ZESZYTY NAUKOWE AKADEMII MARYNARKI WOJENNEJ ROK XLVI NR 1 (160) 2005 Piotr Mickiewicz POLSKA W KOALICJI ANTYTERRORYSTYCZNEJ WNIOSKI DLA POLITYKI BEZPIECZEŃ STWA RP STRESZCZENIE Artykuł prezentuje zakres polskiego zaangażowania w koalicji antyterrorystycznej. Przedstawia uwarunkowania polskiego uczestnictwa w zwalczaniu międzynarodowego terroryzmu oraz jego konsekwencje polityczno-militarne. Autor dokonuje również próby prezentacji kierunków ewolucji polskiej polityki bezpieczeństwa, które są konsekwencją aktywnego uczestnictwa w koalicji antyterrorystycznej. Zaangażowanie się w międzynarodową koalicję antyterrorystyczną uznać należy za jedną z najważniejszych decyzji politycznych III Rzeczypospolitej. W istotny sposób determinuje ona kształt polskiej polityki zagranicznej, wewnętrznej i bezpieczeństwa. Stwierdzić jednak trzeba, że w swych planach politycznych Polska zakładała aktywny udział w tych przedsięwzięciach. Nawiązując do stosownych zapisów Koncepcji Strategicznej Sojuszu Północnoatlantyckiego z 1999 roku, o konieczności budowy ponadnarodowego systemu walki z przestępczością zorganizowaną i terroryzmem jednoznacznie mówiono już w Strategii Obronności Rzeczpospolitej Polskiej z 23 maja 2000 roku. Także w obowiązującej obecnie Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej z 22 lipca 2003 roku jednoznacznie podkreślono, że Najpoważniejsze niebezpieczeństwo wśród nowych zagrożeń dla systemu międzynarodowego i bezpieczeństwa poszczególnych państw, w tym Polski, stwarza zorganizowany terroryzm międzynarodowy ( ). Jego działania wymierzone są m.in. w wartości, instytucje i interesy państw strefy euroatlantyckiej. Polska jako członek tej wspólnoty jest wystawiona bezpośrednio na wynikające z tego zagrożenia. Mogą one dotyczyć bezpieczeństwa naszych obywateli, obiektów oraz służb istotnych dla sprawnego funkcjonowania państwa.
Piotr Mickiewicz Proces przeciwdziałania międzynarodowemu terroryzmowi w polskiej polityce bezpieczeństwa obejmował trzy sfery oddziaływania. Pierwszą była ochrona terytorium państwa przed aktywnością ugrupowań terrorystycznych. Oceniając poziom realizacji tych przedsięwzięć, stwierdzić należy, że udało się przy wszystkich negatywach zbudować system reagowania kryzysowego oraz wdrożyć znaczną część międzynarodowych zaleceń ograniczających aktywność międzynarodowych grup przestępczych. Druga sfera aktywności to budowa regionalnego systemu przeciwdziałania zagrożeniu terroryzmem. Ze względu na swą pozycję państwa granicznego, obok wdrażanych rozwiązań w ramach NATO i UE Polska musiała także podjąć próbę budowy swoistego k o r d onu antyterrorystycznego wokół własnych granic. Polityka ta była prowadzona od roku 1991, między innymi poprzez realizacje stosownych porozumień bilateralnych. W latach dziewięćdziesiątych podpisano pięć traktatów i trzy umowy dwustronne dotyczące form przeciwdziałania terroryzmowi, co przedstawia tabela 1. Tabela 1. Zakres tematyczny umów międzynarodowych dotyczących walki z terroryzmem Rodzaj umowy Data zawarcia Zakres działań dotyczący walki z terroryzmem Traktat pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie Układ pomiędzy Czeską i Słowacką Republiką Federacyjną o dobrym sąsiedztwie, solidarności i współpracy przyjacielskiej Traktat pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Ukrainą o dobrym sąsiedztwie, przyjaznych stosunkach i współpracy Traktat pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Litewską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy Traktat pomiędzy Rzeczpospolitą Polską a Federacją Rosyjską o przyjaznych stosunkach i dobrosąsiedzkiej współpracy TRAKTATY MIĘ DZYRZĄ DOWE 17.06.1991 (...) umawiające strony będą współdziałać w zwalczaniu zorganizowanej przestępczości, terroryzmu ( ) : art. 33, ust. 2 04.05.1992 (...) umawiające strony będą współdziałać w zwalczaniu zorganizowanej przestępczości, terroryzmu (...) : art. 20, ust. 2 18.05 1992 (wszedł w życie 30.12. 1992) 26.04.1994 (wszedł w życie 26.11. 1994) ( ) strony będą współdziałać w zwalczaniu zorganizowanej przestępczości zorganizowanej, terroryzmu (...) : art. 16, ust. 2 (...) strony będą współdziałać w zwalczaniu zorganizowanej przestępczości, terroryzmu (...) : art. 24, ust. 2 08.05.1993 (...) strony będą współdziałać w zwalczaniu zorganizowanej przestępczości, terroryzmu (...) : art. 18, ust. 2 96 Zeszyty Naukowe AMW
