Collegium Masoviense Wyższa Szkoła Nauk o Zdrowiu w Żyrardowie ROLA KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZO GAŚNICZEGO W ZAPEWNIENIU BEZPIECZEŃSTWA WEWNĘTRZNEGO PAŃSTWA Wprowadzenie Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy którego organizatorem była Państwowa Straż Pożarna stanowi integralną część organizacji bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Celem utworzenia tego systemu było stworzenie jednolitego i spójnego układu, skupiającego różne służby i podmioty ratownicze, dla skutecznego podejmowania działań ratowniczych w każdych warunkach. Podejmując rozważania dotyczące roli Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego państwa należy wyjaśnić na wstępie kilka kluczowych pojęć, w tym pojęcie bezpieczeństwa oraz samą definicję bezpieczeństwa wewnętrznego. Zapewnienie bezpieczeństwa stanowi jedną z głównych sił napędowych ewolucji społecznej, stanowiąc tym samym element każdego ludzkiego działania 1. Bez zapewnienia bezpieczeństwa ewolucja społeczna nie byłaby możliwa. Pamiętajmy, że bezpieczeństwo stanowi fundament każdego ludzkiego działania. Potwierdzenie powyższego stwierdzenia możemy odnaleźć chociażby w piramidzie potrzeb Maslowa, w której bezpieczeństwo stanowi drugie miejsce w hierarchii potrzeb człowieka (ryc.1). W literaturze naukowej definicja bezpieczeństwa z uwagi na jej ogromny, wszechogarniający zakres nie jest jednoznaczna, zaś samo postrzeganie bezpieczeństwa jest ograniczone jedynie przez pragnienia każdego człowieka, dla którego zagrożeniem jest jego niespełnienie. W wielu opracowaniach naukowych wskazuje się na to, że bezpieczeństwo wewnętrzne państwa to: element jego bytu i rozwoju określony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń lub: stan wywołujący poczucie możliwości rozwoju narodu wynikający z braku zagrożenia wewnętrznego, jak też możliwości obrony przed tymi zagrożeniami, a także: stan uzyskany w wyniku zorganizowanej obrony i ochrony 1 Ł.Szarpak, Zintegrowany system ratownictwa elementem bezpieczeństwa państwa, [w:] Katastrofy naturalne i cywilizacyjne. Dylematy współczesnego bezpieczeństwa, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki, Wrocław 2011, s.129.
przed zagrożeniami zewnętrznymi i wewnętrznymi określony stosunkiem potencjału obronnego do skali zagrożeń 2. Rys. 1. Piramida potrzeb wg Maslowa Zadania, struktura organizacyjna Państwowej Straży Pożarnej Historia Państwowej Straży Pożarnej (PSP) sięga przeszło dwóch dekad. PSP, jako formacja ratownicza została powołana do życia na mocy ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 roku. Od samego początku funkcjonowania, PSP była formacją zawodową, umundurowaną oraz wyposażoną w specjalistyczny sprzęt do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi oraz innymi miejscowymi zagrożeniami. Wraz ze zmianą ustroju administracyjnego w Polsce, w 1999 roku dokonano zmiany organizacji PSP tworząc pionową drabinę hierarchiczną opartą o powiaty, województwa oraz poziom krajowy. Obecnie w skład Państwowej Straży Pożarnej wchodzi 16 komend wojewódzkich PSP, 335 komend powiatowych / miejskich PSP, 515 jednostek ratowniczo gaśniczych PSP, 5 szkół PSP oraz Centrum Naukowo Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej zlokalizowane w Józefowie pod Otwockiem. Ponadto w skład PSP wchodzi Centralne Muzeum Pożarnictwa (rys.2). Bez wątpienia główną siłą wykonawczą w strukturze organizacyjnej Państwowej Straży Pożarnej są wspomniane powyżej jednostki ratowniczo gaśnicze PSP, realizujące zadania ratownicze na określonym obszarze kraju. Na bazie tychże jednostek na terenie całego kraju zostało utworzonych 127 odwodowych kompanii gaśniczych, 43 grupy specjalistyczne ratownictwa chemiczno ekologicznego, 32 grupy specjalistyczne ratownictwa wodno nurkowego, 23 specjalistyczne grupy 2 Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Studia i materiały, nr 40, Warszawa 1996, s. 14. 190
