dobrze mechanizmy, poprzez które alkohol upośledza wzrost i rozwój płodu. Alkohol może działać bezpośrednio przez niszczenie i zabijanie rozwijających się komórek płodu, lub pośrednio upośledzając czynność łożyska, bądź któregoś z etapów przemian biochemicznych odpowiedzialnych za rozwój płodu. Wynika z tego, że rozwijający się płód zostaje pozbawiony źródła substancji budulcowych oraz energii, niezbędnych do prawidłowego rozwoju: proliferacji, wzrostu i różnicowania komórek [5]. Dodatkowo, należy pamiętać, że alkohol z łatwością przenika przez łożysko jego stężenie we krwi płodu już po 30-40 minutach jest porównywalne do stężenia we krwi matki. Co więcej, jego metabolizm ze względu na niedojrzałość wątroby płodu trwa dwa razy dłużej [1,5]. Stopień uszkodzenia poalkoholowego płodu zależy od dawki etanolu, na którą został narażony oraz częstości spożywania alkoholu przez ciężarną.
Nawet pojedyncza dawka alkoholu etylowego może spowodować nieodwracalne uszkodzenie płodu, w zakresie zależnym od okresu ciąży, w którym doszło do spożycia tej dawki. Występują też indywidualne różnice wrażliwości na tę samą dawkę substancji toksycznej, na które wpływ mają predyspozycje genetyczne oraz różnice w aktywności enzymów detoksykujących [1,5]. Nie jesteśmy w stanie podać, jaka jest bezpieczna dawka alkoholu etylowego, którą ciężarna może spożyć w trakcie ciąży. Alkohol może mieć szkodliwe działanie na każdym etapie ciąży, jednak okresem najwrażliwszym na uszkodzenia poalkoholowe jest pierwszy trymestr ciąży, szczególnie okres zarodkowy, który trwa od 3 do 8 tygodnia po zapłodnieniu [1,2]. Jako że obecnie w Europie i USA od 17% do 40% wszystkich ciąż jest nieplanowanych i kobiety dowiadują się o ciąży zwykle po 4 tygodniu po zapłodnieniu, ryzyko wewnątrzmacicznego narażenia zarodka w tym początkowym stadium rozwoju wśród aktywnych seksualnie kobiet jest relatywnie wysokie [14]. Co więcej, nadużywanie alkoholu może prowadzić również do epigenetycznego uszkodzenia materiału genetycznego w przedowulacyjnych oocytach [8]. Te fakty zasługują na szczególną uwagę, zwłaszcza że wśród Polek największe spożycie alkoholu dotyczy kobiet w wieku 18-39 lat, czyli w przedziale wiekowym, w którym potencjał reprodukcyjny jest najwyższy [17]. Stąd, w trosce o dobro dziecka Stanowisko Ekspertów na temat wpływu alkoholu na ciążę z 2014 roku nie tylko zaleca całkowitą abstynencję ciężarnym przez cały okres ciąży oraz kobietom karmiącym, ale także kobietom planującym ciążę w okresie przedkoncepcyjnym oraz przy podejrzeniu zaistnienia ciąży jeszcze nierozpoznanej [2]. Najcięższym skutkiem wewnątrzmacicznego narażenia płodu na działanie alkoholu etylowego jest Płodowy Zespół Alkoholowy (FAS), którego częstość występowania szacuje się na 0,4-9,1 dzieci na 1000 żywo urodzonych [13]. Wg badań opublikowanych w 2015 roku, przeprowadzanych na 2500 dzieciach w wieku 7-9 lat z losowo dobranych klas szkolnych (ogólnych i specjalnych) z 4 województw południowowschodniej Polski w ramach projektu ALICJA, Spektrum Płodowych Zaburzeń Alkoholowych (FASD) występuje nie rzadziej niż u 20 na 1000 dzieci w wieku 7-9 lat, a w tym pełnoobjawowy Płodowy Zespół Alkoholowy (FAS) - u 4 na 1000. Rozpowszechnienie Niepełnego Płodowego Zespołu Alkoholowego (pfas), podobnie jak Neurorozwojowych Zaburzeń Zależnych od Alkoholu (ARND) szacuje się na 8 na 1000. Przy czym autorzy podkreślają, że rzeczywiste rozpowszechnienie FASD w Polsce może być znacznie wyższe [10]. W społeczeństwie wiedza na temat szkodliwości alkoholu na rozwijające się dziecko wzrasta. Badania przeprowadzone na przełomie 2008/2009 roku