Przedmowa... XV Wykaz skrótów... XVII Bibliografia... XXI Wstęp... 1. Przedmiot pracy i główne motywy jej powstania... 2. Zarys podstawowych kontrowersji na forum ONZ dotyczących statusu prawnego morskich zasobów genetycznych znajdujących się poza granicami jurysdykcji państw... 2.1. Nieformalny proces konsultacyjny dotyczący oceanów i prawa morza... 2.2. Grupa robocza ds. badania zachowania i zrównoważonego wykorzystania morskiej różnorodności biologicznej poza granicami jurysdykcji państw... 2.3. Komitet Przygotowawczy ds. wypracowania międzynarodowego, wiążącego prawnie instrumentu w ramach UNCLOS... 2.4. Rezolucje Oceany i prawo morza Zgromadzenia Ogólnego Narodów Zjednoczonych... 2.5. Uwagi końcowe... 3. Cele, podstawowe tezy pracy oraz jej struktura... 4. Tytuł pracy, metodyka badań oraz stan badań przedmiotu podejmowanego w pracy... 1 1 Rozdział 1. Morskie zasoby genetyczne perspektywy pozaprawne... 1.1. Morskie zasoby genetyczne i bioróżnorodność morska charakterystyka z punktu widzenia nauk przyrodniczych... 1.1.1. Zagadnienia wstępne... 1.1.2. Strefy morskie a różnorodność biologiczna... 1.1.3. Charakterystyka podstawowych formacji geologicznych dna morskiego i współegzystujących z nimi ekosystemów morskich... 1.1.3.1. Kominy hydrotermalne... 1.1.3.2. Góry podwodne... 1.1.3.3. Wypływy oceaniczne... 1.1.3.4. Rafy koralowe głębin (zimnych wód)... 5 5 6 8 10 12 13 20 25 26 26 29 31 32 37 38 39 IX
1.1.3.5. Gąbki morskie... 1.1.4. Uwagi końcowe dotyczące bioróżnorodności morskiej wokół wybranych formacji geologicznych... 1.2. Morskie zasoby genetyczne i bioróżnorodność morska znaczenie dla nauki i możliwe zastosowania gospodarcze... 1.2.1. Zainteresowanie świata nauki... 1.2.2. Biotechnologia morska... 1.2.3. Zastosowania farmaceutyczne... 1.2.4. Zastosowania w przemyśle kosmetycznym... 1.2.5. Inne zastosowania przemysłowe... 1.2.6. Zastosowania związane z żywnością... Rozdział 2. Morskie zasoby genetyczne perspektywa prawnomiędzynarodowa... 2.1. Bioróżnorodność morska i morskie zasoby genetyczne charakterystyka z punktu widzenia prawa międzynarodowego... 2.1.1. Uwagi terminologiczne: środowisko, bioróżnorodność, zasoby naturalne i zasoby genetyczne... 2.1.2. Różnorodność biologiczna w prawie międzynarodowym. Definicja, rozwój i podstawy filozoficznoprawne... 2.1.2.1. Zagadnienia wstępne... 2.1.2.2. Filozoficzne podstawy ochrony bioróżnorodności... 2.1.2.3. Rozwój międzynarodowego prawa różnorodności biologicznej... 2.1.2.3.1. Rys historyczny... 2.1.2.3.2. Metodologia ochrony bioróżnorodności... 2.1.2.4. Morska różnorodność biologiczna. Cechy specyficzne... 2.1.3. Zasoby genetyczne w prawie międzynarodowym kwestie definicyjne... 2.1.3.1. Zasoby genetyczne w Konwencji o różnorodności biologicznej... 2.1.3.2. Zasoby genetyczne w Konwencji NZ o prawie morza... 2.1.3.3. Roślinne zasoby genetyczne... 2.1.3.4. Zwierzęce zasoby genetyczne... 2.1.4. Morskie zasoby genetyczne definicja i znaczenie... 2.1.4.1. Morskie zasoby genetyczne a organizmy genetycznie zmodyfikowane... 2.2. Charakterystyka podstawowych źródeł prawa... 2.2.1. Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza... 2.2.1.1. Ogólna charakterystyka Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza i umów wykonawczych... 2.2.1.2. Podstawowe założenia Konwencji o prawie morza... X 40 41 42 43 45 47 50 51 52 55 57 57 62 62 69 78 78 86 90 94 94 97 98 100 102 105 106 107 107 112
