Prawo gospodarcze publiczne

Łukasz Grzejdziak Prawo gospodarcze publiczne Wykład nr 5 Prawo energetyczne zarys 1

Wprowadzenie

Zakres przedmiotowy Prawna regulacja działalności gospodarczej w sektorze energetycznym jej podejmowania, wykonywania i zaprzestania Energetyka sensu largo procesy pozyskiwania źródeł energii (paliwa stałe, ciekłe, gazowe, jądrowe, odnawialne) wytwarzania energii (elektrycznej, cieplnej) dostarczania energii (względnie ich źródeł) do odbiorców (działalność sieciowa i handlowa) 3

Zakres przedmiotowy Sektory Elektroenergetyczny Gazowy Ciepłowniczy Paliwowy (w tym, w najszerszym ujęciu, wydobywanie paliw) 4

Elektroenergetyka schemat funkcjonowania sektora Wytwarzanie (w tym kogeneracja) elektrownie elektrociepłownie Dystrybucja i sprzedaż pośrednicy w sprzedaży energii Odbiorcy SIECI PRZESYŁOWE SIECI DYSTRYBUCYJNE Gospodarstwa domowe Odbiorcy instytucjonalni 5

Sieci przesyłowe energii elektrycznej Źródło: PSE-Operator S.A. 6

Konkurencja w energetyce? Pytania Czy na tak skonstruowanym rynku może istnieć konkurencja? Czy powinna? Jakie korzyści i jakie zagrożenia mogą wyniknąć z wdrożenia konkurencji? Jak ją wprowadzić i utrzymać? 7

Poprzedni paradygmat organizacji sektora Teoria monopolu naturalnego Monopol naturalny sytuacja, gdy jeden operator na rynku jest w stanie obsłużyć rynek po niższych kosztach niż jakakolwiek kombinacja dwóch lub więcej operatorów Rynek charakteryzuje się dużymi barierami wejścia (głównie kosztowymi) i wielkimi efektami skali (konieczne istnienie b. dużej grupy odbiorców) 8

Poprzedni paradygmat organizacji sektora Jedynie uzasadnionym ekonomicznie modelem jest wytwarzanie, przesył i dystrybucja energii przez jedno przedsiębiorstwo Wejście na rynek innego podmiotu nieopłacalne ze względu na koszty budowy sieci stanowiłoby zagrożenie dla działalności operatora zasiedziałego 9

Zmiana paradygmatu Do końca lat 70-ych XX w. energetyka na całym świecie domeną monopolistów sieciowych zintegrowanych pionowo Zmiana paradygmatu w USA pierwsze reformy w sektorze gazu ziemnego Zmiany stopniowo oddziałują na inne państwa Od końca lat 80-ych XX w. stopniowe zmiany w UE 10

Nowy paradygmat Tezy Monopolista sieciowy jest nieefektywny Niska jakość usług Wysokie koszty Przyczyną braku konkurencji jest bariera dostępu do sieci Otwarcie na konkurencję jest możliwe pod warunkiem zapewnienia dostępu do sieci 11

Nowy paradygmat Monopol jedynie w zakresie zarządzania sieciami Zapewnienie dostępu stron trzecich do sieci przesyłowych i dystrybucyjnych (TPA) Konkurencja na poziomie wytwarzania i sprzedaży Swobodny wybór sprzedawcy przez odbiorcę końcowego 12

Problemy liberalizacji sektora energetycznego Dominacja przedsiębiorstwa zasiedziałego - przewaga strukturalna Brak rzeczywistej konkurencji = brak presji cenowej = ryzyko pobierania renty monopolistycznej Brak bezpośredniej kontroli państwa jak zapewnić powszechny dostęp do usług? 13

Filary reform liberalizacyjnych Problem zapewnienia dostępu do sieci Środki prawa ochrony konkurencji doktryna urządzeń kluczowych (essential facility doctrine) Rodowód w prawie amerykańskim sprawa US v. Terminal Railroad Ass'n, 224 U.S. 383 (1912) Dotyczy wykorzystywania siły rynkowej (pozycji dominującej) przez podmiot posiadający dostęp do infrastruktury niezbędnej do prowadzenia określonej działalności, np. Tory kolejowe, sieci telekomunikacyjne, wodociągi, sieci elektroenergetyczne, gazociągi, rurociągi, itp. W pewnym zakresie także prawa własności intelektualnej 14

Filary reform liberalizacyjnych Problem zapewnienia dostępu do sieci doktryna urządzeń kluczowych 1. Urządzenie kluczowe niezbędne do prowadzenia działalności lub gdy prowadzenie jej bez niego jest w sposób nieunikniony nieopłacalne 2. Urządzenie unikalne brak praktycznej możliwości by zduplikować urządzenie 3. Odmowa dostępu do urządzenia wprost lub poprzez stawianie nierealnych warunków dostępu 4. Możliwość udostępnienia urządzenia 15

Filary reform liberalizacyjnych Odmowa dostępu do urządzenia kluczowego stanowi nadużycie pozycji dominującej (art. 9 uokk i 102 TFUE) Środki prawa antymonopolowego niewystarczające Interwencja ex post Długotrwałość i wysokie koszty postępowań Niepewność rezultatu 16

