Działania skierowane do osób starszych w gminach i powiatach województwa warmińsko-mazurskiego

Raport z badania Działania skierowane do osób starszych w gminach i powiatach województwa warmińsko-mazurskiego Olsztyn, kwiecień 2013 r. Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Obserwatorium Integracji Społecznej 10-447 Olsztyn ul. Głowackiego 17 T: +48 89 523 51 19 F: +48 89 512 55 09 E: rops@warmia.mazury.pl W: www.wrota.warmia.mazury.pl Certyfikat Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001:2008 Nr 388/2006

Raport powstał w ramach Projektu 1.16 Koordynacja na rzecz aktywnej integracji współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Działania 1.2 Wsparcie systemowe instytucji pomocy i integracji społecznej Priorytet I Zatrudnienie i integracja społeczna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Opracowanie: Obserwatorium Integracji Społecznej działające w strukturze Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. Olsztyn, kwiecień 2013 r. Cytowanie oraz wykorzystywanie danych jest dozwolone z podaniem źródła. 2

Spis treści m Spis skrótów... 4 Wstęp... 5 1. Metodologia... 6 1.1 Metody i techniki badawcze... 6 1.2 Dobór próby i poziom zwrotów... 6 2. Działania skierowane do osób starszych w gminach województwa warmińskomazurskiego... 8 2.1 Dokumenty programowe w gminie w kontekście problemów osób w wieku 60+... 8 2.2 Sytuacja osób 60+ w gminach... 13 2.3 Usługi opiekuńcze w gminach... 14 2.4 Współpraca instytucjonalna na rzecz osób 60+... 18 2.5 Instytucjonalne formy wsparcia osób 60+... 22 2.6 Inne usługi na rzecz osób 60+... 31 2.7 Organizacja pomocy i współpraca w gminach na rzecz osób w wieku 60+... 34 3. Działania skierowane do osób starszych w powiatach województwa warmińskomazurskiego... 39 3.1 Dokumenty programowe w powiecie w kontekście problemów osób 60+... 39 3.2 Sytuacja osób 60+ i dostęp do usług w powiatach... 45 3.3 Organizacja pomocy i współpraca w powiatach na rzecz osób w wieku 60+... 47 4. Podsumowanie wyniki, wnioski i rekomendacje... 52 4.1 Dokumenty strategiczne i programowe... 52 4.2 Sytuacja osób w wieku 60+... 53 4.3 Dostęp osób w wieku 60+ do usług i instytucji... 53 4.4 Organizacja pomocy i współpraca na rzecz osób w wieku 60+... 54 4.5 Instytucjonalne formy wsparcia osób w wieku 60+... 56 Aneksy... 59 Aneks nr 1... 59 Aneks nr 2... 68 Aneks nr 3... 72 Aneks nr 4... 73 Aneks nr 5... 74 Aneks nr 6... 75 Aneks nr 7... 76 Spis tabel... 77 Spis wykresów... 78 3

Spis skrótów CAWI DDP n OIK OIS OPS PCPR RDP ROPS ŚDS UTW Computer-Assisted Web Interview - wspomagana komputerowo ankieta prowadzona przy pomocy strony www Dzienny Dom Pomocy Liczba uczestników badania ankietowego. (n=100 oznacza 100 przedstawicieli OPS biorących udział w badaniu, n=19 oznacza 19 przedstawicieli PCPR biorących udział w badaniu, jeśli n<100 w przypadku badania wśród OPS i n<19 w przypadku badania PCPR oznacza to, że na dane pytanie wypowiadała się tylko taka liczba respondentów, której dotyczył dany temat np. na pytanie, poprzedzone pytaniem filtrującym.) Ośrodek Interwencji Kryzysowej Obserwatorium Integracji Społecznej Ośrodek Pomocy Społecznej (w tym Miejski, Miejsko-Gminny i Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej) Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Rodzinny Dom Pomocy Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie Środowiskowy Dom Samopomocy Uniwersytet Trzeciego Wieku 4

Wstęp Problem starzejącego się społeczeństwa stanowi ważną kwestię w polityce społecznej. Instytucje zajmujące się tym zagadnieniem stoją przed wyzwaniem zapewnienia pomocy finansowej i rzeczowej na utrzymanie osób w trudnej sytuacji życiowej, zorganizowania usług skierowanych między innymi do osób starszych oraz zagwarantowania godnego życia tym osobom. Kwestie te reguluje między innymi ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 r., poz. 182), która określa zadania w zakresie pomocy społecznej, rodzaje świadczeń z pomocy społecznej oraz zasady i tryb ich udzielania, a także organizację pomocy społecznej. Pomoc społeczna, jako instytucja polityki społecznej państwa, ma na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne uprawnienia, zasoby i możliwości. Osoby w wieku 60+ ze względu na swój wiek i pogarszający się stan zdrowia oraz zmniejszenie dochodów ze względu na zaprzestanie pełnoetatowej pracy, są częściej narażane na znalezienie się w trudnej sytuacji życiowej. Niemniej jednak ww. ustawa nie wyszczególnia tej grupy wiekowej osób w sposób odrębny. Obowiązki związane z wykonywaniem zadań z zakresu pomocy społecznej organizuje administracja rządowa i samorządowa poprzez powołane do tego instytucje oraz współpracując z organizacjami społecznymi i pozarządowymi, kościołem katolickim, innymi kościołami, związkami wyznaniowymi oraz osobami fizycznymi i prawnymi. Zadania samorządu gminnego w obszarze pomocy społecznej głównie realizują i koordynują Ośrodki Pomocy Społecznej (OPS). Zadania samorządu powiatowego organizują Powiatowe Centra Pomocy Rodzinie (PCPR), zaś na szczeblu samorządu wojewódzkiego zajmują się tym Regionalne Ośrodki Polityki Społecznej (ROPS). W ramach niniejszego badania, zrealizowanego przez Obserwatorium Integracji Społecznej działającego w strukturze Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej Urzędu Marszałkowskiego Województwa Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, starano się zbadać, jak wygląda zaplecze infrastrukturalne oraz zakres usług skierowanych do osób w wieku 60+ w gminach i powiatach województwa warmińsko-mazurskiego. W związku z tym, przeprowadzono ankietę internetową wśród OPS i PCPR z województwa warmińsko-mazurskiego. Wnioski będące wynikiem ww. badania ankietowego przedstawione w końcowej części raportu, mogą one w przyszłości posłużyć do projektowania różnorodnych działań kierowanych do osób starszych z terenu województwa warmińsko-mazurskiego. 5