Polska w koalicji antyterrorystycznej wnioski dla polityki bezpieczeństwa RP UMOWY MIĘ DZYRZĄ DOWE I MIĘ DZYRESORTOWE Umowa między MSW Rzeczpospolitej Polskiej i MSW Królestwa Maroka o współpracy w zakresie zwalczania przestępczości, terroryzmu i handlu narkotykami Umowa między rządem Rzeczpospolitej Polskiej i rządem Republiki Słowenii o współpracy w walce z terroryzmem, zorganizowaną przestępczością, nielegalnym handlem środkami odurzającymi, substancjami psychotropowymi i ich prekursorami Umowa między rządem Rzeczpospolitej Polskiej i rządem Republiki Węgierskiej o współpracy w zwalczaniu terroryzmu, nielegalnego obrotu narkotykami i zorganizowanej przestępczości Źródło: Opracowanie własne. 26.06.1995 28.08.1996 15.05.1996 Umowy te obejmują: wymianę informacji o osobach, zdarzeniach, wzorach dokumentów i przedmiotów będących przedmiotami przestępstwa; zasady ochrony wzajemnie przekazywanych informacji; określenie organów właściwych do realizacji porozumień; zasady podejmowania wspólnych działań Jak wynika z powyższego zestawienia, zakres porozumień nie nadał jakiegoś szczególnego wymiaru tej formie współpracy międzypaństwowej. W traktatach ograniczono się do lakonicznego stwierdzenia, że ( ) strony będą współdziałać w zwalczaniu zorganizowanej przestępczości zorganizowanej, terroryzmu (...). W stosownych umowach międzyresortowych zakres współpracy ograniczono zaś do: wymiany informacji o osobach, zdarzeniach oraz wzorach dokumentów będących przedmiotami przestępstwa; ochrony przekazywanych informacji; określenia organów właściwych do realizacji porozumień; zasad podejmowania wspólnych działań. Nowy wymiar kooperacji regionalnej nadano dopiero po wypadkach z 11 września 2001 roku. Za najważniejszą inicjatywę w tej sferze działań należy bez wątpienia uznać konferencję antyterrorystyczną 16 państw regionu Europy Wschodniej i Południowo-Wschodniej z 6 listopada 2001 roku. Dzięki przyjętemu w jej trakcie PLANOWI DZIAŁANIA nawiązano szerszą współpracę o charakterze regionalnym. Obejmowała ona między innymi: stosowanie jednolitych procedur przeciwdziałania terroryzmowi, praniu brudnych pieniędzy, stosowanie jednolitych procedur kontroli celno-paszportowej, zwalczania nielegalnej imigracji oraz grup 1 (160) 2005 97
Piotr Mickiewicz ekstremistycznych czy procedur szkolenia jednostek antyterrorystycznych. Za najważniejsze przedsięwzięcia uznano: 1. Pogłębienie współpracy umożliwiającej wymianę informacji na temat możliwych źródeł międzynarodowego terroryzmu i zagrożenia terrorystycznego. 2. Gotowość przyjęcia i propagowania form i metod walki z terroryzmem międzynarodowym, zgodnie z rozporządzeniami Unii Europejskiej i rezolucjami Rady Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych: w dziedzinie ustawodawstwa, instytucji i gospodarki: przyjęcie procedur i instrumentów zbieżnych z procedurami EUROPOLU, FATF i Grupy Egmont w celu zwalczania prania pieniędzy, zwalczania przemytu narkotyków; w dziedzinie wymiany informacji i wywiadu: wzmocnienie dwustronnej i wielostronnej współpracy pomiędzy państwami koalicji antyterrorystycznej; w dziedzinie przepływu osób, towarów i informacji: jednolite metody kontroli paszportowej i odprawy celnej, ochrona przed nielegalną migracją i przepływem grup ekstremistycznych przez terytoria Państw Uczestników. 3. Poparcie inicjatywy zwołania konferencji na temat tolerancji i kształcenia dla wielokulturowości. 4. Rozpatrzenie możliwości utworzenia Międzynarodowego Instytutu Badań nad Terroryzmem. 5. Ustanowienie Fundacji Pomocy Ofiarom Terroryzmu na Świecie. 6. Wymiana doświadczeń w zakresie szkolenia jednostek antyterrorystycznych i służb ratowniczych, utworzenie Centrum Szkoleniowego jednostek antyterrorystycznych z krajów uczestniczących w warszawskiej konferencji. 7. Wdrożenie systemu monitorowania problematyki związanej z terroryzmem międzynarodowym 1. Ostatnią i zarazem najbardziej kontrowersyjną formą polskiego zaangażowania się w walce z międzynarodowym terroryzmem jest jej wymiar militarny. Ta forma zaangażowania Polski, co należy jednoznacznie podkreślić, była do roku 2004 powszechnie aprobowana przez polski establishment polityczny i opinię społeczną. Wystarczy tu przytoczyć zapisy cytowanych wcześniej Strategii Bezpieczeństwa, stanowiska poszczególnych partii politycznych czy też wyniki badania opinii spo- 1 Plan działania przyjęty przez warszawską konferencję ws. zwalczania terroryzmu z 6 listopada 2001 roku, Kancelaria Prezydenta RP, materiał w posiadaniu autora. 98 Zeszyty Naukowe AMW
