Gniazdowanie cennych gatunków ptaków na Wysoczyźnie Elbląskiej

Notatki Ornitologiczne 2007, 48: 246 258 Gniazdowanie cennych gatunków ptaków na Wysoczyźnie Elbląskiej Arkadiusz Sikora Abstrakt: Dotychczasowe dane o awifaunie lęgowej Wysoczyzny Elbląskiej miały charakter przypadkowy. Celem badań przeprowadzonychw latach2004 2007 było oszacowanie liczebności wybranychlęgowychgatunków ptaków, w szczególności zagrożonych. Większość danychzebrano podczas liczeń na 100 wybranychlosowo kwadratacho powierzchni 1 km 2 każdy w latach2004 2006, a dla 3 gatunków wróblowych Passeriformes liczenia przeprowadzono na 30 powierzchniach w roku 2006. Zebrane dane wykazały, że Wysoczyzna Elbląska jest ważną ostoją dla ptaków w skali Europy. Populacje kilku gatunków lęgowychprzekraczają 1% ichliczebności w kraju i osiągają wysokie zagęszczenie. Liczebność 7 gatunków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej kwalifikuje Wysoczyznę Elbląską jako Obszar Specjalnej Ochrony Ptaków Natura 2000. Należą do nich: orlik krzykliwy Aquila pomarina (18 19 par; 4,4 par/100 km 2 ), derkacz Crex crex (410 460 samców; ok. 100 samców/100 km 2 ), żuraw Grus grus (110 150 par; 28 35 par/100 km 2 ), dzięcioł zielonosiwy Picus canus (25 35 par; 16 par/100 km 2 pow. leśnej), dzięcioł średni Dendrocopos medius (290 450 par; 1,8 2,9 par/km 2 pow. leśnej), jarzębatka Sylvia nisoria (ok. 370 par; 0,9 par/km 2 ) i muchołówka mała Ficedula parva (500 par; 3,2 par/km 2 pow. leśnej). Ponadto występują tu znaczące populacje bociana białego Ciconia ciconia (190 220 par; 46 52 par/100 km 2 ), siniaka Columba oenas (110 180 par; 6,8 11,6 par/10 km 2 pow. leśnej) i gąsiorka Lanius collurio (1250 par; 3,0 par/km 2 ). Breeding of valuable bird species in the Wysoczyzna Elbląska upland. Abstract: The hitherto available data about the breeding avifauna of the Wysoczyzna Elbląska upland have been accidental in character. The study carried out in 2004 2007 was aimed at estimation of the abundance of selected breeding bird species, endangered ones in particular. Most data were gathered during counts performed in 2004 2006 within 100 randomly chosen square plots, each covering 1 km 2 ; for three species of Passeriformes the counts were made within 30 plots in 2006. The data collected show that the plateau constitutes an important refuge of birds on European scale. Populations of a few breeding species exceed 1% of their total numbers for the country, reaching high densities. The abundance of seven species included in the Annex I of the Birds Directive qualifies the region of Wysoczyzna Elbląska as Special Protection Area in the Natura 2000 network. These species include: the Lesser Spotted Eagle Aquila pomarina (18 19 pairs; 4.4 p/100 km 2 ), Corncrake Crex crex (410 460 males; ca 100 males/100 km 2 ), Common Crane Grus grus (110 150 pairs; 28 35 p/100 km 2 ), Grey-headed Woodpecker Picus canus (25 35 pairs; 16 p/100 km 2 of forest area), Middle Spotted Woodpecker Dendrocopos medius (290 450 pairs; 1.8 2.9 p/km 2 of forest area), Barred Warbler Sylvia nisoria (ca 370 pairs; 0.9 p/km 2 ) and Red-breasted Flycatcher Ficedula parva (ca 500 pairs; 3.2 p/km 2 of forest area). Besides, the plateau harbours significant populations of the White Stork Ciconia ciconia (190 220 pairs; 46 52 p/100 km 2 ), Stock Dove Columba oenas (110 180 pairs; 6.8 11.6 p/10 km 2 of forest area) and Red-backed Shrike Lanius collurio (ca 1250 pairs; 3.0 p/km 2 ). 246

Wysoczyzna Elbląska jest miejscem cennym dla ptaków, który nie jest powszechnie znany, pomimo dobrego rozpoznania najważniejszychostoi ptaków w Polsce (Gromadzki 2004, Sidło et al. 2004). Dotychczas opublikowano tylko pojedyncze stwierdzenia faunistyczne o ptakachlęgowychtego obszaru (Tomiałojć 1990, Tomiałojć & Stawarczyk 2003). W ostatnichdekadachprowadzono na znacznej części wysoczyzny liczenia populacji lęgowej bociana białego Ciconia ciconia (Goc & Niepiekło 1980, Wińska 1986 msc, Falkowska 1996 msc), a na przełomie lat 1980. i 1990. pliszki górskiej Motacilla cinerea (Sikora 1992). Jednak wiedza na temat liczebności/zagęszczeń gatunków decydującycho wysokiej wartości tego obszaru była znikoma. Pierwsze publikacje, w którychomówiono rozmieszczenie i liczebność dwóchkluczowychdla Wysoczyzny Elbląskiej gatunków, dotyczyły żurawia Grus grus (Sikora 2006a) i dzięcioła zielonosiwego Picus canus (Sikora 2006b). Celem niniejszej publikacji jest przedstawienie szacunków liczebności wybranychgatunków ptaków, w tym nielicznychi zagrożonychoraz wskazanie formy ochrony Wysoczyzny Elbląskiej. Teren badań Wysoczyzna Elbląska leży na pograniczu regionów fizjograficznych, klimatycznych i przyrodniczo-leśnych (Paszyński & Niedźwiedź 1991, Trampler et al. 1990, Kondracki 1998). Obszar ten ma wyraźnie zarysowane granice: od południa i zachodu graniczy z Żuławami Wiślanymi, od północy z Zalewem Wiślanym, a od wschodu z Równiną Warmińską. Kopuła wysoczyzny wznosi się w centralnej części na wysokość 198 m n.p.m. Strome zbocza wysoczyzny opadają ku Zalewowi Wiślanemu i Żuławom Wiślanym, natomiast łagodniej ku Równinie Warmińskiej (Kondracki 1998). Silne pofałdowana rzeźba terenu z deniwelacjami dochodzącymi do 40 80 m przypomina krajobraz górski. Liczne są tu rozcięcia erozyjne, w którychpłyną potoki o spadku do kilkunastu promili, spływające promieniście z wysoczyzny. Zagłębienia terenu zajmują niewielkie zbiorniki wodne. Największe obszary zalesione występują w północnej i północno-zachodniej części regionu, ale przeważają rozdrobnione kompleksy leśne. Spotyka się tu jeszcze płaty zespołów leśnycho charakterze naturalnym są to przede wszystkim drzewostany liściaste, ukształtowane pod wpływem klimatu