Filary reform liberalizacyjnych Problem zapewnienia dostępu do sieci Zasada TPA (Third Party Access) Pozytywny obowiązek nałożony na operatora sieci dopuszczenia do niej innych podmiotów (dostawców wytwórców, spółek obrotu) na równych, niedyskryminacyjnych zasadach oraz przejrzystych i rozsądnych warunkach Środek regulacji ex ante Różne modele TPA wyłącznego nabywcy negocjowanego dostępu do sieci regulowanego dostępu do sieci 17

Filary reform liberalizacyjnych Czy TPA wystarczy by zapewnić konkurencję? Pionowo zintegrowane przedsiębiorstwa zasiedziałe zainteresowane są niedopuszczeniem do sieci Przenoszenie siły rynkowej z rynku zarządzania siecią na rynki pokrewne Nadmierne, uciążliwe warunki techniczne Przewlekłe negocjacje Wygórowane ceny 18

Filary reform liberalizacyjnych Zasada separacji funkcji zarządzania siecią i dostaw energii (unbundling) Obowiązek odseparowania w ramach pionowo zintegrowanych przedsiębiorstw operatora sieci przesyłowych i dystrybucyjnych od innych obszarów działalności wytwarzania i obrotu Zmniejszenie (pozbawienie) bodźców do ograniczania dostępu do sieci 19

Filary reform liberalizacyjnych Rodzaje unbundlingu Funkcjonalny (zarządzania) Księgowy (chinese wall) Prawny Właścicielski 20

Filary reform liberalizacyjnych Bilansowanie Problem zbilansowania popytu i podaży na energię elektryczną Problem mniej istotny w systemach opartych na monopolu Jak zapewnić ciągłość dostaw przy jednoczesnym bezpiecznym funkcjonowaniu sieci? Operatorzy sieci obowiązani zapewnić bilansowanie systemu prowadzą sprzedaż i zakup energii elektrycznej na rynku bilansującym na zasadach przejrzystych i niedyskryminacyjnych 21

Niezależna regulacja sektorowa Organy regulacyjne (niezależni regulatorzy sektorowi) Organy administracji publicznej Niezależne (najlepiej kadencyjne) Nadzór nad stosowaniem zasady TPA Zatwierdzanie taryf Zatwierdzanie instrukcji ruchu i eksploatacji sieci, w tym instrukcji rynku bilansującego Wyznaczanie operatorów systemów Zadania w zakresie zapewnienia świadczenia usług publicznych 22

POLITYKA ENERGETYCZNA UE 23

Traktaty założycielskie Początkowo regulacja poza TEWG TEWWiS 1951 (wygasł 23.07.2002) wspólna polityka węglowa TEWEA 1957 wspólna polityka jądrowa Brak pozytywnej integracji w ramach TEWG (TWE) energetyka podlega tym samym zasadom co pozostałe dziedziny gospodarki Reguły konkurencji Swobody rynku wewnętrznego 24

Wdrażanie reguł konkurencji w energetyce Do poł. lat 80-ych XX w. brak działań na rzecz stworzenia europejskiego rynku energii monopole państw członkowskich Zmiana podejścia podyktowana nowymi trendami ekonomicznymi i nową inicjatywą rynkową 25

Wdrażanie reguł konkurencji w energetyce Nowa inicjatywa rynkowa Wspólnoty Kryzys integracji europejskiej Od integracji negatywnej (poprzez rynek) do pozytywnej (harmonizacja) Identyfikacja deficytów rynku wewnętrznego 1985 Biała Księga w sprawie ukończenia rynku wewnętrznego 1986 Jednolity Akt Europejski ukończenie budowy jednolitego rynku do końca 1992 r. 26

Wdrażanie reguł konkurencji w energetyce Nowa inicjatywa rynkowa Wspólnoty Priorytetem otwarcie rynków usług publicznych, w tym energetyki, na konkurencję Stopniowe usuwanie barier w handlu między p. cz. Liberalizacja i likwidacja monopoli krajowych Budowa wewnętrznego rynku energetycznego 27

Rozwój prawa pierwotnego Traktat z Maastricht 1992 zakres działalności Wspólnoty rozszerzony o środki w dziedzinie energii dodanie tytułu poświęconego sieciom transeuropejskim Instrumenty prawne liberalizacji rynku energii Europejskie prawo antymonopolowe (art. 101, 102 TFUE i kontrola koncentracji) Ograniczenia w tworzeniu krajowych monopoli handlowych (art. 37 TFUE) i usługowych (art. 106 TFUE) Harmonizacja 28

Monopole handlowe p. cz. Art. 37 ust. 1 TFUE Państwa Członkowskie dostosowują monopole państwowe o charakterze handlowym w taki sposób, aby wykluczona była wszelka dyskryminacja między obywatelami Państw Członkowskich w stosunku do warunków zaopatrzenia i zbytu. Postanowienia niniejszego artykułu stosują się do każdego podmiotu, za pośrednictwem którego Państwo Członkowskie z mocy prawa lub faktycznie, bezpośrednio lub pośrednio, kontroluje, kieruje lub wpływa w stopniu odczuwalnym na przywóz lub wywóz w stosunkach między Państwami Członkowskimi. Postanowienia te stosują się także do monopoli delegowanych przez państwo innym podmiotom. 29

Monopole handlowe p. cz. Art. 37 ust. 1 TFUE nakaz przekształcenia wszelkich monopoli w obrocie towarami jeśli naruszają one swobodę przepływu towarów lub gdy ich funkcjonowanie prowadzi do dyskryminacji Dotyczy m.in. monopoli w imporcie, monopolu w zakresie sprzedaży towarów 30