Polska w koalicji antyterrorystycznej wnioski dla polityki bezpieczeństwa RP łecznej. Zaangażowanie się w militarne działania przeciw międzynarodowemu terroryzmowi jest traktowane jako wypełnienie sojuszniczych zobowiązań będących konsekwencją przywołania artykułu 5. traktatu waszyngtońskiego. Dla Polski jednoznaczne opowiedzenie się za realizacją tego zapisu miało jeszcze jeden wymiar. Pojawiające się w stanowiskach europejskich sojuszników żądania udowodnienia, iż atak na WTC i Pentagon był w rzeczywistości kierowany z zewnątrz Stanów Zjednoczonych, podważały zasadę natychmiastowej reakcji NATO. W przypadku państwa granicznego taki precedens mógł stworzyć zupełnie nową sytuacje strategiczną. Oceniając poziom militarnego zaangażowania się w walkę z międzynarodowym terroryzmem, stwierdzić należy, iż był on niewielki. W operacji Enduring Freedom skierowano 95-osobowy kontyngent sił zbrojnych do Afganistanu, Republiki Kirgizji, Tadżykistanu, Uzbekistanu oraz okręt w rejon Morza Arabskiego 2. Spośród całego polskiego kontyngentu działania operacyjne prowadziło 24 żołnierzy jednostki GROM i załoga okrętu Xawery Czernicki. Na pokładzie tego okrętu znajdowały się grupy komandosów sił specjalnych USA, Królewskiej Marynarki Wojennej Australii oraz Marynarki Wojennej RP. Koncentrowały się one na realizacji różnych form kontroli żeglugi. Podobny poziom zaangażowania polskich sił zbrojnych miał miejsce w trakcie operacji Iraq Freedom. Stacjonujący w Kuwejcie i Jordanii polski kontyngent liczył 200 osób, w tym 74 żołnierzy plutonu likwidacji skażeń chemicznych. Do działań operacyjnych ponownie wykorzystano jedynie grupy specjalne oraz załogę okrętu Xawery Czernicki. Należy przy tym podkreślić, że komandosi GROM-u tylko formalnie znajdowali się w strukturach Polskiego Kontyngentu Wojskowego. Faktycznie, wraz z plutonem amerykańskiej jednostki specjalnej Navy SEAL, byli podporządkowani dowódcy lotniskowca USS George Washington. 2 Podstawy prawne funkcjonowania polskiego kontyngentu stanowiły: Postanowienie Prezydenta RP z 22.11.2000 o użyciu PKW w składzie sił sojuszniczych w islamskim państwie Afganistanu, Emiracie Bahrajnu, Republice Kirgiskiej, państwie Kuwejtu, Republice Tadżykistanu, Republice Uzbekistanu oraz na Morzu Arabskim. Decyzja 117 MON z 8.05.2002 w sprawie użycia PKW w ramach operacji Enduring Freedom. Rozkaz szefa Sztabu Generalnego z 21.12.2003 w sprawie przygotowania, przemieszczenia oraz zabezpieczenia warunków funkcjonowania w rejonie działania PKW w ramach operacji sojuszniczej Enduring Freedom. Rozkaz dowódcy MW RP z 11.01.2002 w sprawie użycia PKW w ramach operacji Enduring Freedom. Rozkaz szefa Sztabu Generalnego z 21.12.2003 w sprawie przygotowania, przemieszczenia oraz zabezpieczenia warunków funkcjonowania w rejonie działania PKW w ramach operacji sojuszniczej Enduring Freedom. 1 (160) 2005 99
Piotr Mickiewicz Xawery Czernicki z kolei realizował zadania w ramach V Floty USA. Był wykorzystywany do transportu wspomnianych już grup specjalnych, które patrolowały wody przybrzeżne Iraku oraz ujścia rzeki Kaa. Uczestniczyły też w akcjach opanowywania obiektów i instalacji morskich, w tym port Um Kasr. Iracka część kampanii antyterrorystycznej, ze względu na międzynarodowe spory o zasadność interwencji, stworzyła zupełnie nową sytuację polityczną. Oceniając polskie zaangażowanie w kryzys iracki, rozważać należy trzy sfery oddziaływania: polityczne konsekwencje tej decyzji w aspekcie kształtu stosunków transatlantyckich i wewnątrz Unii Europejskiej; militarne możliwości działania oraz ocenę stopnia przystosowania polskich sił zbrojnych; zaistnienie możliwości bezpośredniego zagrożenia państwa działaniami terrorystycznymi. POLITYCZNE KONSEKWENCJE ZAANGAŻOWANIA SIĘ W IRAKU A KSZTAŁT STOSUNKÓW TRANSATLANTYCKICH I WEWNĄTRZ UNII Oceniając polskie zaangażowanie w Iraku, należy jednoznacznie stwierdzić, że przystępując do koalicji antysaddamowskiej, Polska nie występowała w obronie własnych, bezpośrednich interesów politycznych