wśród kobiet w pierwszych dobach po porodzie, hospitalizowanych w szpitalu w Gdańsku na oddziale położniczym, wykazały, że 86% respondentek spotkało się kiedykolwiek z informacją na temat szkodliwości picia alkoholu w okresie ciąży. Jednak tylko 76% respondentek biorących udział w tym badaniu nie spożywało w ciąży alkoholu [18]. Natomiast w opublikowanym w 2012 roku badaniu przeprowadzonym na grupie 8237 polskich matek przez Wojtyłę i wsp. wykazano, że ponad 13% ciężarnych potwierdziło okazjonalne spożywanie alkoholu we wczesnej ciąży, całkowitą abstynencję w ciąży potwierdziło zaś 85% respondentek [17]. Z pewnością na taki wzrost świadomości kobiet przekładają się skutki prowadzonych kampanii 180
Dariusz Lautenbach, Kaźmierczak Aleksandra, Olszewska Weronika, Protasiewicz Zuzanna, Warzecha Agata, Blanka Malczewska, Krzysztof Preis Ocena świadomości położnic na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu społecznych i akcji profilaktycznych. Jednak mimo tak dużej świadomości, liczba kobiet, które nie sięgają w ciąży po alkohol wciąż jest za mała. Celem badania będącego przedmiotem tej pracy była ocena świadomości kobiet, badanych w pierwszych dobach po porodzie, na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu oraz jej przełożenie na zachowanie abstynencji u ciężarnych. Zwrócono szczególną uwagę na źródła wiedzy badanych oraz rolę personelu medycznego w informowaniu ciężarnych o wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu. MATERIAŁ I METODA Badania przeprowadzono na grupie 100 położnic, które w marcu i kwietniu 2018 roku były hospitalizowane w Klinice Położnictwa Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego na oddziale położniczym. Narzędziem badawczym była autorska, anonimowa ankieta, którą osobiście wypełniły wszystkie badane. Można było w niej wyróżnić fragmenty, w których zbierano informacje składające się na wywiad ogólny oraz wywiad na temat świadomości zagrożenia dla matki i płodu, jakim w ciąży może stać się przede wszystkim alkohol. Analizie poddano między innymi cechy społeczne tj.: wiek, wykształcenie, stan cywilny oraz miejsce zamieszkania. Średni wiek kobiet, uczestniczących w badaniu, wyniósł 31 lat. Najmłodsza z nich miała 20, a najstarsza 42 lata. Większość badanych położnic posiadała wyższe wykształcenie (74%). Podobną ilość stanowiły kobiety zamężne (76%), a największa część młodych matek zamieszkiwała miasto (77%), przy czym jedna nie podała swojego miejsca zamieszkania. Pozostałe wyniki umieszczono w tabeli 1. Pozyskane dane poddano analizie statystycznej, do której wykonania posłużył program Microsoft Excel. Zmienne N % Wiek 20-25 8 8 26-30 39 39 31-35 35 35 36-40 17 17 41< 1 1 Wykształcenie Wyższe 74 74 Średnie 18 18 Zawodowe 7 7 Gimnazjalne 1 1 181
Podstawowe 0 0 Stan cywilny Panna 21 21 Mężatka 76 76 Rozwódka 3 3 Miejsce zamieszkania Miasto 77 77 Wieś 22 22 Nie podaje 1 1 WYNIKI Analizie poddano 100 ankiet. Respondentki zaznaczały najwłaściwsze według nich odpowiedzi, niektóre pytania miały możliwość wybrania wielu odpowiedzi. Respondentki zostały spytane o to, czy planowały ciążę. Przyznało to 87% z nich, 13% natomiast nie planowało ciąży. Jednak tylko 42,52% z kobiet planujących ciążę uwzględniło w przygotowaniach rezygnację z alkoholu. Wyk.1.Pyt.1. Czy planowała Pani ciążę? Na pytanie: Czy spożywała Pani alkohol w ciąży? najwięcej (80 ankietowanych (80%)) odpowiedziało: Nie, 19 (19%) pań zaznaczyło odpowiedź: Piłam, zanim dowiedziałam się o ciąży, jedna pani nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie 182