Monopole usługowe p. cz. Art. 106 ust. 1 TFUE Państwa Członkowskie, w odniesieniu do przedsiębiorstw publicznych i przedsiębiorstw, którym przyznają prawa specjalne lub wyłączne, nie wprowadzają ani nie utrzymują żadnego środka sprzecznego z normami Traktatów, w szczególności z normami przewidzianymi w artykułach 18 oraz 101 109 31

Derogacja od reguł konkurencji art. 106 ust. 2 TFUE Przedsiębiorstwa zobowiązane do zarządzania SGEI lub mające charakter monopolu skarbowego podlegają normom Traktatów, zwłaszcza regułom konkurencji, w granicach, w jakich ich stosowanie nie stanowi prawnej lub faktycznej przeszkody w wykonywaniu poszczególnych zadań im powierzonych. Rozwój handlu nie może być naruszony w sposób pozostający w sprzeczności z interesem Unii.

Kompetencje Komisji art. 106 ust. 3 TFUE Komisja czuwa nad stosowaniem postanowień niniejszego artykułu i w miarę potrzeby kieruje stosowne dyrektywy lub decyzje do Państw Członkowskich

Derogacja od reguł konkurencji art. 106 ust. 2 TFUE Prima facie adresowany do przedsiębiorstw, a nie do państw członkowskich Dotyczy jednak także środków podejmowanych względem nich przez państwa członkowskie Na art. 106 ust. 2 TFUE mogą powoływać się nie tylko przedsiębiorstwa, ale także państwa członkowskie bezpośrednia skuteczność

Zastosowanie art. 37 i 106 TFUE 3 etapy rozwoju orzecznictwa Do połowy lat 80-ych XX w. przepisy praktycznie niestosowane Koniec lat 80-ych zwrot publiczny w prawie konkurencji i nowa inicjatywa rynkowa art. 106 ust. 1 TFUE w centrum Stosowany w związku z art. 102 TFUE jako narzędzie walki z monopolami państwowymi Burzliwy rozwój orzecznictwa P. cz. chroniąc monopole powołują się na wyłączenie z art. 106 ust. 2 TFUE

Zastosowanie art. 106 ust. 2 TFUE C-393/92 Almelo zakaz importu energii elektrycznej, zawarty w umowach pomiędzy dystrybutorami lokalnymi i dystrybutorem regionalnym IJM w Holandii TSUE IJM zostały powierzone obowiązki świadczenia SGEI - wszyscy odbiorcy uzyskają nieprzerwane dostawy energii elektrycznej w odpowiedniej ilości, w oparciu o jednolite stawki i na tych samych warunkach ograniczenie konkurencji w oparciu o art. 106 ust. 2 TFUE dozwolone w zakresie w którym jest konieczne dla umożliwienia przedsiębiorstwu, któremu powierzono zadanie w interesie ogólnym, jego wykonanie, a w szczególności działanie na ekonomicznie akceptowalnych zasadach Konieczna analiza ekonomicznych warunków działalności przedsiębiorstwa

Zastosowanie art. 106 ust. 2 TFUE Monopole energetyczne i gazowe 1997 r. C-157/94, KE v Holandia, C-158/94 KE v Włochy, C-159/94, KE v Francja, C- 160/94, KE v Hiszpania nie jest konieczne, by stosowanie norm traktatowych zagrażało przetrwaniu przedsiębiorstwa wystarczy, że p. cz. udowodni iż uchylenie praw wyłącznych zagraża wykonywaniu zadań na ekonomicznie akceptowalnych zasadach Komisja powinna wykorzystać środki przysługujące jej z art. 106 ust. 3 TFUE

Usługi w ogólnym interesie gospodarczym Art. 14 TFUE Bez uszczerbku dla artykułu 4 TUE i artykułów 93, 106 i 107 niniejszego Traktatu oraz zważywszy na miejsce, jakie SGEI zajmują wśród wspólnych wartości Unii, jak również ich znaczenie we wspieraniu jej spójności społecznej i terytorialnej, Unia i P. Cz., każde w granicach swych kompetencji i w granicach stosowania Traktatów, zapewniają, aby te usługi funkcjonowały na podstawie zasad i na warunkach, w szczególności gospodarczych i finansowych, które pozwolą im wypełniać ich zadania PE i Rada, stanowiąc w drodze rozporządzeń zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą, ustanawiają te zasady i określają te warunki, bez uszczerbku dla kompetencji, które P. Cz. mają, w poszanowaniu Traktatów, do świadczenia, zlecania i finansowania takich usług

Znaczenie art. 14 TFUE Wprowadzony Traktatem Amsterdamskim (1997) (Drugie zdanie dodane Traktatem Lizbońskim (2007) Kompromisowy charakter Podniesienie SGEI do roli wspólnych wartości UE Powiązanie prawa dostępu do SGEI z obywatelstwem UE Pozytywne obowiązki państw członkowskich i UE zapewnienia właściwego funkcjonowania SGEI (tak by mogły wypełniać swoje zadania) Umieszczenie SGEI w kontekście spójności społecznej i gospodarczej oraz solidarności i współpracy europejskiej