Rola krajowego systemu ratowniczo gaśniczego w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego... ratownictwa wysokościowego, 12 specjalistycznych grup ratownictwa technicznego oraz 6 grup poszukiwawczo ratunkowych dysponujących m.in. psami ratowniczymi. W ramach PSP działa ponadto jedna specjalistyczna grupa ratownictwa radiologicznego. Dzięki tak rozwiniętym możliwościom reagowania w sytuacji różnego typu zagrożeń Państwowa Straż Pożarna wykonuje zadania z zakresu rozpoznawania zagrożeń pożarowych i innych zagrożeń miejscowych, organizowania i prowadzenia akcji ratowniczych w czasie pożarów, klęsk żywiołowych bądź likwidacji miejscowych zagrożeń. Do zadań strażaków należy również nadzór nad przestrzeganiem przepisów przeciwpożarowych oraz wykonywanie specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie sytuacji kryzysowych. Rys. 2. Struktura organizacyjna PSP Źródło: opracowanie własne Państwowa Straż Pożarna, jako wiodąca służba ratownicza o ogólnokrajowych zasięgu została zobowiązana do utworzenia systemu ratowniczo gaśniczego mającego na celu ochronę zdrowia, życia, mienia i środowiska, realizującego powyższe zadania poprzez walkę z pożarami i innymi klęskami żywiołowymi, ratownictwo techniczne i chemiczne oraz od 1997 roku, również ratownictwo medyczne i ekologiczne. System ten miał usprawnić działania służb i podmiotów ratowniczych, zaś jego funkcjonowanie polegało na jednolitym i spójnym skumulowaniu wysiłków wszystkich formacji ratowniczych. 191
Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy Zorganizowany przez Państwową Straż Pożarną, Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy stanowi integralną część bezpieczeństwa wewnętrznego państwa. Realizuje zadania z zakresu ratowania życia, zdrowia, mienia i środowiska, prognozowania, rozpoznawania, jak również zwalczania pożarów, klęsk żywiołowych oraz innych zagrożeń miejscowych. Od początku funkcjonowania KSRG, to jest od 1 stycznia 1995 r. w skład systemu wchodziła Państwowa Straż Pożarna. W latach 1996-1997 włączone zostały inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, a w szczególności wytypowane jednostki ochotniczych straży pożarnych. Aby zapewnić stałą i wysoką sprawność reagowania na wszelkie rodzaje zagrożeń po zmianie struktury administracyjnej kraju, układ został otwarty na wszystkie podmioty ratownicze przewidziane do prowadzenia akcji ratowniczych, bez względu na rodzaj zdarzenia. Włączono służby, inspekcje, straże oraz podmioty dysponujące potencjałem przydatnym do przeciwdziałania zagrożeniom oraz ratowania osób znajdujących się w stanie nagłego zagrożenia zdrowia i życia. Podstawę do tworzenia Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego stanowiły zapisy ustawy o ochronie przeciwpożarowej 3 oraz ustawy o Państwowej Straży Pożarnej 4. Wprowadzona w 1999 roku reforma administracji publicznej, a zwłaszcza utworzenie dodatkowego szczebla administracyjnego (samorząd powiatowy), jak również określenie odmiennych zadań wojewody, spowodowała konieczność modyfikacji funkcjonowania Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego, podobnie jak to miało miejsce wewnątrz PSP. Kierowanie krajowym systemem ratowniczo gaśniczym powierzono Komendantowi Głównemu PSP. Ponadto podjęto decyzję o utworzeniu w jednostkach organizacyjnych Państwowej Straży Pożarnej struktur, które organizacyjnie umożliwić miały wypełnianie funkcji kierowniczych oraz koordynacyjnych w zakresie realizacji działań ratowniczych. Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy zorganizowany jest w sposób zapewniający ciągłe funkcjonowanie na poszczególnych poziomach administracyjnych: a) Powiatowym który spełnia funkcję wykonawczą; b) wojewódzkim będącym poziomem wspomagania i koordynacji działań ratowniczych na terenie województwa; c) centralnym (krajowym) - będącym poziomem wspomagania i koordynacji działań ratowniczych na terenie kraju 5. Poziom powiatowy. Na poziomie powiatowym wykonywane są podstawowe działania systemu związane z obszarem powiatu. Osobą odpowiedzialną za wykonywanie zadań publicznych w zakresie ochrony życia i zdrowia, mienia i 3 4 5 Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 1991 nr 81 poz. 351). Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. 1991 nr 88 poz. 400). Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (Dz.U.1999 nr 111 poz.1311). 192
Rola krajowego systemu ratowniczo gaśniczego w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego... środowiska na terenie powiatu jest starostwo. KSRG na poziomie powiatowym tworzą: komenda powiatowa/miejska PSP (w tym jednostki ratowniczo gaśnicze i powiatowe /miejskie stanowiska kierowania), jednostki ochrony przeciwpożarowej z obszaru powiatu włączone do systemu, powiatowy zespół zarządzania kryzysowego, specjaliści do spraw ratownictwa działający na terenie powiatu oraz służby, inspekcje, straże, jednostki organizacyjne i inne podmioty. Alarmowanie oraz dysponowanie jednostek systemu i podmiotów współdziałających (PSP, Policja itp.) do działań ratowniczych należy do obowiązków powiatowych stanowisk kierowania PSP. Poziom wojewódzki spełnia rolę wspomagającą i koordynującą w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza powiatu. Zapewnienie skutecznego działania KSRG na terenie województwa należy do zadań wojewody, zaś same procedury jego uruchamiania w odniesieniu do poszczególnych rodzajów zagrożeń są określone w wojewódzkim planie ratowniczym, który stanowi o bezpieczeństwie województwa. Wojewódzki plan ratowniczy opracowuje Komendant Wojewódzki PSP, a zatwierdza wojewoda po wcześniejszym zasięgnięciu opinii wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego. W skład Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego na poziomie wojewódzkim, wchodzi komenda wojewódzka PSP wraz z wojewódzkim stanowiskiem koordynacji ratownictwa, wydzielone siły i środki z poziomu wojewódzkiego stanowiące wojewódzki odwód operacyjny, wojewódzki zespół zarządzania kryzysowego, ośrodki szkolenia PSP (wchodzące w skład komend wojewódzkich PSP), krajowa baza sprzętu specjalistycznego, służby, inspekcje, straże, jednostki organizacyjne oraz specjaliści ds. ratownictwa działający na terenie województwa. Wymieniony wojewódzki odwód operacyjny i krajowa baza sprzętu specjalistycznego stanową podstawowe siły i środki systemu na terenie województwa. Podmioty innych systemów bezpieczeństwa wewnętrznego państwa na terenie województwa wykonują działania określone przez kierującego działaniem ratowniczym (KDR) 6 w ramach swoich właściwości. W przypadku, gdy siły i środki systemu znajdującego się w danym województwie są niewystarczające do likwidacji zagrożenia, bądź owo zagrożenie przekracza obszar województwa, uruchamiany jest najwyższy (krajowy) poziom KSRG. Poziom centralny. Rolą tego poziomu jest wspomaganie oraz koordynacja działań w sytuacjach wymagających użycia sił i środków spoza województwa. W