DZIESIĘ CIOLECIE POLSKIEGO TOWARZYSTWA MECHANIKI TEORETYCZNEJ I STOSOWANEJ JERZY MUTEKMILCH (WARSZAWA)

MECHANIKA TEORETYCZNA I STOSOWANA 3, 6 (1968) DZIESIĘ CIOLECIE POLSKIEGO TOWARZYSTWA MECHANIKI TEORETYCZNEJ I STOSOWANEJ JERZY MUTEKMILCH (WARSZAWA) W dniu 13 marca 1958 roku odbyło się w Warszawie zebranie członków założ yciel i Polskiego Towarzystwa Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej. Koncepcję Towarzystwa i projekt statutu opracowało grono profesorów w skł adzie: W. WIERZBICKI, W. NOWACKI, J. MTJTERMILCH, Z. KĄ CZKOWSKI, H. WALDEN, W. URBANOWSKI. Wystę pują cy w imieniu Komitetu Organizacyjnego profesorowie: W. NOWACKI, W. OLSZAK i W. WIERZBICKI zwrócili się do 121 pracowników nauki z całej Polski z proś bą o wyraż enie zgody na przyję cie godnoś ci czł onka założ yciela Towarzystwa i o przybycie na wspomniane wyż ej zebranie. Spoś ród zaproszonych przybyło na zebranie 71 osób, ponadto zaś 22 osoby nadesłały pisemny akces do grona członków założ ycieli, które w ten sposób obję ło 93, a w terminie nieco póź niejszym 117 osób. Zebranie członków założ yciel i zagaił prof. W. OLSZAK. Omówił on główne cele organizowanego Towarzystwa, które ma stworzyć bodź ce dla rozwoju mechaniki, zwłaszcza w oś rodkach naukowych pozawarszawskich, i stać się krajowym odpowiednikiem mię dzynarodowego stowarzyszenia IUTAM (International Union of Theoretical and Applied Mechanics). Idea powołania Towarzystwa, przedstawiona w okresie przygotowań organizacyjnych na Konferencji Zakładu Mechaniki Oś rodków Cią gł ych IPPT PAN, na Konferencji Zakł adu Mechaniki Cieczy i Gazów IPPT PAN oraz w Komitecie Inż ynieri i Lą dowej PAN, spotkał a się z ogólnym uznaniem również i na zebraniu czł onków założ ycieli, które na przewodniczą cego obradom powołało prof. W. NOWACKIEGO. Po zatwierdzeniu statutu zebranie członków założ yciel i powołał o jednogł oś nie prof. W. WIERZBICKIEGO na przewodniczą cego Zarzą du Głównego PTMTS. Nowo wybrany przewodniczą cy oś wiadczył, że ceni sobie wysoko ten wybór ze wzglę du na poważ ną rolę, którą odgrywa mechanika w Polsce, i że na pierwszym miejscu prac Zarzą du widzi aktywizację oś rodków naukowych pozawarszawskich, które z powodu oddalenia od PAN znajdują się w trudniejszych warunkach niż Warszawa. Mówią c o kierunku prac Towarzystwa, prof. W. WIERZBICKI wyraził poglą d, że powinno ono zainteresować się doprowadzeniem osią gnięć nauki do praktyki. Podkreś lił przy tym wzglę dność granicy mię dzy mechaniką teoretyczną i stosowaną. Na przykład dla inż yniera zdaniem prof. W. WIERZBICKIEGO praktyką są wskazówki udzielane przez niego robotnikom,