czy ekonomicznych. Jak zaznaczono, pierwszoplanowym powodem tej decyzji było wykonanie sojuszniczych zobowiązań wobec Stanów Zjednoczonych i przekonanie, iż reżim Hussajna zagraża globalnemu systemowi bezpieczeństwa. O takim stanowisku polskich władz świadczyć może wypowiedź ministra Marka Siwca: Stany Zjednoczone, kierując się niezawisłym prawem każdego państwa, określiły, że największym zagrożeniem dla ich kraju był reżim Saddama Hussajna (...). To z irackiego reżimu płynęły największe zagrożenia, którym społeczność międzynarodowa musiała przeciwdziałać 3. Prezentując polskie stanowisko, jednoznacznie stwierdził on: (...) mogliśmy nie wysyłać wojsk do Iraku, odmówić przejęcia dowództwa i odpowiedzialności nad sektorem (...). Tylko jak wtedy wyglądałaby nasza wiarygodność i rzetelność naszego kraju wobec USA i innych sojuszników. W tym kontekście podkreślić należy jeszcze uznanie przez polski establishment polityczny tego zaangażowania za formę 3 Mogliśmy nie wysyłać wojska, ale jak wtedy wyglądałaby nasza wiarygodność i rzetelność wobec sojuszników, Rzeczpospolita, nr 187, 12 sierpnia 2003. 100 Zeszyty Naukowe AMW
Polska w koalicji antyterrorystycznej wnioski dla polityki bezpieczeństwa RP wzmacniania sojuszu z USA, uzyskania koneksji polityczno-militarnych oraz podkreślenia znaczącej pozycji politycznej w Europie. Za całkowicie nieuzasadnioną uznać należy głośną tezę Janusza Rolickiego o konieczności uwiarygodnienia się polskich polityków w USA 4. Drugim czynnikiem determinującym polskie stanowisko było przekonanie, iż reżim Hussajna zagraża zarówno narodowi irackiemu, jak i globalnemu systemowi bezpieczeństwa. Prezydent Kwaśniewski zdefiniował je w sposób następujący: Nasz cel strategiczny da się ująć w trzech słowach: Irak dla Irakijczyków. Uczyńmy wszystko, aby naród iracki (...) mógł przejąć pełnię władzy politycznej (...). Mamy też na uwadze, że stabilny i przewidywalny Irak przyczyni się do pokoju na Bliskim Wschodzie 5. W tym miejscu podkreślić należy bezkrytyczne podejście do amerykańskiej argumentacji, a zwłaszcza tezy o wspieraniu działań Al-Kaidy, posiadaniu arsenałów broni biologicznej i chemicznej oraz w domyśle udostępnianiu jej terrorystom. Doskonale scharakteryzował tę postawę prezydent Kwaśniewski w słynnym już wywiadzie dla amerykańskiej prasy, sugerując, iż Polska została oszukana przez administrację G. W. Busha. Za największy błąd polskiej polityki w kwestii irackiej uznać jednak należy zagubienie w powszechnej opinii, że zakres zaangażowania Rzeczypospolitej ograniczony został jedynie do funkcji stabilizacyjnej. Zgodnie z planem amerykańskiego dowództwa polska dywizja miała uczestniczyć w tak zwanej IV fazie operacji nazwanej Odbudowa Iraku. Jej pierwszy etap określono jako Stabilizacja, a zakres działań sprowadzał się do prowadzenia operacji stabilizacyjnej w strefie odpowiedzialności w celu zapewnienia bezpiecznych i stabilnych warunków dla rozwoju funkcjonującej administracji, opartej na zasadach prawa, promowania regionalnej stabilności, eliminowania groźby ze strony terrorystów. Tymczasem już po przybyciu okazało się, że realizować ma również III fazę operacji, określaną jako Ofensywa, poprzez realizację akcji zaczepnych w celu pokonania pozostałych sił oporu i neutralizowania wpływów czynników destabilizujących. Nie wykorzystano również faktu znacznej aktywności w sferze społecznej działań stabilizacyjnych. Tylko w trakcie jednej zmiany polskiego kontyngentu zrealizowano 1289 przedsięwzięć, których koszt wyniósł 47,8 mln USD. Wymienić tu należy chociażby: 4 J. Rolicki, Wojna z potrzeby uwiarygodnienia, Rzeczpospolita z 8.04.2003. 5 Wypowiedź w trakcie pożegnania polskiego kontyngentu w Szczecinie. Cyt. za Biurem Prasowym Kancelarii Prezydenta. 1 (160) 2005 101