Dariusz Lautenbach, Kaźmierczak Aleksandra, Olszewska Weronika, Protasiewicz Zuzanna, Warzecha Agata, Blanka Malczewska, Krzysztof Preis Ocena świadomości położnic na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu (1%), natomiast żadna z pań nie zaznaczyła odpowiedzi Piłam gdy już wiedziałam o ciąży. Wyk.2. Pyt.2. Czy spożywała Pani alkohol w ciąży? Na pytanie: Czy ktoś proponował Pani alkohol, gdy była Pani w ciąży? najczęstszą odpowiedzią było: Nie, nikt (85%). Wśród osób proponujących alkohol najczęściej byli znajomi (8%), a na kolejnych miejscach znalazła się rodzina (4%) i partner (3%). Żadnej z Pań lekarz nie sugerował spożywania alkoholu (0%). 3% 4% 85% 8% 0% "Tak, partner" "Tak, rodzina" "Tak, znajomi" "Tak, lekarz" "Nie, nikt" Wyk.3. Pyt.3. Czy ktoś proponował Pani alkohol, gdy była Pani w ciąży? 183
Respondentki spytane o to jak reagowali bliscy, gdy odmawiały alkoholu, najczęściej odpowiadały, że rozumieli to (50%), lub że nie było takich sytuacji (40%). Jednak sześciu z nich (6%) bliscy mówili, że raz nie zaszkodzi. Wyk.4. Pyt.4. Jak reagowali bliscy, gdy odmawiała Pani alkoholu? Kolejne pytanie brzmiało: "Czy łożysko jest w stanie ochronić płód przed czynnikami szkodliwymi?". Respondentki mogły wybrać kilka odpowiedzi spośród podanych. 4 panie nie udzieliły odpowiedzi na to pytanie. Prawidłowa odpowiedź: "Łożysko nie jest w stanie ochronić przed żadnym czynnikiem w 100%" została wybrana 72 razy. Inne odpowiedzi i częstość ich wyboru przedstawiały się następująco: "Łożysko chroni przed bakteriami" - 15, "Łożysko chroni przed lekami" - 5, "Łożysko chroni przed dymem tytoniowym"-5. Odpowiedź: "Łożysko chroni przed alkoholem" również została wybrana, jednak tylko raz. 184
Dariusz Lautenbach, Kaźmierczak Aleksandra, Olszewska Weronika, Protasiewicz Zuzanna, Warzecha Agata, Blanka Malczewska, Krzysztof Preis Ocena świadomości położnic na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu Wyk.5. Pyt.5. Czy łożysko jest w stanie ochronić płód przed czynnikami szkodliwymi? Sprawdzono też wiedzę na temat FAS. Pytanie brzmiało: "Czy słyszała Pani o FAS?". 84% ankietowanych odpowiedziało twierdząco, 15% zaprzeczyło, a jedna nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie. Wyk.6. Pyt.6. Czy słyszała Pani o FAS? Odnośnie przenikania alkoholu przez łożysko prawidłową odpowiedź: "Alkohol przenika do krwi płodu, a jego stężenie jest zbliżone do stężenia we krwi matki." wybrało 70% respondentek. 25% odpowiedziało: "Alkohol przenika do krwi płodu, a jego stężenie jest mniejsze niż we krwi matki." Jedna z pań wybrała odpowiedź: 185
"Alkohol nie przedostaje się do płodu." Cztery ankietowane nie udzieliły odpowiedzi na to pytanie. Wyk.7. Pyt.7. Czy alkohol przenika do płodu, a jeśli tak, to jakie jest jego stężenie we krwi płodu? Ankietowane spytano o to, jak często kobieta ciężarna może spożywać alkohol. Odpowiedź prawidłową: "Ciężarna w ogóle nie powinna pić alkoholu." wybrało 96% respondentek. Jedna z nich zaznaczyła odpowiedź: "Raz w miesiącu", jedna: "Raz w tygodniu", natomiast 3% ankietowanych nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. 186
Dariusz Lautenbach, Kaźmierczak Aleksandra, Olszewska Weronika, Protasiewicz Zuzanna, Warzecha Agata, Blanka Malczewska, Krzysztof Preis Ocena świadomości położnic na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu 120% 100% 96% 80% 60% 40% 20% Wyk.8. Pyt.8. Jak często 0kobieta ciężarna 0 może 1% spożywać 0 alkohol? 0 1% Położnice spytane o bezpieczną ilość alkoholu w ciąży najczęściej wybierały odpowiedź prawidłową: "Nie ma bezpiecznej ilości." (95%). Drugą wybieraną odpowiedzią było: "1 małe piwo.". Inne odpowiedzi nie zostały wybrane. 1 ankietowana nie udzieliła odpowiedzi. 187