244 JERZY MUTERMILCH a teorią wiedza zaczerpnię ta w politechnice; dla profesora praktyką jest to, co przekazuje studentom, a teorią szerokie dziedziny matematyki, mechaniki i fizyki, z których korzysta w swej pracy badawczej. Każ dy uczony jest jakby ogniwem pionowo zawieszonego łańcucha, w którym wyż ej poł oż one ogniwo stanowi teorię, a niż ej poł oż one praktykę. Na takie ogniwa ł ań cucha, a wię c na wprowadzanie osią gnięć nauki do praktyki, zwracano u nas po wojnie za mał o uwagi. Polskie Towarzystwo Mechaniki Teoretycznej i Stosowanej mogłoby spowodować poprawę w tej dziedzinie. Te sł owa pierwszego naszego prezesa, wypowiedziane w momencie powstania Towarzystwa, wydają się godne przypomnienia i dziś po 10 latach jego istnienia jako nadal i zawsze chyba aktualne. Do pierwszego Zarzą du, jako czł onkowie, wybrani zostali przez zebranie członków założ yciel i profesorowie: W. NOWACKI, W. OLSZAK, F. MISZTAL, Z. KĄ CZKOWSKI, K. ZA- RANKIEWICZ, J. NALESZKIEWICZ i T. PEŁCZYŃ SKI. Ponadto do Zarzą du Gł ównego weszli jako wybrani na organizatorów Oddziałów: prof. J. MUTERMILCH (Warszawa), prof. J. SZMELTER (Łódź ), prof. J. LITWINISZYN (Kraków), prof. S. OCHĘ DUSZKO (Gliwice), doc. A. MITZEL (Wrocł aw), z- ca prof. J. SUŁOCKI (Szczecin), prof. E. KARAŚ KIEWICZ (Poznań) i prof. M. PIĄ TEK (Gdań sk). Pierwszym przewodniczą cym Gł ównej Komisji Rewizyjnej został prof. Z. KLĘ BOWSKI, a jej członkami profesorowie Z. WASIUTYŃ SKI i S. ZIEMBA. Zatrzymałem się nieco dłuż ej na opisie zebrania czł onków założ yciel i naszego Towarzystwa, zebranie to było bowiem począ tkiem naszej dziesię cioletniej historii. Wszystkie 8 Oddział ów Towarzystwa zorganizowano w cią gu 1958 roku, przy czym liczba członków Towarzystwa przekroczył a w począ tku 1959 roku o 100% liczbę członków zał oż ycieli, co dowodzi, że ś rodowiska naukowe poparły nowo powstałe Towarzystwo i że poszczególne Oddział y wykazał y się dużą prę ż nośą ciorganizacyjną. Ze zrozumiałych wzglę dów najliczniejszy był Oddział Warszawski (30% całego Towarzystwa), najmniej liczny był Oddział Szczeciń ski (10 członków). Rozwój iloś ciowy Towarzystwa w okresie dziesię ciolecia przedstawia tabl. 1 (*) Drugie zestawienie ilustrują ce liczbowo rozwój Towarzystwa przedstawia jego budż ety w tymże okresie. Tablica 1. Liczby członków Towarzystwa Oddział 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 Gdań sk Gliwice Kraków Łódź Poznań Szczecin Warszawa Wroclaw 32 26 13 14 28 10 71 18 42 34 37 16 29 15 92 18 43 43 40 19 29 14 99 31 39 50 48 22 28 17 101 36 39 55 51 20 38 18 101 45 40 51 52 38 21 115 46 42 45 53 40 23 121 50 42 57 56 26 46 132 55 42 58 57 47 144 55 37 59 58 30 50 144 56 Razem 212 283 318 341 367 388 399 439 453 459 (>) Wszystkie dane statystyczne i Sprawozdawcze dotyczą okresu od 1958 r. do koń ca 1967 r.