przypadku, gdy rozmiar lub zasięg zdarzenia przekracza możliwości sił ratowniczych poziomu województwa kierowanie działaniami ratowniczymi przejmuje Komendant Główny PSP, bądź upoważniony przez niego oficer PSP. 6 Zgodnie z polskim ustawodawstwem akcją ratowniczą z udziałem podmiotów Krajowego Systemu Ratowniczo w skład którego wchodzi między innymi Państwowa Straż Pożarna oraz Państwowe Ratownictwo Medyczne dowodzi najstarszy rangą strażak przybyły na miejsce zdarzenia (Kierujący Działaniami Ratowniczymi KDR). Do jego obowiązków należy dokonanie podziału terenu działania na strefy w zależności od stopnia zagrożenia. Ponadto zezwala personelowi medycznemu na prowadzenie działań w strefie obejmującej miejsce zdarzenia, po uprzednim ustaleniu, czy nie występuje w tej strefie zagrożenie dla zdrowia i życia ratowników 193
Poziom centralny (krajowy) KSRG tworzą: Komenda Główna PSP (w tym Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności), wydzielone siły i środki z wojewódzkich odwodów operacyjnych stanowiące centralny odwód operacyjny, szkoły PSP, Centrum Naukowo Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej, krajowe bazy sprzętu specjalistycznego, inne podmioty realizujące zadania Systemu jak również specjaliści do spraw ratownictwa działający na terenie kraju. Procedura uruchamiania wyższych poziomów aniżeli powiatowe (wojewódzkich i centralnego), polega na wysunięciu żądania uruchomienia wyższego poziomu przez kierującego działaniami ratowniczymi przez powiatowe stanowiska kierowania (w przypadku poziomu wojewódzkiego) oraz wojewódzkie stanowisko kierowania (w przypadku uruchamiania centralnego poziomu KSRG). Odstępstwem od tej procedury, jest sytuacja gdy w przypadku nadzwyczajnych zdarzeń wymagających szybkich działań z użyciem znacznych sił i środków, komendant wojewódzki, bądź Komendant Główny PSP mogą podjąć samodzielnie decyzję o uruchomieniu wyższego poziomu systemu (odpowiednio wojewódzkiego i centralnego) bez zachowania wspomnianej procedury. W strukturze KSRG możemy wymienić podmioty wchodzące w skład Systemu jak również podmioty współpracujące z KSRG. Poza Państwową Strażą Pożarną działają włączone do systemu ochotnicze, zakładowe straże pożarne, jak również terenowe straże pożarne. Lista podmiotów wchodzących w skład KSRG nie jest zamknięta, co oznacza, że wszystkie podmioty ratownicze chcące brać udział w KSRG mogą przystąpić do systemu na zasadach dobrowolności. Jednostkami i służbami współpracującymi z Krajowym Systemem Ratowniczo Gaśniczym są m.in.: Policja, Straż Graniczna, jednostki Wojska Polskiego, Państwowe Ratownictwo Medyczne, Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej, Polski Czerwony Krzyż i inne. Rys. 3. Główne podmioty wchodzące w skład KSRG 194
Rola krajowego systemu ratowniczo gaśniczego w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego... Zakres działań podejmowanych przez KSRG System KSRG działa w dwóch stanach. Pierwszy z nich to stan czuwania i doraźnego reagowania. W tym stanie podejmowane są działania ratownicze oparte o własne siły i środki powiatu, bądź działania ratownicze wymagające użycia sił i środków z powiatów ościennych. Drugi stan funkcjonowania systemu dotyczy sytuacji będących następstwem sytuacji kryzysowych, mogących prowadzić do znacznego osłabienia więzi społecznych oraz poważnego ograniczenia funkcjonowania organów administracji publicznej. Organizacja walki z pożarami to podstawowa funkcja Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego wywodząca się jeszcze z działań przewidzianych dla Państwowej Straży Pożarnej. Obejmuje ona zespół działań planistyczno