Piotr Mickiewicz 331 przedsięwzięć mających na celu wzmocnienie struktur policji irackiej, wyposażenie, zakup pojazdów, sprzętu łączności i innego policyjnego, remont i budowę koszar oraz posterunków; 293 projekty CIMIC obejmujące między innymi odbudowę, remont i wyposażenie 177 przedszkoli, sierocińców, szkół oraz dwóch wyższych uczelni w Al Hilla oraz Karbali; 186 projektów obejmujących remonty i wyposażenie 42 szpitali, przychodni i klinik; remonty i budowę instalacji wodnej, oczyszczalni ścieków, stacje uzdatniania wody 6. Równocześnie w sposób szczególny nagłośniono fakt uczestnictwa formacji specjalnych Grom i Formoza w opanowywaniu obiektów morskich i brzegowych w trakcie operacji Iraq Freedom. Zupełnie pomijano zaś fakt, że siły te wykorzystywano również do eskorty transportów z pomocą humanitarną, w tym z pierwszym transportem do portu Um Kasr, a Xawery Czernicki przeprowadził cztery akcje ratownicze. Przedostanie się tych informacji do mass mediów (słynne zdjęcie po opanowaniu portu Um Kasr) w sposób jednoznaczny utrwaliło w świadomości społeczności międzynarodowej charakter polskiego zaangażowania w Iraku. W tym aspekcie wydaje się za uzasadnione wypowiedzenie tezy o instrumentalnym wykorzystaniu Rzeczypospolitej w całokształcie działań w Iraku. Wobec faktu bojkotu operacji przez większość państw europejskich Polska stała się dla administracji G. W. Busha swoistym papierkiem lakmusowym. I tego, jak się wydaje, nie przewidział polski establishment polityczny. Oceniając te działania, stwierdzić należy, że owa postawa wzmogła międzynarodowe przekonanie o akceptacji przez Polskę tezy konieczności światowego przywództwa USA czy marginalizacji ONZ. Tego przekonania nie zmieniły wypowiedzi polskich polityków, w tym A. Kwaśniewskiego, o konieczności rezygnacji z tak radykalnego w formie amerykańskiego unilateralizmu 7. 6 Takie dane oficjalnie przedstawiło Ministerstwo Obrony Narodowej w opracowaniu Biura Prasy i Informacji MOZ pt. II zmiana polskiego kontyngentu wojskowego w Iraku w liczbach, materiał w posiadaniu autora. 7 W wystąpieniu w Narodowym Uniwersytecie Obrony USA stwierdzał, że dzisiejsze przywództwo USA jest niekwestionowane i powinno być doskonalone. Jednak trzeba jasno powiedzieć: aby stało się efektywne, musi być oparte na współpracy z innymi i na zasadach akceptowanych przez innych. Zob. M. Siwiec, Nowa pozycja Polski, Rzeczpospolita z 24.04.2003. Nawet jeden z krytyków polskiego zaangażowania w Iraku prof. Marian Dobrosielski w swych publikacjach zauważa, iż prezydent przestrzegał zarówno administrację, jak i samego Georga W. Busha przed politycznymi konsekwencjami tej interwencji. 102 Zeszyty Naukowe AMW
Polska w koalicji antyterrorystycznej wnioski dla polityki bezpieczeństwa RP Wytykając ów błąd polskiej polityce zagranicznej, stwierdzić jednak należy, iż była to konsekwencja globalnej polityki Stanów Zjednoczonych, Francji i Niemiec. Pozycję polityczną określał w większym stopniu klimat stosunków Francja, RFN USA, niż fakt polskiego poparcia amerykańskiej koncepcji walki ze światowym terroryzmem. Tym niemniej, rząd ani prezydent nie uwzględniali jej negatywnych aspektów dla europejskiego wymiaru polskiej polityki zagranicznej. Próby wykorzystania ścisłego sojuszu z USA miały pomóc rządowi w ostatnim etapie negocjacji unijnych i dysputach nad ostatecznym kształtem Konstytucji UE. Ale jednowymiarowość polskiej polityki zagranicznej doprowadziła do jednoznacznego umiejscowienia Polski na europejskiej scenie politycznej. Z kolei kształt sytuacji w samym Iraku coraz bardziej osłabiał jej znaczenie polityczne. Wymiernym efektem tej sytuacji było manifestacyjne pomijanie Polski w inicjatywach obejmujących rozszerzenie współpracy wywiadów państw Unii Europejskiej czy całą koncepcję unijnej klauzuli solidarnoś ci. POLSKIE SIŁY ZBROJNE A WOJNA Z TERRORYZMEM Militarne zaangażowanie się w wojnę z terroryzmem, a zwłaszcza obecność kontyngentu sił zbrojnych w Iraku pozwala również na dokonanie ocen jakości przeobrażeń polskiej armii. Wbrew wielu ocenom wypowiadanym przez europejskich polityków, z satysfakcją można stwierdzić, że sposób funkcjonowania polskich sił zbrojnych w koalicji antyterrorystycznej jest więcej niż poprawny. Wiele z podejmowanych operacji na szczeblu taktycznym i operacyjnym udowodniło, że Polska ma profesjonalnie przygotowane kontyngenty do działań stabilizacyjnych w ramach sił sojuszniczych. Natomiast sposób dowodzenia w Środkowo- -Południowej strefie stabilizacyjnej pokazuje, iż kadry dowódcze są przygotowane do realizacji operacji innych niż wojna. Za niewątpliwy sukces uznać należy fakt sprawnego dowodzenia wielonarodowym i wielojęzycznym kontyngentem, zwłaszcza w kontekście jego struktury. Należy bowiem z całą mocą podkreślić, że w jego skład wchodzą oddziały nie zawsze działające według procedur obowiązujących w NATO. Ponadto sposób pełnienia misji, zakładający znaczny poziom kontaktów i uwzględniania wniosków miejscowej ludności, ograniczanie do niezbędnego minimum obecności żołnierzy oraz użycia siły lub środków przymusu, pozwolił na 1 (160) 2005 103