1. Metodologia Niniejszy raport jest częścią projektu badawczego dotyczącego sytuacji osób starszych w województwie warmińsko-mazurskim, w ramach którego powstały dwa raporty badawcze: pt. Osoby starsze w województwie warmińsko-mazurskim aktywność społeczna i korzystanie z pomocy społecznej oraz niniejszy raport badawczy pt. Działania skierowane do osób starszych w gminach i powiatach województwa warmińsko-mazurskiego. Głównym celem badania było poznanie rodzajów aktywności osób starszych w województwie warmińsko-mazurskim oraz jej uwarunkowań. Na potrzeby niniejszego badania za osoby starsze uznaje się osoby w wieku 60 lat i więcej (60+), bez podziału na płeć. 1.1 Metody i techniki badawcze W badaniu zastosowano ilościową metodę zbierania danych posługując się techniką internetowej ankiety kwestionariuszowej 1 (CAWI). Badanie przeprowadzono przy pomocy programu Lime Survey do projektowania i obsługi ankiet internetowych. Dzięki zastosowanemu rozwiązaniu usprawniono proces zbierania danych, udostępniając respondentom przystępną formę udziału w badaniu, jak również umożliwiając zespołowi badawczemu szybki wgląd w jakość zebranych danych oraz bieżący monitoring zwrotów. Za pomocą programu Lime Survey udostępniono dwa kwestionariusze ankiet on-line: 1. Kwestionariusz ankiety (tzw. formularz informacyjny) skierowany do Ośrodków Pomocy Społecznej (OPS). 2. Kwestionariusz ankiety (tzw. formularz informacyjny) skierowany do Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie (PCPR). Kwestionariusze on-line można było wypełniać w okresie od 18 stycznia do 15 lutego 2013 roku. 1.2 Dobór próby i poziom zwrotów Badanie przeprowadzono wśród osób reprezentujących 116 ośrodków pomocy społecznej (w tym 2 miejskie ośrodki pomocy społecznej w Olsztynie i Elblągu, które realizują także zadania powiatu) oraz 19 powiatowych centrów pomocy rodzinie (razem 135 instytucji) z terenu województwa warmińskomazurskiego. Przystępując do badania przyjęto poziom zwrotów dla poszczególnych kwestionariuszy na następującym poziomie: 1 Kwestionariusze ankiety stanowią Aneks nr 1 i nr 2 do niniejszego raportu. 6

1. Kwestionariusz ankiety (tzw. formularz informacyjny) skierowany do 116 Ośrodków Pomocy Społecznej, oczekiwany poziom zwrotów: 60% (tj. 70 ankiet). 2. Kwestionariusz ankiety (tzw. formularz informacyjny) skierowany do 19 Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, oczekiwany poziom zwrotów: 80% (tj. 15 ankiet). Poziom zwrotów po deaktywacji kwestionariuszy on-line, wyniósł: 1. Kwestionariusz ankiety (tzw. formularz informacyjny) skierowany do 116 Ośrodków Pomocy Społecznej, poziom zwrotów: 86% (100 ankiet po 1 ankiecie z każdego OPS biorącego udział w badaniu, tj. ze 100 gmin województwa). 2. Kwestionariusz ankiety (tzw. formularz informacyjny) skierowany do 21 Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie, poziom zwrotów: 89% (17 ankiet po 1 ankiecie z każdego PCPR biorącego udział w badaniu, tj. z 17 powiatów województwa). (Uzyskano wyższy, niż zaplanowano, poziom zwrotów.) 7

2. Działania skierowane do osób starszych w gminach województwa warmińsko-mazurskiego 2.1 Dokumenty programowe w gminie w kontekście problemów osób w wieku 60+ W ramach badania zapytano przedstawicieli OPS o dokumenty strategiczne obowiązujące w ich gminie, które poruszają zagadnienia starzejącego się społeczeństwa. Badanych zapytano, czy w aktualnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych gminy sporządzono diagnozę/opis dotyczący aktualnej struktury populacji mieszkańców. Poniższy wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na to pytanie. Wykres nr 1. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy w aktualnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy sporządzono diagnozę/opis dotyczący aktualnej struktury populacji mieszkańców? (n=100) brak danych 3% nie 17% tak 80% Źródło: opracowanie własne. Większość respondentów (80%) stwierdziło, że w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych ich gminy sporządzono diagnozę struktury populacji mieszkańców. Tę grupę respondentów zapytano, czy sporządzona diagnoza zawiera opis problemu starzenia się społeczeństwa. Z uzyskanych danych wynika, że w 53 przypadkach gminna Strategia porusza problematykę starzenia się społeczeństwa. Rozkład tych odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. 8

Wykres nr 2. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy diagnoza/opis dotycząca aktualnej struktury populacji mieszkańców w aktualnej Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Gminy zawiera problem starzenia się społeczeństwa w gminie? (n=80) brak danych 3% nie 31% tak 66% Źródło: opracowanie własne. Badając zapisy dokumentów programowych w ramach badania ankietowego, zapytano respondentów, czy zapisy ich gminnych Strategii zawierają działania skierowane do osób w wieku 60+, jako wyodrębnionej grupy. Blisko połowa respondentów stwierdziła, że w Strategiach ich gmin są uwzględnione takie działania. Odpowiedzi badanych ukazuje poniższy wykres. Wykres nr 3. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy w dokumencie Strategii zaplanowano działania skierowane do osób w wieku 60+, jako wyodrębnionej grupy? (n=100) brak danych 3% nie 50% tak 47% Źródło: opracowanie własne. Respondenci, którzy wskazali, że w Strategii zaplanowano działania skierowane do osób w wieku 60+ (47 osób), zostali poproszeni w pytaniu otwartym o wymienienie najważniejszych z tych działań. Poniższa tabela przedstawia rozkład tych odpowiedzi pogrupowanych według przyjętych kluczy kodujących. 9

Tabela nr 1. Najważniejsze działania skierowane do osób w wieku 60+, uwzględnione w gminnej Strategii (n=47) Liczba Odpowiedzi wskazań organizacja usług opiekuńczych i komplementarnych (np. finansowe) 31 zwiększenie oferty kulturalno-społecznej 25 współpraca i wspieranie innych podmiotów działających na rzecz osób w wieku 60+, np. organizacje pozarządowe, Środowiskowe Domy Samopomocy 19 profilaktyka zdrowotna i dostęp do służby medycznej (ochrona zdrowia) 16 aktywizacja w życiu społecznym i zapobieganie wykluczeniu społecznemu 15 tworzenie i wspieranie klubów seniora 13 wolontariat osób w wieku 60+ i na rzecz osób w wieku 60+ 11 udzielanie informacji i edukacja osób w wieku 60+ 8 dokształcanie, zachęcanie kadry i rodzin zajmującej się osób w wieku 60+ do odejmowania czynnych działań 6 umacnianie więzi osób starszych z rodzinami oraz integracja międzypokoleniowa 6 likwidacja barier architektonicznych, usprawnienie transportu 5 tworzenie grup wsparcia, samopomoc 4 usprawnianie pomocy sąsiedzkiej, wsparcie środowiskowe 4 wspieranie funkcjonowania osób 60+ w ich mieszkaniach 2 monitorowanie osób 60+, opracowywanie programów na ich rzecz 2 Źródło: opracowanie własne. Odpowiedzi nie sumują się do n=47, gdyż respondent, w ramach pytania otwartego, mógł opisać maksymalnie 4 działania. Z zebranych danych wynika, że w Strategiach najczęściej ujmuje się działania dotyczące organizacji usług opiekuńczych i usług im towarzyszących, takich jak zapewnianie wsparcia finansowego na realizację podstawowych potrzeb życiowych. W drugiej kolejności, pod względem liczby wskazań, znalazły się działania polegające na zwiększaniu oferty kulturalnej i społecznej dla osób w wieku 60+. Gminne Strategie zwracają również uwagę na zaspokajanie potrzeb osób starszych przy pomocy lokalnych jednostek, instytucji, klubów itp. Badani zostali zapytani także o zapisy Strategii dotyczące planów rozwoju infrastruktury gminnej świadczącej usługi na rzecz osób starszych. Poniższy wykres przedstawia dane pokazujące to, czy w gminnych Strategiach przewidziano tego typu działania. 10