DZIESIĘ CIOLECIE PTMTS 245 Tablica 2. Kształtowanie się budż etu Towarzystwa Wpł ywy Wydatki Rok Dotacja PAN Inne dotacje Dochody wł asne: skł adki, od 1964 r. odpłatność za uczcstn. w Sympozjach i sprzedaż wydawnictwa Razem Łą cznie na adm., popularyzację wiedzy i wydawnictwa 1958 1959 1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 101 000, 146 000, 210 000, 220 000, 220 000, 152 000, 350 000, 355 000, 355 000, 491 222, 45 000. *) 29 000. **) 40 000. **) 5 000. ***) 30 000. ****) 14 730, 16 550, 19 880, 000, 21 745, 103 720, 45 500, 82 000, 71 684, 146 000, 189 730, 266 550, 244 880, 275 000, 173 745, 453 720, 400 500, 437 000, 562 906, 80 355, 171 000, 9 529, 202 748, 219 736, 298 731, 501 400, ") 456 630,») 459 108,») 437 965 *) Dotacja Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich, **) Dotacja Rady Narodowej dla Oddziału w Gliwicach, ***) Dotacja Politechniki Czę stochowskiej dla Oddział u w Gliwicach, ****) Dotacja Rady Narodowej dla Oddziału w Gliwicach, ") Róż nicę mię dzy sumą wydatków a wpływami pokryto z rezerw zaoszczę dzonych w poprzednich latach. Należy przy tej okazji stwierdzić, że podstawą finansową Towarzystwa była (i jest nadal) dotacja PAN. Wzrost tej dotacji, równolegle z rozszerzaniem się działalnoś ci Towarzystwa, jest dowodem ż yczliwej opieki, którą władze PAN otaczały nasze Towarzystwo, i uznania dla jego osią gnię ć. Skład osobowy władz Towarzystwa w okresie dziesię ciolecia przedstawia się nastę - pują co. Przewodniczą cym Zarzą du Głównego był aż do swej ś mierci prof. W. WIERZBICKI. W maju 1965 r. został na to stanowisko wybrany przez Zjazd Delegatów prof. J. MUTER- MILCH. Vice- przewodniczacymi Zarzą du Głównego byli w róż nych okresach profesorowie: W. N OWACKI, W. OLSZAK, J. SZMELTER, Z. BRZOSKA (pierwszy z nich przez cał y okres 10- lecia). Pierwszym sekretarzem generalnym był prof. Z. KĄ CZKOWSKI, po nim funkcje te pełnili kolejno: prof. J. SZMFXTER, prof. Z. OLESIAK i prof. B. STANISZEWSKI. Funkcje skarbnika Zarzą du Głównego peł nili kolejno: prof. K. ZARANKIEWICZ, doc. A. KACNER, doc. A. SAWCZTJK, doc. W. SZCZEPIŃ SKI, doc. Z. OSIŃ SKI. Głównej Komisji Rewizyjnej przewodniczyli: prof. Z. KLĘ BOWSKI i prof. Z. WASIU- TYŃ SKI ten ostatni przez cały prawie okres dziesię ciolecia. Przewodniczą cymi Zarzą dów Oddział ów byli: Gdań sk prof. M. PIĄ TEK, prof. R. KAZIMIERCZAK, dr P. WILDE, dr E. BIELEWICZ, G liwice prof. M.JAN U SZ, prof. J. DIETRYCH, prof. O. POPOWICZ, prof. K. KUTARBA,