Znaczenie art. 14 TFUE Początkowo postrzegane jako deklaracja o niewielkim znaczeniu praktycznym W istocie zmiana paradygmatu Wcześniej art. 106 ust. 2 TFUE jako rozgraniczający wartości UE (konkurencja) i wartości chronione przez P. Cz. (prawo do SGEI, wartości socjalne związane z koncepcją usługi publicznej); jako rozgraniczający sferę prawa krajowego i prawa UE Obecnie obie grupy wartości rozpoznawane przez UE miejsce dla szerszego zakresu wyłączenia

Etapy harmonizacji I pakiet energetyczny: dyr. 96/92/WE dotycząca wspólnych zasad dla rynku energii elektrycznej i dyr. 98/30/WE dotycząca wspólnych zasad dla rynku gazu ziemnego pierwsze dyrektywy harmonizacyjno-liberalizacyjne Implementacja dyrektywy energetycznej do 19.02.1999 Otwarcie rynku dla nowych wytwórców (zezwolenia lub przetargi na nowe moce) Wyznaczenie OSP TPA model negocjowany lub jedynego nabywcy Unbundling księgowy (rachunkowy) Wyznaczenie regulatora Prawo wyboru dostawcy dla największych odbiorców 41

Etapy harmonizacji II pakiet energetyczny dyr. 2003/54/WE (energia elektryczna) i 2003/55/WE (gaz) rozp. w sprawie warunków dostępu do sieci w transgranicznej wymianie energii elektrycznej (1228/2003) oraz w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego (1775/2005) Implementacja do 1.07.2004, a w zakresie wydzielenia OSD do 1.07.2007 42

Etapy harmonizacji II pakiet energetyczny TPA regulowana obowiązek przyłączenia do sieci za wynagrodzeniem na podstawie taryf zatwierdzanych przez regulatora Otwarcie rynku dla odbiorców innych niż indywidualni do 1.07.2004 i dla indywidualnych do 1.07.2007 Unbundling OSP i OSD prawny i funkcjonalny Możliwość nakładania obowiązków z tytułu usług publicznych (SGEI) w zakresie bezpieczeństwa dostaw, ochrony środowiska, regularności, jakości i ceny Określenie szczegółowo i szeroko kompetencji regulatora 43

Etapy harmonizacji III pakiet energetyczny dyr. 2009/72/WE (energia elektryczna) i dyr. 2009/73/WE (gaz) - transpozycja do 3 marca 2011 rozp. 713/2009 ustanawiające Agencję ds. Współpracy Organów Regulacji Energetyki rozp. 714/2009 w sprawie warunków dostępu do sieci w odniesieniu do transgranicznej wymiany energii elektrycznej i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1228/2003 rozp. 715/2009 w sprawie warunków dostępu do sieci przesyłowych gazu ziemnego i uchylające rozporządzenie (WE) nr 1775/2005 44

Etapy harmonizacji III pakiet energetyczny Zwiększenie zakresu kompetencji regulatora i środki wzmacniające jego niezależność kadencyjność, autonomia budżetowa i odpowiednie środki finansowe Ustanowienie Agencji ds. Współpracy Organów Regulacyjnych ciało koordynujące funkcje regulacyjne wykonywane przez regulatorów krajowych, ich współpracę, wydaje opinie i zalecenia, a w niektórych sprawach decyzje (np. dostęp do sieci transgranicznych) Powołanie Europejskiej Sieci OSP forum współpracy krajowych OSP TPA regulowana 45

Etapy harmonizacji III pakiet energetyczny Unbundling OSP Własnościowy system przesyłowy stanowi własność OSP niezależnego od przedsiębiorstw wytwarzających i dostarczających energię + certyfikacja regulatora model ISO jedynie gdy OSP jest pod kontrolą przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo - wyznaczenie niezależnego operatora systemu model ITO - jedynie gdy OSP jest pod kontrolą przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo - unbundling prawny z precyzyjnie określonymi restrykcyjnymi kryteriami niezależności OSP W modelach ISO i ITO OSP wyznacza państwo członkowskie, ale decyzję zatwierdza KE OSD unbundling prawny i funkcjonalny 46

Etapy harmonizacji III pakiet energetyczny Otwarcie rynku i uprawnienia odbiorców Swobodne prawo do zakupu energii od każdego dostawcy zarejestrowanego w UE Prawo do zmiany dostawcy w terminie 3 tygodni Nakaz zapewnienia usługi powszechnej prawo odbiorców indywidualnych, ewentualnie także małych przedsiębiorstw do dostaw energii elektrycznej o określonej jakości, na ich terytorium, po uzasadnionych, łatwo i wyraźnie porównywalnych, przejrzystych i niedyskryminujących cenach możliwość wyznaczenia sprzedawcy z urzędu Obowiązki związane z informowaniem konsumentów i tryby rozstrzygania sporów Środki walki z ubóstwem energetycznym 47

Źródła prawa UE TFUE art. 4 ust. 2 lit. i) energia jako kompetencja dzielona Tytuł XXI Energetyka - art. 194 TFUE (cele polityki energetycznej UE) W ramach ustanawiania lub funkcjonowania rynku wewnętrznego oraz z uwzględnieniem potrzeby zachowania i poprawy środowiska naturalnego, polityka Unii w dziedzinie energetyki ma na celu, w duchu solidarności między P. Cz.: a) zapewnienie funkcjonowania rynku energii b) zapewnienie bezpieczeństwa dostaw energii w Unii c) wspieranie efektywności energetycznej i oszczędności energii, jak również rozwoju nowych i odnawialnych form energii; oraz d) wspieranie wzajemnych połączeń między sieciami energii 48