Wyk.9. Pyt.9. Jaka ilość alkoholu jest bezpieczna w ciąży? Kolejne pytanie dotyczyło picia wina/piwa bezalkoholowego w trakcie ciąży. 71% ankietowanych zanegowało picie piwa/wina bezalkoholowego w ciąży, a 25% zaznaczyło odpowiedź twierdzącą. 4% pań nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Wyk.10. Pyt.10. Czy piła Pani wino/piwo bezalkoholowe w ciąży? Respondentki zostały zapytane o źródło czerpania informacji na temat konsekwencji spożywania alkoholu w ciąży. Było to pytanie z możliwością wielokrotnej odpowiedzi. 77% ankietowanych jako źródło wybrało Internet i media społecznościowe, 51% podało kampanie społecznościowe, 43% - radio i telewizję, natomiast 41% - rozmowy ze znajomymi. Informację od lekarza pozyskiwało 38% kobiet, a od 188
Dariusz Lautenbach, Kaźmierczak Aleksandra, Olszewska Weronika, Protasiewicz Zuzanna, Warzecha Agata, Blanka Malczewska, Krzysztof Preis Ocena świadomości położnic na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu położnej - 32%. 18% podało inne źródła, wśród których znalazły się: książki i prasa, szkoła/studia, mama lub wewnętrzne przekonanie. 77% 51% 43% 32% 38% 41% Wyl.11. Pyt.11. Skąd czerpała Pani informacje na temat spożywania alkoholu w ciąży? DYSKUSJA Alkohol jest substancją pochodzącą ze środowiska zewnętrznego, mającą działanie teratogenne i toksyczne na płód. Kliniczny obraz zmian pojawiających się u dzieci matek spożywających alkohol w ciąży może być zróżnicowany. Jest to spowodowane występowaniem różnych czynników wzmacniających efekt alkoholu, między innymi: wiekiem i ogólnym stanem zdrowia matki, ilością i częstością spożywania alkoholu oraz wiekiem ciążowym [12]. Spożywanie alkoholu w ciąży może doprowadzić do wystąpienia Alkoholowego Zespołu Płodowego, czyli FAS (Fetal Alcohol Syndrome). Charakteryzuje się on zarówno zmianami morfologicznymi, jak i upośledzeniem umysłowym. Alkohol może też powodować wystąpienie obumarcia płodu. Nie ma danych, dotyczących bezpiecznej dawki alkoholu w czasie ciąży [13]. Dlatego niepokojącym jest fakt, że aż 80% kobiet w wieku reprodukcyjnym spożywa alkohol etylowy, lub napoje alkoholowe [2]. Według rekomendacji Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników oraz Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych tyle samo alkoholu piją kobiety planujące ciążę, jak i te 189
odkładające ją na termin późniejszy [11]. Według badań Szychty aż 99% kobiet jest świadomych ryzyka jakie wiąże ze sobą spożywanie alkoholu w trakcie ciąży, jednak mimo tego, spośród kobiet planujących ciążę, aż 47% spożywa alkohol [13]. Wyniki własnych badań wskazują, że 87% kobiet planowało ciążę. Spośród nich tylko 42,52% zrezygnowało z alkoholu przed zajściem w ciążę. W piśmiennictwie z 2012 roku znajdujemy informację, że 55,86% kobiet wskazywało całkowitą abstynencję w trakcie trwania ciąży [6]. W roku 2014-86,15% kobiet zrezygnowało z alkoholu w ciąży, natomiast 13,84% piło alkohol okazjonalnie [7]. Wyniki przeprowadzonej ankiety są bardziej zbliżone do wyników uzyskanych przez Kaiser - wykazują, że 80% kobiet przestało pić alkohol w momencie gdy dowiedziały się o ciąży. Dziewiętnaście procent kobiet piło alkohol przed zdiagnozowaniem ciąży. Zaobserwowano niepokojący wzrost odsetka kobiet pijących w ciąży piwo bezalkoholowe w porównaniu do badań Wojtyły, w których to 15% kobiet przyznało się do picia napojów nisko- i bezalkoholowych [17]. W przeprowadzonym badaniu aż 25% kobiet potwierdziło picie piwa/wina bezalkoholowego w ciąży, które wg polskiego prawa z definicji może zawierać do 