organizacyjnych i zakłada stosowanie technik gaśniczych prowadzących do zmniejszenia i likwidacji zagrożenia pożarowego. Organizacja walki z pożarami obejmuje w szczególności rozpoznawanie i analizowanie zagrożeń pożarowych, ocenę rozmiarów powstałego pożaru i prognozowanie jego rozwoju oraz ratowanie ludzi i zwierząt przed skutkami zagrożenia pożarowego. Ponadto w skład tych działań wchodzi dostosowanie sprzętu oraz technik gaśniczych do samego rodzaju i miejsca pożaru, zlokalizowanie pożaru, jak również jego ugaszenie 7. Walka z pożarami prowadzona jest za pomocą sił i środków jednostek ochrony przeciwpożarowych włączonych do systemu na wszystkich szczeblach funkcjonowania systemu oraz wydzielonych sił i środków pozostałych podmiotów włączonych do systemu w drodze umowy cywilnoprawnej o współdziałaniu z KSRG. Poza walką z pożarami siły i środki KSRG biorą udział w zwalczaniu innych klęsk żywiołowych (w tym powodzi). Do likwidacji skutków klęsk żywiołowych stosowane są wszystkie jednostki ochrony przeciwpożarowej 8 włączone do systemu jak również inne podmioty włączone do systemu w zakresie wynikającym z możliwości sprzętowo technicznych. Działania organizowane w walce z klęskami żywiołowymi obejmują cały zespół czynności planistyczno organizacyjnych i działań ratowniczych niezbędnych do ratowania życia, zdrowia, mienia i środowiska oraz oceny zagrożenia i jego eliminacji. Ratownictwo techniczne to kolejna dziedzina działań ratowniczych prowadzonych przez jednostki KSRG. Zdecydowana większość tych działań to akcje ratownicze prowadzone podczas zdarzeń w transporcie. Działania z zakresu ratownictwa technicznego w ramach systemu prowadzone są przez specjalistyczne grupy poszukiwawczo ratownicze PSP, specjalistyczne grupy wysokościowe PSP, specjalistyczne grupy wodno-nurkowe PSP, specjalistyczne grupy techniczne PSP, 7 8 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo gaśniczego. Zgodnie z ustawą z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej do jednostek ochrony przeciwpożarowej zaliczamy: jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej, jednostki organizacyjne Wojskowej Ochrony Przeciwpożarowej, zakładowe straże pożarne, zakładowe służby ratownicze, gminne zawodowe straże pożarne, powiatowe (miejskie) zawodowe straże pożarne, terenowe służby ratownicze, ochotnicze straże pożarne, związek ochotniczych straży pożarnych oraz inne jednostki ratownicze. 195
jednostki ochrony przeciwpożarowej włączone do systemu oraz wydzielone siły i środki pozostałych podmiotów systemu. Wśród zadań realizowanych w zakresie ratownictwa technicznego możemy wymienić: a) rozpoznanie i identyfikację zagrożenia; b) zabezpieczenie strefy działań ratowniczych, w tym wyznaczenie i oznakowanie strefy zagrożenia; c) włączanie lub wyłączanie instalacji, urządzeń i mediów mających wpływ na bezpieczeństwo zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz na bezpieczeństwo ratowników, z wykorzystaniem zaworów lub bezpieczników będących na instalacji użytkowej obiektu objętego działaniem ratowniczym; d) priorytetowe wykonanie czynności umożliwiających dotarcie i wykonanie dostępu do zagrożonych lub poszkodowanych osób, wraz z udzieleniem im kwalifikowanej pierwszej pomocy lub ich ewakuację poza strefę zagrożenia, przygotowanie dróg ewakuacji zagrożonych lub poszkodowanych osób oraz ratowników zapewnienie bezpieczeństwa zagrożonym lub poszkodowanym osobom oraz ratownikom; e) wykonywanie przejść, dojść i dojazdów do zagrożonych lub poszkodowanych osób wraz z usuwaniem przeszkód ograniczających dostęp do nich i utrudniających wykonanie medycznych