Piotr Mickiewicz uzyskanie w pierwszym okresie misji akceptacji podejmowanych działań w lokalnym środowisku. W tym wypadku podkreślić należy właściwy dobór personalny dowództw misji, umiejętność wykorzystania wiedzy arabistów polskich do właściwego przygotowania kadry dowódczej każdego szczebla w Ośrodku Szkolenia na potrzeby misji pokojowych oraz, nade wszystko, wysoki poziom umiejętności organizacyjno-mediacyjnych personelu dowódczego. Przedstawione zalety nie mogą jednak przesłonić pełnego obrazu stanu sił zbrojnych. Pomimo wystawienia dobrze przygotowanych oddziałów do działań w ramach operacji afgańskiej i irackiej, okazało się, iż polskie siły zbrojne mogą jednorazowo wysłać tak zwany kontyngent ekspedycyjny w liczbie około 3000 żołnierzy. Można stwierdzić, że jedynie około 12 15 tysięcy żołnierzy z 150-tysięcznej armii może bez problemów funkcjonować w międzynarodowym systemie reagowania kryzysowego. W tym aspekcie przypomnieć należy, że standardy NATO (decyzje praskie) zakładają, iż 15% wojsk Sojuszu ma być przygotowanych do działań jako Siły Natychmiastowej Odpowiedzi. Z kolei w Strategii Bezpieczeństwa UE założono, że poziom unijnych sił reagowania kryzysowego zależeć powinien od poziomu demograficznego państw członkowskich. W wypadku Polski wynosi to 7000 żołnierzy. Tymczasem w Iraku (w planowanym okresie 4 5 zmian kontyngentu) Polska mogła przygotować około 10 000 żołnierzy. Nie umniejszając ich profesjonalizmu, trzeba stwierdzić, że polski kontyngent budowany jest w oparciu o ochotników, a nie specjalnie przygotowane i wyszkolone jednostki. Uznając za krzywdzące wypowiedzi generała Sławomira Petelickiego, że są to ludzie nie w pełni wyszkoleni, w jakimś sensie amatorzy 8, trudno się z nim nie zgodzić, iż takowa składanka żołnierzy z różnych jednostek nie zawsze potrafi skutecznie wykonać stawiane przed nimi zadania. Ponadto największą trudnością jest pełne skompletowanie odpowiednio przygotowanych i wyszkolonych osób i wyeliminowanie kandydatów widzących w wyjeździe źródło dodatkowego dochodu. Problem właściwej obsady personalnej nabiera dodatkowego wymiaru, gdy zostanie skonfrontowany z kwestią wyposażenia kontyngentu i stratami osobowymi. Sztandarowymi przykładami są tu słynna kamizelka kuloodporna oraz samochód terenowy Honcer. 8 Gazeta Wyborcza z 27.08.2003. 104 Zeszyty Naukowe AMW
Polska w koalicji antyterrorystycznej wnioski dla polityki bezpieczeństwa RP Tabela 2. Wykaz strat PKW w czasie pełnienia misji stabilizacyjnej w Iraku Data Nazwisko, stopień Okoliczności STRATY W TRAKCIE PARTOLI SAMOCHODOWYCH 06.11.2003 r ppłk Hieronim Kupczyk postrzał w czasie patrolu 12.12.2003 r chor. Tomasz Kloc st. sierż. Bogusław Wąsik zdalne odpalenie miny w czasie patrolu (ranni) 26.12.2003 st. szer. Łukasz Wojciechowski st. kpr. Włodzimierz Wysocki ostrzał z granatnika i detonacji zdalnie sterowanej miny (ranni) 26.02.2004 chor. obrzucenie żołnierzy granatami podczas patrolu (ranny) 24.03.2004 żołnierz patrolu rozminowywania 06.04.2004 trzech żołnierzy z pododdziału rozpoznawczego wybuch miny-pułapki podczas powrotu z patrolu (ranny) ostrzelanie patrolu (ranni) 10.05.2004 kpt. Sławomir Stróżak wybuch miny-pułapki 29.07.2004 kpr. ndt. Marcin Rutkowski wybuch miny-pułapki 19.08.2004 st. szer. Grzegorz Rusinek st. szer. Sylwester Kutrzyk wypadek samochodowy spowodowany ostrzałem patrolu 21.08.2004 st. szer. Krystian Andrzejczak wybuch umieszczonych w samochodzie ładunków wybuchowych 12.09.2004 ppor. Piotr Mazurek ppor. Daniel Różyński st. szer. Grzegorz Nosek ostrzał patrolu saperskiego STRATY SPOWODOWANE POZIOMEM WYSZKOLENIA BOJOWEGO 03.12.2003 żołnierz kierujący ruchem potrącenie przez iracki mikrobus 22.12.2003 st. szer. Gerard Wasilewski przypadkowe postrzelenie przez kolegę 08.05.2004 st. chor. Marek Krajewski oraz wypadek samochodowy dwóch innych żołnierzy 12.02.2004 czterech żołnierzy wypadek samochodowy (ranni) z bazy Babilon 12.02.2004 żołnierz z bazy Al Hilla wypadek z bronią (ranny) 18.02.2004 dwunastu żołnierzy z bazy w Al Hilla 08.06.2004 st. kpr. Tomasz Krygiel st. szer. Andrzej Zielke INNE PRZYCZYNY atak na bazę dwóch samochodów z materiałami wybuchowymi (ranni) ostrzał moździerzowy Źródło: Wykaz strat PKW w czasie pełnienia misji stabilizacyjnej w Iraku, Biuro Prasy i Informacji MON, materiał w posiadaniu autora. 1 (160) 2005 105
