KONIUNKTURA W ROLNICTWIE IV KWARTAŁ 2017

Instytut Rozwoju Gospodarczego Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Piotr Szajner Konrad Walczyk KONIUNKTURA W ROLNICTWIE IV KWARTAŁ 217 ISSN 2392-3741 Badanie okresowe nr 117

BADANIA KONIUNKTURY GOSPODARCZEJ INSTYTUTU ROZWOJU GOSPODARCZEGO SGH Rada Programowa: Elżbieta Adamowicz (Przewodnicząca), Joanna Klimkowska (Sekretarz), Andrzej Kowalski, Marco Malgarini, Gernot Nerb, Ataman Ozyildirim, Janusz Stacewicz, István János Tóth Komitet Redakcyjny i adres Redakcji: Konrad Walczyk (Redaktor naczelny) Piotr Szajner Anna Jacygrad ul. Madalińskiego 6/8, 2-13 Warszawa http://www.sgh.waw.pl/instytuty/irg Wydawnictwo: Szkoła Główna Handlowa w Warszawie Al. Niepodległości 162, 2-4 Warszawa Opracowanie powstało w wyniku wspólnych badań Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH z Instytutem Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - PIB Publikacja została zrecenzowana zgodnie z wytycznymi MNiSW Copyright by Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 217 Wszelkie prawa zastrzeżone. All rights reserved. ISSN 2392-3741 Nr Rej. PR 18392 Informacje zawarte w niniejszym biuletynie oparte są na wynikach ankietowego badania koniunktury nr 117. W badaniu uczestniczyło 2339 gospodarstw rolnych. Metoda badawcza opisana jest na stronie http://kolegia.sgh.waw.pl/pl/kae/struktura/irg/koniunktura/strony/metody.aspx.

3 SPIS TREŚCI I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA...4 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE...7 1) Wskaźnik koniunktury...7 2) Nastroje gospodarstw rolnych... 1 3) Przychody pieniężne... 13 4) Oszczędności... 16 ) Zadłużenie... 19 6) Zakupy nawozów mineralnych... 22 7) Zakupy pasz treściwych... 2 8) Zakupy środków ochrony roślin... 28 9) Inwestycje w maszyny i urządzenia... 31 1) Inwestycje w budynki i budowle... 34 11) Dostępność kredytów preferencyjnych... 37 12) Zamiar wzięcia kredytu... 4 13) Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego... 43 14) Zaciągnięcie kredytu rynkowego... 46 1) Skutki anomalii pogodowych... 49 III. SUMMARY... 1

