CZAS WOLNY MIESZKAŃCÓW WROCŁAWIA

Bożena Węcka, Janusz Marak, Jerzy Wyrzykowski CZAS WOLNY MIESZKAŃCÓW WROCŁAWIA W WIEKU PRODUKCYJNYM i jego wykorzystanie na turystykę i rekreację ruchową Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu

Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu Bożena Węcka Janusz Marak Jerzy Wyrzykowski CZAS WOLNY mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym I JEGO WYKORZYSTANIE NA TURYSTYKĘ I REKREACJĘ RUCHOWĄ Wrocław 2018

Publikacja finansowana z dotacji podmiotowej przyznanej przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego na utrzymanie potencjału badawczego na Wydziale Ekonomiczno-Menedżerskim w Wyższej Szkole Handlowej we Wrocławiu w 2018 roku (nr 206072/E-708/S/2018) Recenzja dr hab. Mariusz Sołtysik Korekta, skład i łamanie Zuzanna Helis (Helis House. Wydawnictwo) ISBN 978-83-946671-7-7 Copyright by Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu, Wrocław 2018 Wyższa Szkoła Handlowa we Wrocławiu ul. Ostrowskiego 22 53 238 Wrocław www.handlowa.eu Druk i oprawa Drukarnia Sowa, Warszawa

Spis treści 1. Wprowadzenie 7 2. Założenia metodologiczne badań na czasem wolnym mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym i jego wykorzystaniem na turystykę i rekreację ruchową 9 3. Charakterystyka zbiorowości respondentów 33 4. Czas wolny ankietowanych osób w dni robocze oraz jego wykorzystanie na turystykę i rekreację ruchową 41 5. Czas wolny ankietowanych osób w soboty i niedziele oraz jego wykorzystanie na turystykę i rekreację ruchową 45 6. Czas wolny ankietowanych osób w okresie urlopu 58 7. Ocena czasu wolnego respondentów wrocławskich według ich opinii 71 8. Analiza porównawcza wyników badań nad czasem wolnym mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym i jego wykorzystaniem w dwóch okresach badawczych 1998/1999 i 2016/2017 92 9. Podsumowanie 98 Bibliografia 101

Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym 7 1. Wprowadzenie Czas wolny jest pojęciem powszechnie używanym, ale bardzo różnie rozumianym. Najkrócej można go określić jako czas, który pozostaje człowiekowi do swobodnego wykorzystania. Takie ujęcie czasu wolnego ma niewątpliwie walor zwięzłości, jednak nie uwzględnia złożoności tej kategorii. Inaczej bowiem rozumie swój czas wolny np. przedsiębiorca, a inaczej pracownik w jego firmie, inaczej rolnik, a inaczej pracownik nauki czy artysta, inaczej aktywny zawodowo robotnik, a inaczej emeryt czy rencista. W każdym przypadku musi nastąpić, nie zawsze łatwe, rozróżnienie czasu pracy, czasu wypełniania innych obowiązków poza pracą, np. obowiązków rodzinnych, od czasu, który dana osoba może poświęcić na odpoczynek, rozrywkę czy kultywowanie, rozwijanie własnych zainteresowań. Czasem wolnym, jego rozmiarami i czynnikami go kształtującymi, zainteresowani są zarówno przedstawiciele wielu nauk, zwłaszcza socjologii, psychologii, ekonomii, nauk o zarządzaniu, nauk o kulturze fizycznej, nauk medycznych, jak i menedżerowie firm przygotowujących oferty wolnoczasowe. Każdy z obszarów nauki interesuje się nieco innymi aspektami czasu wolnego, a zwłaszcza uwarunkowaniami jego wykorzystania. Znajomość tych zagadnień jest niezwykle istotna dla bliższego poznania: realizowanego systemu wartości, stylu życia, zdolności wytwórczych ludności, poziomu regeneracji jej sił witalnych, modelu konsumpcji, zachowań nabywczych. Wydawać by się mogło, że ze względu na wysoką rangę poznawczą i aplikacyjną omawiane zagadnienie jest przedmiotem powszechnych, wieloaspektowych analiz, a tymczasem badania czasu wolnego i jego wykorzystania są prowadzone w Polsce sporadycznie, wybiórczo i przede wszystkim lokalnie.