Wykres nr 4. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy w aktualnej Strategii zaplanowano rozwój infrastruktury gminnej świadczącej usługi na rzecz osób starszych (np. dzienne domy pomocy społecznej, gminne środowiskowe domy samopomocy, rodzinne domy pomocy, itp.)? (n=100) brak danych 5% tak 35% nie 60% Źródło: opracowanie własne. Około ⅓ badanych stwierdziła, że w Strategii ich gminy zaplanowano rozwój infrastruktury gminnej świadczącej usługi na rzecz osób starszych. Taka ilość wskazań może wynikać z braku potrzeb gmin w tym zakresie lub braku wyodrębnienia zapisów dotyczących zapewnienia seniorom odpowiedniej infrastruktury. Strategie zazwyczaj mówią o rozwoju infrastruktury ogółem, rzadziej omawia się rozwój infrastruktury przeznaczonej typowo na rzecz osób starszych. Jednak należy podkreślić, że infrastruktura, która rozwijana jest w gminach, służy zazwyczaj całej społeczności lokalnej i nie wyklucza wybranej grupy osób korzystania z niej. Biorąc pod uwagę wyniki badania, które zostaną przedstawione w kolejnych częściach raportu oraz te, które zostały przedstawione powyżej, można podejrzewać, że brak odpowiedniej infrastruktury, ułatwiającej życie osobom starszym, jest ciągle problemem aktualnym, wymagającym rozwiązania. Wobec tego należy podkreślić, iż brak zapisów w tym obszarze w większości gminnych Strategii, może być efektem mało precyzyjnego zbadania potrzeb osób starszych na poziomie lokalnym. W kolejnym pytaniu zapytano ankietowanych o to, czy w najbliższej aktualizacji Strategii planuje się wprowadzić zapisy działań skierowanych do osób w wieku 60+. Wyniki uzyskane za pomocą tego pytania i przedstawiono na wykresie. 11

Wykres nr 5. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy w najbliższej aktualizacji Strategii dla gminy planuje się wprowadzenie zapisów dotyczących działań skierowanych do osób w wieku 60+, jako wyodrębnionej grupy? (n=100) brak danych 3% trudno powiedzieć 34% tak 35% nie wiem 24% nie 4% Źródło: opracowanie własne. W związku z tym, że ponad ⅓ badanych zadeklarowała, że w najbliższej aktualizacji Strategii ich gminy planuje się wprowadzić zapisy dotyczące działań skierowanych na rzecz osób w wieku 60+ jako wyodrębnionej grupy, można wysnuć wniosek, że brak zapisów związanych z rozwojem infrastruktury na rzecz osób starszych planuje się uzupełnić w trakcie najbliższych aktualizacji Strategii gminnych. Oprócz pytań dotyczących Strategii, badanych zapytano również o inne dokumenty programowe dotyczące planowania działań na rzecz osób w wieku 60+, które obowiązują w gminach województwa warmińsko-mazurskiego. Z zebranych danych wynika, że tylko 4 respondentów zadeklarowało istnienie w ich gminach Programu na rzecz osób starszych lub innego dokumentu spełniającego tę rolę. 89 osób wskazało, że w ich gminie nie ma opracowanego takiego dokumentu, 6 osób nie odpowiedziało na to pytanie, a 1 osoba wskazała błędnie dokument Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, o który pytano w poprzednich pytaniach. Poniżej wymieniono te gminy wraz z nazwą obowiązującego dokumentu oraz okresu, na jaki dany dokument obowiązuje: Gmina m. Olsztyn, w której jest wdrażany Program dla osób starszych miasta Olsztyna na lata 2010-2015, Gmina Reszel, w której jest wdrażany Program na rzecz poprawy życia osób starszych (nie określono okresu obowiązywania), Gmina m. Elbląg, w której jest wdrażany Elbląski Program na Rzecz Osób Starszych na lata 2009-2013, Gmina Nowe Miasto Lubawskie, w której jest wdrażany Program działań na rzecz osób starszych w Nowym Mieście Lubawskim na lata 2010-2015. 12

2.2 Sytuacja osób 60+ w gminach W ramach badania zapytano respondentów o najbardziej zauważalne problemy osób starszych występujące w ich gminach, a rozkład odpowiedzi uzyskanych w pytaniu otwartym zaprezentowano poniżej w formie tabeli. Tabela nr 2. Najbardziej zauważalne w gminie problemy osób w wieku 60+ w opinii przedstawicieli OPS (n=100) Liczba Odpowiedzi wskazań ubóstwo, niskie dochody i/lub świadczenia emerytalno-rentowe 58 problemy zdrowotne, pogarszanie się stanu zdrowia, niepełnosprawność 56 zła organizacja służby medycznej (brak lekarzy, wydłużony i utrudniony dostęp do placówek), brak informacji, brak sprzętu diagnostycznego i rehabilitacyjnego samotność, brak członków rodziny 28 bariery komunikacyjne i brak infrastruktury 28 brak wsparcia, zainteresowania ze strony najbliższych, obojętność oraz brak właściwej opieki rodziny w przypadku pojawienia się choroby (zatracanie tradycji, pozbywanie się osób starszych niewłaściwe relacje w rodzinie, przemoc) izolacja społeczna 17 brak możliwości dodatkowego zarobkowania 14 brak oferty kulturalnej i oświatowej 8 brak lub problem z zapewnieniem opieki 6 problemy mieszkaniowe i bytowe 5 brak odpowiedzi 3 inne 2 Źródło: opracowanie własne. Odpowiedzi nie sumują się do n=100, gdyż respondent, w ramach pytania otwartego, mógł opisać maksymalnie 3 problemy. Najwięcej ankietowanych zwróciło uwagę na problemy osób starszych związane z niskimi dochodami (58 respondentów), pogarszającym się i złym stanem zdrowia tych osób (56 respondentów) oraz złym stanem służby medycznej (30 respondentów) 2. Respondentów zapytano również o dostęp mieszkańców w wieku 60+ do poszczególnych instytucji i usług w ich gminach. Rozkład odpowiedzi na to pytanie przedstawia poniższa tabela. 30 24 2 Por. Tabela nr 18, s. 45. 13