atlantyckiego pomorskie buczyny niżowe oraz lasy bukowo-dębowe. Występują tu także grądy subatlantyckie oraz wyjątkowo spotykany na nizinachpodgórski łęg jesionowy. W dolinachrzecznychdominują łęgi. Stosunkowo rzadko spotyka się tu naturalne zespoły borowe (Tokarz 1961, Buliński 1998). Wskutek działalności człowieka zwiększa się udział drzewostanów w młodym wieku. W ostatnim czasie zalesieniami objęto obszary dawnychpoligonów wojskowychw okolicachelbląga. Około 60% powierzchni wysoczyzny zajmują obszary niezalesione, w przeważającej części zagospodarowane rolniczo przez indywidualne gospodarstwa, w którychprowadzi się ekstensywną uprawę. Na samej wysoczyźnie znajduje się kilkanaście większychwsi i wiele rozproszonychosad, a tuż przy niej miasto Elbląg i miasteczko Tolkmicko. Na Wysoczyźnie Elbląskiej są 4 rezerwaty przyrody: Buki Wysoczyzny Elbląskiej, Pióropusznikowy Jar, Lenki i Kadyński Las o powierzchni łącznej 149,6 ha. W zachodniej i północno-zachodniej części wysoczyzny ustanowiono Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej o powierzchni 13 460 ha (Dąbrowski et al. 1999). Materiał i metody Badania terenowe prowadzono w latach2004 2007. Łącznie spędzono w terenie ok. 1500 godzin, w tym ok. 80% czasu autor opracowania i 20% 5 osób współuczestniczącychw pracach terenowych. Zasadnicze dane pochodzą z powierzchni losowych kontrolowanych w latach2004 2006. Powierzchnie wybrano losowo spośród 418 kwadratów o powierzch- 247

ni 1 km² każdy, którychgranice stanowi kilometrowa siatka kwadratów zaznaczona na mapach fizycznych 1:25 000 układ 1965 (rys. 1). Część powierzchni skrajnych, stykających się z Zalewem Wiślanym, ma powierzchnię mniejszą niż 1 km². Próba 100 powierzchni losowychjest reprezentatywna dla całej wysoczyzny pod względem lesistości. Łączny obszar terenów zalesionychna 100 powierzchniachwynosił ok. 38 km². Stanowiska lęgowe zazna- Rys. 1. Mapa terenu badań z naniesioną siatką kwadratów według układu 1965. 1 i 2 100 powierzchni losowych, na których liczono wybrane gatunki lęgowe w latach 2004 2006 (żuraw Grus grus również w roku 2007); 2 30 kwadratów, na którychliczono jarzębatkę Sylvia nisoria, muchołówkę małą Ficedula parva i gąsiorka Lanius collurio w roku 2006 Fig. 1. Map of the study area with a square grid of 1965. 1 and 2 100 random plots at which chosen bird species were censused in 2004 2006 (the Common Crane also in 2007); 2 30 square plots at which counts of the Barred Warbler, Red-breasted Flycatcher and Red-backed Shrike were performed in 2006 248

czano na powiększonychpodkładachmap fizycznych1:25 000 oraz leśnychw skali 1:20 000 i 1:25 000 dla nadleśnictw: Elbląg, Młynary i Zaporowo. Badania prowadzono od marca do sierpnia. Zasadniczy materiał dla myszołowa Buteo buteo, żurawia Grus grus, siniaka Columba oenas, dzięciołów i kruka Corvus corax zebrano podczas kontroli prowadzonej raz w sezonie na stu powierzchniach krajobrazowych, z którychkażda stanowiła kwadrat o powierzchni 1 km². Kontrole prowadzono od połowy marca do początku maja. Jarzębatkę Sylvia nisoria, muchołówkę małą Ficedula parva i gąsiorka Lanius collurio liczono jednorazowo w trzeciej dekadzie maja 2006 na 30 wylosowanychkwadratacho powierzchni 1 km² (rys. 1). Podczas liczenia jarzębatki stosowano stymulację głosową, odtwarzając w dogodnychsiedliskachśpiew samca i głos zaniepokojenia. Liczenie przepiórki Coturnix coturnix i derkacza Crex crex prowadzono w trakcie pięciu całonocnych nasłuchów wykonanych w obu sezonach: między 24.06 a 4.07.2005 oraz od 26.06 do 5.07.2006. Nasłuchy prowadzono w obu sezonach z 341 tych samych punktów, obejmujących70 80% powierzchni otwartychsiedlisk na wysoczyźnie. Pomiędzy punktami nasłuchu przemieszczano się samochodem. W roku 2007 w północno-zachodniej części wysoczyzny prowadzono liczenia ptaków szponiastych Falconiformes z 9 punktów na powierzchni 100 km 2 (liczenia prowadzone były w ramachmonitoringu Gatunków Rzadkich, koordynowanego przez Komitet Ochrony Orłów). W celu zwiększenia wykrywalności dzięcioła czarnego Dryocopus martius i zielonosiwego odtwarzano z magnetofonu ichgłosy i bębnienie, a wyłącznie głosy dzięcioła zielonego Picus viridis i dzięcioła średniego Dendrocopos medius. Dzięcioła średniego wabiono z punktów oddalonychco ok. 200 m, a pozostałe gatunki co 300 500 m. Nie odtwarzano głosów dzięcioła dużego D. major i dzięciołka D. minor, które wykazywały silną reakcję na odtwarzane bębnienie i/lub głosy powyżej wymienionychgatunków dzięciołów. Nagranie odtwarzano przez 1 3 min. i potem prowadzono nasłuchtrwający 1 2 min. Ocenę liczebności par lęgowychbociana białego wykonano zgodnie z ogólnie przyjętymi standardami (Bogucki & Ptaszyk 1994). Zdecydowaną część stanowisk wykrywano podczas kontroli wiosennych, przed pojawieniem się ulistnienia na drzewach. Liczenia myszołowa prowadzono od kwietnia do połowy maja 2005. Na każdej losowej powierzchni przeszukiwano drzewostany powyżej 50 lat w celu wykrycia zajętychgniazd. Dodatkowo uwzględniano tokujące pary lub zaniepokojone ptaki dorosłe. Liczenia żurawia przeprowadzono w latach 2005 2007, kiedy przeszukano odpowiednie siedliska na 100 losowych powierzchniach. Jednocześnie prowadzono kontrole terenów podmokłychpoza powierzchniami losowymi, na większości siedlisk dogodnychdla tego gatunku na wysoczyźnie. Siniak został zinwentaryzowany stosunkowo dokładnie w latach 2004 2006 na 100 powierzchniach losowych. Dodatkowo wyszukiwano jego stanowiska w starychbuczynach(ponad 120-letnich) poza powierzchniami losowymi, obejmując kontrolami 50 70% tego typu drzewostanów na całej wysoczyźnie. Ocena liczebności gatunków występującychna zbiornikachwodnych opiera się na 1 2 kontrolachwiększości stanowisk na wysoczyźnie ukierunkowanychna wybrane gatunki, np. łabędź niemy Cygnus olor, gągoł Bucephala clangula, perkozek Tachybaptus ruficollis, błotniak stawowy Circus aeruginosus, kokoszka Gallinula chloropus, łyska Fulica atra. Dla części gatunków oszacowano średnie zagęszczenia na 100 losowo wybranychpowierzchniach. Przedziały ufności (95% PU) dla zagęszczeń zostały obliczone metodą bootstrap (Efron & Tibshirani 1993). Estymowane zagęszczenia wraz z przedziałami ufności posłużyły do oszacowania liczebności populacji na obszarze całej wysoczyzny. Ze względu na jednorazową kontrolę uzyskane wyniki dla części gatunków są raczej zaniżane. Wydaje się, że w największym stopniu dotyczy to następującychgatunków: perkozek, kokoszka, 249