działań ratowniczych lub ich przemieszczanie; f) stosowanie wodnych lub lodowych technik ratowniczych służących ewakuacji zagrożonych lub poszkodowanych osób z akwenów i obszarów zalodzonych oraz terenów powodziowych; g) ewakuację osób z wysokości lub miejsc poniżej poziomu otoczenia; h) stosowanie technik bezprzyrządowych i przyrządowych oraz wykorzystanie zwierząt do poszukiwania zagrożonych osób; i) ewakuację zagrożonych i poszkodowanych zwierząt poza strefę zagrożenia; j) ocenę rozmiarów powstałego zagrożenia i prognozowanie jego rozwoju; k) oświetlenie miejsca zdarzenia i jego zabezpieczenie przed osobami postronnymi oraz wykonanie innych czynności z zakresu zabezpieczenia logistycznego; l) obwałowywanie, wypompowywanie i uszczelnianie miejsc wycieku wody lub innych mediów stwarzających zagrożenie; m) przewietrzanie stref zagrożenia; n) włączanie lub wyłączanie instalacji i urządzeń mających wpływ na rozmiar strefy zagrożenia; o) stabilizowanie, cięcie, rozpieranie, podnoszenie lub przenoszenie konstrukcji, instalacji i urządzeń, a także części obiektów oraz przeszkód naturalnych i sztucznych w celu zlikwidowania lub ograniczenia zagrożenia dla osób, zwierząt, środowiska, infrastruktury i innego mienia 9. 9 13.2 rozporządzenie w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo gaśniczego. 196
Rola krajowego systemu ratowniczo gaśniczego w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego... Ratownictwo chemiczne i ekologiczne w związku ze zwiększającą się liczbą zagrożeń wymagających działań specjalistycznych z zakresu ratownictwa chemicznego jest istotną częścią specjalizacji KSRG. Ratownictwo chemiczne realizowane jest głównie przez rozpoznanie oraz identyfikację zagrożenia, zabezpieczenie strefy działań ratowniczych oraz oznakowanie strefy zagrożenia 10, włączanie lub wyłączanie instalacji mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo zagrożonych, bądź poszkodowanych osób, ocenę rozmiarów zagrożenia (w tym prognozowanie jego rozwoju), likwidację, ograniczenie lub zwiększenie strefy zagrożenia w zależności od samego źródła zagrożenia, jak również warunków zewnętrznych (warunki atmosferyczne, ukształtowanie terenu itp.), stosowanie zapór na zbiornikach, ciekach lub akwenach zagrożonych skutkami rozlania substancji niebezpiecznych. Kluczową kwestią ratownictwa chemicznego są działania związane z neutralizacją substancji niebezpiecznych oraz prowadzenie działań dekontaminacyjnych. W celu ratowania życia i zdrowia osób poszkodowanych służby wchodzące w skład PSP powinny zapewnić możliwość dotarcia i wykonania dostępu do zagrożonych, bądź poszkodowanych osób, wraz z udzieleniem im kwalifikowanej pierwszej pomocy 11, bądź podjąć ich ewakuację poza strefę zagrożenia. Podobnie działania prowadzone są w przypadku ratownictwa ekologicznego. Ratownictwo medyczne jest stosunkowo najnowszą gałęzią specjalizacji w Krajowym Systemie Ratowniczo Gaśniczym 12. Jako specjalizacja w PSP została wprowadzona w 1997 roku. Obejmuje ona swoim zakresem działa planistyczno organizacyjne oraz stosowanie technik z zakresu pomocy medycznej w warunkach pozaszpitalnych mających na celu ratowanie poszkodowanych znajdujących się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Pod tym pojęciem należy rozumieć stan polegający na nagłym lub przewidywanym w krótkim czasie pojawieniu się objawów pogarszania zdrowia, którego bezpośrednim następstwem może być poważne uszkodzenie funkcji organizmu lub uszkodzenie ciała, a nawe utrata życia, wymagający podjęcia natychmiastowych medycznych czynności ratunkowych i leczenia 13. Organizacja ratownictwa