Tabela nr 3. Dostęp mieszkańców gminy w wieku 60+ do instytucji i usług (n=100) Instytucja/Usługa placówki służby zdrowia (lekarz pierwszego kontaktu) Osoby 60+ mają taki sam dostęp jak pozostali mieszkańcy gminy Osoby 60+ mają utrudniony (gorszy) dostęp niż pozostali mieszkańcy gminy Osoby 60+ mają łatwiejszy (lepszy) dostęp niż pozostali mieszkańcy gminy Nie mam zdania/ /Trudno powiedzieć Brak danych 76% 19% 4% 0 1% lekarze specjaliści 40% 55% 4% 1% 0 placówki kulturalne (domy kultury, biblioteki) imprezy plenerowe, masowe, festyny obiekty sportoworekreacyjne (boiska, hale) urzędy (urząd gminy, powiatowy urząd pracy) 75% 20% 2% 3% 0 71% 22% 3% 2% 2% 53% 35% 0 8% 4% 84% 15% 0 0 1% media (Internet, gazety) 53% 37% 0 7% 3% komunikacja (transport publiczny) udział w życiu społeczności (sąsiedzkim, towarzyskim) 58% 36% 0 3% 3% 67% 22% 4% 4% 3% Źródło: opracowanie własne. Najczęściej respondenci wskazywali, że osoby w wieku 60+ mają taki sam dostęp do instytucji i usług publicznych, jak pozostali mieszkańcy gminy. W jednym przypadku większość badanych (55%) odpowiedziała, że seniorzy mają gorszy dostęp do lekarzy specjalistów. Wśród odpowiedzi inne 3 osoby wymieniły usługi i instytucje, do których osoby w wieku 60+ mają gorszy dostęp. Każdy z respondentów wskazał jeden typ usług: rehabilitacja, usługi opiekuńcze i usługi edukacyjno-szkoleniowe. 2.3 Usługi opiekuńcze w gminach W ramach badania część pytań ankiety dotyczyła różnych usług opiekuńczych i pielęgniarskich. Z uwagi na gorszy stan zdrowia osób starszych, w porównaniu z pozostałymi grupami wiekowymi oraz częsty brak wsparcia ze strony własnej rodziny (np. z powodu samotności, braku dzieci), świadczenie tego typu usług często stają się niezbędne do zapewnienia egzystencji osobom starszym. W związku z tym 14

postanowiono zbadać, czy w gminie organizowane są usługi opiekuńcze i środowiskowe oraz czy osoby starsze z nich korzystają. Poniżej zaprezentowano tabelę przedstawiającą liczbę osób w wieku 60+ korzystających z usług opiekuńczych z podziałem na kategorie wiekowe. Tabela nr 4. Osoby w wieku 60+ korzystające z usług opiekuńczych w 2012 roku z podziałem na kategorie wiekowe (n=100) Osoby w wieku 60+ korzystające Rozkład odpowiedzi respondentów z usług opiekuńczych Odpowiedź Liczba osób % Liczba respondentów, którzy wskazali liczbę korzystających z usług Odpowiedzi 0 osób Od 60 do 79 r.ż. 1.577 43% 90 10 0 Powyżej 80 r.ż. 2.088 57% 89 9 2 Razem 3.634 100% n=100 Źródło: opracowanie własne. Brak danych Respondenci wskazali, że 1.577 osób z województwa w grupie wiekowej od 60 do 79 roku życia korzystało z usług opiekuńczych w 2012 roku, natomiast w grupie wiekowej 80 lat i więcej, według badanych, było 2.088 mieszkańców gmin. Łącznie osób w wieku 60+ korzystających z usług opiekuńczych w 2012 roku, według wskazań respondentów biorących udział w badaniu, było 3.634 osób. Nie jest to jednak pełna liczba osób w wieku 60+ korzystających z usług opiekuńczych w województwie warmińsko-mazurskim, gdyż część respondentów nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie, a niektórzy podawali jako liczbę osób starszych korzystających z tych usług 0. Na podstawie pozyskanych danych, nie wiadomo czy 0 oznacza, że w danej gminie nie ma takich osób, czy respondent nie posiada wiedzy na ten temat. Tabela nr 5. Osoby w wieku 60+ korzystające ze specjalistycznych usług opiekuńczych w 2012 roku z podziałem na kategorie wiekowe (n=100) Odpowiedź Osoby w wieku 60+ korzystające ze specjalistycznych usług opiekuńczych Liczba osób % Rozkład odpowiedzi respondentów Liczba respondentów, którzy wskazali liczbę korzystających z usług Odpowiedzi 0 osób Brak danych Od 60 do 79 r.ż. 164 57% 19 71 10 Powyżej 80 r.ż. 123 43% 13 77 10 Razem 282 100% n=100 Źródło: opracowanie własne. 15

Respondenci wskazali, że 164 osoby w grupie wiekowej od 60 do 79 roku życia korzystały ze specjalistycznych usług opiekuńczych w 2012 roku, natomiast w grupie wiekowej 80 lat i więcej, według badanych, tych osób było 123. Łącznie osób w wieku 60+ korzystających ze specjalistycznych usług opiekuńczych w 2012 roku, według wskazań respondentów biorących udział w badaniu, było 282 osoby. Nie jest to jednak pełna liczba osób w wieku 60+ korzystających ze specjalistycznych usług opiekuńczych w województwie warmińsko-mazurskim, gdyż część respondentów nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie, a niektórzy podawali jako liczbę osób starszych korzystających z tych usług 0. Na podstawie pozyskanych danych, nie wiadomo czy 0 oznacza, że w danej gminie nie ma takich osób, czy respondent nie posiada wiedzy na ten temat. Specjalistyczne usługi opiekuńcze obejmują między innymi uczenie sprawnego zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych, rozwijanie umiejętności społecznych oraz motywowanie do aktywności własnej, a także pielęgnację, rehabilitację fizyczną i usprawnianie organizmu, czy pomoc mieszkaniową 3. OPS, w porozumieniu z poradniami zdrowia psychicznego i innymi specjalistycznymi placówkami terapeutycznymi, organizują wsparcie dla osób chorych psychicznie celem pomocy tym osobom, które mają poważne trudności w życiu codziennym, w relacjach z otoczeniem, w zakresie edukacji, zatrudnienia i sprawach bytowych. Z danych przedstawionych w dwóch powyższych tabelach wynika, że większy odsetek osób w wieku 60-79 lat korzystał ze specjalistycznych usług opiekuńczych, natomiast z podstawowych usług opiekuńczych korzystało więcej osób w wieku 80 lat i więcej. Należy jednak mieć na uwadze braki danych oraz odpowiedzi 0 udzielane przez respondentów. Badanych zapytano także o rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych najczęściej świadczonych osobom w wieku 60+. Odpowiedzi na to pytanie zebrano i przedstawiono poniżej w formie tabeli. 3 Zob. 2 Rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 22 września 2005 r. w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych (Dz. U. 2005 Nr 189, poz. 1598 ze zm.) 16