8 Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym Pierwsze kompleksowe badanie rozmiarów czasu wolnego i jego wykorzystania na rekreację ruchową i turystykę przeprowadził w Polsce w latach 1998 1999 interdyscyplinarny zespół pracowników wrocławskich uczelni wyższych: Akademii Wychowania Fizycznego, Uniwersytetu i Akademii Ekonomicznej. Zaprojektowano i zrealizowano wówczas jednolite metodycznie badania ankietowe wśród mieszkańców Wrocławia w podziale na: młodzież szkolną 1, studentów 2, osoby w wieku produkcyjnym 3 i osoby w wieku poprodukcyjnym 4. Uzyskano wówczas cenne metodycznie i poznawczo wyniki dotyczące zróżnicowania wielkości i sposobów wykorzystania czasu wolnego w dni powszednie, świąteczne i wakacyjno-urlopowe w poszczególnych, badanych grupach ludności łącznie przeprowadzono 2815 wywiadów ankietowych. Po upływie blisko dwudziestu lat zespół pracowników Katedry Turystyki i Rekreacji Wyższej Szkoły Handlowej we Wrocławiu, składający się po części z realizatorów poprzednich badań, postanowił ponowić przeprowadzenie na terenie Wrocławia niemal identycznych metodycznie badań, tym razem na próbie 1000 osób bo na tyle starczyło środków finansowych. W obydwu badaniach struktury prób odpowiadały w przybliżeniu strukturze zbiorowości generalnej (strukturze wieku i charakteru aktywności życiowej mieszkańców Wrocławia). Wydaje się, iż można stwierdzić, że o wartości niniejszego opracowania przesądzają nie tylko wyniki badania przeprowadzonego w 2017 roku, ale również, i przede wszystkim, możliwość poznania przemian, jakie nastąpiły w zakresie rozmiarów czasu wolnego i sposobów jego wykorzystania przez badane grupy mieszkańców Wrocławia. 1 M. Sołtysik: Czas wolny młodzieży szkół podstawowych i średnich Wrocławia i jego wykorzystanie na rekreację i turystykę, [w:] Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wydaw. AWF, Wrocław 2000, s. 119 127. 2 J. Marak: Budżet czasu wolnego i jego zagospodarowanie przez studentów Wrocławia, [w:] Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wydaw. AWF, Wrocław 2000, s. 129 136. 3 J. Wyrzykowski: Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym oraz jego wykorzystanie na rekreację i turystykę, [w:] Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wydaw. AWF, Wrocław 2000, s. 137 142. 4 K. Klementowski: Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku poprodukcyjnym i jego wykorzystanie na rekreację i turystykę, [w:] Studia nad czasem wolnym mieszkańców dużych miast Polski i jego wykorzystaniem na rekreację ruchową i turystykę, Wydaw. AWF, Wrocław 2000, s. 143 153.

Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym 9 2. Założenia metodologiczne badań na czasem wolnym mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym i jego wykorzystaniem na turystykę i rekreację ruchową Termin czas wolny można najkrócej określić jako część czasu, jaka pozostaje do dyspozycji człowieka. Takie ujęcie czasu wolnego ma niewątpliwie walor zwięzłości, jednak nie uwzględnia jego złożoności. Inaczej bowiem rozumie swój czas wolny np. przedsiębiorca, a inaczej pracownik w jego firmie, inaczej rolnik, a inaczej pracownik nauki czy artysta. W każdym przypadku musi nastąpić, nie zawsze łatwe, rozróżnienie czasu pracy, czasu wypełniania innych obowiązków poza pracą, np. obowiązków rodzinnych, od czasu, który dana osoba może poświęcić na odpoczynek, rozrywkę czy kultywowanie, rozwijanie własnych zainteresowań. Czas wolny jest przedmiotem zainteresowań wielu nauk, zwłaszcza filozofii, socjologii, psychologii, pedagogiki, ekonomii, nauk o zarządzaniu, nauk o kulturze fizycznej, nauk medycznych. Każdy z wymienionych obszarów nauki interesuje się nieco innymi aspektami czasu wolnego. W związku z tym w literaturze można spotkać wiele interesujących definicji i rozważań na temat czasu wolnego. W filozofii ścierają się poglądy na istotę czasu. Jedni sądzą, że zjawisko czasu jest niezależne od żadnego innego układu. Czas w tym ujęciu jest zjawiskiem samoistnym, podobnie jak przestrzeń. Inne stanowisko, które można określić jako relatywistyczne, wiąże czas ze zmianami zachodzącymi w świecie materialnym. W definiowaniu rozróżnia się czas fizyczny traktowany jako zjawisko obiektywne oraz czas psychologiczny jako zjawisko