4 I. OMÓWIENIE WYNIKÓW BADANIA 1. Wbrew przewidywaniom sprzed kwartału w IV kwartale 217 r. koniunktura w polskim rolnictwie pogorszyła się. Wartość wskaźnika koniunktury IRG SGH (IRGAGR) obniżyła się o 2,8 punktu, z poziomu +7,3 pkt do +4, pkt. Spadek wartości IRGAGR jest skutkiem zmniejszenia się wartości wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych, jednej ze składowych wskaźnika koniunktury, o 4,3 punktu, z poziomu +,1 pkt do +,8 pkt. Utrzymują się natomiast dobre nastroje wśród rolników; wartość wskaźnika zaufania, drugiej składowej IRGAGR, jest wyższa od wartości sprzed kwartału o,4 pkt i wynosi obecnie +11,9 pkt. Jest to jeden z najlepszych wyników w historii badania koniunktury rolnej przez Instytut. Wyższe wartości wskaźnika zaufania zanotowano tylko w II i IV kwartałach 27 r., tuż przed wybuchem światowego kryzysu finansowego i gospodarczego. Wartości zarówno wskaźnika koniunktury jak i obu wskaźników cząstkowych są wyższe niż przed rokiem o, odpowiednio: 1,4, 8,6 i 14,1 pkt. Pogorszenie się koniunktury rolnej ma głównie charakter sezonowy. Rolnicy spodziewają się spadku przychodów z produkcji w okresie zimowego spowolnienia aktywności rolnej i przewidywania te odbijają się w niższej wartości wskaźnika wyrównanych przychodów pieniężnych. Należy jednak zwrócić uwagę, że roczny przyrost wartości tego wskaźnika jest mniejszy niż kwartał temu (wyniósł wówczas +1,2 pkt), dwa kwartały temu (+13,1 pkt) i trzy kwartały temu (+9, pkt). Może to oznaczać, że pozytywne oddziaływanie czynników, które kształtowały koniunkturę rolną w średnim okresie, zaczyna się wyczerpywać. 2. Pogorszenie się koniunktury jest niemal powszechne. Kwartalny spadek wartości wskaźnika zanotowano dla większości wyróżnianych grup gospodarstw rolnych. Najsilniej pogorszenie się koniunktury odczuły gospodarstwa zazwyczaj najbardziej efektywne: największe, tj. o powierzchni ponad ha (wartość wskaźnika IRGAGR obniżyła się o 8, pkt), położone w makroregionie północnym (o 8, pkt), prowadzone przez młodych rolników, w wieku do 3 lat (o 8, pkt), z wykształceniem wyższym (o 4,1 pkt) oraz zajmujące się chowem i hodowlą zwierząt (o 6,2 pkt). O poprawie koniunktury informują jedynie rolnicy w wieku powyżej 6 lat, prowadzący gospodarstwa o powierzchni 7-1 ha, położone w makroregionie środkowowschodnim, zajmujący się uprawą roślin wieloletnich i rozmnażaniem roślin. 3. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych 1 wzrosła o 1,8 pkt w ciągu kwartału i wynosi obecnie +2,1 pkt. Jest o 1,1 pkt wyższa od wartości sprzed roku. Największy kwartalny wzrost wartości salda odnotowano dla gospodarstw rolnych: położonych w makroregionie zachodnim (o 6,3 pkt), o powierzchni 1- ha (o 4,1 pkt), zajmujących się rozmnażaniem roślin (aż o 123,3 pkt), prowadzonych przez osoby powyżej 6 roku życia (aż o 33, pkt), z wykształceniem podstawowym (o 1,3 pkt). Wzrost wartości salda nie jest jednak powszechny. Największe jej spadki zanotowano dla gospodarstw położonych w makroregionie południowym (o 9,1 pkt), o powierzchni 7-1 ha (o 3,3 pkt), zajmujących się uprawą roślin wieloletnich (o 3,4 pkt), prowadzonych przez osoby w wieku do 3 lat (o 1,2 pkt), z wykształceniem średnim i pomaturalnym zawodowym (o 4,2 pkt). 1 Salda odpowiedzi na pytanie o wielkość przychodów pieniężnych nie należy mylić ze wskaźnikiem wyrównanych przychodów pieniężnych. Wskaźnik jest średnią ważoną czterech sald odpowiedzi na pytania dotyczące przychodów pieniężnych gospodarstw rolnych: salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu, w którym wskaźnik jest liczony, oraz salda diagnostycznego i salda prognostycznego z okresu poprzedzającego. Jest więc niejako obciążony przeszłością, a zarazem zorientowany na przyszłość. Taka konstrukcja ma na celu osłabić jego podatność na silne wahania poszczególnych sald pod wpływem czynników nadzwyczajnych i działających krótkotrwale.

