R A P O R T Wstęp Łąki będące przedmiotem badań obejmują obszar położony w granicach miasta Krakowa pomiędzy Osiedlem Kliny Zacisze a IV obwodnicą miasta. Ich granicę od zachodu wyznacza ulica Spacerowa, od wschodu ul. Zygmunta Radnickiego. Cały kompleks łąk (nieobjętych badaniami) sięga jednak dalej w kierunku południowym (do linii kolejowej) i zachodnim (do ul. Skotnickiej). Teren ten podlega obecnie intensywnej, postępującej zabudowie mieszkaniowej (w okolicy planowane jest osiedle mieszkaniowe dla 35 000 mieszkańców). Przez środkową część terenu przebiega ciek wodny o długości około 3 km wpadający do niewielkiego zbiornika wodnego przy ul. Smoleńskiego. Najcenniejsze przyrodniczo tereny znajdują się w obniżeniu w jego najbliższym otoczeniu. Cały kompleks łąk wykazuje niewielkie nachylenie w kierunku południowym. Jest schronieniem dla wielu gatunków zwierząt, owadów i roślin, w tym gatunków i siedlisk podlegających ochronie. Stanowi też miejsce rekreacji okolicznych mieszkańców. Rośliny Teren jest mozaiką miejsc o różnym poziomie uwodnienia, co wpływa na wykształcenie się różnych zespołów roślinnych. Pod względem fitosocjologicznym najcenniejszym zespołem roślinnym, decydującym o możliwości i potrzebie utworzenia użytku ekologicznego roślinnym wykształcającym się na badanym terenie są zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinietum cerulae należące do klasy Molinio-Arrhenatheretea (siedlisko Natura2000, kod: 6410). Zbiorowisko to ma charakter półnaturalny. Ponadto w rejonie, zwłaszcza bliżej rozbudowywanego osiedla mieszkaniowego wykształcają się zbiorowiska antropogeniczne, ruderalne, związane z przydrożami, miejscami wysypywania gruzu oraz miejscami wydeptywanymi. Nierzadko można tu znaleźć rośliny typowe dla miedz i skrajów pól wśród nich mak polny Papaver rhoeas czy cykorię podróżnik Cichorium intybus. Mają one bez wątpienia duże walory estetyczne. W pobliżu budynków i placów budowy można wyróżnić rząd Onopordetalia acanthii (zbiorowiska ruderalne stanowisk ciepłych) i często zespół Artemisio Tanacetum vulgaris z dominująca bylicą pospolitą Artemisia vulgaris. Ponadto łąkom trzęślicowym towarzyszy należący do tej samej klasy zespół Junco-Molinetum (zespół situ i trzęślicy modrej) z rosnącym sitem skupionym Juncus conglomeratus oraz występującą w dużej ilości bukwicą pospolitą Betonica officinalis. Spośród ponad 130 występujących na całym obszarze badanych łąk gatunków roślin sześć podlega ochronie całkowitej lub częściowej - to podkolan biały Platanthera bifolia, kosaciec syberyjski Iris sibirica, mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus, kukułka szerokolistna 1
Dactylorhiza majalis, pełnik europejski Trollius europaeus oraz goździk pyszny Dianthus superbus. Warto zaznaczyć obecność ostatnio trochę zanikającej na skutek braku użytkowania łąk firletki poszarpanej Lychnis flos-cuculi. W wielu miejscach badanego obszaru masowo występuje ekspansywna nawłoć Solidago gigantea oraz Solidago canadensis. Zaleca się, aby w ramach ochrony łąk trzęślicowych dokonywać na terenie ich występowania koszenia z godnie z zaleceniami Monitoringu Siedlisk Przyrodniczych [Warszawa 2012] lub Poradnika ochrony siedlisk i obszarów Natura2000 [Kącki, Załuski 2004]. Zaniechanie ochrony czynnej może w dłuższym czasie skutkować zmianą składu florystycznego, głównie poprzez zarastanie. Poniżej pełna, alfabetyczna lista florystyczna prezentująca wszystkie odnalezione na badanym terenie gatunki roślin naczyniowych. Gatunki podlegające ochronie częściowej lub całkowitej pogrubiono. Badania terenowe wykonano w czerwcu, w dniach: 4 czerwca 2018, 14 czerwca 2018 oraz 22 czerwca 2018. 