dzięciołek, jarzębatka, muchołówka mała i gąsiorek. Stanowiska wykryte do 100 m od granic kwadratu do jego wnętrza traktowano jako tzw. rewiry połówkowe. Dotyczy to stwierdzeń tokującychlub zaniepokojonychpar myszołowa, tokującychpar żurawia, terytorialnychsamców lub par siniaka, stwierdzeń dzięciołów oraz par i śpiewającychsamców jarzębatki, muchołówki małej i gąsiorka. Zastosowano zobiektywizowaną skalę liczebności zaproponowaną przez Tomiałojcia (1990). Podział na kategorie gniazdowania jest zgodny z zalecanym w dziele Hagemeijer & Blair (1997). Przegląd wybranych gatunków W latach2004 2007 na Wysoczyźnie Elbląskiej stwierdzono 126 lęgowychgatunków ptaków, w tym dla 117 gatunków wykazano gniazdowanie pewne i prawdopodobne, a dla 9 gniazdowanie możliwe. Poniżej opisano występowanie kilkudziesięciu gatunków. Łabędź niemy Cygnus olor. Nielicznie lęgowy. W latach2004 2007 stwierdzono gniazdowanie na 13 stanowiskach. Liczebność łabędzia niemego wynosiła 10 13 par, w tym 5 7 par lęgowych. Gęgawa Anser anser. W pobliżu Rogowa odnotowano parę lęgową w roku 2007 na oczku śródpolnym o powierzchni zaledwie 0,8 ha. Krakwa Anas strepera. 13.05.2004 stwierdzono dwie pary na rozlewiskachk. Pogrodzia i 6.05.2005 parę na zbiorniku śródpolnym k. Próchnika. Cyranka Anas querquedula. Pojedyncze samce widziano 13.05.2004 i 24.05.2006 na zbiorniku śródpolnym w odległości ok. 2 km na południe od Milejewa i 13.05. 2004 na rozlewisku k. Pogrodzia, zaś 18.05. 2006 widziano parę na oczku śródpolnym k. Pagórek. Gągoł Bucephala clangula. W okresie od trzeciej dekady kwietnia do drugiej dekady maja dokonano 6 stwierdzeń 1 3 os. gągoła, w tym tokującychpar. Liczebność gągoła oceniono na 1 5 par. Ptaki spotykano na śródleśnychjeziorkachoraz zbiornikachśródpolnychw pobliżu lasu. Przepiórka Coturnix coturnix. Średnio licznie lęgowa. W roku 2005 odnotowano 100 odzywającychsię samców. Najbardziej efektywne był nasłuchy prowadzone w godz. 1:30 3:30 i wtedy stwierdzano średnio 4,9 samców na 10 punktów nasłuchu, w godz. 21:30 23:30 3 samce, a zdecydowanie najmniej ptaków odzywało się w godz. 23:30 1:30 0,8. Najbardziej aktywnie przepiórki odzywały się ok. 2 godz. przed wschodem słońca i właśnie wyniki z tej części nocy wykorzystano do oceny jej liczebności na wysoczyźnie. Liczebność przepiórki w roku 2005 oceniono na ok. 130 160 samców. W roku 2006 podczas liczeń z tych samychpunktów stwierdzono 31 samców, a liczebność oceniono na 40 60 samców. Gatunek jest związany z rozległymi uprawami i ekstensywnie użytkowanymi łąkami. Perkoz rdzawoszyi Podiceps grisegena. Dwie pary lęgowe w sezonie 2004 na zalewiskachk. Pogrodzia i na stawie k. Zaścianek. W roku 2006 pojedyncze pary lęgowe stwierdzono na zbiornikachśródpolnychna południe od Milejewa i k. Zaścianek. Perkozek Tachybaptus ruficollis. Nielicznie lęgowy. Stwierdzony na 27 stanowiskachw liczbie 1 3 par. Łączną liczebność oceniono na 30 40 par. Perkozek zasiedlał zarówno oczka w krajobrazie otwartym, jak i zbiorniki śródleśne. Bąk Botaurus stellaris. 15.04.2007 słyszano samca na zbiorniku w południowo-wschodniej części wysoczyzny k. Mikołajek. Bocian czarny Ciconia nigra. W 2005 roku jedna para lęgowa w okolicachpomorskiej Wsi. Ponadto znaleziono stare gniazdo w południowej części wysoczyzny, niewykorzystywane przynajmniej od końca lat 1990. Bocian biały Ciconia ciconia. Średnio licznie lęgowy. W latach2004 2006 liczebność gatunku wynosiła 190 220 par. W roku 2004 stwierdzono ok. 220 par, w 2005 policzono 193 par z gniazdami (w tym zaledwie 59% z młodymi), w 2006 205 par (79% z młodymi). Właściciele posesji podkreślali wyjątkowo słabe obsadzenie gniazd w roku 2005 w porównaniu z kilkoma poprzednimi sezonami oraz bardzo niski udział par z młodymi. Średnie zagęszczenie dla całego regionu w latach2004 2006 wynosiło odpowiednio 52, 46 i 49 par/100 km 2 powierzchni krajobrazowej oraz 85, 74 i 79 par/100 km 2 powierzchni nieleśnej. We wschodniej części wysoczyzny bocian biały 250

osiągał zagęszczenie 72 pary/100 km 2,awzachodniej 32. Zdecydowanie niższe zagęszczenie na zachodzie wysoczyzny wynika z zagospodarowania tego obszaru i znacznego udziału terenów zalesionych. Wraz ze wzrostem zagęszczenia nasilała się tendencja do gniazdowania w skupieniach. Największe kolonie leżą w północno-wschodniej części regionu. W latach 2004 2006 liczba par w poszczególnychkoloniachwynosiła: Błudowo 8 11, Pogrodzie 10 15 i Włóczyska 10 12 par. Trzmielojad Pernis apivorus. Nielicznie lęgowy. W roku 2007 na powierzchni 100 km 2 w północno-zachodniej części wysoczyzny wykazano przynajmniej 3 rewiry trzmielojada. Wynik ten jest zapewne zaniżony, gdyż obserwacjami objęto ok. 60% powierzchni. Ponadto w latach2004 2006 trzmielojady spotykano w kilku miejscach. W roku 2005 samiec tokował k. Pomorskiej Wsi, zajęte gniazdo na buku ok. 2 km na północ od Nowego Monasterzyska, 1 os. zerwał się z ziemi k. Przybyłowa i 1 os. obserwowany k. Majewa. Natomiast