Piotr Mickiewicz MOŻLIWOŚCI BEZPOŚREDNIEGO ZAGROŻENIA PAŃSTWA DZIAŁANIAMI TERRORYSTYCZNYMI Aktywne uczestnictwo w koalicji antyterrorystycznej powoduje również wzrost zagrożenia terrorystycznego na terytorium państwa polskiego. Świadczą o tym między innymi atak madrycki i udaremnione próby zamachu na terytorium Wielkiej Brytanii. Przeprowadzone zamachy terrorystyczne jednoznacznie pokazują, że maleje prawdopodobieństwo ataku na tak zwane twarde cele, czyli obiekty scricte wojskowe lub państwowe. Współczesne zamachy terrorystyczne ukierunkowane są raczej na maksymalizację strat ludzkich i medialność przedsięwzięcia. Dlatego też bardziej prawdopodobne wydaje się przeprowadzenie takiej akcji na położone w pobliżu aglomeracji miejskich obiekty infrastruktury krytycznej (systemy zaopatrzenia lub przechowywania materiałów niebezpiecznych) oraz tak zwane cele miękkie. Zaliczyć do nich należy zwłaszcza miejsca będące znacznymi skupiskami ludności, szczególnie budynki kulturalne, kościoły, hipermarkety czy podmiejskie stacje kolejowe. Tak określone potencjalne cele ataku terrorystycznego determinują charakter działań antyterrorystycznych. Można założyć, iż proces niwelowania zagrożenia terrorystycznego na obszarze kraju w większym stopniu zależeć będzie od działań podejmowanych przez służby podległe Ministerstwu Administracji i Spraw Wewnętrznych niż MON. Przedstawione możliwości oddziaływania terrorystycznego i ich charakter w zasadzie uniemożliwiają skuteczne przeciwdziałanie tym atakom wyłącznie przez struktury narodowe. Niezbędne jest również stworzenie sfery powiązań międzynarodowych. Powinna być ona realizowana w ramach organizacji regionalnych 9 oraz w ramach bilateralnej współpracy poszczególnych państw. Należy również zauważyć, że w działaniach tych w większym stopniu niż siły zbrojne wykorzystywane będą: policja, straż graniczna, system obrony cywilnej oraz struktury zarządzania kryzysowego. Z tego względu kwestia ograniczenia możliwości przeprowadzenia w Europie zamachu terrorystycznego powinna się stać domeną nie tyle Sojuszu Północnoatlantyckiego, co Unii Europejskiej. Powierzenie Unii odpowiedzialności za stan bezpieczeństwa antyterrorystycznego daje szerszą możliwość 9 Ostatnim dokumentem OBWE jest Karta OBWE dotycząca zapobiegania i zwalczania terroryzmu, przyjęta 7 grudnia 2002 roku w Porto. Zasady współpracy zostały określone w trakcie warszawskiej konferencji w sprawie zwalczania terroryzmu (6.11.2001) i szczytów NATO w Pradze, a następnie w Stambule. Do 11 marca 2003 roku zakres przeciwdziałania terroryzmowi w ramach UE został określony w deklaracjach Z La Gomery (9.10.1995) i O finansowaniu terroryzmu (30.11.1993). Aktualnie obowiązuje, przyjęta 26.03.2004 r., dyrektywa o zakresie walki z terroryzmem. 106 Zeszyty Naukowe AMW
Polska w koalicji antyterrorystycznej wnioski dla polityki bezpieczeństwa RP oddziaływania i wykorzystania istniejących już instrumentów, a zwłaszcza dyrektywy Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych z 26 marca 2004 roku. Należy jednoznacznie odrzucić pojawiającą się w różnych kręgach tezę o uzyskaniu przez Polskę statusu jednego z dwóch najważniejszych sojuszników USA w walce z terroryzmem. Możliwości militarne Polski pokazują, iż może się ona angażować jedynie w operacje stabilizacyjne. Nie ma natomiast potencjału militarnego, pozwalającego na znaczący (porównywalny do wkładu Wielkiej Brytanii) udział w operacjach stricte militarnych. Polska pozycja w koalicji antyterrorystycznej to w dużej mierze konsekwencja sporów transatlantyckich i odmowa uczestnictwa w operacji Iraq Freedom Francji i Niemiec. Wydaje się, że ewentualny powrót tych państw do współpracy z USA natychmiast doprowadzi do zmniejszenia politycznego znaczenia Polski w amerykańskiej strategii. Zarówno bowiem możliwości współfinansowania procesów stabilizacji w Afganistanie oraz Iraku, jak i pozycja polityczna, a także możliwości militarnego zaangażowania radykalnie przewyższają polski wkład w walkę