Źródła prawa UE Inne źródła europejskiego prawa energetycznego rozp. 994/2010 w sprawie środków zapewniających bezpieczeństwo dostaw gazu ziemnego i uchylenia dyrektywy dyr. 2004/8/WE w sprawie wspierania kogeneracji w oparciu o zapotrzebowanie na ciepło użytkowe na rynku wewnętrznym energii oraz zmieniająca dyrektywę 92/42/EWG Dyr. 2009/28/WE w sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych zmieniająca i w następstwie uchylająca dyrektywy 2001/77/WE oraz 2003/30/WE (dyrektywa OZE lub RES) ( ) 49

KRAJOWA REGULACJA ENERGETYKI 50

Źródła prawa Ustawa z dnia 10.04.1997r. Prawo energetyczne Wielokrotnie nowelizowana Począwszy od września 2013 r. implementuje dyrektywy III pakietu Kompleksowy charakter (sektor gazowy, elektroenergetyka, kogeneracja) obszerna, ale niewyczerpująca regulacja 51

Zakres UPE Ustawa określa zasady kształtowania polityki energetycznej państwa, zasady i warunki zaopatrzenia i użytkowania paliw i energii, w tym ciepła, oraz działalności przedsiębiorstw energetycznych, a także określa organy właściwe w sprawach gospodarki paliwami i energią Poza zakresem UPE wydobywanie kopalin ze złóż oraz bezzbiornikowe magazynowanie paliw w zakresie uregulowanym ustawą Prawo geologiczne i górnicze wykorzystywanie energii atomowej w zakresie uregulowanym ustawą Prawo atomowe Wytwarzanie biokomponentów i produkcja biopaliw 52

Źródła prawa Inne źródła prawa Ustawa z 25.8.2006 r. o biokomponentach i biopaliwach ciekłych Ustawa z 29.6.2007 r. o zasadach pokrywania kosztów powstałych u wytwórców w związku z przedterminowym rozwiązaniem umów długoterminowych sprzedaży mocy i energii elektrycznej Ustawa z 16.2.2007 r. o zapasach ropy naftowej, produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowego państwa i zakłóceń na rynku naftowym 53

Cele UPE art. 1 ust. 2 upe - celem ustawy jest tworzenie warunków do zrównoważonego rozwoju kraju, zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, oszczędnego i racjonalnego użytkowania paliw i energii, rozwoju konkurencji, przeciwdziałania negatywnym skutkom naturalnych monopoli, uwzględniania wymogów ochrony środowiska, zobowiązań wynikających z umów międzynarodowych oraz równoważenia interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii 54

Cele UPE art. 1 ust. 2a upe - Ustawa określa także warunki wykonywania i kontrolowania działalności polegającej na przesyłaniu dwutlenku węgla w celu jego podziemnego składowania w celu przeprowadzenia projektu demonstracyjnego wychwytu i składowania dwutlenku węgla w rozumieniu art. 1 ust. 3 ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. - Prawo geologiczne i górnicze 55

Zakres przedmiotowy działalności koncesjonowanej Uzyskania koncesji wymaga wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie: 1) wytwarzania paliw lub energii (wyjątki, m.in. wytwarzanie paliw stałych lub paliw gazowych, generacja rozproszona) 2) magazynowania paliw gazowych w instalacjach magazynowych, skraplania gazu ziemnego i regazyfikacji skroplonego gazu ziemnego w instalacjach skroplonego gazu ziemnego, magazynowania paliw ciekłych jak również magazynowania lub przeładunku paliw ciekłych w instalacjach magazynowania paliw ciekłych lub instalacjach przeładunku paliw ciekłych (wyjątek) 3) przesyłania lub dystrybucji paliw lub energii (wyjątki) 4) obrotu paliwami lub energią (wyjątki, m.in. paliwa stałe) 5) przesyłanie CO 2 56

Warunki uzyskania koncesji Prezes URE udziela koncesji wnioskodawcy, który: 1) ma siedzibę lub miejsce zamieszkania na terytorium państwa członkowskiego UE, Konfederacji Szwajcarskiej lub państwa członkowskiego EFTA strony umowy o EOG 2) dysponuje środkami finansowymi w wielkości gwarantującej prawidłowe wykonywanie działalności bądź jest w stanie udokumentować możliwość ich pozyskania 3) ma możliwości techniczne gwarantujące prawidłowe wykonywanie działalności 4) zapewni zatrudnienie osób o właściwych kwalifikacjach zawodowych 5) uzyskał decyzję o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu albo decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej 6) nie zalega z zapłatą podatków stanowiących dochód budżetu państwa, z wyjątkiem przypadków gdy uzyskał przewidziane prawem zwolnienie, odroczenie, rozłożenie na raty zaległości podatkowych albo podatku lub wstrzymanie w całości wykonania decyzji właściwego organu podatkowego lub organu kontroli skarbowej 57

Warunki uzyskania koncesji Odrębne warunki dla koncesji na obrót gazem ziemnym z zagranicą oraz na wytwarzanie paliw ciekłych lub koncesji na obrót paliwami ciekłymi z zagranicą wnioskodawcy 58