Choć kwartalny przyrost wartości salda jest dodatni, to jednak jest on mniejszy zarówno od zanotowanego w III kwartale br. (wyniósł wówczas +,7 pkt), jak i od zarejestrowanego w IV kwartale 216 r. (+14,6 pkt). Jest to skutkiem głównie niższych cen skupu żywca wieprzowego i drobiowego oraz kukurydzy i zmienników. Wysokie ceny skupu owoców i warzyw nie zrekompensowały ubytku przychodów ich producentów, wynikającego ze spadku wolumenu produkcji wskutek niekorzystnych warunków pogodowych w okresie wiosennym. Na rynku produktów zwierzęcych negatywny wpływ na ceny mają ponadto afrykański pomór świń (ASF) i zagrożenie grypą ptaków. Na krajowe ceny istotny wpływ ma także koniunktura na rynku światowym. W październiku 217 r. indeks światowych cen żywności obniżył się w porównaniu z wrześniem o 2,2 pkt do wysokości +176,4 pkt. Rolnicy spodziewają się spadku przychodów z produkcji w I kwartale 218 r. 4. Wartość salda odpowiedzi na pytanie o oszczędności gospodarstw rolnych zwiększyła się o 3,7 pkt do poziomu -18,7 pkt. Jest wyższa niż rok wcześniej o, pkt. Poprawę odnotowano w większości grup gospodarstw rolnych; największą w położonych w makroregionie zachodnim (o 11, pkt), o powierzchni 1- ha (o 7,7 pkt), zajmujących się rozmnażaniem roślin (o 2,9 pkt), prowadzonych przez osoby w wieku powyżej 6 lat (o 21,1 pkt), z wykształceniem wyższym (o 13,1 pkt). Rolnicy spodziewają się pogorszenia się stanu ich oszczędności w następnym kwartale.. Pogorszył się stan zadłużenia gospodarstw rolnych. Wartość salda jest wyższa 2 niż przed kwartałem o 12,6 punktu. Zmiany wartości salda były różne w poszczególnych grupach gospodarstw rolnych. Największy wzrost zadłużenia zanotowano w makroregionie zachodnim (wartość salda zwiększyła się o 1,1 pkt), w gospodarstwach o powierzchni powyżej ha (o 8,2 pkt), zajmujących się uprawą roślin wieloletnich (o 8,1 pkt), kierowanych przez osoby młode, w wieku do 3 lat (o 13,4 pkt), z wykształceniem wyższym (o 6,9 pkt). Najbardziej poprawił się stan zadłużenia gospodarstw położonych w makroregionie środkowozachodnim, niedużych (o powierzchni 7-1 ha), zajmujących się rozmnażaniem roślin, prowadzonych przez osoby w wieku 31-4 lat i z wykształceniem podstawowym. Pomimo spodziewanego spadku przychodów z produkcji rolnej gospodarstwa przewidują poprawę stanu swojego zadłużenia w kolejnym kwartale. 6. Zmniejszyły się zakupy obrotowych środków produkcji rolnej: nawozów mineralnych, pasz treściwych i środków ochrony roślin. Wartości sald obniżyły się o, odpowiednio: 9,2, 2,6 i 16,7 pkt, i znowu są ujemne. Pozostają jednak wyższe niż przed rokiem (o: 7,, 1,1 i,2 pkt). 7. O 2, punktu proc. (do wysokości 39,2) zmniejszył się odsetek gospodarstw, które zamierzają dokonać zakupu maszyn i urządzeń rolniczych, zaś odsetek gospodarstw, które planują dokonać inwestycji w budynki i budowle, obniżył się o 1,8 pkt proc. (wynosi obecnie 17,6). Pomimo spadku wciąż więcej gospodarstw niż przed rokiem przymierza się do inwestycji. 8. Zmalała dostępność kredytu preferencyjnego odsetek gospodarstw wskazujących na łatwość w jego uzyskaniu zmniejszył się z 8,3 do 77,2. Towarzyszy temu spadek skłonności do finansowania produkcji rolnej z kredytu odsetek gospodarstw rolnych, które zamierzają zaciągnąć kredyt, obniżył się z 2,6 do 2,3, zaś odsetek gospodarstw, które już zaciągnęły kredyt na warunkach preferencyjnych zmalał o 1,7 pkt proc. do poziomu 3,2. Wzrósł natomiast odsetek gospodarstw, które wzięły kredyt na warunkach rynkowych (o 1, pkt proc. do wysokości 22,). 2 W przypadku tego pytania wzrost wartości salda oznacza pogorszenie się sytuacji.

6 9. W ocenie gospodarstw rolnych warunki pogodowe w roku 217 były dla rolnictwa bardziej sprzyjające niż w 216 r. 67,4 ankietowanych (o 1,9 pkt proc. mniej niż przed rokiem) uznało skutki anomalii pogodowych za dotkliwe lub niekorzystne, zaś 8,4 za nieodczuwalne (2,6 pkt proc. więcej niż w 216 r.). Choć warunki pogodowe były w 217 r., ogólnie rzecz biorąc, mniej uciążliwe niż w roku poprzednim, negatywnie doświadczyły one zdecydowaną większość gospodarstw rolnych. Ostatnie trzy lata wyraźnie pod tym względem odróżniają się od wcześniejszych, gdy dotkliwość zakłóceń pogodowych była mniejsza.

7 II. WYNIKI SZCZEGÓŁOWE 1. Wskaźnik koniunktury w rolnictwie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 1, 1,,, -, -1, -1, IRGAGR średnia trend liniowy składnik cykliczny (prawa skala) Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 1. wskaźnik przychodów pieniężnych -1,1-7,8-11,7-6,1,1,8 2. wskaźnik zaufania -,8-2,2 7,3 1,4 11, 11,9 wskaźnik koniunktury (1.ˣ2 ) 3 3-7, -,9 -,3 -,6 7,3 4, 2 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 wskaźnik wyrównanych przychodów pieniężnych wskaźnik zaufania

8 1 Wskaźnik koniunktury wg makroregionów 11,9 1 9, 9,4 8,9 8,2 6,,8 2,9,,1 - -1-3,4 -,4 -,7-7,6-8,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217 2 1 Wskaźnik koniunktury wg powierzchni gospodarstw rolnych 17,7 1 7,6,4,6 9,2 - -1-1 -2,7-4,4-7,2-6,8-7,2-8,2-1,4 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 3 2 2 2,9 Wskaźnik koniunktury wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 17,9 1 1 - -1-1 1, 7,3 2,7,3, -,6-3,9-3,6-7,7-12,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