1. Acer platanoides 2. Acer psudoplatanus 3. Achillea millefolium 4. Achillea ptarmica 5. Alopecurus pratensis 6. Agrimonia eupatoria 7. Agrostis capillaris 8. Agrostis gigantea 9. Arabidopsis thaliana 10. Arctium lappa 11. Arctium minus 12. Arrhenatherum elatius 13. Artemisia vulgaris 14. Avenula pubescens 15. Bellis perennis 16. Betonica officinalis 17. Betula pendula 18. Bromus hordeaceus 19. Campanula patula 20. Capsella bursa-pastoris 21. Cardamine pratensis 22. Carduus crispus 23. Carex flava 24. Carex nigra 25. Carex pallescens 26. Carex panicea 27. Centaurea jacea 28. Cerastium holosteoides 29. Chelidonium majus 30. Cichorium intybus 31. Cirsium arvense 32. Cirsium palustre 33. Cirsium rivulare 34. Convolvulus arvensis 35. Crataegus monogyna 36. Crepis biennis 37. Dactylis glomerata 38. Dactylorhiza majalis 39. Daucus carota 40. Deschampsia caespitosa 41. Dianthus superbus 42. Diplotaxis muralis 43. Equisetum arvense 44. Equisetum sylvaticum 45. Erigeron canadensis 46. Erigeron ramosus 47. Festuca pratensis 48. Festuca rubra 49. Galium aparine 50. Gallium mollugo 51. Geranium pratense 52. Gladiolus imbricatus 53. Glechoma hederacea 54. Hypericum perforatum 55. Inula salicina 56. Iris sibirica 57. Juglans regia 58. Juncus articulatus 59. Juncus compressus 60. Juncus conglomeratus 61. Lamium album 62. Lamium purpureum 63. Lathyrus tuberosus 64. Leucanthemum vulgare 2
65. Lotus corniculatus 66. Luzula campestris 67. Luzula multiflora 68. Lychnis flos-cuculi 69. Lysymachia vulgaris 70. Lythrum salicaria 71. Medicago minima 72. Melilotus albus 73. Melilotus officinalis 74. Molinia caerulea 75. Myosotis arvensis 76. Ononis arvensis 77. Papaver rhoeas 78. Phleum pratense 79. Pimpinella major 80. Pimpinella saxifraga 81. Platanthera bifolia 82. Prunella vulgaris 83. Plantago lanceolata 84. Plantago media 85. Phragmites australis 86. Poa annua 87. Poa pratense 88. Poa trivialis 89. Polygonum bistorta 90. Populus alba 91. Populus tremula 92. Potentilla anserina 93. Potentilla erecta 94. Prunus padus 95. Quercus petraea 96. Quercus robur 97. Ranunculus acris 98. Rhinanthus angustifolius 99. Rosa canina 100. Rubus caesius 101. Rumex acetosa 102. Rumex crispus 103. Salix alba 104. Salix aurita 105. Salix pentandra 106. Sanguisorba officinalis 107. Selinum carvifolia 108. Senecio jacobea 109. Senecio vulgaris 110. Serratula tinctoria 111. Silene vulgaris 112. Solidago gigantesa 113. Solidago canadensis 114. Sonchus arvensis 115. Sorbus aucuparia 116. Stellaria graminea 117. Stellaria media 118. Succisa pratensis 119. Symphytum officinale 120. Tanacetum vulgare 121. Taraxacum officinale 122. Trifolium medium 123. Trifolium pratense 124. Trifolium repens 125. Trollius europaeus 126. Tussilago farfara 127. Urtica dioica 128. Urtica urens 129. Veronica arvensis 130. Veronica longifolia 131. Veronica persica 132. Vicia angustifolia 133. Vicia cracca 134. Viola canina Ptaki Na badanym terenie stwierdzono obecność 45 gatunków ptaków (Tab. 1). Wszystkie gatunki objęte są ochroną gatunkową (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183.)). Ponadto, derkacz Crex crex, jarzębatka Sylvia nisoria oraz gąsiorek Lanius collurio, są gatunkami włączonymi do załącznika I dyrektywy ptasiej (Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa). Artykuł 4 tej dyrektywy przewiduje, że: Gatunki wymienione w załączniku I podlegają specjalnym środkom ochrony dotyczącym ich naturalnego siedliska w celu zapewnienia im przetrwania oraz reprodukcji na obszarze ich występowania. 3