w roku 2006 widziano dwukrotnie dorosłego ptaka latającego nad lasem z plastrem czerwiowym ok. 2 km na południowy zachód od Sąp. Obecnie nie jest możliwa precyzyjna ocena liczebności trzemielojada na całym badanym terenie, jednak niewątpliwie przekracza 10 par. Bielik Haliaeetus albicilla. W latach2005 2007 stwierdzono 5 zajętychrewirów, w tym 4 pary z gniazdami i jedną parę prawdopodobnie bez gniazda. Ponadto w dwóchmiejscachwidziano tokujące pary. Błotniak stawowy Circus aeruginosus. Liczebność gatunku na całej wysoczyźnie oceniono na 5 8 par gniazdującychna zbiornikachśródpolnych. Jastrząb Accipiter gentilis. Nielicznie lęgowy. W roku 2006 na 100 powierzchniach losowych wykryto 7 stanowisk jastrzębia, w tym 4 zajęte gniazda i 3 rewiry z ptakami terytorialnymi. Na całej wysoczyźnie stwierdzono ok. 20 rewirów gatunku, szacując jego liczebność na 20 25 par. Myszołów Buteo buteo. Średnio licznie lęgowy. Na 100 powierzchniach krajobrazowych (łącznie 100 km 2 ) w roku 2005 odnotowano 66 par, w tym 54 pary z zajętymi gniazdami. Średnie zagęszczenie krajobrazowe wynosiło 66 par/100 km 2 (95% PU: 53 77). Na całej wysoczyźnie liczebność oceniono na 230 280 par. Myszołów osiągał najwyższe zagęszczenie w kwadratacho lesistości od 30 do 80%. Orlik krzykliwy Aquila pomarina. Nielicznie lęgowy. W latach2004 2007 na wysoczyźnie stwierdzono 18 19 rewirów orlika krzykliwego (10 par z gniazdami, 8 rewirów z tokującymi parami i 1 tokujący ptak). Lęgowiska gatunku koncentrują się we wschodniej połowie wysoczyzny, a zachodnia granica zasięgu orlika krzykliwego przebiega od Przezmarka, przez okolice Kamiennika Wielkiego, Majewa, Przybyłowa do okolic Pogrodzia. Zagęszczenie gatunku w przeliczeniu na całą powierzchnię wysoczyznę wynosiło 4,4 pary/100 km 2, zaś w obrębie zasiedlonej przez orliki krzykliwe części wschodniej i południowej ok. 9 par/100 km 2 krajobrazu. Najliczniej lęgowy na południowo-wschodnim krańcu wysoczyzny pomiędzy Młynarami a Pomorską Wsią. Pustułka Falco tinnunculus. Kilka obserwacji w sezonie lęgowym w latach2004 2007 wskazuje na możliwość gniazdowania pojedynczych par k. Piastowa i Zalesia. Kobuz Falco subbuteo. Odnotowano 5 par zajmującychgniazda kruka oraz jednego zaniepokojonego ptaka. Derkacz Crex crex. Średnio licznie lub licznie lęgowy. W roku 2005 podczas pięciu nocnych nasłuchów z 341 punktów stwierdzono 348 samców, a całkowitą liczebność oceniono na ok. 460 samców. W sezonie 2005 nie wykazano wyraźnego zróżnicowania aktywności głosowej derkacza w godzinachnocnychokreślonego jako średnia liczba samców na 10 punktów nasłuchu: pomiędzy godz. 22:00 a 23:30 stwierdzono 8,5 samców, w godz. 23:30 1:30 10 i pomiędzy 1:30 a 3:30 11,2. Podczas liczenia wykonanego w tychsamychpunktachw roku 2006 wykryto 308 samców, a liczebność oszacowano na 410 samców. Rozmieszczenie derkacza było dość równomiernie w krajobrazie otwartym całej wysoczyzny. Kokoszka Gallinula chloropus. Nielicznie lub średnio licznie lęgowa. W latach2004 2007 gatunek stwierdzono na 33 stanowiskach, a jego liczebność oszacowano na 40 60 par. Często zasiedlała te same stanowiska co perkozek, jednak kokoszka unikała zbiorników śródleśnych. Łyska Fulica atra. Nielicznie lęgowa. W latach 2004 2007 stwierdzona na 13 stanowiskach grupujących1 5 par. Liczebność na całej wysoczyźnie oszacowano na 20 30 par. Żuraw Grus grus. Średnio licznie lęgowy. W oparciu o liczenia na 100 powierzchniach loso- 251

252 wychliczebność na wysoczyźnie oceniono na 90 120 par w roku 2005, 110 150 par w 2006 i 115 145 par w 2007. Wyższa liczebność w latach2006 2007 wynika nie tylko z rzeczywistego wzrostu wielkości populacji, ale również z lepszego rozpoznania terenu. W latach 2004 2007 lęgi żurawia stwierdzono na 123 różnychstanowiskach, a na 53 wykazano gniazdowanie prawdopodobne. W roku 2007 średnie zagęszczenie na całej wysoczyźnie wynosiło 28 35 par/100 km 2 krajobrazu. W zachodniej części wysoczyzny żuraw osiągał zagęszczenie 13 19 par/100 km 2, we wschodniej aż 46 54 par/100 km 2, zaś lokalnie zagęszczenie dochodziło do 100 par/100 km 2. Również bardzo liczny k. Pagórek, w okolicachprzybyłowa i Nowinki oraz pomiędzy Zastawnem, Starym Monasterzyskiem, Karszewem i Rychnowami. W miejscacho wysokim zagęszczeniu najbliżej zajęte gniazda znajdowały się w odległości 150, 300 i 350 m od siebie. Na terenachpodmiejskichelbląga był najmniej liczny, np. w sezonie 2006 na obszarze ok. 50 km 2 wysoczyzny przylegającym do Elbląga odnotowano 3 5 par. Stwierdzono wyraźną preferencję do gniazdowania żurawia w lasach, gdzie najchętniej zasiedla strefę do 250 m od brzegu lasu (Sikora 2006a). Kilka stanowisk lęgowych znaleziono tuż przy pojedynczychosadach ludzkichw odległości 200, 150 i zaledwie 60 m. Lęgi te zakończyły się sukcesem na etapie klucia. Sieweczka rzeczna Charadrius dubius. Tokującą para obserwowana w roku 2006 na południe od Milejewa. Czajka Vanellus vanellus. Stwierdzono tylko 4 razy zaniepokojone ptaki dorosłe: w latach 2005 i 2007 po jednej parze i w roku 2006 po dwie pary na dwóchstanowiskach. Kszyk Gallinago gallinago. Tylko jedno stwierdzenie tokującego ptaka w roku 2007 k. Majewa. Samotnik Tringa ochropus. Nielicznie lęgowy. W latach2004 2006 stwierdzony na ok. 25 stanowiskach. Liczebność gatunku oceniono na 15 30 par. Stanowiska samotnika koncentrują się w olsachi w dolinachwolno płynącychstrumieni, zwykle na obszaracho niewielkim zróżnicowaniu rzeźby terenu. Samotnik unika przykrawędziowej części wysoczyzny. Siniak Columba oenas. Średnio licznie lęgowy. W latach2004 2006 frekwencja siniaka na 100 powierzchniachlosowychwynosiła odpowiednio: 15, 28 i 22%, a zagęszczenie w przeliczeniu na 10 km 2 powierzchni całkowitej: 