0,5% całkowitej objętości alkoholu etylowego, co jest o tyle niepokojące, że każdą dawkę alkoholu należy uważać za szkodliwą [2,19]. W piśmiennictwie znajdujemy informacje, że używki źle wpływają na rozwój płodu. Substancje takie jak alkohol czy nikotyna pokonują barierę łożyskową i przedostają się do krwi nienarodzonego dziecka. Po upływie niespełna godziny poziom alkoholu we krwi dziecka jest porównywalny do stężenia u matki [9]. Większość ankietowanych (74%) zaznaczyło, że łożysko nie stanowi przed niczym pełnej ochrony. Jedna ankietowana zaznaczyła, że łożysko stanowi ochronę przed alkoholem. 70% respondentek twierdziło, że alkohol we krwi płodu ma podobne stężenie jak we krwi matki, 25% - że jest niższe we krwi płodu w porównaniu do krwi matki, natomiast 1% uważa, że alkohol nie przedostaje się do krwi płodu. W badaniach Fundacji FAScynacje z Gdańska wykazano, że jedynie 63,3% kobiet uważa, że stężenie po wypiciu alkoholu jest takie samo we krwi matki i płodu a 30,9% ankietowanych, że jest ono mniejsze we krwi płodu [5]. Badania Żuralskiej wykazują, że 74% kobiet uważa, że nawet niewielkie ilości alkoholu mogą mieć negatywny wpływ na rozwijające się dziecko. W tych samych badaniach 64% kobiet optowało za tym, że nie ma bezpiecznej ilości alkoholu w ciąży [18]. Wyniki autorskiej ankiety wykazują, że 96% położnic jest zdania, że kobieta nigdy nie powinna sięgać po alkohol będąc w ciąży. Jedna z ankietowanych uważa, że ciężarna może wypić alkohol raz w miesiącu, również jedna jest zdania, że dozwolone jest picie alkoholu raz w tygodniu, natomiast reszta ankietowanych powstrzymała się od głosu. Obserwuje się wzrost świadomości kobiet w porównaniu do badania przeprowadzonego na mieszkańcach Gdańska w 2014, w którym 8,7% kobiet zgodziło się ze stwierdzeniem, że jedno piwo wpite przez matkę nie zaszkodzi dziecku, a jedynie 80,2% kobiet uważało, że ciężarna w ogóle nie powinna pić alkoholu w ciąży [5]. Podobna zależność została uzyskana w autorskim badaniu przy pytaniu o bezpieczną ilość alkoholu w ciąży, gdzie większość (95%) odpowiedziała, że nie ma takiej ilości, która byłaby bezpieczna, natomiast w badaniu przeprowadzonym 4 lata temu jedynie 79,7% kobiet udzieliło takiej odpowiedzi [5]. 190
Dariusz Lautenbach, Kaźmierczak Aleksandra, Olszewska Weronika, Protasiewicz Zuzanna, Warzecha Agata, Blanka Malczewska, Krzysztof Preis Ocena świadomości położnic na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu Badania Fundacji FAScynacje, dotyczące wpływu alkoholu na płód, zostały przeprowadzone w 2014 roku. W grupie badanych znalazły się mieszkanki Gdańska, nie tylko w okresie okołoporodowym. Z raportu wynika, że 57% gdańszczanek nie spotkało się z sytuacją, w której ktoś proponował alkohol ciężarnej, 15,4% spotkało się z taką sytuacją raz, a 26,6% kilkakrotnie [5]. Wyniki autorskich badań pokazują, że w 85% przypadków nikt nie proponował respondentkom alkoholu w czasie ciąży. Położnice, którym proponowano alkohol w ciąży wskazywały, że pośród osób proponujących znaleźli się: znajomi (8%), rodzina (4%) i partner (3%). Żadna z ankietowanych nie wymieniła lekarza jako osoby zezwalającej na spożycie alkoholu. Połowa ankietowanych (50%) wskazała, że bliscy rozumieli jej abstynencję od alkoholu, 44% wskazało, że nie było sytuacji, gdy ktoś proponował im alkohol w ciąży, natomiast 6 % ankietowanych usłyszało, że jednorazowe spożycie alkoholu w ciąży nie zaszkodzi. Podczas opracowywania wyników, można było zauważyć pewną nieścisłość: 85% badanych zaznaczyło, że nikt nie proponował alkoholu, natomiast w kolejnym pytaniu tylko 44%, że nigdy podczas trwania