9 Wskaźnik koniunktury wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 1 1 - -1 1,1 8,6,, -,4-1,2 -,9-8, podstawowe i zasadnicze zawodowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe 11, Q4 216 Q3 217 Q4 217 2 2 Wskaźnik koniunktury wg grup PKD 27 19,6 1 1 1,2 1,3,8 12,7 11,2 1,3 1,6 13,4,9, - -1,1-1 -1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -9,3 rozmnażanie roślin -7,9 Q4 216 Q3 217 Q4 217 chów i hodowla zwierząt -1,2 działalność mieszana

1 2. Nastroje gospodarstw rolnych 3 2 1-1 -2-3 -4-1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 saldo średnia trend liniowy Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 1. z ufnością 19,7 18,1 24,2 27, 27,8 28,7 2. z obawą 66,4 68, 6,4 61, 62,1 6, 3. ze strachem 13,9 13,4 1,4 11, 1,1 1,8 saldo (1.-3.),8 4,7 13,8 16, 17,7 17,9 wskaźnika zaufania (1.-2.ˣ,1-3.) -,8-2,2 7,3 1,4 11, 11,9 Nastroje gospodarstw rolnych wg makroregionów 3 2 27,7 2,4 2,1 2 1 16,3 12,3 17, 19,8 16,3 14,4 1 6,8 3,7 9,3,7 2,9 - -,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

11 Nastroje gospodarstw rolnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 3 29,9 2 2 19,6 19,2 22,7 1 1 - -1 7,6 11, 1,2 3,9 1,9-1,4-1,1-3,8 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Nastroje gospodarstw rolnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 41,1 33, 3 22,3 23, 2 1 12,7 8,7,9 11, 12,6 2,7 4,8-1 -6,7 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat 13,8 Q4 216 Q3 217 Q4 217

12 Nastroje gospodarstw rolnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 2 2,4 2,2 26,8 2,6 1 1 7,2 1,3 6,4 8, - -,4 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 6 Nastroje gospodarstw rolnych wg grup PKD 27 1,6 48,7 4 3 28,9 38,3 31,6 2 1 19,2 16,9 7,2 7,1 11,1 1, 11, 13, 1,4 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt,2 działalność mieszana Q4 216 Q3 217 Q4 217

13 3. Przychody pieniężne 4 2-2 -4-6 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 przewidywania 1. wzrosły 24,2 32,9 21, 23,7 28,6 32, 2,4 2. nie zmieniły się 38,1 3,2 39,8 47,1 43,1 37,2 39,1 3. zmalały 37,8 31,9 39,1 29,1 28,3 3,4 4, brak 7,3,4 9,6 7,6 8,4,3 6, saldo (1.-3.) -13,6 1, -18,1 -,4,3 2,1-2,1 1 Przychody pieniężne wg makroregionów 13,3 13,6 1 8,6 -,4,7 7, 3,2,4 1, 4, - -4,6-3,2-3, -1-1 -9,2-13, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

14 Przychody pieniężne wg powierzchni gospodarstw rolnych 2 1 16,3 1,8 4,9 4,3 4,3 - -1-1 -2,6-4,6 -, -8,3-9,7-11, -11,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Przychody pieniężne wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 1 21,6 1,8 1 3,1 6,4 3,8 3,3 1,7 1,3 - -1-4,8-1,2-7,4-1 -2-17,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

1 Przychody pieniężne wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 12 1 1, 8 6 4 2 4,4,6,2 3,1 4, 1,4-2 -4-6 -8 -,9 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe -1,1 Q4 216 Q3 217 Q4 217 Przychody pieniężne wg grup PKD 27 1 93,3 8 6 4 32, 2 1,1 7, 2,1 18,2,7-2 -3,6-4,2-7, -4,3-1,9 -,1-3, -4-3, uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 216 Q3 217 Q4 217

16 4. Oszczędności -1-2 -3-4 - -6-7 -8 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 przewidywania 1. wzrosły 12,9 1, 14,2 12, 14,3 19,3 1,1 2. nie zmieniły się 42, 4,2 4,2 47,2 49,4 43,1 44, 3. zmalały 4,1 39,3 4,6 4,4 36,3 37,6 41, 4. brak 18,2 17,4 16,4 16,7 17,4 1,4 1,8 saldo (1.-3.) -32,2-23,8-26,4-27,9-22, -18,3-2,9 Oszczędności wg makroregionów - -1-1 -11,4-8,7-2 -2-3 -2,1-28,2-27,3-19,6-22,4-18,1-22,9-17,8-2,3-24,7-26,4-27,1-3 -33, północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

17 Oszczędności wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-13, -14, -2-3 -2,7-22, -21,3-23,7-24,3-24,4-2,9-26,4-27,8-27,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Oszczędności wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 -,4-1, -12,4-14,7-23,9-21,4-23,4-2, -24,6-24, -22,7-31,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

