STOPNIE ODPOWIEDZIALNOŚCI Dolus Culpa lata Culpa levis (in abstracto, concreto) Custodia Vis maior
PRACA DOMOWA Lucius ustanowił niewolnika Stichusa kapitanem statku (magister navis). Ten w czasie burzy utracił żagiel i z trudem przybił do małej wysepki. Po do dotarciu do portu odnalazł niewolnika Horosa agenta Porciusa, znanego kupca z Rzymu. Stichus pożyczył od Horosa pieniądze na zakup żagla i innego zniszczonego sztormem sprzętu. Wkrótce okazało się, że na wyspie nie można kupić, ani żagla, ani innego osprzętu dla statku. Pożyczone pieniądze przeznaczone zostały na utrzymanie załogi i inne koszty przymusowego postoju na wyspie. Czy Porcius może domagać się od Luciusa zwrotu pieniędzy pożyczonych przez jego niewolnika Stichusowi? (por. D. 14,1,7,1). Odpowiedź uzasadnij.
PRACA DOMOWA Publius dał w peculium swojemu synowi Aulusowi statek o wartości 1000. Aulus ustanowił kapitanem okrętu Syrusa niewolnika należącego do Quintusa. W czasie jesiennych burz statek rozbił się, a jego wrak z trudem przybił na Rodos. Wartość peculium zmniejszyła się przy okazji znacznie aż do 200. Na Rodos Syrus pożyczył 1200 na naprawę okrętu od Septimusa. Od kogo i na jakiej podstawie może domagać się zwrotu sumy Septimus, jeśli suma została zaprzepaszczona lub zużyta na inne cele? Czym się będzie różnić rozwiązanie kazusu, jeśli Syrus zużyje pożyczkę na doprowadzenie statku do poprzedniego stanu?
PRACA DOMOWA: ŹRÓDŁO D. 14.1.7 (Africanus, z ks. 8 Pytań): Lucius Titius ustanowił Stichusa kapitanem statku. Ten [Stichus] pożyczywszy pieniądze złożył zapewnienie, że przyjął je na remont statku. Zapytano czy po to, aby Titius odpowiadał z actio exercitoria, pożyczkodawca musi udowodnić, że pieniądze rzeczywiście zostały zużyte na remont statku. [Jurysta] odpowiedział, że pożyczkodawca może skutecznie pozwać (za pomocą actio exercitoria), jeśli w chwili, gdy pożyczał pieniądze, statek był w stanie wymagającym remontu. Oczywiście nie można zmusić pożyczkodawcy, aby sam nadzorował remont statku, wykonując zadania pana [niewolnika] (co by się stało, gdyby musiał sprawdzić, czy pieniądze zostały zużyte na remont). Można jednak wymagać, aby upewnił się, że pożycza na to do czego kapitan został ustanowiony co z kolei, z pewnością może uczynić tylko upewniając się, że pieniądze potrzebne były na naprawy. Z tego wynika, że jeśli statek wymagał napraw, a pożyczono pieniędzy dużo więcej, niż na nie trzeba było, właściciela okrętu nie będzie można pozwać o całą pożyczoną sumę. 1. I znowu można chcieć ustalić, czy można było kupić w tym miejscu to, na co zostały pożyczone pieniądze. I tak na przykład, mówi [jurysta], co wtedy, gdy pożyczono pieniądze na zakup żagla na wyspie, na której żadnego żagla nie można było kupić? Pożyczający powinien wykazać się pewną starannością w tych sprawach. 2. To samo można powiedzieć o postępowaniu z actio institoria. Pożyczkodawca powinien upewnić się, że kupno towaru jest konieczne, i że wchodzi w zakres ustanowienia. Wystarczy by pożyczył na to; natomiast nie można od niego wymagać, by zadbał, aby pieniądze wydano na ten cel.
W pierwszym wieku naszej ery Aulus umówił się z Quintusem, że sprzeda mu swojego niewolnika świetnego kucharza. Quintus miał świadczyć tytułem ceny parą wyścigowych koni. Aulus spełnił swoje świadczenie, Quintus jednak nie chce wydać koni. Udziel porady prawnej zrozpaczonemu Aulusowi. Co by się stało, gdyby obie strony spełniły świadczenia, a następnie okazało by się, że niewolnik Quintusa obciążony jest odpowiedzialnością noksalną?