2,6 par/10 km 2 (95% PU: 1,5 4,2), 4,4 par/10 km 2 (95% PU: 2,8 7,0) i 2,8 par/10 km 2 (95% PU: 1,8 4,0) krajobrazu, zaś na powierzchnię zalesioną 6,8 11,6 par/10 km 2. Liczebność siniaka w latach2004 2006 oceniono na 110 180 par: 110 par w roku 2004, 180 2005 i 120 w 2006. W roku 2004 wykryto łącznie 55, w 2005 116, a w 2006 ok. 80 samców, par i wysiadującychsamic. Około 75% stanowisk siniaka stwierdzono w buczynachw wieku 120 i więcej lat, a tylko 25% w wieku 85 119 lat. W latach2004 2007 znaleziono w bukach30 dziupli zajętychprzez siniaki. Gołąb ten zasiedlał zarówno większe kompleksy leśne, jak i niewielkie skupienia starychdziuplastychbuków otoczonychmłodnikami, a wyjątkowo zadrzewienia śródpolne. Najliczniej spotykany w północno-zachodniej części wysoczyzny, gdzie stwierdzono ok. 40% wszystkichstanowisk. W sezonie 2005 na powierzchni ok. 120 ha w rezerwacie Buki Wysoczyzny Elbląskiej i lasach bezpośrednio przylegającychdo rezerwatu stwierdzono 7 10 par. Turkawka Streptopelia turtur. Tylko jedno stwierdzenie odzywającego się samca w roku 2004 k. Borzynowa. Zimorodek Alcedo atthis. Prawdopodobnie nielicznie lęgowy. W roku 2005 wykryto pojedyncze pary na Baudzie powyżej Młynar i przy stawachkoło Zastawna. Nie prowadzono ukierunkowanychposzukiwań gatunku i niewątpliwie jest on liczniejszy, na co wskazują dane z roku 1990, kiedy podczas szczegółowychkontroli większości cieków wysoczyzny wykryto stanowiska 8 10 par na 5 potokach(a. Sikora mat. niepubl.). Dzięcioł zielonosiwy Picus canus. Nielicznie lęgowy. Liczebność oceniono na 25 35 par. Zagęszczenie wynosiło co najmniej 16 par/100 km 2 powierzchni leśnej. Na wysoczyźnie w okresie lęgów związany ze starymi buczynami. Najliczniej spotykany w północnej i wschodniej części wysoczyzny, a rzadszy na południowym-zachodzie i nie stwierdzony w słabo zalesionym centrum regionu (Sikora 2006b). Dzięcioł zielony Picus viridis. Nielicznie lęgowy. Gatunek 2 3-krotnie mniej liczny od dzięcioła zielonosiwego. Na wysoczyźnie liczebność oceniono na 10 15 par. Wyraźnie związany z buczynami w wieku powyżej 120 lat. Dzięcioł czarny Dryocopus martius. Średnio licznie lęgowy. Frekwencja gatunku w latach

2004 2006 na 100 kwadratachlosowychwynosiła 24 27%. Podczas tychtrzechsezonów dzięcioła czarnego stwierdzono na ok. 65 stanowiskach, a jego liczebność oszacowano na 60 80 par. Gatunek wyraźnie preferuje stare, mało zwarte buczyny. Wyjątkowo lęgowy w zadrzewieniu śródpolnym o powierzchni 1,5 ha. Dzięcioł duży Dendrocopos major. Licznie lęgowy. W latach2004 2006 podczas kontroli 100 kwadratów losowychstwierdzono najwyższą frekwencję gatunku wśród dzięciołów wynoszącą odpowiednio: 67, 70 i 64%. Zasiedla wszystkie typy lasów wysoczyzny. Dzięcioł średni Dendrocopos medius. Średnio licznie lub licznie lęgowy. Frekwencja gatunku podczas kontroli 100 powierzchni losowychw latach2004 2006 wynosiła: 54, 60 i 46%. Zagęszczenie w latach2004 2006 na powierzchniachlosowychwynosiło odpowiednio: 1,0 par/km 2 (95% PU: 0,8 1,3), 1,1 par/km 2 (95% PU: 0,9 1,4) i 0,7 par/ km 2 (95% PU: Fot. 1. Dzięcioł zielonosiwy Picus canus jeden z cenniejszychgatunków Wysoczyzny Elbląskiej (fot. M. Szczepanek) A Grey-headed Woodpecker one of the most valuable species of the Wysoczyzna Elbląska upland 0,5 0,9) krajobrazu. Średnie zagęszczenie na powierzchnię leśną dla 100 powierzchni losowychosiągało 1,8 2,9 par/km 2. Populację gatunku na całej wysoczyźnie oceniono na 290 450 par. Dzięcioł średni występuje we wszystkichkompleksachleśnychbadanego terenu, a także w niewielkichzadrzewieniacho powierzchni kilkunastu ha. Szczególnie liczny jest tam, gdzie gospodarka leśna jest najmniej intensywna i dominują stare drzewostany liściaste. Takie zespoły są najbardziej rozpowszechnione w miejscachtrudno dostępnych, w którychpozyskanie drewna nie jest zbyt intensywne. Dzięcioł średni zdecydowanie unika jednolitychbuczyn. Dzięciołek Dendrocopos minor. Średnio liczny. Frekwencja dzięciołka w latach2004 2006 wynosiła: 25, 29 i 18%. Średnie zagęszczenia krajobrazowe w tychtrzechsezonachwynosiły odpowiednio: 0,3 par/km 2 (95% PU: 0,2 0,4), 0,3 par/km 2 (95% PU: 0,2 0,4) i 0,2 par/km 2 (95% PU: 0,1 0,3) krajobrazu. Średnie zagęszczenie na powierzchnię leśną dla 100 powierzchni losowych wynosiło 0,5 0,8 par/km 2. Liczebność dzięciołka na Wysoczyźnie Elbląskiej oceniono na przynajmniej 75 125 par. Pliszka górska Motacilla cinerea. Nielicznie lub średnio licznie lęgowa. Całkowitą liczebność oceniono na 40 60 par. W roku 2006 pliszka górska była mniej liczna niż w latach 2004 2005, co mogło mieć związek z bardzo mroźną i przedłużającą się zimą w okresie przylotu ptaków na lęgowisko. Najliczniej zasiedlała część południowo-zachodnią i północną wysoczyzny. Najmniej liczna w południowo-wschodniej i środkowej części badanego terenu, gdzie siedliska są najmniej odpowiednie. Jarzębatka Sylvia nisoria. Średnio licznie lęgowa. W roku 2006 na 30 losowychpowierzchniach(1 km 2 ) frekwencja gatunku wynosiła 53%. Stwierdzono łącznie 26,5 terytoriów jarzębatki. Średnie zagęszczenie krajobrazowe wynosiło 0,9 par/km 2 (95% PU: 0,5 1,7). Wielkość populacji oszacowana dla całej wysoczyzny wynosiła ok. 370 par. Jarzębatka zasiedla najliczniej nie użytkowany od kilku lat poligon wojskowy na północny-wschód od Elbląga, gdzie 29.05.2006 podczas liczenia z wykorzystaniem stymulacji głosowej na powierzchni ok. 170 ha wykazano 31 37 par, co daje zagęszczenie 18 22 par/km 2. Wydaje się, że obecnie 253