Warunki uzyskania koncesji koncesja nie może być wydana wnioskodawcy który znajduje się w postępowaniu upadłościowym lub likwidacji; któremu w ciągu ostatnich 3 lat cofnięto koncesję na działalność określoną ustawą z przyczyn wymienionych w art. 58 ust. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej lub którego w ciągu ostatnich 3 lat wykreślono z rejestru działalności regulowanej z przyczyn, o których mowa w art. 71 ust. 1 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej; skazanemu prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe mające związek z prowadzoną działalnością gospodarczą; który nie jest zarejestrowany jako podatnik podatku od towarów i usług; jeżeli inny podmiot posiadający wobec niego znaczący wpływ lub sprawujący nad nim kontrolę albo współkontrolę ( ) został w ciągu ostatnich 3 lat prawomocnie skazany za przestępstwo lub przestępstwo skarbowe mające związek z przedmiotem działalności gospodarczej określonej ustawą 59

Warunki uzyskania koncesji Koncesje na czas oznaczony 10-50 lat, chyba że przedsiębiorca wnioskuje o udzielenie koncesji na czas krótszy Możliwość wydania promesy na wniosek przedsiębiorcy Przymus działalności Prezes URE może nakazać przedsiębiorstwu energetycznemu, pomimo wygaśnięcia koncesji, dalsze prowadzenie działalności objętej koncesją przez okres nie dłuższy niż 2 lata, jeżeli wymaga tego interes społeczny Jeżeli działalność ta przynosi stratę - pokrycie strat od Skarbu Państwa w wysokości ograniczonej do uzasadnionych kosztów działalności określonej w koncesji, przy zachowaniu należytej staranności 60

TPA TPA w zakresie dostępu do sieci przesyłowych i dystrybucyjnych gazu i energii Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją paliw gazowych lub energii jest obowiązane zapewnić wszystkim odbiorcom oraz przedsiębiorstwom zajmującym się sprzedażą paliw gazowych lub energii, na zasadzie równoprawnego traktowania, świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii, na zasadach i w zakresie określonym w ustawie świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji tych paliw lub energii odbywa się na podstawie umowy o świadczenie tych usług 61

TPA Szeroki zakres TPA Art. 4 c UPE TPA w zakresie magazynowania paliw gazowych w instalacjach magazynowych (OSM) Art. 4 d UPE TPA w zakresie dostępu do gazociągów kopalnianych Art. 4 e UPE skraplanie i regazyfikacja gazu ziemnego w instalacjach (OSLNG) 62

TPA Przesłanki odmowy dostępu Jeśli świadczenie usług mogłoby obniżyć niezawodność dostarczania i jakości paliw gazowych lub energii poniżej poziomu określonego w odrębnych przepisach lub powodować niekorzystną zmianę cen lub stawek opłat za dostarczane paliwa gazowe lub energię i zakresu ich dostarczania odbiorcom przyłączonym do sieci lub uniemożliwiać wywiązywanie się przez przedsiębiorstwa energetyczne z obowiązków w zakresie ochrony interesów odbiorców i ochrony środowiska 63

TPA Przesłanki odmowy dostępu Brak wzajemności Odmowa świadczenia usług przesyłania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii, magazynowania tych paliw i skraplania gazu ziemnego odbiorcom, jeżeli te paliwa lub energia byłyby dostarczane z systemu gazowego lub systemu elektroenergetycznego innego państwa, które nie nałożyło obowiązku świadczenia tych usług na działające w tym państwie przedsiębiorstwa, lub gdy odbiorca, do którego paliwa gazowe lub energia elektryczna miałyby być dostarczane, nie jest uznany za odbiorcę uprawnionego do korzystania z tych usług w tym państwie 64

TPA Szczególne przesłanki odmowy dostępu dla sektora gazu - OSP i OSD, OSM, OSLNG Przedsiębiorstwo zintegrowane pionowo może odmówić świadczenia usług jeżeli może to spowodować dla niego trudności finansowe lub ekonomiczne związane z realizacją zobowiązań wynikających z uprzednio zawartych umów przewidujących obowiązek zapłaty za określoną ilość gazu ziemnego, niezależnie od ilości pobranego gazu (umowy takeor-pay), lub gdy świadczenie tych usług uniemożliwia wywiązanie się przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo z obowiązków w zakresie ochrony interesów odbiorców i ochrony środowiska Obowiązek wystąpienia niezwłocznie do Prezesa URE z wnioskiem o czasowe zwolnienie z obowiązków Prezes URE wydaje decyzję po uzgodnieniu stanowiska z KE Możliwość odmowy dostępu do nowej infrastruktury 65

Unbundling OSP OSP i OS połączonego (OSx) pozostają pod względem formy prawnej i organizacyjnej oraz podejmowania decyzji niezależni od innych działalności niezwiązanych z 1) przesyłaniem, dystrybucją lub magazynowaniem paliw gazowych, lub skraplaniem gazu ziemnego, lub regazyfikacją skroplonego gazu ziemnego w instalacjach skroplonego gazu ziemnego albo 2) przesyłaniem lub dystrybucją energii elektrycznej OSP i OSx, mając na względzie racjonalne wykorzystanie posiadanych środków trwałych, jeżeli warunki techniczne i wymagania bezpieczeństwa na to pozwalają, mogą je udostępniać innym podmiotom, na zasadach równego traktowania, na cele inne, niezwiązane z produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi albo wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną - nie może to powodować obniżenia zdolności do wykonywania działalności OSP/OSx 66