Aulus miał chorego niewolnika Onezyma. Do jego leczenia wynajął od niewolnika Pamphilusa należącego do Paulusa i ustanowionego przez niego do prowadzenia Zakładu Podstawowej Opieki Zdrowotnej. Lekarz zostawił na stole lekarstwo (które w dużych dawkach było trujące) i kazał je stosować. Aulus zaaplikował od razu całą miksturę (przekonany, że tak ma właśnie postąpić), w skutek tego Onezym zmarł. Jakie skargi i dlaczego będą przysługiwać Aulusowi?
D. 9.3.1.10 (Ulpianus, ks. dwudziesta trzecia Kom. do Edyktu) Jeśli więcej osób mieszka w tym samym mieszkaniu, skąd wyrzucono, skargi udziela się przeciwko każdemu, D. 9.3.2 (Gaius, ks. szósta Kom. do Edyktu prowincjonalnego), kiedy nie da się ustalić, kto wyrzucił lub wylał, D. 9.3.3 (Ulpianus, ks. dwudziesta trzecia Kom. do Edyktu) i to solidarnie. Lecz jeśli skargę wniesie się przeciwko jednemu, pozostali zostają zwolnieni D. 9.3.4 (Paulus, ks. dziewiętnasta Kom. do Edyktu), w chwili wypłaty szkody, a nie litis contestatio; będą jednak winni część szkody, temu, kto zapłacił (całość) z tytułu spółki, lub innej analogicznej skargi. D. 9.3.5 pr. (Ulpianus, ks. dwudziesta trzecia Kom. do Edyktu) Lecz jeśli wielu mieszka w mieszkaniu podzielonym, przeciwko temu udziela się skargi, kto mieszka, w części, z której wyrzucono.
W lipcowy poranek roku 240 Senator Valerius Asiaticus przechadzał się via Ostiensis, kiedy wprost na głowę wylano mu kubeł nieczystości. Rozłoszczony wbiegł na 5 piętro kamienicy i wdarł się do mieszkania, z którego go oblano. Okazało się, że zajmuje je stale 3 braci: Aulus, Quintus i Sextus. Nieczystości jednak wylała sprzątaczka Syra, niewolnica wynajmującego im lokal Paulusa. Jakie skargi i przeciwko komu może wytoczyć Senator? Co w tej sytuacji mogą zrobić bracia, dlaczego?
W kalendy kwietniowe 156 roku Aulus sprzedał Quintusowi niewolnika Pamphiliusa. W tydzień później niewolnik został wydany. W tym czasie ukradł należący do Septimusa złoty puchar. Oceń sytuację prawną. Kto może wytoczyć i jakie skargi; dlaczego? Co wtedy, Pamphilus był nałogowym złodziejem, o czym wiedział jego pan?
Paulus dał swojemu synowi Quintusowi niewielki zajazd do swobodnego zarządu. W Idy maja 200 roku do gospody zawitała Clodia i wynajęła pokój na pierwszym piętrze wraz wiktem. Rankiem podróżniczka odkryła, że z jej bagażu zniknął drogocenny naszyjnik. Jak się okazało, ukradł go kucharz Onesimos zakonktraktowany przez Quintusa. Oceń sytuację prawną stron. Kto może wytoczyć i jakie skargi. Dlaczego?
Septimus na prośbę swojego przyjaciela Marcusa dał w użyczenie Terentilli niewolnika Glaukosa. Terentilla tak rozkochala w sobie niewolnika, że ten zupełnie stracił głowę. Co może zrobić pan Glaukosa, gdy termin użyczenia dobiegnie końca? Czy gdyby się dowiedział o nagannym zachowaniu kobiety mógłby zabrać niewolnika wcześniej do domu?
1. Trymalchio sprzedał Gitonowi całe przyszłoroczne zbiory z winnicy. Na kilka dni przed zbiorami pokłócił się jednak z kontrahentem i rozzłoszczony zniszczył wszyskie kiście winogron. Czego i na jakiej podstawie może domagać Giton, który już poniósł znaczne wydatki na naczynia do produkcji wina, które miał potem z zyskiem sprzedać? Odpowiedź uzasadnij.
Lucius ustanowił swego niewolnika Malchiona kierownikiem lombardu. Obok tej działalności niewolnik zajmował się pośrednictwem w handlu zbożem. Pewnego dnia Malchion zbiegł wraz z pieniędzmi przyjętymi od nabywców zboża akonto dostaw, które miał zorganizować. Czy nabywcy, którzy wpłacili pieniądze mogą dochodzić ich zwrotu od Luciusa? Uzasadnij odpowiedź.