2.2.2. Konwencja o różnorodności biologicznej... 2.2.2.1. Ogólna charakterystyka Konwencji o różnorodności biologicznej i umów wykonawczych... 2.2.2.1.1. Protokół kartageński o bezpieczeństwie biologicznym... 2.2.2.1.1.1. Protokół Uzupełniający z Nagoi Kuala Lumpur w sprawie odpowiedzialności i zadośćuczynienia za szkody... 2.2.2.1.2. Protokół z Nagoi dotyczący dostępu do zasobów genetycznych oraz uczciwego i sprawiedliwego podziału korzyści wynikających z ich wykorzystania.. 2.2.2.2. Terytorialny zakres jurysdykcyjny Konwencji o różnorodności biologicznej... 2.2.2.2.1. Stanowisko organu pomocniczego ds. zapewnienia doradztwa naukowego, technicznego i technologicznego CBD... 2.2.2.2.2. Stanowisko Konferencji Stron CBD... 2.2.3. Konkluzje dotyczące podstawowych założeń i terytorialnego zakresu stosowania Konwencji o prawie morza i Konwencji o różnorodności biologicznej... 2.2.4. Relacje prawne pomiędzy Konwencją o prawie morza a Konwencją o różnorodności biologicznej... 2.2.4.1. Zastosowanie prawa traktatów do Konwencji o prawie morza oraz Konwencji o różnorodności biologicznej... 2.2.4.2. Analiza relacji prawnej pomiędzy UNCLOS a CBD... 2.2.4.3. Konkluzje w zakresie relacji normatywnych między UNCLOS a CBD... 118 Rozdział 3. Morskie badania naukowe a poszukiwania biologiczne... 3.1. Charakterystyka poszukiwań biologicznych... 3.1.1. Cel bioposzukiwań... 3.1.2. Sposób prowadzenia poszukiwań biologicznych... 3.1.3. Wpływ bioposzukiwań na środowisko morskie... 3.1.4. Próba definicji bioposzukiwań... 3.2. Morskie badania naukowe a poszukiwania biologiczne: wzajemna relacja... 3.2.1. Morskie badania naukowe w Konwencji o prawie morza: charakterystyka... 3.2.1.1. Analiza postanowień Konwencji o prawie morza... 3.2.1.2. Travaux préparatoires Konwencji o prawie morza dotyczące morskich badań naukowych... 149 150 150 151 154 156 118 123 125 126 128 129 131 132 134 134 139 145 158 159 161 169 XI
3.2.2. Wnioski: relacja pomiędzy bioposzukiwaniami a morskimi badaniami naukowymi... 3.3. Morskie badania naukowe (bioposzukiwania) a ochrona bioróżnorodności morskiej... Rozdział 4. Status prawny morskich zasobów genetycznych w strefach znajdujących się w granicach jurysdykcji państw... 4.1. Status prawny morskich zasobów genetycznych w wodach wewnętrznych, archipelagowych i morzu terytorialnym... 4.1.1. Zakres uprawnień państwa nadbrzeżnego... 4.1.1.1. Zasada stałej suwerenności państw w odniesieniu do zasobów naturalnych... 4.1.1.2. Morskie zasoby genetyczne wód wewnętrznych i archipelagowych oraz morza terytorialnego... 4.2. Status prawny morskich zasobów genetycznych w wyłącznej strefie ekonomicznej i szelfie kontynentalnym... 4.2.1. Zakres uprawnień państwa nadbrzeżnego w odniesieniu do morskich zasobów genetycznych wyłącznej strefy ekonomicznej... 4.2.2. Zakres uprawnień państwa nadbrzeżnego w relacji do morskich zasobów genetycznych szelfu kontynentalnego... 4.2.2.1. Gatunki osiadłe a reżim szelfu kontynentalnego... 4.2.2.2. Morskie zasoby genetyczne na szelfie kontynentalnym rozciągającym się poza 200 mil morskich... 4.2.3. Relacje prawne pomiędzy wyłączną strefą ekonomiczną a szelfem kontynentalnym i różnice w regulacji żywych zasobów naturalnych w obu strefach morskich... 4.3. Prawa i obowiązki państwa nadbrzeżnego związane z ochroną bioróżnorodności morskiej... 4.4. Morskie badania naukowe, poszukiwania biologiczne, zasady dostępu i wymiany korzyści oraz transfer technologii... 4.4.1. Morskie badania naukowe/bioposzukiwania w strefach morskich znajdujących się w granicach jurysdykcji państw... 4.4.2. Zasady dostępu do morskich zasobów genetycznych wynikające z Konwencji o różnorodności biologicznej a przepisy Konwencji o prawie morza dotyczące morskich badań naukowych... 4.4.3. Uczciwy i sprawiedliwy podział korzyści oraz transfer technologii... 4.5. Konkluzje... XII 171 174 183 184 184 184 186 192 192 200 203 209 212 218 234 234 247 252 259