Tab. 1. Pełny wykaz gatunków ptaków wykazanych podczas trzech kontroli terenowych (1-obecność gatunku na inwentaryzowanym obszarze, JKB - Joanna Kajzer-Bonk; SC Szymon Czyżewski). PTAKI Kontrola 1 (JKB) Kontrola 2 (SC) Kontrola 3 (SC) Lp. Gatunek 30.05.2018 31.05.2018 15.06.2018 1 czapla siwa Ardea cinerea 1 2 myszołów Buteo buteo 1 3 bażant Phasianus colchicus 1 1 4 derkacz Crex crex 1 5 śmieszka Chroicocephalus ridibundus 1 6 mewa siwa Larus canus 1 7 rybitwa rzeczna Sterna hirundo 1 8 grzywacz Columba palumbus 1 1 9 sierpówka Streptopelia decaocto 1 10 kukułka Cuculus canorus 1 1 1 11 skowronek Alauda arvensis 1 1 1 12 jaskółka oknówka Delichon urbicum 1 13 rudzik Erithacus rubecula 1 14 pokląskwa Saxicola rubetra 1 1 1 15 kląskawka Saxicola torquata 1 16 kos Turdus merula 1 1 1 17 śpiewak Turdus philomelos 1 1 18 świerszczak Locustella naevia 1 1 19 strumieniówka Locustella fluviatilis 1 1 20 rokitniczka Acrocephalus schoenobaenus 1 21 łozówka Acrocephalus palustris 1 1 1 22 zaganiacz Hippolais icterina 1 1 23 piegża Sylvia curruca 1 1 24 cierniówka Sylvia communis 1 1 1 25 kapturka Sylvia atricapilla 1 1 26 gajówka Sylvia borin 1 27 jarzębatka Sylvia nisoria 1 28 piecuszek Phylloscopus trochilus 1 1 1 29 pierwiosnek Phylloscopus collybita 1 1 1 30 sikora modra Cyanistes caeruleus 1 1 31 sikora bogatka Parus major 1 1 32 sikora uboga Poecile palustris 1 33 raniuszek Aegithalos caudatus 1 34 gąsiorek Lanius collurio 1 1 35 szpak Sturnus vulgaris 1 1 1 36 wilga Oriolus oriolus 1 37 sroka Pica pica 1 1 38 kawka Corvus monedula 1 39 zięba Fringilla coelebs 1 4
40 grubodziób Coccothraustes coccothraustes 1 41 szczygieł Carduelis carduelis 1 42 makolągwa Carduelis cannabina 1 43 dziwonia Carpodacus erythrinus 1 1 1 44 trznadel Emberiza citrinella 1 45 potrzos Emberiza schoeniclus 1 1 suma gatunków obserwowanych 21 21 36 Motyle Inwentaryzowany teren obejmuje zmiennowilgotne łąki trzęślicowe Molinietum cerulae należące do klasy Molinio-Arrhenatheretea (siedlisko Natura2000, kod: 6410) z roślinami żywicielskimi gatunków motyli z załącznika II dyrektywy siedliskowej (Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory) tj. krwiściągiem lekarskim Sanquisorba officinalis oraz rdestem wężownikiem Polygonum bistorta. Kontrole terenowe w dniach 25.06.2018; 03.07.2018; 20.07.2018; 28.07.2018 pozwoliły stwierdzić cztery gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej, objęte ścisłą ochroną gatunkową, znajdujące się na Czerwonej Liście Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce tj. modraszek telejus Phengaris teleius (liczny), modraszek nausitous Phengaris nausithous (liczny), czerwończyk fioletek Lycaena helle oraz czerwończyk nieparek Lycaena dispar. Pozostałe gatunki motyli stwierdzone w na stanowisku to: modraszek ikar Polyommatus icarus,rusałka kratkowiec Araschnia levana, rusałka pokrzywnik Aglais urticae, rusałka osetnik Vanessa cardui, rusałka ceik Polygonum c-album, dostojka malinowiec Argynnis paphia, dostojka ino Brenthis ino, przestrojnik trawnik Aphantopus hyperantus, strzępotek ruczajnik Coenonympha pamphilus, bielinek nn. Pieris sp.. Pozostałe obserwacje Inwentaryzowany teren jest siedliskiem herpetofauny oraz ssaków. Podczas czterech kontroli terenowych 29.05, 07.06, 17.06 oraz 23.06. 