panują tu optymalne warunki dla tego gatunku 20 30% powierzchni zajmują zakrzaczenia głogu i kępy drzew liściastych. Muchołówka mała Ficedula parva. Licznie lęgowa. W roku 2006 na 30 losowychpowierzchniach (1 km 2 ) frekwencja muchołówki małej wynosiła 57%. Stwierdzono na nich łącznie 36 terytoriów. Średnie zagęszczenie krajobrazowe wynosiło 1,2 par/km 2 (95% PU: 0,7 1,8), a w przeliczeniu na powierzchnię leśną 3,2 par/km 2. Wielkość populacji dla całej wysoczyzny oszacowano na ok. 500 par. Muchołówka mała preferowała stare i zacienione lasy liściaste. Gąsiorek Lanius collurio. Licznie lęgowy. Na 30 losowychpowierzchniach(1 km 2 ) frekwencja gąsiorka wynosiła 93%. Podczas jednorazowej kontroli na 30 kwadratachstwierdzono łącznie 90,5 terytoriów. Średnie zagęszczenie krajobrazowe wynosiło 3,0 par/km 2 (95% PU: 2,1 4,3). Liczebność gąsiorka na całej wysoczyźnie oceniono na ok. 1250 par. Najliczniej zasiedla nieużytkowany od kilku lat poligon wojskowy na północny-wschód od Elbląga, gdzie 29.05. 2006 na powierzchni 170 ha wykazano ok. 41 par (24 pary/km 2 ). Srokosz Lanius excubitor. W roku 2005 stwierdzono 2 stanowiska: znaleziono gniazdo z pisklętami k. Nowinki oraz obserwowano zaniepokojonego ptaka dorosłego k. Rogowa. Kruk Corvus corax. Nielicznie lęgowy. Osiągał zagęszczenie 8 10 par/100 km 2 powierzchni krajobrazowej. Liczebność kruka na wysoczyźnie oceniono na 33 42 pary lęgowe. W latach 2004 2007 wykryto łącznie 36 gniazd: 28 na sosnachi 8 na bukach. Ortolan Emberiza hortulana. 6.05.2005 stwierdzono śpiewającego samca na dawnym poligonie k. Rubna Wielkiego. Potrzeszcz Emberiza calandra. W latach 2004 2005 tylko jedno stwierdzenie śpiewającego samca na ugorachk. Rogowa. W latach2006 2007 stwierdzono śpiewające samce i pary w kilku innychmiejscachpołudniowej części wysoczyzny: k. Milejewa, Piastowa, Przezmarka, Rogowa i Zastawna. W okresie czterechlat nastąpiło wyraźne zwiększenie liczebności gatunku. Dyskusja Kilka gatunków ptaków gniazdującychna Wysoczyźnie Elbląskiej osiąga wysokie i bardzo wysokie zagęszczenia w skali kraju. Szczególnie gatunki związane z terenami otwartymi, jak bocian biały, orlik krzykliwy, derkacz i żuraw, znajdują tu bardzo dobre warunki ze względu na ekstensywny sposób zagospodarowania, z mozaiką pastwisk, łąk, ugorów i mokradeł. Bocian biały w części wschodniej wysoczyzny osiąga zagęszczenie ok. 70 par/100 km 2. Lęgowiska gatunku na tym obszarze wyznaczają wschodnią granicę rozległego obszaru północnej Warmii i Mazur o bardzo wysokim zagęszczeniu, lokalnie dochodzącym nawet do 100 par/100 km 2 (Cenian & Sikora 1995, Molewski & Jakubiec 2006). Porównywalne zagęszczenie bocian osiąga jedynie lokalnie w dolinachrzek na Podlasiu, np. w dolinie górnego i środkowego Nurca oraz górnej Narwi (Pugacewicz 2000). W ramachliczeń prowadzonychco 10 lat w okresie 1974 2006, którymi objęto część wysoczyzny o powierzchni 290 km 2 pozostającej w granicachpowiatu elbląskiego, stwierdzono wzrost liczby par bociana białego o ok. 75% (Goc & Niepiekło 1980, Wińska 1986 msc, Falkowska 1996 msc). Najsilniejszy wzrost populacji obserwowano w latach 1984 1995. Zagęszczenie krajobrazowe dla myszołowa sięgające 66 par/100 km 2 jest w kraju równie wysokie na dwóchpowierzchniacho podobnej lesistości: w Sierakowskim Parku Krajobrazowym 55 par/100 km 2 oraz w północno-zachodniej części Warmii (Z. Cenian mat. niepubl.). Orlik krzykliwy jeszcze na początku lat 1990. był na Wysoczyźnie Elbląskiej gatunkiem rzadko gniazdującym. Obecnie jest liczniejszy i jego zagęszczenie w części wschodniej wysoczyzny jest identyczne z uzyskanym dla sąsiedniej powierzchni na Warmii 8,7 par/100 km 2 (Cenian et al. 2006). Aktualne dane jednoznacznie wskazują, że lęgowisko orlika krzykliwego na Wysoczyźnie Elbląskiej stanowi część silnej populacji gatunku występującej na obszarze przygranicznym, od badanego terenu przez północną część Warmii 254

i Mazur po Puszczę Romincką (np. Górecki 2000 msc, Sikora & Zieliński 2004, Sikora et al. 2005, Cenian et al. 2006). Zagęszczenie krajobrazowe derkacza na Wysoczyźnie Elbląskiej sięgające ok. 100 samców/100 km 2 jest jednym z najwyższychw kraju (Chylarecki et al. 1998 msc, 1999 msc). W przypadku tego gatunku i przepiórki wyniki uzyskano podczas liczeń punktowych. Nie zastosowano metody distance sampling i z tego względu szacunki liczebności są obciążone błędem nieznanej wielkości (Thomas et al. 2002). Żuraw osiąga również bardzo wysokie zagęszczenie na wysoczyźnie dochodzące w jej części wschodniej do 54 par/100 km 2 podobnie jak na całym przyległym obszarze północnej Warmii i Mazur (np. Sikora et al. 2005, A. Sikora, W. Półtorak mat. niepubl.). Równie wysokie zagęszczenie żurawia odnotowano na Pomorzu tylko w Ińskim Parku Krajobrazowym (Tracz & Tracz 1996). Na Wysoczyźnie Elbląskiej są wyjątkowo korzystne warunki dla siniaka ze względu na powszechne występowanie buczyn i możliwość wykorzystywania dziupli wykutych przez dzięcioła czarnego. Gołąb ten znajduje tu odpowiednią bazę pokarmową, zarówno w buczynach, jak i w krajobrazie otwartym. W północno-wschodniej Polsce jeszcze wyższe zagęszczenie siniaka niż na Wysoczyźnie Elbląskiej (7 12 par/10 km 2 pow. leśnej) stwierdzono w roku 2006 na WzgórzachDylewskich 16 par/10 km 2, a zagęszczenie w buczynachpowyżej 80-letnichdochodziło nawet do 56 par/10 km 2 (B. Brewka, A. Sikora mat. niepubl.). W północnej części kraju zagęszczenie siniaka wynosi zwykle 1 6 par/10 km 2 powierzchni leśnej (Pugacewicz 1997, Maciorowski et al. 2000, K. Błaszczyk mat. niepubl.). Obecność zróżnicowanychzespołów leśnychoraz głębokichjarów, w którychpozyskanie drewna i usuwanie martwychdrzew jest ograniczone, stwarza dogodne warunki dla dzięciołów. Szczególnie wysokie zagęszczenie, wyższe niż w Puszczy Białowieskiej (Pugacewicz 1997) i na WzgórzachDylewskich(B. Brewka, A. Sikora mat. niepubl.), osiąga tu dzięcioł zielonosiwy. Wśród wróblowychwyjątkowo