ciąży nie padła propozycja wypicia alkoholu. Co więcej, 50% pań odpowiedziało, że bliscy rozumieli, gdy odmawiała alkoholu. Różnica ta może wynikać z przeoczenia w trakcie odpowiadania bardziej pasującej do ich sytuacji odpowiedzi Nie było takiej sytuacji, bądź próby zatajenia przez respondentki faktu, że rzeczywiście ktoś proponował im alkohol, gdy były w ciąży. W 2014 roku Grupa Ekspertów ustaliła, że połowa lekarzy porusza temat szkodliwości alkoholu podczas wizyt prenatalnych. Z kolei tylko 42% zaleca swoim pacjentkom całkowitą rezygnację z alkoholu [1]. Badanie przeprowadzone na przełomie roku 2008 i 2009 w Gdańsku wykazały, że 46,5% kobiet czerpie wiedzę na temat szkodliwości używek z Internetu [8]. Badania przeprowadzone w 2018 roku pokazują, że wciąż pierwsze miejsce (77%) zajmuje Internet, na drugim (51%) znalazły się kampanie społeczne, a następnie uplasowało się radio i telewizja (43%) oraz rozmowy ze znajomymi (41%). Niewiele kobiet może liczyć na informacje na temat szkodliwości alkoholu pozyskaną od medyków: lekarzy (38%) i położnych (32%). Zaobserwowano wzrost ich udziału w informowaniu kobiet o szkodliwości alkoholu w porównaniu z badaniami przeprowadzonymi na mieszkańcach Gdańska w 2014 roku, gdzie lekarze przekazywali te wiedzę w 31,4% przypadków, a położne w 14% [5]. Mimo tego, jest to wciąż niepokojący sygnał, mogący sugerować konieczność zmian, stawiających wyżej rolę edukacyjną personelu medycznego. WNIOSKI 1. Większość kobiet rezygnuje z alkoholu na czas ciąży. 2. Coraz więcej kobiet sięga po napoje bezalkoholowe w trakcie ciąży. 3. Kobiety mają świadomość, że łożysko nie stanowi pełnej ochrony przed używkami, a niewielka ilość alkoholu może negatywnie wpłynąć na rozwijające się dziecko. 4. W większości przypadków kobietom ciężarnym nie jest proponowany alkohol. 191
5. Kobiety czerpią wiedzę na temat szkodliwości alkoholu głównie ze źródeł innych niż profesjonalne - rola personelu medycznego w informowaniu o tym kobiet wciąż jest niesatysfakcjonująca, choć zauważono wzrost jego udziału w ogólnej klasyfikacji źródeł wiedzy badanych na ten temat. 6. Znaczną rolę w poprawie świadomości kobiet mogą odgrywać kampanie społeczne, które kobiety wskazały jako drugie najczęstsze źródło informacji. 7. Zaobserwowano większą świadomość u położnic w porównaniu do wcześniejszych badań. 192 PIŚMIENNICTWO 1. Bartel H.: Embriologia. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012, s. 268-276 2. Dębski R. i wsp. Stanowisko Grupy Ekspertów na temat wpływu alkoholu na ciążę: stan wiedzy na 2014 rok, Ginekologia i położnictwo - medical project, 2(32)/2014, s. 66-78 3. Douglas C. i wsp.: Poalkoholowe uszkodzenie płodu. Pediatria po Dyplomie; Luty 2011, Vol. 15 Nr 1 4. Durda R. (red.): Alkohol a zdrowie. Uszkodzenia płodu wywołane alkoholem, PARPA, Warszawa 1998, s. 25-32 5. Fundacja FAScynacje. Ciąża a alkohol. Poziom wiedzy mieszkańców Gdańska na wpływ alkoholu na płód. Raport z badań ankietowych zrealizowanych w październiku i listopadzie 2014. 6. Godala M. i wsp. Zachowania zdrowotne łódzkich kobiet w ciąży. Cz. II. Aktywność fizyczna i stosowanie używek. Probl Hig Epidemiol, 2012, 93(1): 43-47 7. Kaiser A. i wsp. Zachowania zdrowotne kobiet w ciąży w kontekście zdrowia i rozwoju noworodków. Rocznik Lubuski, Tom 40, cz. 2, 2014 8. Kaufman MH.: The teratogenic effects of alcohol following exposure during pregnancy, and its influence on the chromosome constitution of the preovulatory egg. Alcohol & Alcoholism 1997;32:113-128. 