18 Oszczędności wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-6,4-1 -2-2 -3-3 -17,7-19, -18,8-21, -22,6-19, -26,3-3,2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 6 4 3 2 1-1 -2-3 -4-12,9-18,1-23,8 uprawa roślin innych niż wieloletnie -21,4-2,4-9,1 uprawa roślin wieloletnich Oszczędności wg grup PKD 27 -, -4, 48,4 rozmnażanie roślin Q4 216 Q3 217 Q4 217-21,6-19,9-22,3-19,7-31,6-28, chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

19. Zadłużenie 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 218 stan przewidywania średnia stanu trend liniowy stanu Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 przewidywania 1. wzrosło 11,4 11,3 1,7 12,9 11,4 16,4 14,9 2. nie zmieniło się 43,1 39,7 4,2 42,1 43,9 36, 31,4 3. zmalało 4, 48,9 49,1 4, 44,7 47,1 3,7 4. brak 33,8 32,9 36,8 37,1 34,6 33,1 33,4 saldo (1.-3.) -34,1-37,6-38,4-32,1-33,3-3,7-38,8 Zadłużenie wg makroregionów -1-2 -16,8-3 -4 - -32,4-22,1-31,7-3,4-37,9-3,1-33,7-23,6-44,9-43,8-42,9-47,7-42,1-34, -6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

2 Zadłużenie wg powierzchni gospodarstw rolnych - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -2,2-23,3-22,4-3,6-32,4-34,9-3,2-34,4-37, -36,1-38,9-38,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Zadłużenie wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-16,8-2 -3-3 -4-4 -32,6-3,2-29,8-32, -34,1-34,4-32,2-33, -38,1-37,7-39,4 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

21 Zadłużenie wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 -31,1-31,6-3,8-33,6-32,6-3,1-37, -4,2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217-23,9 Zadłużenie wg grup PKD 27-1 -2-3 -4 - -6-34,7-23,8-23,7-19,6-18, -26,7-27,7-27, -47,6-47,1-1,3-28,9-3,6-36, -7-8 -9-1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -9, rozmnażanie roślin Q4 216 Q3 217 Q4 217 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

22 6. Zakupy nawozów mineralnych 1-1 -2-3 -4 - -6-7 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 saldo średnia trend liniowy Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 1. wzrosły 1,6 12,8 13,8 18,8 2, 1,9 2. nie zmieniły się 8,2 6,1 62,9 64, 61,8 6,9 3. zmalały 26,3 27,1 23,2 16,7 18,1 23,2 4. nie dokonano 3,8 9, 8, 4,3 3,4 7, saldo (1.-3.) -1,7-14,3-9,4 2,1 1,9-7,3 Zakupy nawozów wg makroregionów 1, 1,1,6 1,2 6,9,4 - -1,4-2,6-3,2-1 -7,4-1 -2-1,7-14,7-13,1-2 -3-21,4-23,8 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

23 Zakupy nawozów wg powierzchni gospodarstw rolnych 2 1 1 - -1-1 -2-2 -3-3 14,9 1,4-4,6-7, -7,1-1, -12,1-14,1-16,7-18,8-23,3-28,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Zakupy nawozów wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 1 1 - -1-1 -2-2 -3 21,2,1 2,3 -,3-3,2-2,8-1,7-8,7-12,2-12,2-17,6-24,2 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

24 Zakupy nawozów wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 1 1 - -1-1 -2-2 16,8 1,1-4,7-4,9-6,3-4,6-12, -14,2-18,8 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 Zakupy nawozów wg grup PKD 27 1 4,8 1,6, - -2, -1, -1-1 -2-2 -8,2-8,9-12,8-17,3-2, -13,8-16,1-17,6-7,2-3 -3-4 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -33,3 rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 216 Q3 217 Q4 217

2 7. Zakupy pasz treściwych 1 - -1-1 -2-2 -3-3 -4-4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 saldo średnia trend liniowy Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 1. wzrosły 14, 11, 1,3 13,8 16,4 14,6 2. nie zmieniły się 8, 6, 6, 64,1 61,9 62,9 3. zmalały 27, 29, 24,3 22,1 21,7 22, 4. nie dokonano 32,8 31, 37,8 3, 3,3 36,4 saldo (1.-3.) -12, -18, -14, -8,3 -,3-7,3 Zakupy pasz wg makroregionów 1, - -, -4,4-3,7-3, -1,1-1 -1-13, -1,9-9,2-1,3-2 -19, -16,8-18, -19, -2-22,8 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

26 Zakupy pasz wg powierzchni gospodarstw rolnych 1 4,7 1,4 - -3,4-1 -1-2 -12,3-18,1-14, -17, -8,8-13,8-2 -3-2,1-24,1-26,7 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Zakupy pasz wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 2 1 1 - -1-1 -2-2 -3 14,9-1,2-2,4-2,9-6, -11,7-1,7-9, -17, -1,6-2,9-27,3 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