Tabela nr 6. Rodzaje specjalistycznych usług opiekuńczych najczęściej świadczonych osobom 60+ w gminie (n=100) Liczba Odpowiedzi wskazań usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi 16 usługi pielęgniarsko-opiekuńcze, dostęp do specjalistycznych świadczeń zdrowotnych, promocja zdrowia 14 usługi kształcące zaspokajanie własnych podstawowych potrzeb, samoobsługa * 6 usługi rehabilitacyjne 6 usługi wspieranie w życiu społecznym, zapewnianie kontaktów z otoczeniem * 3 inne odpowiedzi 3 Źródło: opracowanie własne. Odpowiedzi nie sumują się do n=100, gdyż respondent, w ramach pytania otwartego, mógł opisać maksymalnie 7 rodzajów usług, jednak duża część badanych nie odpowiedziała w ogóle na to pytanie. * Pomimo, że respondentów poproszono o wymienienie najczęściej świadczonych rodzajów usług specjalistycznych osobom 60+ w ich gminach, to badani w tym miejscu wymieniali również inne usługi (np. środowiskowe, opiekuńcze). Wszystkie zebrane odpowiedzi przedstawiono w powyższej tabeli. Najczęściej, wśród rodzajów specjalistycznych usług opiekuńczych, respondenci wymieniali usługi kierowane do osób z zaburzeniami psychicznymi. Udzielając odpowiedzi na to pytanie respondenci sygnalizowali również, że ten rodzaj usług nie jest świadczony na terenie ich gminy, umieszczając zapis ten rodzaj usług nie jest świadczony w gminie w odpowiedzi, które następnie zostały zebrane w ramach kategorii inne odpowiedzi. Duża część respondentów (75 osób) również nie odpowiedziała na to pytanie, co może świadczyć o tym, że nie realizuje się w ich gminach tego typu usług. Powodem braku w ofercie OPS usług specjalistycznych może być między innymi brak wykwalifikowanej kadry, specjalistycznie przygotowanej do świadczenia tego typu usług. Poniżej przedstawiono wykres, na którym zobrazowano rozkład odpowiedzi dotyczący pytania o dostępność kadry, która mogłaby świadczyć tego typu usługi. 17

Wykres nr 6. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy w gminie jest wystarczająca liczba wykwalifikowanej kadry, która może świadczyć specjalistyczne usługi opiekuńcze na rzecz osób w wieku 60+? (n=100) brak danych 21% tak 23% nie 56% Źródło: opracowanie własne. Ponad połowa respondentów wskazała, że w ich OPS nie ma wykwalifikowanej kadry, która może świadczyć specjalistyczne usługi opiekuńcze, natomiast prawie ¼ respondentów stwierdziła, że w ich gminie jest wystarczająca liczba takiej kadry. Wysoki odsetek osób (21%), które nie udzieliły odpowiedzi na to pytanie, może wynikać z faktu, że w niektórych gminach nie są świadczone specjalistyczne usługi opiekuńcze, dlatego ta część respondentów, która reprezentowała OPS z takiej gminy, mogła nie odpowiedzieć na to pytanie. 2.4 Współpraca instytucjonalna na rzecz osób 60+ Efektywne rozwiązywanie problemów osób starszych wymaga angażowania różnych środowisk i instytucji. Współpraca w podejmowaniu działań na rzecz osób starszych jest o tyle ważna, że poprzez angażowanie różnych środowisk można kompleksowo zaspokajać potrzeby seniorów i rozwiązywać różnorodne problemy związane ze zmieniającą się lokalną strukturą społeczną gminy. Poniżej przedstawiono wykres, który ukazuje korzystanie z usług pielęgniarek środowiskowych przez osoby w wieku 60+ w gminach województwa warmińskomazurskiego. 18

Wykres nr 7. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy osoby w wieku 60+ w gminie korzystają z usług pielęgniarek środowiskowych? (n=100) brak danych 13% nie 5% tak 82% Źródło: opracowanie własne. 82% badanych potwierdziło, że osoby w wieku 60+ korzystają z usług pielęgniarek środowiskowych. Wśród nich 43 respondentów wskazało liczbę osób starszych, które korzystają z tych usług. Wykazano, że w 2012 roku ok. 16.915 osób w wieku 60+ korzystało z takich usług. Z powodu braku wiedzy respondentów lub braku dostępu do danych, można przypuszczać, że w rzeczywistości liczba ta jest jednak większa. 12 respondentów, spośród 82, odpowiedziało nie wiem na to pytanie, a 20 badanych stwierdziło, że nie posiada danych w tym zakresie. 7 osób nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Badanych, którzy odpowiedzieli, że osoby w wieku 60+ korzystają w ich gminie z usług pielęgniarek środowiskowych (n=82), zapytano o to, czy pracownicy socjalni z OPS współpracują z pielęgniarkami środowiskowymi. Na podstawie zebranych danych zauważa się, że większość respondentów odpowiedziało, że taka współpraca występuje (92% badanych; 75 osób). Jedynie jedna osoba twierdzi, że takiej współpracy nie ma, zaś 6 osób nie udzieliło odpowiedzi na to pytanie. Respondenci, którzy stwierdzili, że współpracują z pielęgniarkami środowiskowymi zostali poproszeni o opisanie zakresu tej współpracy. Tabela poniżej przedstawia zebrane odpowiedzi. 19

Tabela nr 7. Zakres, w jakim pracownicy socjalni z OPS współpracują z pielęgniarkami środowiskowymi w związku z opieką sprawowaną nad podopiecznymi 60+ (n=75) Liczba Odpowiedzi wskazań wymiana informacji, wspólne akcje (np. profilaktyczne) 36 pomoc w codziennych czynnościach: organizacja opieki, np. pomocy sąsiedzkiej, usługi opiekuńcze (ustalanie planu pomocy), pomoc w sprawach formalnych organizacja opieki medycznej i instytucjonalnej: kompletowanie dokumentacji medycznej, zorganizowanie miejsca w placówce, kierowanie do placówek wspólne wyjazdy w teren do osób 60+, wizyty w środowisku lokalnym 28 organizacja wsparcia finansowego 13 dokonywanie oceny i analizy zjawisk, monitorowanie, diagnoza potrzeb 11 zgłaszanie pielęgniarkom osób, które wymagają ich stałej opieki 8 zaopatrzenie w sprzęt specjalistyczny (np. rehabilitacyjny) 6 Źródło: opracowanie własne. Odpowiedzi nie sumują się do n=75, gdyż respondent, w ramach pytania otwartego, mógł opisać więcej niż jeden zakres. Najwięcej badanych odpowiedziało, że współpraca pracowników OPS z pielęgniarkami środowiskowymi najczęściej polega na wymianie informacji o swoich podopiecznych. Pracownicy udzielają również pomocy pielęgniarkom w zakresie organizacji wsparcia osób starszych w codziennych czynnościach, pomagają w organizacji opieki medycznej i instytucjonalnej osobom starszym, jak również odbywają wspólne wizyty w środowiskach, gdzie zamieszkują osoby w wieku 60+. Ankietowani odpowiadali także na pytanie dotyczące współpracy OPS z podmiotami służby zdrowia. Wykres poniżej przedstawia rozkład odpowiedzi dotyczący tego tematu. 35 30 20

Wykres nr 8. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy w 2012 roku OPS współpracował z podmiotami służby zdrowia w zakresie opieki nad mieszkańcami gminy w wieku 60+? (n=100) brak danych 8% nie 45% tak 47% Źródło: opracowanie własne. Prawie połowa badanych odpowiedziało, że OPS współpracował z podmiotami służby zdrowia. Jedynie 2% mniej respondentów uważa, że ich ośrodek nie prowadził takiej współpracy. Zakres, w jakim OPS-y współpracowały z podmiotami służby zdrowia przedstawia poniższa tabela. Tabela nr 8. Zakres, w jakim pracownicy socjalni z OPS współpracują z podmiotami służby zdrowia w związku z opieką sprawowaną nad podopiecznymi 60+ (n=47) Odpowiedzi Liczba wskazań akcje profilaktyczne, badanie i informowanie mieszkańców 21 formalne: wystawianie zaświadczeń, dokumentów 11 poprawa życia w środowisku poprzez wymianę informacji 10 zgłaszanie potrzeb osób 60+ do placówek medycznych 5 działania interwencyjne, działania pogotowia 2 opracowanie dokumentów strategicznych 2 Źródło: opracowanie własne. Odpowiedzi nie sumują się do n=47, gdyż respondent, w ramach pytania otwartego, mógł opisać więcej niż jedną odpowiedź. Najwięcej respondentów przyznało, że współpraca OPS z podmiotami służby zdrowia polega na prowadzeniu wspólnych akcji profilaktycznych, w tym na badaniu i informowaniu mieszkańców (45%). W ramach współpracy respondenci wymieniali również wspólne załatwianie spraw formalnych, tj. wystawianie zaświadczeń i innych dokumentów medycznych (23%), a także współpracę na rzecz poprawy życia osób 60+ w ich środowisku, dzięki wymianie informacji (21%). 21