medycznego, o której mowa w rozporządzeniu w sprawie szczegółowych zasad organizacji KSRG obejmuje w szczególności: ocenę groźby utraty życia ludzkiego lub pogorszenia się stanu zdrowia, w wyniku zdarzenia i prognozowanie rozwoju zdarzenia; bieżące analizowanie rodzaju i liczby zagrożeń prowadzących do nagłego pogorszenia się stanu zdrowia, bądź groźby utraty życia ludzkiego; dostosowanie sprzętu i technik niezbędnych do ratowania życia i zdrowia ludzi w zależności od rodzaju i miejsca oraz liczby poszkodowanych i zagrożonych; zapewnienie prowadzenia działań z zakresu ratownictwa medycznego przez osoby mające odpowiednie kwalifikacje, określone w odrębnych przepisach. 10 11 12 13 Podczas wypadków chemicznych jak również wypadków drogowych wyznaczane są najczęściej dwie strefy: Strefy niebezpieczeństwa (Strefa bezpośredniego zagrożenia) oraz Strefa bezpieczna (Strefa pośredniego zagrożenia). W myśl ustawy z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym kwalifikowana pierwsza pomoc Ł. Szarpak, Organizacja ratownictwa medycznego w KSRG, Przegląd obrony cywilnej, 2012(9); s.14 Art.3 pkt. 8 ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym. 197
Jak już wspomniano w skład KSRG wchodzi System Państwowego Ratownictwa Medycznego. Profesjonalnie wyszkolony personel medyczny jest w stanie udzielać osobom znajdującym się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego pomocy na poziomie zaawansowanych zabiegów medycznych, w przeciwieństwie do strażaków ratowników, którzy mogą świadczyć pomoc w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy. Niemniej jednak dość często zdarza się, iż to właśnie strażacy ratownicy przybywają na miejsce zdarzenia przed zespołami ratownictwa medycznego (ZRM), bądź działają w strefie bezpośredniego zagrożenia (gdzie działania personelu medycznego ze względu na bezpieczeństwo ratowników jest niedozwolone), a tym samym zobowiązani są do niesienia pomocy osobom jej potrzebujących. Jako jedne z pierwszych działań podejmowanych na miejscu zdarzenia przez służby ratownicze, jest identyfikacja samej sytuacji niebezpiecznej oraz zabezpieczenie miejsca zdarzenia. Po zawiadomieniu dodatkowych służb ratowniczych (np. Ratownictwa Medycznego) podejmują wstępną ocenę stanu poszkodowanych prowadząc tym samym segregację przedmedyczną 14. W zależności od stanu poszkodowanych stosują odpowiednie techniki ratownicze, w tym, jeżeli sytuacja tego wymaga resuscytację krążeniową. Wszelkie procedury ratujące życie strażacy ratownicy są zobowiązani zapisywać w karcie wykonania procedur kwalifikowanej pierwszej pomocy, którą wraz z poszkodowanym przekazują przybyłym na miejsce zdarzenia zespołom ratownictwa medycznego (rys.4). Rys. 4. Przykładowy schemat działań ratownictwa medycznego w KSRG Ratownicy PSP (na co należy zwrócić szczególną uwagę) nie są uprawnieni do realizacji transportu medycznego, wyjątkiem jednak jest przemieszczanie poszkodowanych na prośbę personelu zespołów ratownictwa medycznego. Strażacy 14 Ł. Szarpak, System państwowego ratownictwa medycznego elementem bezpieczeństwa powszechnego, [w:] Bezpieczeństwo współczesnego świata polskie aspekty i uwarunkowania, red. W. Stach, Maiauscula, Poznań 2011. 198