z terroryzmem. Skuteczne zabezpieczenie obszaru państwa przed atakiem terrorystycznym w większym stopniu zależy od unijnych procedur ochrony. Jednoznacznie stwierdzić można, iż najskuteczniejszą formą zabezpieczenia przed atakiem terrorystycznym jest wykorzystanie unijnych instrumentów, takich jak zapisy dyrektywy Rady ds. Wymiaru Sprawiedliwości i Spraw Wewnętrznych z 26 marca 2004 roku, funkcjonowanie Zintegrowanego Systemu Zarządzania Granicami, niektóre procedury systemu z Schengen 10 oraz jednolita polityka azylowa i imigracyjna. Anachroniczny wydaje się, przyjęty jeszcze w roku 1997 i kontynuowany do dzisiaj, podział SZ RP na tak zwane siły operacyjne i wojska obrony terytorialnej. Właściwym kierunkiem powinna być rozbudowa i radykalna przebudowa dotychczasowych wojsk operacyjnych. Kształt współczesnych zagrożeń bezpieczeństwa powoduje, że siły zbrojne stają się środkiem politycznym. Będą one wykorzystywane do stabilizacji sytuacji politycznej (ochrony własnych interesów) w wybranych rejonach świata. Jest to jeszcze bardziej prawdopodobne po sukcesie unijnej operacji Artemis w Kongo i propozycji wysłania europejskich oddziałów do 10 W jego skład wchodzą takie elementy, jak SIS, SIS II, Eurodac oraz VIS. Eurodac jest to skomputeryzowany system identyfikacji osób ubiegających się o azyl za pomocą odcisków palców. SIS (System Informacji Schengen) zawiera dane osób, wobec których wydano nakazy zatrzymania lub osób nieposiadających obywatelstwa danego kraju, którym odmówiono prawa pobytu. Informacje z SIS są wykorzystywane w punktach kontrolnych na zewnętrznych granicach obszaru Schengen. SIS zawiera dane osobowe, a zwłaszcza personalia (ewentualnie pseudonimy), stałe cechy wyglądu zewnętrznego, miejsce i datę urodzenia, płeć, narodowość, a także oznaczenia uzbrojony czy groźny, powód wpisania tych informacji do SIS oraz kroki, jakie należy przedsięwziąć wobec danej osoby. VIS zaś to system informacji o wydanych wizach. 1 (160) 2005 107
Piotr Mickiewicz Haiti. Należy również określić wielkość tych sił, zwłaszcza w aspekcie funkcjonowania w strukturach Sojuszu Północnoatlantyckiego oraz unijnych sił reagowania. Niezbędne jest tu także przyjęcie jako pewnik możliwości uczestnictwa w dwóch niezależnych misjach w ramach NATO i UE Równocześnie kształt sytuacji międzynarodowej ogranicza w znacznym stopniu możliwość wystąpienia w Europie bezpośredniego zagrożenia militarnego o charakterze klasycznej wojny konwencjonalnej w wymiarze lokalnym lub regionalnym. Ewentualne wstąpienie takowego konfliktu wymagać będzie reakcji sił Sojuszu w oparciu o artykuł 5. Tym samym poziom i zakres wyszkolenia polskich oddziałów wojskowych musi być adekwatny do poziomu sił wsparcia, czyli operacyjnych wojsk NATO. Dlatego też nieracjonalne wydaje się utrzymanie znacznej części składu sił zbrojnych, z założenia w stopniu marginalnym dostosowanych do współpracy w ramach sił sojuszniczych. Przygotowanie odpowiednich sił operacyjnych wymaga szybkiego odejścia od koncepcji poboru i ich budowy w oparciu o zasadę zawodowstwa. Kwestią dyskusji jest tak zwany procent uzawodowienia i okres osiągnięcia tego celu. Obydwa przedstawione procesy jednoznacznie pokazują, że kierunki ewolucji polskiej polityki bezpieczeństwa na najbliższe lata (2005 2012) powinny uwzględniać przede wszystkim proces pełnego uczestnictwa w misjach prewencyjnych i stabilizacyjnych oraz obrony obszaru traktatowego. Jednakże obrona obszaru traktatowego nie powinna odnosić się wyłącznie do działań militarnych. Klasyczny konflikt zbrojny jest obecnie mało prawdopodobny, a realne stają się zagrożenia pozamilitarne, w tym międzynarodowy terroryzm. Tym zagrożeniom skutecznie można przeciwdziałać, podejmując działania pozostające w domenie Unii Europejskiej. Dlatego też jednowymiarowa polityka państwa, zakładająca prymat zobowiązań wobec NATO, nie zaś UE, ogranicza w znacznym stopniu poziom bezpieczeństwa państwa. ABSTRACT The paper presents the scope of Polish involvement in the anti-terrorist coalition. It shows the conditions of the Polish participation in fighting international terrorism and their political-military consequences. The author attempts to present the directions of evolution of the Polish security policy. Recenzent prof. dr hab. Bogdan Koszel 108 Zeszyty Naukowe AMW