Unbundling OSP Kryteria niezależności W celu zapewnienia niezależności OSP oraz OSx ta sama osoba lub podmiot nie może: 1) bezpośrednio lub pośrednio wywierać decydującego wpływu lub wykonywać innych praw względem przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi albo wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną oraz bezpośrednio lub pośrednio wywierać decydującego wpływu lub wykonywać innych praw względem OSP lub OSx ani wywierać decydującego wpływu na system przesyłowy lub system połączony 67

Unbundling OSP Kryteria niezależności W celu zapewnienia niezależności OSP oraz OSx ta sama osoba lub podmiot nie może: 2) powoływać członków rady nadzorczej, zarządu lub innych organów uprawnionych do reprezentacji OSP lub OSx, ani względem systemu przesyłowego lub połączonego oraz bezpośrednio lub pośrednio wywierać decydującego wpływu lub wykonywać praw względem przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi albo wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną 68

Unbundling OSP Kryteria niezależności Prawa te obejmują w szczególności: 1) wykonywanie prawa głosu 2) powoływanie członków rady nadzorczej, zarządu lub innych organów uprawnionych do reprezentacji przedsiębiorstwa energetycznego 3) posiadanie większościowego pakietu udziałów lub akcji Przez decydujący wpływ rozumie się w szczególności wykonywanie uprawnień, o których mowa w art. 4 pkt 4 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów 69

Unbundling OSP Kryteria niezależności W celu zapewnienia niezależności OSP oraz OSx ta sama osoba lub podmiot nie może: 3) pełnić funkcji członka rady nadzorczej, zarządu lub innych organów uprawnionych do reprezentacji operatora systemu przesyłowego lub połączonego, ani względem systemu przesyłowego lub systemu połączonego oraz pełnić tych funkcji w przedsiębiorstwie energetycznym zajmującym się produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi albo wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną 70

Unbundling OSD OSD będący w strukturze przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo pozostaje pod względem formy prawnej i organizacyjnej oraz podejmowania decyzji niezależny od innych działalności niezwiązanych z dystrybucją paliw gazowych lub energii elektrycznej kryteria niezależności: 1) osoby odpowiedzialne za zarządzanie OSD nie mogą uczestniczyć w strukturach zarządzania przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo lub przedsiębiorstwa energetycznego zajmującego się przesyłaniem, produkcją, wytwarzaniem lub obrotem paliwami gazowymi lub przesyłaniem, wytwarzaniem lub obrotem energią elektryczną ani być odpowiedzialne, bezpośrednio lub pośrednio za bieżącą działalność w tym zakresie 71

Unbundling OSD Kryteria niezależności 2) osoby odpowiedzialne za zarządzanie OSD mają zapewnioną możliwość niezależnego działania 3) OSD ma prawo podejmować niezależne decyzje w zakresie majątku niezbędnego do wykonywania działalności gospodarczej w zakresie dystrybucji paliw gazowych lub energii elektrycznej 4) organ przedsiębiorstwa zintegrowanego pionowo nie może wydawać operatorowi systemu dystrybucyjnego poleceń dotyczących jego bieżącej działalności ani podejmować decyzji w zakresie budowy sieci lub jej modernizacji, chyba że polecenia te lub decyzje dotyczyłyby działania operatora systemu dystrybucyjnego, które wykraczałyby poza zatwierdzony plan finansowy lub inny równoważny dokument 72

Otwarcie rynku Odbiorca paliw gazowych lub energii ma prawo zakupu tych paliw lub energii od wybranego przez siebie sprzedawcy Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się przesyłaniem lub dystrybucją paliw gazowych lub energii stosując obiektywne i przejrzyste zasady zapewniające równe traktowanie użytkowników systemu, umożliwia odbiorcy paliw gazowych lub energii przyłączonemu do jego sieci zmianę sprzedawcy paliw gazowych lub energii 73

Otwarcie rynku Odbiorca końcowy może wypowiedzieć umowę zawartą na czas nieoznaczony, na podstawie której przedsiębiorstwo energetyczne dostarcza temu odbiorcy paliwa gazowe lub energię, bez ponoszenia kosztów, składając do przedsiębiorstwa energetycznego pisemne oświadczenie. Odbiorca, który wypowiada umowę, jest obowiązany pokryć należności za pobrane paliwo gazowe lub energię oraz świadczone usługi przesyłania lub dystrybucji paliw gazowych lub energii Analogicznie na czas oznaczony możliwe dodatkowe opłaty wynikające z umowy 74

Otwarcie rynku Dostarczanie paliw gazowych lub energii odbywa się, po uprzednim przyłączeniu do sieci na podstawie umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji ( ) Może tez się odbywać na podstawie umowy kompleksowej - zawierającej postanowienia umowy sprzedaży i umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji gazu lub energii 75

Taryfy Taryfa zbiór cen i stawek opłat oraz warunków ich stosowania, opracowany przez przedsiębiorstwo energetyczne i wprowadzany jako obowiązujący dla określonych w nim odbiorców w trybie określonym ustawą Przedsiębiorstwa energetyczne ustalają taryfy dla paliw gazowych lub energii, stosownie do zakresu wykonywanej działalności gospodarczej 76