wysokie lokalne zagęszczenia osiągają jarzębatka i gąsiorek. Ekstensywnie zagospodarowane tereny rolnicze wysoczyzny są mocno urozmaicone przez skupiska krzewów i pasy zadrzewień na miedzach. Na dawnych poligonach i obszarach, na których zaniechano użytkowania, przeważa niska roślinność zielna z luźno rozrzuconymi krzewami i drzewami, które miejscami stają się już za gęste dla tychgatunków. Przeciętne zagęszczenie jarzębatki dla całego obszaru jest na wysoczyźnie niższe niż w dolinie Wisły pomiędzy Solcem Kujawskim a Włocławkiem 1,5 par/km 2 (Brauze w druku) i nieco wyższe niż w kompleksie leśnym Kryńszczak k. Łukowa 0,7 par/km 2 (Rzępała & Mitrus 1995). Natomiast zagęszczenie jarzębatki na dawnym poligonie pod Elblągiem sięgające 18 22 par/km 2 jest prawdopodobnie najwyższym ze stwierdzonychdotąd w kraju (np. Pugacewicz 1997, Hordowski 1998, Kuźniak 2000, Brauze 2007). Zagęszczenie krajobrazowe gąsiorka wynoszące 3 par/km 2 jest ponadprzeciętne w skali kraju (Dombrowski et al. 2000). Zagęszczenie na byłym poligonie pod Elblągiem sięgające ok. 24 par/km 2 można zaliczyć do wyjątkowo wysokich. Obszar Wysoczyzny Elbląskiej nie był dotąd uznany za ważną ostoję dla ptaków w skali Polski i Europy (Gromadzki et al. 1994, Sidło et al. 2004). Niniejsze badania wskazują na wyjątkowe znaczenie tego terenu dla ptaków. Kilka gniazdującychtu gatunków ma znaczące populacje krajowe (tab. 1) i, co ważne, osiągają one tu wyjątkowo wysokie zagęszczenia, co kwalifikuje ten obszar do kategorii ostoi ptaków o randze europejskiej, zgodnie z kryteriami przedstawionymi przez Sidło et al. (2004). Warunkiem decydującym o oficjalnym uznaniu danego obszaru za ostoję o znaczeniu europejskim jest odnotowanie odpowiedniej liczebności par lęgowych(przynajmniej 1% populacji krajowej gatunku na terenie 255

Tabela 1. Szacunkowa liczebność najcenniejszychgatunków ptaków lęgowychna Wysoczyźnie Elbląskiej w relacji do ichliczebności w Polsce. Ocena populacji krajowej bociana białego Ciconia ciconia wg Jakubiec & Guziak (2004), orlika krzykliwego Aquila pomarina wg Cenian et al. (2006), pozostałychgatunków wg BirdLife International (2004) Table 1. Estimated numbers of the most valuable breeding bird species in the Wysoczyzna Elbląska upland as related to their general abundance in Poland. Estimates of the Polish White Stork population acc. to Jakubiec & Guziak (2004), Lesser Spotted Eagle acc. to Cenian et al. (2006), the remaining species acc. to the BirdLife International (2004). (1) species, (2) numbers (pairs/males) in the Wysoczyzna Elbląska upland, (3) numbers (pairs/males) in Poland, (4) percentage of the Wysoczyzna Elbląska upland numbers as related to those in Poland Gatunek (1) Liczebność (pary/samce) na Wysoczyźnie Elbląskiej (2) Liczebność (pary/samce) w Polsce (3) % liczebności na Wysoczyźnie Elbląskiej w relacji do liczebności w Polsce (4) Ciconia ciconia 190 220 52 500 0,4 Aquila pomarina 18 19 1 800 2 000 1,0 Crex crex 410 460 30 000 45 000 1,2 Grus grus 110 150 10 000 12 000 1,2 Columba oenas 110 180 10 000 20 000 1,0 Picus canus 25 35 2 000 3 000 1,2 Dendrocopos medius 290 450 10 000 20 000 2,6 Sylvia nisoria 370 20 000 50 000 1,2 Ficedula parva 500 20 000 40 000 1,8 Lanius collurio 1250 200 000 400 000 0,4 ostoi) lub koncentracji nielęgowychprzynajmniej jednego gatunku z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej. Na Wysoczyźnie Elbląskiej takie kryteria spełnia 7 gatunków lęgowych: orlik krzykliwy, derkacz, żuraw, dzięcioł zielonosiwy, dzięcioł średni oraz jarzębatka i muchołówka mała. Ponadto dla gąsiorka, wielkość populacji jest bardzo wysoka w zestawieniu z innymi ostojami (Sidło et al. 2004). Uwzględniając szczególne walory fauny ptaków Wysoczyzny Elbląskiej, należałoby ją włączyć do obszarów ważnychdla ptaków w ramacheuropejskiej sieci najważniejszychterenów dla ptaków Natura 2000. Poza wymienionymi walorami awifauny, teren ten jest predysponowany do ochrony ze względu na wyraźne granice naturalne ostoi i niewielki stopień zagospodarowania obszaru, który jednak wykazuje oznaki rosnącej presji zabudowy i intensyfikacji rolnictwa. Szansą dla tego terenu jest uzyskanie dotacji dla rolnictwa ekstensywnego w ramachprogramów rolnośrodowiskowychoraz uznanie północno-zachodniej części Wysoczyzny Elbląskiej za Specjalny Obszar Ochrony Siedlisk w ramach sieci Natura 2000, który jak dotąd został zaproponowany, lecz jeszcze nie zaakceptowany przez rząd Polski. Istniejący park krajobrazowy i 4 rezerwaty przyrody, nie zapewniają należytej ochrony przyrody Wysoczyzny Elbląskiej. Piotr Zieliński, Marek Bebłot, Zdzisław Cenian, Grzegorz Neubauer i Waldemar Półtorak uczestniczyli w pracach terenowych, za co im serdecznie dziękuję. Lechosławowi Kuczyńskiemu jestem wdzięczny za wykonanie obliczeń przedziałów ufności ocen liczebności oraz za szereg cennychuwag do maszynopisu, wskazanychprzez niego i Grzegorza Neubauera. Zenonowi Rohde dziękuję za wykonanie mapy terenu badań. Panu Eugeniuszowi Nowakowi dziękuję za pomoc w zorganizowaniu prac terenowych, a Fundacji Zoologische Gesellschaft z Frankfurtu składam podziękowania za współfinansowanie badań w roku 2006. 256