Rola krajowego systemu ratowniczo gaśniczego w zapewnieniu bezpieczeństwa wewnętrznego... ratownicy są natomiast zobowiązani do ewakuacji poszkodowanych ze strefy zagrożenia. W przypadku zdarzenia masowego kiedy liczba poszkodowanych wymagających natychmiastowego podjęcia działań medycznych przewyższa możliwości podmiotów ratowniczych - strażacy mogą dokonywać wstępnej segregacji w celu właściwego wykorzystania niewystarczających sił i środków. Podsumowanie Podstawowym założeniem skłaniającym do budowy Krajowego Systemu Ratowniczo Gaśniczego było stworzenie jednolitego i spójnego systemu służb i podmiotów ratowniczych w taki sposób, aby można było zminimalizować czas reakcji na zagrożenia oraz prowadzić bezpieczne działania ratownicze w każdych warunkach. Specyfika działań prowadzonych przez podmioty KSRG dowodzi, że zasady prowadzenia działań ratowniczych są niezmienne i dostosowane do specyfiki wszelkich zdarzeń, dzięki czemu możliwe jest prowadzenie skutecznej akcji ratowniczej zarówno w wypadkach masowych, bądź klęskach żywiołowych, kiedy to siły i środki ratownicze są niewystarczające, zaś sama koordynacja akcji ratowniczej wymaga modyfikacji oraz dokonywania ulepszeń działania. Krajowy System Ratowniczo Gaśniczy stanowi element zapewniający bezpieczeństwo wewnętrzne. Zorganizowany jest na trzech poziomach: powiatowym, wojewódzkim i centralnym, dzięki czemu może działać na każdym z tych poziomów w zależności od rozległości zjawiska kryzysowego. Ponadto KSRG zapewnia jedność dowodzenia, kompatybilność działań i sprzętu w prowadzonych działaniach ratowniczych, wysoką gotowość operacyjną, jak również sprawność różnych podmiotów ratowniczych, dzięki czemu zwiększone jest bezpieczeństwo każdego obywatela przekładające się tym samym na bezpieczeństwo wewnętrzne państwa. Literatura 1. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczogaśniczego (Dz.U.1999 nr 111 poz.1311). 2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 lutego 2011 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo gaśniczego. 3. Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Studia i materiały, nr 40, Warszawa 1996. 4. Szarpak Ł., Organizacja ratownictwa medycznego w KSRG, Przegląd obrony cywilnej, 2012(9). 5. Szarpak Ł., Zintegrowany system ratownictwa elementem bezpieczeństwa państwa, [w:] Katastrofy naturalne i cywilizacyjne. Dylematy współczesnego bezpieczeństwa, Wyższa Szkoła Oficerska Wojsk Lądowych im. gen. T. Kościuszki, Wrocław 2011. 6. Szarpak Ł., System państwowego ratownictwa medycznego elementem bezpieczeństwa powszechnego, [w:]bezpieczeństwo współczesnego świata polskie aspekty i uwarunkowania, red. W. Stach, Maiauscula, Poznań 2011. 199
7. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. 1991 nr 81 poz. 351). 8. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. 1991 nr 88 poz. 400). 9. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej 10. Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym kwalifikowana pierwsza pomoc. THE ROLE OF NATIONAL RESCUE-EXTINGUISHING SYSTEM IN THE INTERNAL SAFETY STATE Summary The national rescue-extinguishing system (KSRG) from the day 1 January 2013 will walk round the 18-summer of his existence. As responsible system for the protection of health, life, one makes up the possessions and environment from basic elements assuring the internal safety of The Polish republic. From attention on his activity, KSRG is prepared to the co-ordination of all rescue workings on the terrain of the country and to co-operation in this range on the international arena. Functioning itself KSRG is normalized many recipes of the law. They were talked over in the present article beyond remembered legal acts both the organization how and tasks KSRG and the stages of the realization of rescue workings on the individual levels of functioning the system: the district, province and national. This article makes up the special compendium of knowledge on subject KSRG and his part in the assurance of the safety of the internal state. 200