246 JERZY MOTERMILCH Kraków prof. A. SAŁUSTOWICZ, prof. J. WALCZAK, prof. W. BOGUSZ, prof. M. Ż YCZ- KOWSKI, Łódź prof. J. SZMELTER, prof. Z. PARSZEWSKI, Poznań prof. E. KARAŚ KIEWICZ, Szczecin prof. K. LISOWSKI, dr J. KORJAN, dr J. MIERZEJEWSKI, Warszawa prof. J. MUTERMILCH, prof. Z. KĄ CZKOWSKI, Wrocław doc. A. MITZEL, prof. M. SĄ SIADEK, doc. R. MROMLIŃ SKI, prof. O. DĄ BROW- SKI. Zjazdom Delegatów przewodniczyli kolejno profesorowie: A. SAŁUSTOWICZ, E. KA- RAŚ KIEWICZ, M. JANUSZ, A. CYBULSKI, I. KISIEL, J. MUTERMILCH, R. KAZIMIERCZAK, M. Ź YCZKOWSKI, J. DlETRYCH. Sekretariat Towarzystwa od chwili jego powstania spoczywa w rę kach p. H. ROSIŃ SKIEJ. PTMTS nadał o przewidzianą w statucie godność członka honorowego dwu wybitnym uczonym, zasł uż onym dla rozwoju mechaniki. Są to mianowicie: prof. W. BURZYŃ SKI i prof. B. STEFANOWSKI. Godność członka honorowego zagranicznego otrzymał prof. P. R. SETH Z Indii. W cią gu 10 lat swego istnienia PTMTS stracił o niestety wielu swych aktywnych czł onków. Oto lista kolegów, których ś mierć wyrwała z naszego grona, ale którzy ż yj ą w naszej pamię ci: prof. L. BALLENSTAEDT, prof. W. BUDRYK, prof. K. ZARANKIEWICZ, prof. Z. KLĘ - BOWSKI, prof. W. URBANOWSKI, doc. S. BARCZYK, doc. P. Ż MIJEWSKI, prof. A. KACNER, prof. L. SUWALSKI, doc. H. BUZUN, prof. W. WIERZBICKI, dr M. KWIATKOWSKI, prof. M. DAMASIEWICZ, prof. M. KRZYŻ AŃ SKI, prof. K. LISOWSKI, dr Z. PEŁKA, prof. A. SA- ŁUSTOWICZ. Przechodzą c do omówienia dział alnoś ci naukowej PTMTS przypomnieć wypada, że celem Towarzystwa jest zgodnie ze statutem «krzewienie i popieranie rozwoju mechaniki teoretycznej i stosowanej». Za nauki wchodzą ce w zakres zainteresowań Towarzystwa uznano przy tym: mechanikę punktów materialnych, mechanikę ciała sztywnego, mechanikę ciał a stał ego odkształ calnego, mechanikę budowli, wytrzymał ość materiał ów, teorię konstrukcji, mechanikę cieczy i gazów. Doł ą czono do tej listy również termodynamikę. Najpowszechniejszą formą realizacji zadań Towarzystwa stały się zebrania naukowe w Oddział ach. Zebrań tych nie liczą c sympozjów, seminariów i kursów odbył o się w okresie dziesię ciolecia we wszystkich Oddział ach ł ą cznie ponad 500. Referowane był y na tych zebraniach prace z reguły niepublikowane, po czym odbywał a się dyskusja. Przeglą dając sprawozdania z tych zebrań widzimy wś ród referentów zarówno najwybitniejszych uczonych polskich (a w pewnej liczbie i zagranicznych), jak i przedstawicieli młodzieży naukowej, dla których referat na zebraniu Towarzystwa był nieraz pierwszym krokiem w ich karierze. Warto podkreś lić, że liczba zebrań naukowych, bę dą ca wprawdzie niedoskonałym, ale wymiernym wskaź nikiem aktywnoś ci Oddziałów, rozkłada się na wię kszość Oddziałów dość równomiernie i niezbyt zależ nie od liczby członków (tabl. 3). Należy z uznaniem podkreś lić, że w mał ych liczebnie Oddziałach odbywa się przecię tnie nie mniej zebrań naukowych niż w Oddziałach duż ych. Ś wiadczy to niewą tpliwie o tym, że główna idea założ yciel i Towarzystwa, mianowicie oż ywienie i uaktywnienie wszystkich oś rodków naxikowych w kraju, znajduje swe odbicie w działalnoś ci Towarzystwa.