Taryfy Opracowywane przez przedsiębiorstwa energetyczne posiadające koncesje i zatwierdzane przez Prezesa URE decyzją Prezes URE może zwolnić przedsiębiorstwo energetyczne z obowiązku przedkładania taryf do zatwierdzenia, jeżeli stwierdzi, że działa ono w warunkach konkurencji Obecnie uwolnione ceny energii elektrycznej dla odbiorców instytucjonalnych Planowane (?) uwolnienie cen energii elektrycznej dla gospodarstw domowych 77

Kalkulacja taryf W sposób wyznaczony przepisami ustawy - zapewniający 1) pokrycie kosztów uzasadnionych działalności gospodarczej przedsiębiorstw energetycznych w zakresie wytwarzania, przetwarzania, przesyłania, dystrybucji lub obrotu paliwami gazowymi i energią oraz magazynowania, skraplania lub regazyfikacji paliw gazowych, wraz z uzasadnionym zwrotem z kapitału zaangażowanego w tę działalność 1a) pokrycie kosztów uzasadnionych działalności gospodarczej przedsiębiorstw energetycznych w zakresie magazynowania paliw gazowych, w tym budowy, rozbudowy i modernizacji magazynów paliw gazowych, wraz z uzasadnionym zwrotem z kapitału zaangażowanego w tę działalność (min. 6%) 2) pokrycie kosztów uzasadnionych ponoszonych przez operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych w związku z realizacją ich zadań 3) ochronę interesów odbiorców przed nieuzasadnionym poziomem cen i stawek opłat + szczegółowe zasady 78

Prezes URE Centralny organ administracji rządowej Wykonuje zadania z zakresu spraw regulacji gospodarki paliwami i energią oraz promowania konkurencji Powoływany przez Prezesa RM, spośród osób wyłonionych w drodze otwartego i konkurencyjnego naboru 3 najlepszych kandydatów wybiera Komisja utworzona przez Szefa KPRM 5-letnia kadencja, powtarzana maks. raz Wydaje decyzje, na które służy odwołanie do SOKiK 79

Prezes URE reguluje działalność przedsiębiorstw energetycznych zgodnie z ustawą i polityką energetyczną państwa, zmierzając do równoważenia interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców paliw i energii regulacja stosowanie określonych ustawą środków prawnych, włącznie z koncesjonowaniem, służących do zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego, prawidłowej gospodarki paliwami i energią oraz ochrony interesów odbiorców 80

Wybrane kompetencje Prezesa URE udzielanie i cofanie koncesji zatwierdzanie i kontrolowanie stosowania taryf paliw gazowych, energii elektrycznej i ciepła pod względem zgodności z zasadami określonymi w ustawie, w tym analizowanie i weryfikowanie kosztów przyjmowanych do ich kalkulacji 81

Wybrane kompetencje Prezesa URE kontrolowanie wykonania obowiązków uzyskiwania i przedstawiania do umorzenia świadectw pochodzenia z OZE (potwierdzających wytworzenie energii z OZE) i z kogeneracji kontrolowanie wykonywania obowiązków sprzedaży przez wytwórców min. 15% energii na giełdzie towarowej wyznaczanie operatorów systemów zatwierdzanie instrukcji ruchu i eksploatacji sieci organizowanie i przeprowadzanie przetargów dotyczących: wyłaniania sprzedawców z urzędu, budowy nowych mocy wytwórczych energii elektrycznej i realizacji przedsięwzięć zmniejszających zapotrzebowanie na energię elektryczną 82

Wybrane kompetencje Prezesa URE udzielanie i cofanie zwolnienia z obowiązku zapewnienia TPA organizowanie i przeprowadzanie przetargów dotyczących: a) wyłaniania sprzedawców z urzędu, b) budowy nowych mocy wytwórczych energii elektrycznej i realizacji przedsięwzięć zmniejszających zapotrzebowanie na energię elektryczną kontrolowanie standardów jakościowych obsługi odbiorców oraz kontrolowanie na wniosek odbiorcy dotrzymania parametrów jakościowych paliw gazowych i energii elektrycznej 83

Wybrane kompetencje Prezesa URE rozstrzyganie sporów dotyczących m.in. odmowy zawarcia umowy o przyłączenie do sieci, umowy sprzedaży, umowy o świadczenie usług przesyłania lub dystrybucji paliw lub energii, umowy o świadczenie usług transportu gazu ziemnego, umowy o świadczenie usługi magazynowania paliw gazowych współdziałanie z właściwymi organami w przeciwdziałaniu praktykom przedsiębiorstw energetycznych ograniczającym konkurencję 84

Wybrane kompetencje Prezesa URE ustalanie metod kontroli i podejmowanie działań dla poprawy efektywności przedsiębiorstw energetycznych określanie i publikowanie wskaźników i cen wskaźnikowych istotnych dla procesu kształtowania taryf publikowanie informacji służących zwiększeniu efektywności użytkowania paliw i energii monitorowanie funkcjonowania systemu gazowego i elektroenergetycznego kontrolowanie zapewnienia równego i otwartego dostępu do sieci transportowej CO 2 podziemnych składowisk CO 2 oraz rozstrzyganie sporów w tych sprawach 85

Bariery konkurencji Niewłaściwa struktura rynku rynek zdominowany przez publiczne przedsiębiorstwa zintegrowane pionowo Taryfy dla gospodarstw domowych Brak transgranicznych połączeń energetycznych Niekorzystny energy-mix 86

Dziękuję za uwagę Łukasz Grzejdziak Katedra Prawa Gospodarczego Publicznego WPiA UŁ 87