9. Lesińska-Sawicka M. Planowanie ciąży a stosowanie używek w czasie ciąży przez kobiety z wybranych krajów europejskich. Probl Hig Epidemiol, 2011, 92(1): 127-131 10. Okulicz-Kozaryn K. (opr.): FASD w Polsce. Skala problemu i propozycje rozwiązań.; PARPA, Warszawa, 2015 r. 11. Rekomendacje. Zaburzenia rozwoju płodu spowodowane spożywaniem alkoholu przez kobietę w ciąży. Karmienie piersią a alkohol. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017 tom 2, nr 4, strony 176 190 Copyright 2017 Via Medica ISSN 2451 0122 12. Szczupał B. Dziecko z FASD Problemy diagnostyczne oraz wybrane strategie i metody pracy. Rozprawy Społeczne 2013, Tom VII, Nr 1, 79-96
Dariusz Lautenbach, Kaźmierczak Aleksandra, Olszewska Weronika, Protasiewicz Zuzanna, Warzecha Agata, Blanka Malczewska, Krzysztof Preis Ocena świadomości położnic na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu 13. Szychta W. i wsp.: Spożywanie alkoholu i palenie tytoniu przez kobiety w ciąży przegląd badań. Perinatologia, Neonatologia i Ginekologia, tom 1, zeszyt 4, 309-313, 2008 14. Tomaszewski J. i wsp,: The CHOICE study (Contraceptive Health Research Of Informed Choice Experience): an educational research program for Polish women planning combined hormonal contraceptives use. Ginekologia Polska, 2012; 83: s.417-423. 15. Warzycha J, Baryła M, Halkiewicz M et al. Wpływ alkoholu na rozwój dziecka - współczesne poglądy. Postępy Neonatologii 2013;2: 64-68. 16. Wilczyński J. Nadel I. Hincz P. Używki a ciąża: alkohol. Ginekol. Pol. 1996; 12; s. 620-625 17. Wojtyła A.: Alcohol-related Developmental Origin of Adult Health population studies in Poland among mothers and newborns (2010-2012); Annals of Agricultural and Environmental Medicine 2012, Vol 19, No 3, 365-377 18. Żuralska R. i wsp.: Alkohol i ciąża. Wstępne badanie opinii kobiet na temat spożywania alkoholu w okresie ciąży., Problemy Pielęgniarstwa 2011, tom 19, zeszyt nr 4, s. 533-537 19. art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi (Dz. U. z 2012 r. poz.1356. ze zm.) STRESZCZENIE Mimo wzrastającej świadomości na temat szkodliwości alkoholu w ciąży, liczba ciężarnych, które nie sięgają po alkohol, wciąż jest za mała. Celem badania będącego przedmiotem tej pracy była ocena świadomości położnic na temat wewnątrzmacicznej szkodliwości alkoholu i jej przełożenie na zachowanie abstynencji w ciąży oraz ocena źródeł wiedzy nt. szkodliwości alkoholu. Badanie przeprowadzono na grupie 100 kobiet w pierwszych dobach po porodzie. Narzędziem badawczym była autorska ankieta, a uzyskane informacje poddano analizie statystycznej. Wykazano, że 96% położnic jest zdania, że kobieta nigdy nie powinna sięgać po alkohol będąc w ciąży. Zaobserwowano wzrost świadomości kobiet w porównaniu do wcześniejszych badań. Głównym źródłem informacji był Internet i media społecznościowe. ABSTRACT In spite of increasing awareness of the damaging effects of alcohol in pregnancy, the amount of pregnants who don t drink alcohol is still not enough. The aim of this study was to evaluate the assessment of newly delivered mothers awareness of intrauterine damaging effects of alcohol and its influence on their abstinence. The sources of knowledge about alcohol damaging effects was evaluated too. The study was conducted in 100 newly delivered mothers. Questionnaire created by authors of the study was the research instrument; the information was statistical analyzed. The study showed that 96% of newly delivers mothers believe that pregnant woman should never drink alcohol. Beside previous studies, the increase of awareness was observed. The main source of information was the Internet and social media. Artykuł zawiera 24249 znaków ze spacjami + grafika 193