27 Zakupy pasz wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne - -1-1,8 -,1-7,3-2, -8,3-1 -13,1-12,1-2 -2-22, -18,2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 12 1 Zakupy pasz wg grup PKD 27 1, 8 6 4 2 17,6 13,8 12,2-2 -4-6 -28,4-32,2-3,8 uprawa roślin innych niż wieloletnie -6,3-1, -21,7 uprawa roślin wieloletnich -32,3 rozmnażanie roślin -8,8 Q4 216 Q3 217 Q4 217 chów i hodowla zwierząt -8,8-1, -2, działalność mieszana

28 8. Zakupy środków ochrony roślin 1-1 -2-3 -4 - -6 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 saldo średnia trend liniowy Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 1. wzrosły 16,9 1,8 1,2 1,8 2,8 13,4 2. nie zmieniły się 8,4 9,6 62,7 6, 61, 9,6 3. zmalały 24,7 29,6 27,1 18,7 17,7 27, 4. nie dokonano 4,8 13,1 1,2 6,2 3,7 11,4 saldo (1.-3.) -7,8-18,8-16,9-2,9 3,1-13,6 Zakupy środków ochrony roślin wg makroregionów 2 13,6 1 1,6 4,9,8 1,8,7-1,2-1 -,6-2 -14,2-13,6-2,2-11,9-1,4-3 -4-26, -33,3 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

29 Zakupy środków ochrony roślin wg powierzchni gospodarstw rolnych 2 1 1 - -1-1 -2-2 -3 16, 1,9-7, -1,3-13,3-13,4-13, -16,2-19,9-19,6-23,2-26,4 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Zakupy środków ochrony roślin wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 1-1 -2-3 -4 18,7 2,1,3 -,3-6, -7,3-12,3-16, -17,6-17,7-21,7-29,9 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

3 Zakupy środków ochrony roślin wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 1 1 11,6 2,7 - -1-1 -2-2 -1, -8, -13, -17, -19,9-22,3 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe -7,4 Q4 216 Q3 217 Q4 217 2 1-1 -2-3 -4 Zakupy środków ochrony roślin wg grup PKD 27 1,1 4, 1,1 2,9-6,8-14,1-13, -11,7-14, -24,4-21, -1,9-14,4 - -6 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich -43,3-48,3 rozmnażanie roślin Q4 216 Q3 217 Q4 217 chów i hodowla zwierząt działalność mieszana

31 9. Inwestycje w maszyny i urządzenia 4 4 3 3 2 2 1 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 dokonano średnia trend liniowy w Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 dokonano 39,7 38,2 42,2 4,7 41,7 39,2 nie dokonano 6,3 61,8 7,8 9,3 8,3 6,8 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg makroregionów 4 4 3 3 2 37,7 4,6 38,2 32,1 36, 27, 42,8 41,4 4, 4,8 43,7 41,6 3, 37, 41,1 2 1 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

32 6 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg powierzchni gospodarstw rolnych 7, 48,8 46,4 4 3 28,1 28, 27,8 4, 4,9 4,2 2 19,9 18,1 19,3 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 7 6,1 8,3 4,9 4 3 2 42,4 4,9 41,7 33,7 36,2 37, 19, 3, 22,4 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

33 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6 4 3 32,1 32,9 33,2 39, 44,1 42,6 47,4 48,3 4,1 2 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 Inwestycje w maszyny i urządzenia wg grup PKD 27 7 6 4 38,6 4, 38,4 4,6 33,7 32,2 9,1, 3, 49,7 49,4 4,9 3, 36,6 37, 3 2 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 216 Q3 217 Q4 217

34 1. Inwestycje w budynki i budowle 28 26 24 22 2 18 16 14 12 1 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 dokonano średnia trend liniowy w Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 dokonano 16,8 16,7 18,6 18,6 19,4 17,6 nie dokonano 83,2 83,3 81,4 81,4 8,6 82,4 2 2 1 19,9 18, Inwestycje w budynki i budowle wg makroregionów 18,9 18,6 17, 1, 1,6 1,2 13,7 21,9 2,9 18, 14,7 17,3 1 9,6 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

3 Inwestycje w budynki i budowle wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 27,2 2 2 1 1 9,9 14,9 12,9 1,9 12,9 14,3 17, 18,3 18, 21,1 19,9 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Inwestycje w budynki i budowle wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 28,3 29,2 2 2 1 1 18,4 18,8 22,1 19,4 1,8 16,2 1,7 9,7 12, 8,1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