2018 r. wykryto obecność jaszczurki zwinki Lacerta agilis (liczna), jaszczurki żyworodnej Zootoca vivipara (liczna), zaskrońca Natrix natrix, żaby trawnej Rana temporaria, sarny Cervus capreolus (5 osobników) oraz odchody dzika Sus scrofa. Podsumowanie Badany obszar jest cenną mozaiką siedlisk terenów otwartych i zadrzewień, z dużą różnorodnością gatunków z kilku grup systematycznych. Brak jakiejkolwiek formy ochrony spowodowałby realizację inwestycji budowlanych i bezpowrotne zniszczenie zasadniczej większości obszaru i jego walorów, fragmentację siedlisk przyrodniczych, a w konsekwencji pogorszyłby znacznie jakość krajobrazu, powietrza i, tym samym, jakość życia okolicznych mieszkańców (Driessnack 2009; Kras 2018; Mitchell i Popham 2008; Szulkin 2018). W 5
niniejszym raporcie zaprezentowane zostały wyniki pochodzące z fragmentu sezonu lęgowego i wegetacyjnego (zaledwie dwa miesiące: od końca maja do końca lipca). Mimo tak krótkich ram czasowych, inwentaryzacja pozwoliła wykryć cały wachlarz rzadkich, chronionych i zagrożonych wyginięciem gatunków. Przedłożone wyniki należy traktować jako raport częściowy. Niemniej jednak, teren definitywnie zasługuje na objęcie ochroną w formie (przynajmniej!) użytku ekologicznego, o co Autorzy opracowania będą postulować i zabiegać. Opracowanie: Joanna Kajzer-Bonk (ptaki, motyle, raport) Kamil Szczepka (rośliny, raport) Szymon Czyżewski (ptaki) Sławomir Banach (płazy, gady, ssaki) Literatura: 1. Czerwona Lista Zwierząt Ginących i Zagrożonych w Polsce. 2. Driessnack (2009) Children and Nature-Deficit Disorder. Journal for Specialists in Pediatric Nursing. 3. Kącki Z., Załuski T. 2004. Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion). W: J. Herbich (red.) Murawy, łąki, ziołorośla, wrzosowiska, zarośla. Poradniki ochrony siedlisk i obszarów Natura2000. Ministerstwo Środowiska, Warszawa, s. 159-170. 4. Kras (2018) Po co nam miejska zieleń? Nauka dla Przyrody. 5. Mitchell i Popham (2008) Effect of exposure to natural environment on health inequalities: an observational population study. The Lancet. 6. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. z 2016 r., poz. 2183.). 7. Szulkin (2018) Przyroda w mieście i ludzie. Nauka dla Przyrody. 8. W: Mróz W. (red.) 2012. Monitoring siedlisk przyrodniczych. Przewodnik metodyczny. GIOŚ, Warszawa. 9. Załącznik II Dyrektywy Siedliskowej UE. 6
Załączniki Ryc. 1.Proponowane minimalne granice użytku ekologicznego Łąki w Klinach. Fot. 1. Łąki w Klinach, Kraków. Na zdjęciu widoczny rdest wężownik i kosaciec syberyjski (Fot. J. Kajzer-Bonk, 30.05.2018). 7
Fot. 2. Pełnik europejski Trollius europaeus. Łąki w Klinach, Kraków. (Fot. J. Kajzer- Bonk, 30.05.2018). Fot. 3. Podkolan biały Platanthera bifolia. Łąki w Klinach, Kraków. (Fot. J. Kajzer- Bonk, 30.05.2018).. 8
Fot.4. Modraszek telejus Phengaris teleius. Łąki w Klinach, Kraków. (Fot. J. Kajzer- Bonk, 25.06.2018). Fot. 5. Krwiściąg lekarski Sanquisorba officinalis i mieczyk dachówkowaty Gladiolus imbricatus. Łąki w Klinach, Kraków. (Fot. J. Kajzer-Bonk, 25.06.2018). 9