2.5 Instytucjonalne formy wsparcia osób 60+ W ramach badania zapytano respondentów o placówki stacjonarne wsparcia dla osób starszych. Ankietowani zostali poproszeni o podanie liczby mieszkańców w wieku 60+ przebywających w 2012 roku w poszczególnych domach pomocy społecznej. Tabela nr 9. Liczba mieszkańców gmin w wieku 60+ przebywających w 2012 roku w poszczególnych typach domów pomocy społecznej (n=100) Typ DPS Liczba osób % Liczba respondentów, którzy wskazali liczbę korzystających z usług Odpowiedzi 0 osób Brak danych DPS dla osób w podeszłym wieku 419 28% 59 27 14 DPS dla osób przewlekle somatycznie chorych DPS dla osób przewlekle psychicznie chorych DPS dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie DPS dla osób niepełnosprawnych fizycznie 710 47% 68 21 11 210 14% 56 29 15 54 3% 26 47 27 116 8% 10 52 38 Razem 1.509 100% n=100 Źródło: opracowanie własne. Według danych uzyskanych w ramach tego pytania, najwięcej osób w wieku 60+ w 2012 roku było w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle somatycznie chorych, natomiast najmniej w domach dla osób dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie. Należy tutaj zaznaczyć, że liczba osób w wieku 60+ przebywających w DPS jest uzależniona od liczby miejsc dostępnych w tego typu placówkach 4. 4 Zob. Infrastruktura pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku, oprac. Biuro pomocy i integracji społecznej ROPS, dostępne na stronie internetowej: http://wrota.warmia.mazury.pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna/, dostęp: 11.03.2013 r. 22

Tabela nr 10. Liczba mieszkańców gmin w wieku 60+, którzy w roku 2012 posiadali decyzję o skierowaniu do danego typu domu pomocy społecznej i oczekują na umieszczenie w DPS (n=100) Typ DPS Liczba osób % Liczba respondentów, którzy wskazali liczbę korzystających z usług Odpowiedzi 0 osób Brak danych DPS dla osób w podeszłym wieku 48 17% 10 66 24 DPS dla osób przewlekle somatycznie chorych DPS dla osób przewlekle psychicznie chorych DPS dla dorosłych niepełnosprawnych intelektualnie DPS dla osób niepełnosprawnych fizycznie 161 58% 15 61 24 43 16% 17 65 18 5 2% 3 69 28 20 7% 3 69 28 Razem 277 100% n=100 Źródło: opracowanie własne. Powyższa tabela przedstawia liczbę osób oczekujących na umieszczenie w DPS. Według zebranych danych, łącznie oczekujących w województwie warmińsko-mazurskim jest 277 osób. Najwięcej osób oczekuje na miejsce w domach pomocy społecznej dla osób przewlekle chorych (161 osób). Dane te nie są jednak pełne, z uwagi na fakt, że duża część respondentów nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie. Natomiast niektórzy podawali jako liczbę osób starszych oczekujących na umieszczenie w DPS 0. Na podstawie pozyskanych danych, nie wiadomo czy 0 oznacza, że w danej gminie nie ma takich osób, czy respondent nie posiada wiedzy na ten temat. DPS świadczą usługi bytowe, opiekuńcze, wspomagające i edukacyjne na poziomie obowiązującego standardu, w zakresie i formach wynikających z indywidualnych potrzeb osób w nim przebywających. W województwie warmińskomazurskim na dzień 31 grudnia 2012 r. funkcjonowało 42 DPS oraz 2 filie: w Iławie i w Spychowie. W tym 37 DPS oraz 2 filie, to domy dla osób dorosłych, zaś 5 pozostałych placówek przeznaczona jest dla dzieci i młodzieży. Wszystkie DPS w województwie warmińsko-mazurskim posiadają 3.673 miejsc, w tym dla osób dorosłych jest 3.286 miejsc 5. Na koniec 2012 roku w województwie warmińsko-mazurskim funkcjonowało łącznie 20 DPS (w tym 1 filia DPS w Iławie) 6, w których była możliwość umieszczenia osób starszych z uwzględnieniem ich innych, szczególnych potrzeb (np. DPS dla osób przewlekle somatycznie chorych). Łącznie liczba miejsc w tych placówkach wynosi 1.400 miejsc. w tym: w 5 DPS i 1 filii DPS: 384 miejsca dla osób przewlekle somatycznie chorych, 5 Zob. Tamże. 6 Zob. Aneks nr 4. 23

w 7 DPS: 321 miejsc dla osób w podeszłym wieku, w 7 DPS: 695 miejsc w typie łączonym tzn. DPS dla osób przewlekle somatycznie chorych i osób w podeszłym wieku 7. Ponadto w województwie warmińsko-mazurskim działalność gospodarczą prowadzi 9 podmiotów prowadzących placówki zapewniające całodobową opiekę m.in. osobom w podeszłym wieku (zgodnie z art. 67 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej), jak również funkcjonuje 6 rodzinnych domów pomocy społecznej 8. Poniżej zaprezentowano dane dotyczące przyczyn oczekiwania na umieszczenie osób w wieku 60+ w DPS. Z uwagi na nieprecyzyjnie sformułowanie pytanie i w konsekwencji niewłaściwie zrozumienie pytania przez respondentów, liczba odpowiedzi zakwalifikowanych jako prawidłowe jest niewielka. Tabela nr 11. Najczęstsze przyczyny oczekiwania osób w wieku 60+ na umieszczenie w DPS (n=100) Odpowiedzi Liczba wskazań brak miejsc 18 rezygnacja osoby zainteresowanej, przesunięcie terminu z uwagi na czasową rezygnację, odkładanie decyzji o pójściu do DPS przez podopiecznego wcześniej wykazującego chęć i potrzebę pobytu w DPS, odroczenie terminu umieszczenia w DPS na prośbę strony kolejka 3 brak środków 3 sprawy rodzinne 2 często osoby ubiegające się o umieszczenie w DPS po złożeniu wniosku trafiają jeszcze do zakładu opiekuńczo-leczniczego, pobyt na Oddziale Pielęgnacyjno-Opiekuńczym sprawy formalne przedłużający się czas trwania postępowania wyjaśniającego nie dotyczy 17 brak danych 46 Źródło: opracowanie własne. Odpowiedzi nie sumują się do n=100, gdyż respondent, w ramach pytania otwartego, mógł opisać maksymalnie 4 przyczyny. Najczęstszą przyczyną oczekiwania na umieszczenie w DPS według ankietowanych jest brak miejsc w tego typu placówkach (18%). Wśród innych przyczyn oczekiwania na umieszczenie w DPS jest czasowa rezygnacja z umieszczenia w DPS, kolejka oczekujących, brak środków na opłatę pobytu 4 2 2 7 Zob. Infrastruktura pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku, oprac. Biuro pomocy i integracji społecznej ROPS, dostępne na stronie internetowej: http://wrota.warmia.mazury.pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna/, dostęp: 11.03.2013 r. 8 Zob. Infrastruktura pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku, oprac. Biuro pomocy i integracji społecznej ROPS, dostępne na stronie internetowej: http://wrota.warmia.mazury.pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna/, dostęp: 11.03.2013 r., Aneks nr 5. 24