Literatura Bogucki Z., Ptaszyk J. 1994. Bocian biały (Ciconia ciconia) w Wielkopolsce: opis terenu i stan badań. W: Ptaszyk J. (red.). Bocian biały (Ciconia ciconia) w Wielkopolsce. Prace Zakł. Biol. i Ekol. Ptaków. UAM 3: 5 19. Brauze T. 2007. Liczebność i preferencje środowiskowe jarzębatki Sylvia nisoria na terasie zalewowej dolnej Wisły. Not. Orn. 48: 1 10. Buliński M. 1998. Park Krajobrazowy Wysoczyzny Elbląskiej. W: HerbichJ., Herbichowa M. (red.). Szata roślinna Pomorza. Zróżnicowanie, dynamika, zagrożenia, ochrona, ss. 283 287. Przewodnik sesji terenowych51. Zjazdu PTBot., 15 19 IX 1998, Wyd. UG, Gdańsk. Cenian Z., Sikora A. 1995. Rozmieszczenie, liczebność i efektywność lęgów bociana białego Ciconia ciconia w północnychrejonachwarmii w 1994 r. Chrońmy Przyr. Ojcz. 51, 6: 39 56. Cenian Z. Kalisiński M., Kapowicz R., Rodziewicz M., Stój M., Wójciak J. 2006. Sytuacja i stan ochrony orlika krzykliwego Aquila pomarina w Polsce na przełomie XX/XXI w. W: Anderwald D. (red.). Ochrona drapieżnych zwierząt. Poszukiwanie kompromisów. Stud. i Mat. CEPL 8, 2: 93 103. Chylarecki P., Gromadzka J., Zieliński P. 1998 msc. Corncrake survey in Poland. Final report of the survey in 1997. Ornithological Station, Institute of Ecology, Gdańsk. Chylarecki P., Gromadzki M., Zieliński P. 1999 msc. Corncrake survey in Poland. Final report of the survey in 1998. Ornithological Station, Institute of Ecology, Gdańsk. Dąbrowski S., Polakowski B., Wołos L. 1999. Obszary chronione i pomniki przyrody województwa warmińsko-mazurskiego. UW, WOŚiR, Olsztyn. Dombrowski A., Goławski A., Kuźniak S., Tryjanowski P. 2000. Stan i zagrożenia populacji gąsiorka Lanius collurio w Polsce. Not. Orn. 41: 139 148. Efron B., Tibshirani R.J. 1993. An Introduction to the Bootstrap. Chapman & Hall, London. Falkowska M. 1996 msc. Bocian biały Ciconia ciconia (L.) na obszarze byłego powiatu elbląskiego w latach1994 1995. Praca magisterska, Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców UG. Goc M., Niepiekło B. 1980. Bocian biały, Ciconia ciconia (L.), na terenie byłego powiatu elbląskiego w latach1974 1975. W: Strawiński S. (red.). Ekologia ptaków wybrzeża. Acta Biologica 6: 67 79. GTN, Gdańsk. Górecki G. 2000 msc. Porównanie awifauny Puszczy Rominckiej na tle zmian środowiska na przestrzeni ostatnich60-ciu lat. Praca magisterska, Zakład Ekologii UW. Gromadzki M., Dyrcz A., Głowaciński Z. WielochM. 1994. Ostoje ptaków w Polsce. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Gdańsk. Hagemeijer E.J.M., Blair M.J. (eds). 1997. The EBCC Atlas of European Breeding Birds: Their Distribution and Abundance. T&AD Poyser, London. Hordowski J. 1998. Atlas ptaków lęgowychgminy Żurawica (krajobraz rolniczy). Bad. orn. Ziemi Przem. 6: 7 90. Jakubiec Z., Guziak A. 2006. Bocian biały w Polsce w roku 2004. W: Guziak R., Jakubiec Z. (red.). Bocian biały Ciconia ciconia (L.) w Polsce w roku 2004, ss. 377 394. Wyniki VI Międzynarodowego Spisu Bociana Białego. PTPP pro Natura, Wrocław. Kondracki J. 1998. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa. Kuźniak S. 2000. Sylvia nisoria (Bechst., 1785) jarzębatka. W: Bednorz J., Kupczyk M., Kuźniak S., Winiecki A. Ptaki Wielkopolski. Monografia faunistyczna, ss. 437 438. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. Maciorowski G., Mizera T., Ilków M., StatuchT., Kujawa D. 2000. Awifauna Sierakowskiego Parku Krajobrazowego. W: Winiecki A. (red.). Ptaki parków krajobrazowychwielkopolski. Wielkopolskie Prace Ornitologiczne 9: 39 67. Molewski K., Jakubiec Z. 2006. Bocian biały w województwie warmińsko-mazurskim w roku 2004. W: Guziak R., Jakubiec Z. (red.). 2006. Bocian biały Ciconia ciconia (L.) w Polsce w roku 2004, ss. 315 332. Wyniki VI Międzynarodowego Spisu Bociana Białego. PTPP pro Natura. Wrocław. Paszyński J., Niedźwiedź T. 1991. Klimat. W: Starkel L. (red.). Geografia Polski. Środowisko przyrodnicze, ss. 296 355. PWN, Warszawa. Pugacewicz E. 1997. Ptaki lęgowe Puszczy Białowieskiej. PTOP, Białowieża. Pugacewicz E. 2000. Rozmieszczenie, liczebność i rozród bociana białego Ciconia ciconia na Nizinie Północnopodlaskiej w 1995 r. Chrońmy Przyr. Ojcz. 56, 6: 37 70. 257

Sidło P.O., Błaszkowska B., Chylarecki P. (red.). 2004. Ostoje ptaków o randze europejskiej w Polsce. OTOP, Warszawa. Sikora A. 1992. Gnieżdżenie się pliszki górskiej (Motacilla cinerea) w północno-wschodniej Polsce. Not. Orn. 33: 145 149. Sikora A. 2006a. Gniazdowanie żurawia Grus grus na Wysoczyźnie Elbląskiej w latach2004 2005. Chrońmy Przyr. Ojcz. 62, 1: 27 41. Sikora A. 2006b. Rozmieszczenie i liczebność dzięcioła zielonosiwego Picus canus na Wysoczyźnie Elbląskiej i jego ekspansja na Warmii i Mazurach. Not. Orn. 47: 32 42. Sikora A., Zieliński P. 2004. Zagrożone i nieliczne ptaki lęgowe Niecki Skaliskiej na Mazurach. Not. Orn. 45: 115 120. Sikora A., Cenian Z., Półtorak W., Ryś A. 2005. Awifauna lęgowa okolic jeziora Oświn oraz jej zmiany w XX wieku. W: Gromadzki M., Wiśniewski R.J. (red.). Jezioro Oświn i okolice. Monografia przyrodniczo-kulturowa, ss. 183 214 i Załącznik 4: 379 385. Bogucki Wyd. Nauk., Poznań. Thomas L., Buckland S.T., Burnham K.P., Anderson D.R., Laake J.L., Borchers D.L., Strindberg S. 2002. Distance sampling. W: El-Shaarawi A.H., Piegorsch W.W. (eds). Encyclopedia of Environmetrics, ss. 544 552. Jon Wiley & Sons Ltd., Chichester. Tokarz H. 1961. Zespoły leśne Wysoczyzny Elbląskiej. Acta Biol. et Med. Soc. Sci. Gedan. 5, 7: 121 244. Tomiałojć L. 1990. Ptaki Polski. Rozmieszczenie i liczebność. PWN, Warszawa. Tomiałojć L., Stawarczyk 2003. Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. PTPP pro Natura, Wrocław. Tracz M., Tracz M. 1996. Żuraw Grus grus w Ińskim Parku Krajobrazowym. Przegl. Przyr. 7, 1: 65 72. Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Sierpińska A. 1990. Regionalizacja przyrodniczo-leśna Polski na podstawachekologiczno-fizjograficznych. PWRiL, Warszawa. Wińska H. 1986 msc. Sytuacja bociana białego Ciconia ciconia (L.) w byłym powiecie elbląskim w latach1984 1985. Praca magisterska, Katedra Ekologii i Zoologii Kręgowców UG. Arkadiusz Sikora Stacja Ornitologiczna Muzeum i Instytutu Zoologii PAN Nadwiślańska 108, 80-680 Gdańsk 40 sikor@miiz.waw.pl 258