36 Inwestycje w budynki i budowle wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 2 1 14,1 13,4 1,4 16,1 2, 16,7 23,7 2,6 2,4 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 3 2 Inwestycje w budynki i budowle wg grup PKD 27 2,8 24,8 2, 24,2 24,7 2 1 13,7 17,3 14,3 1,1 1,9 19,8 18,4 17,6 16,6 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 216 Q3 217 Q4 217

37 11. Dostępność kredytów preferencyjnych 9 9 8 8 7 7 6 6 4 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 tak średnia trend liniowy w Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 tak 7,9 74,8 74,2 77, 8,3 77,2 nie 24,1 2,2 2,8 22, 19,7 22,8 Dostępność kredytów preferencyjnych wg makroregionów 9 8 7 79,8 7,3 71,1 8,6 78,4 8,2 82,3 77,6 77, 81,3 74,6 73, 79, 81,3 74,3 6 4 3 2 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

38 Dostępność kredytów preferencyjnych wg powierzchni gospodarstw rolnych 1 9 8 7 6 4 3 2 1 88,9 8,3 8, 78,9 81, 7,4 67,8 68,6 71,2 67,3 64,,3 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 9 8 79,7 81, 81,9 78,7 8,1 73,8 7,4 74, 76,7 76, 73,3 7 63,2 6 4 3 2 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

39 84 82 Dostępność kredytów preferencyjnych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 82,7 81,3 8 78 77, 78,4 76,8 77,3 76 74 73,7 7,2 74,8 72 7 68 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 1 9 8 7 6 4 3 2 1 82, 76,3 7,6 uprawa roślin innych niż wieloletnie Dostępność kredytów preferencyjnych wg grup PKD 27 73,4 7,7 62,8 uprawa roślin wieloletnich 67, 4,9 74,2 rozmnażanie roślin Q4 216 Q3 217 Q4 217 86,7 84,4 8,4 chów i hodowla zwierząt 78, 77,4 72,1 działalność mieszana

4 12. Zamiar wzięcia kredytu 4 4 3 3 2 2 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 tak średnia trend liniowy w Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 tak 23,3 22,9 26,9 23, 2,6 2,3 nie 76,7 77,1 73,1 76, 74,4 74,7 4 Zamiar wzięcia kredytu wg makroregionów 3 3 27,7 33, 33,9 3,9 29,1 27,3 2 2 1 19,7 19,1 18,3 19,3 23, 23, 1, 2,3 18, 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

41 Zamiar wzięcia kredytu wg powierzchni gospodarstw rolnych 4 4 39,4 38,3 3 32,8 3 2 2 1 1 9,8 8,8 14, 12,3 1,9 1,1 22,6 2,4 24,9 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Zamiar wzięcia kredytu wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 37, 3 3 2 2 28,9 3,6 26,1 29,1 26,2 2,3 21,6 24,4 18, 18,4 1 1 1,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

42 Zamiar wzięcia kredytu wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 3 3 2 2 1 17,4 18,9 21,2 2, 27, 27,9 26, 3,2 2,7 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 7 6 Zamiar wzięcia kredytu wg grup PKD 27 61,4 4 3 2 27,3 2, 23,3 2,2 32,1 23,8 32, 31,3 29, 24,4 22, 22,3 23, 1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich, rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 216 Q3 217 Q4 217

43 13. Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego 7 6 6 4 4 3 3 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 tak średnia trend liniowy w Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 tak 34,8 37,4 36, 34, 36,9 3,2 nie 6,2 62,6 64, 66, 63,1 64,8 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg makroregionów 4 4 3 3 2 2 46,4 44, 4,2 3,7 34,1 3,7 37,1 37,9 37,3 36,3 34,4 34,8 22,9 19,8 27,6 1 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

44 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg powierzchni gospodarstw rolnych 6 2,6 6,1 1,2 4 3 38,6 37,1 36, 2 16,8 14, 14,4 14,8 14,1 13,3 1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 4 4 3 33,1 3,2 32, 4,2 42, 38,2 37,4 34,2 3,8 3 2 2 22,6 27,4 2,8 1 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

4 4 4 3 3 2 2 1 1 Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 41,2 39, 39,3 39,1 3,8 34,8 3, 29,6 28,3 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 4 4 3 3 2 2 1 1 42, 39, 3, uprawa roślin innych niż wieloletnie Zaciągnięcie kredytu preferencyjnego wg grup PKD 27 2,6 3, 27,7 uprawa roślin wieloletnich 12, 22,7 16,1 rozmnażanie roślin Q4 216 Q3 217 Q4 217 43,7 42,3 4,8 chów i hodowla zwierząt 33,2 34, 33,7 działalność mieszana