Rozdział 5. Status prawny morskich zasobów genetycznych w strefach znajdujących się poza granicami jurysdykcji państw: morze otwarte... 5.1. Uwagi ogólne dotyczące wolności mórz przed wejściem w życie Konwencji o prawie morza... 5.1.1. Hugo Grotius i Mare liberum... 5.1.2. Wolność mórz w Konwencjach genewskich z 1958 r.... 5.2. Morskie zasoby genetyczne i wolność morza otwartego w konwencji o prawie morza... 5.3. Prawa i obowiązki państw związane z ochroną bioróżnorodności morza otwartego... 5.3.1. Zachowanie i gospodarowanie żywymi zasobami morza otwartego... 5.3.1.1. Uwagi w związku z Umową z 1995 r.... 5.3.2. Inne uregulowania dotyczące zachowania i gospodarowania żywymi zasobami morza otwartego... 5.3.3. Wymogi związane z ochroną środowiska morskiego i bioróżnorodności morskiej... 5.4. Morskie badania naukowe i poszukiwania biologiczne na morzu otwartym a ochrona morskich zasobów genetycznych... 5.5. Wnioski: status prawny morskich zasobów genetycznych w morzu otwartym... Rozdział 6. Status prawny morskich zasobów genetycznych w strefach znajdujących się poza granicami jurysdykcji państw: Obszar... 6.1. Okres poprzedzający iii konferencję o prawie morza. Rozwój koncepcji Obszaru i wspólnego dziedzictwa ludzkości... 6.1.1. Tło problemu... 6.1.2. Arvid Pardo i jego koncepcja wspólnego dziedzictwa ludzkości... 6.1.3. Komitet ds. pokojowego wykorzystania dna mórz i oceanów poza granicami jurysdykcji państw, lata 1969 1973... 6.1.3.1. Deklaracja zasad z 1970 r.... 6.2. Analiza podstawowych uregulowań prawnych dotyczących Obszaru oraz jego zasobów... 6.2.1. Kwestie definicyjne: zasoby oraz działalność w Obszarze.. 6.2.1.1. Prace przygotowawcze dotyczące wybranych przepisów Konwencji o prawie morza mających znaczenie dla definicji zasobów oraz działalności w Obszarze... 6.2.1.2. Uwagi dotyczące Porozumienia z 1994 r.... 6.2.2. Wnioski dotyczące pojęcia zasobów Obszaru... 6.3. Czy morskie zasoby genetyczne stanowią wspólne dziedzictwo ludzkości?... 263 264 264 267 272 279 279 284 286 289 300 305 311 312 312 314 317 318 323 324 326 330 333 336 XIII
6.3.1. Podstawowe uregulowania Konwencji o prawie morza dotyczące wspólnego dziedzictwa ludzkości... 6.3.2. Główne elementy koncepcji wspólnego dziedzictwa ludzkości w UNCLOS... 6.3.2.1. Brak możliwości zawłaszczenia Obszaru i jego zasobów oraz ich przeznaczenie dla ludzkości jako całości... 6.3.3. Główne argumenty uznające MGRs za wspólne dziedzictwo ludzkości oraz kontrargumentacja... 6.3.3.1. Obszar i jego zasoby... 6.3.3.1.1. Prace przygotowawcze dotyczące sformułowania Obszar i jego zasoby... 6.3.3.2. Zasoby Obszaru i gatunki osiadłe... 6.3.4. Wnioski... 6.4. Międzynarodowa Organizacja Dna Morskiego a morskie zasoby genetyczne: ochrona bioróżnorodności morskiej Obszaru... 6.4.1. Uwagi ogólne dotyczące ochrony bioróżnorodności Obszaru. 6.4.2. Ogólne uregulowania dotyczące kompetencji MODM... 6.4.3. Kompetencje MODM w zakresie ochrony środowiska morskiego a morskie zasoby genetyczne... 6.4.4. Kodeks wydobywczy MODM... 6.5. Morskie badania naukowe i poszukiwania biologiczne w Obszarze. 6.6. Konkluzje... Rozdział 7. Status prawny morskich zasobów genetycznychw strefach znajdujących się poza granicami jurysdykcji państw: wnioski... 7.1. Delimitacja morza otwartego i obszaru... 7.2. Wnioski: status prawny morskich zasobów genetycznych poza granicami jurysdykcji państw... 337 338 339 342 344 348 351 353 356 356 358 360 366 370 377 381 381 388 Zakończenie... 1. Wnioski de lege lata... 2. Wnioski de lege ferenda... 395 395 401 Indeks rzeczowy... 419 XIV