w placówce lub też sprawy rodzinne, transfer do placówki medycznej czy sprawy formalne związane ze skompletowaniem dokumentacji. Niektóre DPS oprócz zapewnienia opieki i wsparcia swoim mieszkańcom, organizują zajęcia osobom spoza DPS. Respondentów zapytano czy w ich gminie są takie DPS-y. Wykres nr 9. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy DPS-y mające siedzibę na terenie gminy świadczą usługi na rzecz mieszkańców w wieku 60+ niebędących mieszkańcami tych DPS-ów? (n=100) tak 2% brak danych 40% nie 58% Źródło: opracowanie własne. Ponad połowa badanych podała informacje, że na terenie ich gminy nie ma DPS, które świadczyłyby usługi na rzecz innych osób, niż ich mieszkańcy, a 40% ankietowanych nie udzieliło w ogóle odpowiedzi na to pytanie. Respondentów, którzy wskazali, że na terenie ich gminy są DPS, które świadczą usługi na rzecz mieszkańców gminy w wieku 60+ niebędących mieszkańcami tych DPS (2 osoby), zapytano jakiego rodzaju usługi świadczą DPS z ich gminy na rzecz osób w wieku 60+. Badani mieli za zadanie wymienić 4 usługi, z których korzystają najczęściej osoby w wieku 60+. Przedstawiciele dwóch gmin: gminy miejsko-wiejskiej Jeziorany i gminy wiejskiej Elbląg, wymienili takie usługi, jak: ćwiczenia rehabilitacyjnousprawniające, zajęcia ruchowo-usprawniające, wypożyczenie sprzętu dla osób niepełnosprawnych, integracyjne, kulturowo-sportowe (GOPS Jeziorany), imprezy integracyjne (GOPS Elbląg). Ankietowani zostali również zapytani o to, czy znana jest liczba mieszkańców przebywających w innych, niż DPS, placówkach stacjonarnych opieki całodobowej (placówkach utworzonych zgodnie z art. 67 ustawy o pomocy społecznej, placówkach prywatnych), wg stanu na grudzień 2012 roku. Liczbę mieszkańców 60+ gminy przebywających w innych niż DPS placówkach stacjonarnych opieki całodobowej, wskazało łącznie 37 respondentów. Z danych uzyskanych od tych badanych wynika, że 91 mieszkańców w wieku 60+ przebywa w takich placówkach. Następnie respondentów zapytano o to, czy pracownicy socjalni z OPS współpracują 25

z kadrą tych placówek. Rozkład uzyskanych na to pytanie odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wykres nr 10. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy pracownicy socjalni z OPS współpracują z placówkami stacjonarnymi opieki całodobowej (placówkami utworzonymi zgodnie z art. 67 ustawy o pomocy społecznej, placówkami prywatnymi) mającymi swoją siedzibę na terenie gminy? (n=100) brak danych 42% tak 35% nie 23% Źródło: opracowanie własne. 35% badanych wskazało, że w ich gminie OPS współpracuje z placówkami stacjonarnymi opieki całodobowej (placówkami utworzonymi zgodnie z art. 67 ustawy o pomocy społecznej, placówkami prywatnymi). Duży odsetek odpowiedzi nie oraz brak danych może wskazywać na to, że na terenie gminy respondentów, którzy wskazywali te odpowiedzi, nie funkcjonują tego typu placówki. Oprócz DPS, tworzone są także rodzinne domy pomocy (RDP), które pełnią podobną funkcją, jak DPS-y. W ramach badania zapytano przedstawicieli OPS, czy na terenie ich gmin funkcjonują takie placówki. Rozkład odpowiedzi przedstawiono na wykresie poniżej. 26

Wykres nr 11. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy w gminie funkcjonują rodzinne domy pomocy (RDP)? (n=100) brak danych 2% tak 4% nie 94% Źródło: opracowanie własne. Respondenci, którzy wskazali, że w ich gminie funkcjonują rodzinne domy pomocy (4 osoby) odpowiedzieli, że według stanu na grudzień 2012 roku w ich gminach łącznie było 5 rodzinnych domów pomocy (gminy: Ostróda, Dobre Miasto, Łukta i Olsztyn). Osób 60+, którzy na dany czas byli podopiecznymi tych domów, było 31 osób. Tę samą grupę respondentów zapytanych o to, czy w ich gminie istnieje potrzeba utworzenia nowych RDP, 3 osoby odpowiedziały, że nie ma takiej potrzeby, a 1 osoba zadeklarowała, że taka potrzeba istnieje. Najczęściej wymieniane przez badanych przyczyny niekorzystania osób z usług RDP (n=18) to brak zainteresowania i potrzeby (6 odpowiedzi), brak lub niewystarczająca liczba tego typu placówek (4 odpowiedzi), natomiast po 1 odpowiedzi uzyskały takie przyczyny, jak brak komunikacji oraz niepełnosprawność. W województwie warmińsko-mazurskim oprócz całodobowych placówek funkcjonują również dzienne formy wsparcia dla osób dorosłych, w tym dla osób starszych. Instytucjami znajdującymi się w katalogu placówek wsparcia dziennego są między innymi ośrodki wsparcia, do których należą: środowiskowe domy samopomocy, dzienne domy pomocy, noclegownie, schroniska i domy dla osób bezdomnych oraz kluby samopomocy. W województwie na koniec 2012 roku funkcjonowało 33 gminnych środowiskowych domów samopomocy i 3 ich filie, łącznie z 1.414 miejscami oraz 24 ponadgminne środowiskowe domy samopomocy i 1 filia, łącznie z 1.143 miejscami. Łączna liczba ŚDS w województwie wynosi 57 placówek i 4 filie, razem z 2.557 miejscami. Środowiskowe domy samopomocy w województwie warmińskomazurskim występują zazwyczaj jako typy mieszane (według Rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 grudnia 2010 r. w sprawie środowiskowych domów samopomocy (Dz. U. 2010 Nr 238, poz. 1568) występują 3 podstawowe typy ŚDS: A dla osób przewlekle psychicznie chorych, B dla osób 27

upośledzonych umysłowo i C dla osób wykazujących inne przewlekłe zaburzenia czynności psychicznych) 9. W badaniu respondenci zostali zapytani, czy w ich gminie funkcjonują ŚDS. Rozkład udzielonych odpowiedzi przedstawia poniższy wykres. Wykres nr 12. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy w gminie funkcjonują środowiskowe domy samopomocy (ŚDS)? (n=100) brak danych 1% tak 32% nie 67% Źródło: opracowanie własne. Według stanu na grudzień 2012 r., 32 respondentów wskazało, że na terenach ich gmin funkcjonowało łącznie 46 ŚDS. Natomiast liczba mieszkańców 60+ tych gmin, którzy uczestniczyli w zajęciach ŚDS według stanu na grudzień 2012 r. to: w zajęciach organizowanych przez gminne ŚDS: 465 osób, w zajęciach organizowanych przez ponadlokalne ŚDS: 322 osoby, łącznie: 787 osób. Następnie badani odpowiadali na pytanie czy mieszkańcy gminy, wobec których zdiagnozowano potrzebę wsparcia w formie uczestnictwa w zajęciach ŚDS, korzystali z tych zajęć. Odpowiedzi przedstawiono na poniższym wykresie. 9 Zob. Infrastruktura pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku, oprac. Biuro pomocy i integracji społecznej ROPS, dostępne na stronie internetowej: http://wrota.warmia.mazury.pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna/, dostęp: 11.03.2013 r. 28