46 14. Zaciągnięcie kredytu rynkowego 28 26 24 22 2 18 16 14 12 1999 2 21 22 23 24 2 26 27 28 29 21 211 212 213 214 21 216 217 tak średnia trend liniowy w Q3 216 Q4 216 Q1 217 Q2 217 Q3 217 Q4 217 tak 2,3 21,9 21,9 21,2 2, 22, nie 79,7 78,1 78,1 78,8 79, 78, Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg makroregionów 3 2 2 1 26,7 2,6 23,4 18, 1,9 13,6 26,6 21,6 21,4 21,1 21, 2,8 19,7 19,7 18,1 1 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy Q4 216 Q3 217 Q4 217

47 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg powierzchni gospodarstw rolnych 3 3 29,4 28,4 3,2 2 2 1 1 16,9 14,2 1,9 11,4 1, 13,3 22, 21, 21,6 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha Q4 216 Q3 217 Q4 217 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 3 2 2 2,2 19,1 2,4 23,4 21,9 23, 21,6 19,3 21,4 18,6 23,8 17,4 1 1 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat Q4 216 Q3 217 Q4 217

48 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 2 2 21,7 21,8 2,7 19, 21,4 23, 23,6 19, 2, 1 1 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe Q4 216 Q3 217 Q4 217 Zaciągnięcie kredytu rynkowego wg grup PKD 27 4 43,2 4 3 33,9 3 2 2 1 1 22, 23, 2,9 1,2 8,1 16,6 12, 22,6 27,4 24,1 2,2 19, 18,1 uprawa roślin innych niż wieloletnie uprawa roślin wieloletnich rozmnażanie roślin chów i hodowla zwierząt działalność mieszana Q4 216 Q3 217 Q4 217

49 1. Skutki anomalii pogodowych w Q4 212 Q4 213 Q4 214 Q4 21 Q4 216 Q4 217 dotkliwe 13, 7,9 4,4 27,2 17,1 2,4 niekorzystne 44,8 36,8 31,1 4, 2,2 47, nieznaczne 33,1 39,8 4,2 1,4 24,8 32, nieodczuwalne 9,2 1, 19,2 2,9,8 8,4 Skutki anomalii pogodowych wg makroregionów 6 2,8 48,6 2,1 47,6 43,944,6 4 3 32,9 22,7 28,6 37,3 3, 2 1 14,4 3,9, 1,6 16,3 16,8 7,1 11, 1,4 północny środkowozachodni zachodni środkowowschodni południowy dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne 6 Skutki anomalii pogodowych wg powierzchni gospodarstw rolnych 4,8 43,8 47,3 48,7 4 34, 38,6 33, 3 2 2,2 17,6 19,2 2, 26,3 1 11,2 8,7 9,1 6,1 do 7 ha 7-1 ha 1- ha powyżej ha dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne

6 Skutki anomalii pogodowych wg wieku prowadzącego gospodarstwo rolne 49, 47,2 43,9 4 3 26, 38,7 3,3 32, 32,7 29,1 27,1 2 18, 2,1 1 8, 7,7 8, 9,8 do 3 lat 31-4 lat 46-6 lat powyżej 6 lat dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne Skutki anomalii pogodowych wg wykształcenia prowadzącego gospodarstwo rolne 6 47,1 48,2 43,1 4 3 2 1 32,6 32,2 32,9 24, 2,3 19,7 8,1 8,6 7,2 podstawowe średnie i pomaturalne zawodowe wyższe dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne 1 9 8 7 6 4 3 2 1 19,8 47, 32,7 uprawa roślin innych niż wieloletnie Skutki anomalii pogodowych wg grup PKD 27 4,2 38, 16,3 8,6 7,9 uprawa roślin wieloletnich 9,3 6, 3,2, rozmnażanie roślin 16, 44, 39, 1,1 chów i hodowla zwierząt 48,1 31,7 2,2 7,8 działalność mieszana dotkliwe niekorzystne nieznaczne nieodczuwalne

1 III. SUMMARY Opposite to expectations, business situation in the Polish agriculture in the 4 th quarter of 217 deteriorated. The composite agricultural confidence indicator (IRGAGR) dropped by 2.8 pts to +4. pts. The decline was effected by a fall in the smoothed money income indicator, one of the components of IRGAGR, by 4.3 pts to +.8 pts. However, farmers sentiments are still high, and the confidence indicator, the second component of IRGAGR, increased by.4 pts to +11.9 pts. The composite indicator and its components are now higher than one year earlier by, respectively: 1.4, 8.6 and 14.1 pts. The worsening of business situation is, to a large extent, of seasonal nature. Farmers anticipate a decrease in their incomes during winter slowdown in production, and these expectations reflect in the lower value of the smoothed money income indicator. The coming slowdown is clearly manifested in diminishing purchases of current means of agricultural production and investments.