248 JERZY MUTERMILCH liny naukowe. Dyskusje te są też nieraz próbą ogniową, przez którą przechodzą nowe wyniki badań referowane na zebraniu. Obok zebrań naukowych szeroko stosowaną formą działalnoś ci Towarzystwa stały się sympozja i seminaria naukowe, organizowane przez poszczególne Oddziały. Jest przy tym rzeczą godną podkreś lenia, że akcja ta nabrał a cech systematycznoś ci. Wiele Oddział ów organizuje mianowicie co parę lat sympozja z tego samego dział u nauki, wybranego oczywiś cie zgodnie z głównymi zainteresowaniami danego oś rodka. Wytwarza się w ten sposób pewnego rodzaju specjalizacja naukowa Oddziału, co wydaje się zjawiskiem poż ytecznym. Tego rodzaju systematycznie powtarzane sympozja na ten sam temat stały się już tradycyjnymi imprezami naukowymi, podczas których dokonuje się aktualnego przeglą du osią gnięć w danej dziedzinie nauki. Sympozja takie są niewą tpliwie waż nym czynnikiem stymulują cym działalność placówek naukowych. Spoś ród sympozjów, których liczba w okresie dziesię ciolecia przekroczyła już 30, wymienić tu moż na przykładowo tylko niektóre, rozpoczynają c od wspomnianych już sympozjów okresowo powtarzanych. Oddział Wrocławski: sympozja z zakresu reologii, zgrupowane w sekcjach: reologii metali i polimerów, reologii betonu i konstrukcji, reologii gruntów oraz zagadnień ogólnych. Oddział Poznań ski : co 2 lub 3 lata sympozja i seminaria na temat drgań nieliniowych. Oddział Warszawski: sympozja na temat elastooptyki i jej zastosowań, rozszerzone ostatnio do zakresu badań doś wiadczalnych w mechanice ciał a stał ego. Oddział Krakowski: sympozja o tematyce zwią zanej z górnictwem i hutnictwem oraz konferencja na temat dynamiki maszyn. Oddział Gdań ski : sympozja na temat konstrukcji cienkoś ciennych, konstrukcji wiszą - cych oraz filtracji cieczy w oś rodkach porowatych. Oddział Gliwicki: coroczne konwersatoria na róż ne wybrane tematy z mechaniki, a także sympozja na temat entropii i egzergii oraz na temat zastosowania maszyn matematycznych w mechanice. Oddział Łódzki: sympozjum na temat zagadnień statecznoś ci. Oddział Szczeciń ski : sympozjum na temat dynamiki ciał sprę ż ystych. Pewna liczba sympozjów i seminariów był a wynikiem współ pracy mię dzy Oddział ami Towarzystwa, jak np. sympozjum techniki wibracyjnej organizowane przez Oddziały Gdań ski i Krakowski. Rozmiary i znaczenie sympozjów, jako form dział alnoś ci Towarzystwa, widać z nastę - pują cych danych liczbowych: liczba referatów wygłoszonych na sympozjach jest prawie o 50% wię ksza od liczby referatów na zebraniach naukowych, a liczba uczestników sympozjów wynosi przecię tnie ok. 90 osób. Osobnego omówienia wymagają wydawnictwa naszego Towarzystwa. Począ tki były skromne. Od koń ca 1958 r. do 1963 r. wydawano co kwartał Biuletyn PTMTS (w formie powielanej), zawierają cy informacje o działalnoś ci Towarzystwa oraz o innych sprawach interesują cych jego członków. Po przeszł o dwuletnich staraniach, w 1963 r. zaczę ło się ukazywać wydawnictwo Mechanika Teoretyczna i Stosowana, jako stał y organ naukowy Towarzystwa. Zgodnie z przyję tymi zał oż eniami, na treść zeszytów tego wydawnictwa skł adał y się oryginalne prace naukowe teoretyczne i doś wiadczalne, referaty przeglą dowe, komunikaty