Wykres nr 13. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy wszyscy mieszkańcy gminy w wieku 60+, wobec których zdiagnozowano potrzebę wsparcia w formie uczestnictwa w zajęciach ŚDS w 2012 roku, korzystali z tych zajęć? (n=32) nie 19% brak danych 16% tak 65% Źródło: opracowanie własne. Większa część badanych (65% badanych; 21 osób) przyznała, że mieszkańcy gminy korzystali z zajęć ŚDS. Tylko 19% respondentów uznało, że nie wszyscy mieszkańcy gminy korzystali z tej formy wsparcia, mimo zdiagnozowanej potrzeby. Najczęstsze przyczyny niekorzystania z zajęć ŚDS przez osoby w wieku 60+, wobec których zdiagnozowano potrzebę wsparcia w formie uczestnictwa w tych zajęciach, które wymieniali respondenci (n=6) w ramach pytania otwartego, na które można było maksymalnie udzielić 4 odpowiedzi, to: nieodpowiedni profil ŚDS dla danej osoby (ŚDS dla osób z zaburzeniami psychicznymi i niepełnosprawnych intelektualnie nie zapewnia typowych zajęć dla pełnosprawnych osób 60+) (ID ankiety 140, 201), brak przekonania (ID ankiety 111), brak chęci uczestnictwa (ID ankiety 140), brak zainteresowania zajęciami (ID ankiety 146, 164), brak wolnych miejsc (ID ankiety 140), niechęć wychodzenia z domu (ID ankiety 164), obawa przed otoczeniem (ID ankiety 164), nie ma takiej potrzeby (ID ankiety 215). Następnie respondentów zapytano, czy w ich gminie funkcjonuje dzienny dom pomocy społecznej. Zebrane odpowiedzi ilustruje wykres poniżej. 29

Wykres nr 14. Rozkład odpowiedzi udzielonych przez przedstawicieli OPS na pytanie: Czy w gminie funkcjonuje dzienny dom pomocy społecznej (DDP)? (n=100) tak 11% nie 89% Źródło: opracowanie własne. 89% badanych stwierdziło, że w ich gminie nie funkcjonuje dzienny dom pomocy społecznej, a tylko w gminach 11% badanych działa taka placówka. W województwie warmińsko-mazurskim działa 21 DDP 10. Na terenie 11 gmin, które zadeklarowały funkcjonowanie w ich gminie DDP, liczba mieszkańców w wieku 60+ uczestniczących w zajęciach tych placówek, wg stanu na grudzień 2012 r., wyniosła 1.017 osób (n=10). Spośród ww. respondentów jedna osoba nie podała liczby osób korzystających ze wsparcia organizowanego w tych placówkach. Według opracowania ROPS sporządzanego corocznie, łączna liczba miejsc w DDP funkcjonujących na terenie województwa warmińsko-mazurskiego na dzień 31 grudnia 2012 roku, wyniosła 930 miejsc 11. Respondenci odpowiadali również na pytanie dotyczące tego, czy wszyscy mieszkańcy gminy w wieku 60+, wobec których zdiagnozowano potrzebę wsparcia w formie uczestnictwa w DDP w 2012 roku, korzystali z tych zajęć (n=11). Odpowiedzi na to pytanie nie udzieliły 2 osoby, natomiast 5 osób stwierdziło, że w ich gminie mieszkańcy w wieku 60+, wobec których zdiagnozowano potrzebę wsparcia w formie uczestnictwa w DDP, korzystali z tego wsparcia, a 4 osoby wskazały, że nie wszyscy mieszkańcy w ich gminie korzystali z tej formy pomocy. Poniższa tabela przedstawia wskazane przez respondentów przyczyny niekorzystania z tej formy zajęć. 10 Zob. Infrastruktura pomocy społecznej województwa warmińsko-mazurskiego wg stanu na dzień 31 grudnia 2012 roku, oprac. Biuro pomocy i integracji społecznej ROPS, dostępne na stronie internetowej: http://wrota.warmia.mazury.pl/polityka-spoleczna/pomoc-i-integracja-spoleczna/, dostęp: 11.03.2013 r.; Aneks nr 7. 11 Zob. T`amże. 30

Tabela nr 12. Najczęstsze przyczyny niekorzystania z zajęć DDP przez mieszkańców gminy w wieku 60+, wobec których zdiagnozowano potrzebę wsparcia w formie uczestnictwa w DDP (n=4) Odpowiedzi Liczba wskazań zły stan zdrowia 4 utrudniony dojazd 2 brak zainteresowania 2 brak wolnych miejsc 1 sytuacja rodzinna 1 niepełnosprawność 1 Źródło: opracowanie własne. Odpowiedzi nie sumują się do n=4, gdyż respondent, w ramach pytania otwartego, mógł opisać maksymalnie 4 przyczyny. Najczęstszą przyczyną niekorzystania z zajęć DDP według respondentów jest zły stan zdrowia osób starszych. Wśród innych powodów znalazły się między innymi: utrudniony dojazd, brak zainteresowania zajęciami lub brak wolnych miejsc w placówce. 2.6 Inne usługi na rzecz osób 60+ W ramach badania osobom ankietowanym zadano również szereg pytań dotyczących innych usług świadczonych na rzecz osób w wieku 60+ w gminach województwa warmińsko-mazurskiego. Jedno z nich dotyczyło liczby osób w wieku 60+ otrzymujących dożywianie za pośrednictwem OPS. Tabela nr 13. Liczba osób w wieku 60+ objętych w 2012 roku w gminie dożywianiem (za pośrednictwem OPS) z podziałem na formy dożywiania (n=100) Formy dożywiania w formie kuponów, talonów, bonów w formie posiłków dowożonych do domu w formie dofinansowania posiłków Liczba osób % Liczba respondentów, którzy wskazali liczbę korzystających z usług Odpowiedzi 0 osób Brak danych 152 1% 15 39 46 169 1% 11 39 50 3.427 28% 56 20 24 żywność z banków żywności 7.471 61% 73 7 20 w innych formach 934 8% 34 26 40 Razem 12.153 100% n=100 Źródło: opracowanie własne. Najwięcej osób w ramach dożywiania korzysta ze wsparcia otrzymywanego z banków żywności, jest to 7.471 osób w wieku 60+. Część osób korzysta również 31