DZIESIĘ CIOLECIE PTMTS 249 naukowe, informacje bibliograficzne oraz dział pn. Biuletyn PTMTS zawierają cy informacje i sprawozdania z dział alnoś ci Towarzystwa, kongresów, sympozjów i zjazdów naukowych. D o 1967 r. M echanika Teoretyczna i Stosowana był a tzw. wydawnictwem cią gł ym, przekształ conym nastę pnie w kwartalnik o obję toś i c 40 arkuszy rocznie. Przewodniczą cym Rady Redakcyjnej tego kwartalnika był prof. W. WIERZBICKI, a obecnie jest prof. J. LITWINISZYN, na czele zaś Komitetu Redakcyjnego stali kolejno: prof. A. KACNER, prof. Z. OLESIAK, doc. W. SZCZEPIŃ SKI, aktualnie stanowisko to zajmuje doc. S. ZAHORSKI. Czasopismo nasze, po pierwotnych trudnoś ciach organizacyjno- formalnych, ma obecnie ustabilizowaną formę kwartalnika naukowego. Dzię ki szerokiej wymianie zagranicznej kwartalnik ten ś wiadczy o dział alnoś ci i dorobku Towarzystwa również i poza granicami kraju. Do wydawnictw PTMTS należy też zaliczyć materiały wydawane z okazji sympozjów naukowych i zawierają ce pełne teksty lub streszczenia prac referowanych. Materiał y te, o mniejszym zasię gu niż nasz organ centralny, są przeważ nie ilustrowane rysunkami i fotografiami i wydawane w bardzo starannej formie przez poszczególne Oddziały naszego Towarzystwa. Stałą formą dział alnoś ci Towarzystwa są konkursy naukowe. Mają one na celu pobudzenie prac naukowych w tych zwłaszcza dziedzinach, które rozwijają się słabiej niż inne. Konkursy stanowią też okazję dla młodych pracowników nauki do wykazania się ambicją naukową i wartoś ciowymi osią gnię ciami swej pracy. W cią gu dziesię ciolecia zorganizowano ogół em 20 konkursów o róż nym zasię gu i na róż ne tematy. Zarzą d Gł ówny ogłasza corocznie konkurs na prace doś wiadczalne z dziedziny mechaniki. Oddziały organizują konkursy na wybrane tematy, zatwierdzane przez Zarzą d Główny. Organizowanie konkursów jest oczywiś cie uzależ nione od ś rodków finansowych, na ogół skromnych, które Towarzystwo może przeznaczyć na ten cel. Trzeba tu wspomnieć, że niektóre Oddział y umiały uzyskać pewne ś rodki finansowe od władz terenowych, nawią zując z nimi współpracę m.in. w zakresie konkursów naukowych. Niejednokrotnie notuje się jednak zbyt małą liczbę prac nadsyłanych na konkursy. Po przeanalizowaniu tego zjawiska postanowiono ograniczyć liczbę konkursów do dwóch rocznie (w skali cał ego Towarzystwa), podnoszą c jednocześ nie ich rangę i atrakcyjnoś ć. Omówiwszy z koniecznoś ci pobież nie działalność Towarzystwa w okresie dziesię ciolecia jego istnienia, spróbujmy podsumować rezultaty naszej pracy. Wydaje się, że gł ówny cel powołania Towarzystwa, tj. pobudzenie rozwoju mechaniki we wszystkich oś rodkach krajowych, został w pewnej mierze osią gnię ty. Oddziały Towarzystwa stworzyły platformę współpracy dla badaczy z róż nych działów mechaniki i z różnych instytucji naukowych. Zebrania naukowe przyczyniają się do szybkiego informowania o wynikach badań i są terenem swobodnej krytyki i wymiany poglą dów. Sympozja Towarzystwa są ponadto terenem szerokiej współpracy w skali ogólnokrajowej lub przynajmniej mię dzyoddziałowej. Nasz kwartalnik Mechanika Teoretyczna i Stosowana rozszerzył moż liwośi cpublikowania prac poś wię conych interesują cym nas naukom. Konkursy Towarzystwa odgrywają niewą tpliwie rolę pewnych bodź ców, przyczyniają cych się do rozwoju mechaniki.

0 JERZY MUTERMILCH Oczywiś cie, wszystkie formy naszej działalnoś ci moż na i trzeba udoskonalać. Zjazd Jubileuszowy w 1968 r., jako pierwszy zjazd wszystkich członków Towarzystwa, ma mieć charakter naukowy. Przedstawione na Zjeź dzie referaty dadzą przeglą d osią gnięć naukowych w róż nych działach mechaniki w cią gu ostatnich 10 lat z uwzglę dnieniem roli i dorobku PTMTS. Wydaje się, że podsumowują c na tym Zjeź dzie osią gnię cia ubiegłego dziesię ciolecia należy jednocześ nie spojrzeć w przyszłoś ć, aby nastę pne dziesię ciolecie stało się okresem dalszego rozwoju Towarzystwa. Zjazd Jubileuszowy jest okazją do rozpoczę cia na terenie całego PTMTS szerokiej dyskusji na temat poszukiwania nowych i udoskonalania dotychczasowych metod pracy Towarzystwa. Praca została złoż ona w Redakcji dnia 15 lutego 1968 r.