10 Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym subiektywne 5. J. Neulinger z punktu widzenia psychologii społecznej zauważa, iż definiowanie czasu wolnego może mieć charakter obiektywny i subiektywny. Obiektywnie czas wolny to czas pozostający poza czasem pracy w wyłącznej dyspozycji jednostki. Subiektywnie to określony stan umysłu przesądzający osobistą percepcję i wnioskowanie co do ilości i jakości podejmowanych czynności, zatem czas wolny staje się subiektywnym postrzeganiem aktualizowanego lub tylko wyobrażonego działania w danym czasie fizycznym 6. Na szczególną uwagę zasługuje definicja sformułowana przez francuskiego socjologa J. Dumazediera, a przyjęta w międzynarodowych badaniach problematyki czasu wolnego, prowadzonych pod auspicjami UNESCO: Czas wolny obejmuje wszystkie zajęcia, którym jednostka może oddawać się z własnej chęci, bądź dla odpoczynku, rozrywki, rozwoju swych wiadomości lub swego kształcenia (bezinteresownego), swego dobrowolnego udziału w życiu społecznym, po uwolnieniu się od obowiązków zawodowych, rodzinnych i społecznych 7. Zbliżona do powyższej jest definicja E. Wnuka-Lipińskiego, który czas wolny określił jako czas pozostający do osobistej dyspozycji człowieka po spełnieniu przez niego obowiązków zawodowych, rodzinnych, szkolnych oraz po zaspokojeniu potrzeb biologicznych organizmu 8. Na wieloaspektowość kategorii czas wolny zwrócił uwagę B. Jung. Podkreślił, że pojęcie to zawiera w sobie wiele elementów. Należą do nich 9 : elementy psychologiczno-subiektywne (czas wolny jako stan duszy, stosunek jednostki do wykonywanej czynności, styl postępowania ), elementy rezydualne ( czas, jaki pozostaje po uwolnieniu się jednostki od obowiązków zawodowych, 24 godziny pomniejszone o obowiązki ), elementy autonomiczno-osobiste ( czynności dowolnie wybrane, działanie wolne i dobrowolne ), 5 K. Migdał: Psychologia czasu wolnego, AlmaMer Szkoła Wyższa, Warszawa 2011, s. 27. 6 J. Neulinger: The psychology of leisure, McGraw-Hill, New York 1981. 7 J. Dumazedier: Problemes actuels de la socjologie du loisir, RISS, vol. XII, nr 4, Paris 1960, s. 563; cyt. za: S. Czajka: Z problemów czasu wolnego, Instytut Wydawniczy CRZZ, Warszawa 1975, s. 39. 8 E. Wnuk-Lipiński: Praca i wypoczynek w budżecie czasu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydaw. PAN, Wrocław-Gdańsk 1972, s. 10 11. 9 B. Jung: O czasie wolnym. Kultura i rekreacja w procesach rozwoju społeczno-ekonomicznego. Monografie i Opracowania, nr 241, SGPiS, Warszawa 1987.

Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym 11 elementy normatywno-funkcjonalne ( czas pogoni za prawdą i poznaniem samego siebie, całokształt czynności, którym oddaje się jednostka w celu wypoczynku, rozrywki lub bezinteresownego pogłębiania swej wiedzy ), elementy behawioralne ( każdy typ zachowania inny niż praca, wykonywany poza czasem pracy ), elementy ekonomiczne ( cały czas, który nie jest sprzedawany i który należy do jednostki bez względu na sposób, w jaki jest wykorzystywany ). Drugim, obok określenia istoty czasu wolnego, ważnym problemem badawczym jest poznanie sposobów jego wykorzystania przez różne grupy ludzi. L. Milian wskazuje na ideologię czasu wolnego, która powoduje koncentrację dobrodziejstwa czasu wolnego na bezpośrednim jego związku z działaniami osobistymi ludzi i wynikającymi z nich korzyściami zwanymi dążeniem do życiowego dobrostanu. Tenże autor wyodrębnił z punktu widzenia socjologii kilka funkcji czasu wolnego, wskazujących w istocie na sposoby wykorzystania tego czasu. Należą do nich 10 : odpoczynek, czyli regeneracja sił psychicznych i fizycznych, zabawa, rozrywka, rekreacja, samodoskonalenie w modelu i praktyce społecznej. K. Migdał dokonał kategoryzacji zachowań w czasie wolnym. Zaliczył do nich 11 : 1. Czynności z nastawieniem na rekreację Odpoczynek bierny minimum ruchu i aktywności umysłowej, np. słuchanie i oglądanie TV i DVD, mp3, oglądanie imprez sportowych i innych, poza domem i w domu za pośrednictwem TV, czytanie czasopism i książek, zabawa wymagająca minimum wysiłku, plażowanie, przesiadywanie w kawiarniach, picie piwa i innych napojów zawierających alkohol. Odpoczynek aktywny aktywność umysłowa i fizyczna: wykonywanie różnych prac i czynności sprawiających przyjemność oraz zabawa wymagająca wysiłku, np. gry zabawowe, taniec, śpiew, muzykowanie, 10 L. Milian: Socjologia czasu wolnego. Wiedza o czynnościach swobodnie wybieranych, Wydaw. Gdańskiej Wyższej Szkoły Administracji, Gdańsk 2010, s. 63 85. 11 K. Migdał: Psychologia czasu wolnego, AlmaMer Szkoła Wyższa, Warszawa 2011, s. 36 37.

12 Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym majsterkowanie, praca w ogrodzie, długie i intensywne spacery, jazda na rowerze, wędrówki piesze na różnych dystansach, sport amatorski i zajęcia fizyczne, takie jak wędrówki w trudnym terenie i na długich dystansach, bieganie, aerobik, gry sportowe (tenis, badminton, siatkówka, koszykówka, piłka ręczna i nożna), trudne ćwiczenia w siłowniach, wspinaczka i wiele podobnych. Kontakty społeczne spotkania w grupach rodzinnych i koleżeńskich. Mogą zawierać różne czynności, zarówno zaliczane do biernych, jak i aktywnych. 2. Praktyki religijne Udział w nabożeństwach i innych ceremoniach i spotkaniach, pielgrzymowanie. 3. Czynności z nastawieniem na działanie twórcze, uczenie się, pomaganie innym Samodzielne uczenie się, studiowanie, amatorska twórczość artystyczna, rzemieślnicza, działalność społecznikowska, ochrona środowiska naturalnego, opieka nad niepełnosprawnymi itp. 4. Turystyka w różnych formach Turystyka ze względu na miejsce, jakie zajmuje w dziedzinie społeczno- -gospodarczej, jest zjawiskiem wielorako złożonym. Turystyka zajmuje stosunkowo niewielki wycinek czasu w życiu człowieka w porównaniu z czasem przeznaczonym na pracę, naukę szkolną i inne zajęcia, a jednak ze względu na jej znaczenie, głównie ekonomiczne, ale także społeczne, kulturalne oraz polityczne, jest obszernym terenem badań dla wielu nauk, w tym także dla psychologii. 5. Zachowania społeczne, antyspołeczne i patologiczne Do zachowań tego rodzaju należą: wandalizm polegający na niszczeniu, w tym także wiele form pseudograffiti, nadmierne picie alkoholu, narkotyzowanie się, hazard, prostytucja.

Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym 13 6. Dodatkowa praca zarobkowa W czasie wolnym (weekendy i urlopy) wiele osób pracuje zarobkowo, podejmując różne zajęcia krótkoterminowe. W ten sposób czas wolny traci swój pierwotny charakter. Jest to niewątpliwie bardzo wartościowa kategoryzacja zachowań w czasie wolnym, jednak ze względu na dużą szczegółowość i wynikającą stąd obszerność, trudna do bezpośredniego wykorzystania w badaniu ilościowym, jakim jest ankieta. Znajomość zagadnień związanych z wielkością czasu wolnego i sposobów jego wykorzystania jest niezwykle istotna dla bliższego poznania: realizowanego systemu wartości, stylu życia, zdolności wytwórczych ludności, poziomu regeneracji jej sił witalnych, modelu konsumpcji, zachowań nabywczych. Wiedza pochodząca z badań czasu wolnego i jego zagospodarowania jest, a przynajmniej powinna być, wykorzystywana praktycznie, zwłaszcza przez podmioty przygotowujące oferty wolnoczasowe. Wydawać by się mogło, że ze względu na wysoką rangę poznawczą i aplikacyjną omawiane zagadnienie jest przedmiotem powszechnych, wieloaspektowych analiz, a tymczasem badania czasu wolnego i jego wykorzystania są prowadzone w Polsce sporadycznie, wybiórczo i przede wszystkim lokalnie. Wychodząc naprzeciw wyzwaniu bliższego poznania tych zagadnień, interdyscyplinarny zespół pracowników wrocławskich uczelni wyższych: Akademii Wychowania Fizycznego, Uniwersytetu i Akademii Ekonomicznej podjął w latach 1998 1999 pierwsze w Polsce kompleksowe badanie rozmiarów czasu wolnego i jego wykorzystania na rekreację ruchową i turystykę. Celem tego badania było rozpoznanie rozmiarów budżetu czasu wolnego mieszkańców Wrocławia oraz sposobów i uwarunkowań jego wykorzystania. Badaniem objęto równolegle dwie zbiorowości mieszkańców Wrocławia: młodzież szkolną i akademicką w wieku od 14 do 25 lat, stale zamieszkującą we Wrocławiu oraz osoby w wieku powyżej 15 lat nieuczące się już, utrzymujące się z pracy zarobkowej, emerytury, renty, zasiłku i innych źródeł dochodów, mające stałe miejsce zamieszkania we Wrocławiu. Badania miały postać ankiety bezpośredniej i przeprowadzone zostały z drugą z wymienionych grup w miejscach zamieszkania ankietowanych osób. W grupie tej znalazły się m.in. osoby

14 Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym w wieku 16 17 lat już nieuczące się, pracujące stale lub dorywczo, względnie niepracujące i utrzymywane przez rodziców. Ze względu na niewielką liczbę tych osób w zbiorowości pełnej (generalnej) i w próbie badawczej oraz podejmowanie przez większość z nich stałej lub dorywczej pracy, zaliczono je do osób w wieku produkcyjnym. Równocześnie, biorąc pod uwagę dużą skalę zjawiska nieczynności zawodowej mężczyzn po sześćdziesiątym roku życia (odejście na wcześniejszą emeryturę, renta inwalidzka, bezrobocie), w badaniu przyjęto sześćdziesiąty rok życia jako górną granicę wieku produkcyjnego tak dla mężczyzn, jak i dla kobiet. Badanie miało charakter reprezentacyjny i objęło 0,54% zbiorowości generalnej, tj. 2815 osób, z tego 1577 nieuczących się już osób w wieku produkcyjnym (tj. od 16 do 60 lat). W doborze próby badawczej zastosowano losowanie wielostopniowe. Losowano kolejno: dzielnice, w wylosowanych dzielnicach osiedla, w wylosowanych osiedlach ulice, w wylosowanych ulicach budynki i wreszcie w wylosowanych budynkach mieszkania. Z kolejnych zbiorowości losowano 40 lub 50% jednostek. Badania zostały przeprowadzone przez ankieterów, którymi byli studenci Akademii Wychowania Fizycznego i Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu. Opierając się na dorobku nauki w zakresie czasu wolnego, a zwłaszcza wykorzystując definicje J. Dumazediera i E. Wnuka-Lipińskiego, w badaniach własnych, na kwestionariuszu ankiety umieszczono definicję czasu wolnego w brzmieniu: Czasem wolnym jest czas, jaki pozostaje nam do osobistej dyspozycji po spełnieniu obowiązków zawodowych, szkolnych, rodzinnych, domowych, religijnych oraz po zaspokojeniu potrzeb biologicznych organizmu (tj. snu, posiłków, higieny osobistej). Tak zdefiniowany czas wolny został poddany badaniu w następujących przekrojach: w dniach roboczych (badanymi jednostkami czasu były godziny i minuty), w soboty i niedziele (badanymi jednostkami czasu były godziny i minuty), w okresie urlopów (badanymi jednostkami czasu były dni). W badaniu do zajęć w czasie wolnym zaliczono następujące: 1. Pozostając w mieście: oglądanie telewizji, słuchanie radia,

Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym 15 czytanie prasy, książki, majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe itp., spotkanie towarzyskie w swoim domu, wizyta u rodziny, przyjaciół we Wrocławiu, wyjście do kina, teatru, muzeum, na imprezę, do kawiarni itp., spacerowanie, odwiedzanie sklepów itp., bieganie, jazda na wrotkach, łyżwach, łyżworolkach, deskorolce itp., przejażdżka rowerem, ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp., zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie, gry zespołowe itd.), kąpiel, plażowanie nad wodą, inne formy rekreacji we Wrocławiu. 2. Wyjeżdżając poza miasto: wypoczynek nad jeziorem lub rzeką (plażowanie, kąpiel), wyjazd na ryby, wyjazd do lasu, piesza wędrówka turystyczna, wycieczka rowerowa, wycieczka samochodem osobowym, wycieczka autokarowa, wyjazd w góry na narty, sanki, narciarstwo nizinne, biegowe, wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem. Ankietyzacja odbyła się w drugiej połowie 1998 r. i w pierwszej połowie 1999 r. Dane zawarte w wypełnionych kwestionariuszach zweryfikowano pod względem kompletności i rzetelności zapisów, eliminując kwestionariusze niespełniające tych wymogów. Do analizy danych wykorzystano technikę komputerową. W celu określenia współzależności między preferowanymi przez respondentów zachowaniami rekreacyjno-turystycznymi a wybranymi czynnikami, które kształtują, jak założono, te zachowania, posłużono się programem komputerowym Statistica, wykorzystującym jako miarę zależności współczynnik fi Yule a, bazujący na wartości statystyki chi kwadrat.

16 Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym Zdaniem zespołu badawczego, przyjęta i konsekwentnie respektowana metoda badań zapewniła reprezentatywność i wiarygodność otrzymanych wyników. Uzyskano wówczas cenne metodycznie i poznawczo wyniki dotyczące zróżnicowania wielkości i sposobów wykorzystania czasu wolnego w dni robocze, świąteczne i urlopowe. Rezultaty badawcze stanowiły przedmiot licznych publikacji 12. Uzyskane w latach 1998 1999 wyniki badań i zebrane wówczas doświadczenia zachęciły zespół pracowników Katedry Turystyki i Rekreacji Wyższej Szkoły Handlowej we Wrocławiu, składający się po części z realizatorów poprzednich badań, do ponownego przeprowadzenia na terenie Wrocławia zbliżonych metodycznie badań, tym razem na próbie 1000 osób bo na tyle starczyło środków finansowych. Badanie zostało przeprowadzone w 2017 roku. Celem badania, podobnie jak w latach 1998 1999, było rozpoznanie rozmiarów czasu wolnego mieszkańców Wrocławia oraz sposobów i uwarunkowań jego wykorzystania. Badaniem objęto równolegle trzy zbiorowości mieszkańców Wrocławia, wykorzystując trzy rodzaje kwestionariuszy ankiety. Odnosiły się one odpowiednio do: młodzieży akademickiej w wieku od 18 do 25 lat, uczącej się we Wrocławiu, osób w wieku powyżej 18 lat nie uczących się już, utrzymujących się z pracy zarobkowej, mających stałe miejsce zamieszkania we Wrocławiu, osób w wieku powyżej 60 lat, utrzymujących się z emerytury, renty, zasiłku i innych dodatkowych źródeł dochodów, mających stałe miejsce zamieszkania we Wrocławiu. Badania miały postać ankiety bezpośredniej i przeprowadzone zostały z pierwszą z wymienionych grup w szkołach wyższych, z drugą gru- 12 S. Toczek-Werner, M. Sołtysik: Przegląd polskich badań nad czasem wolnym po roku 1989, Człowiek i Ruch (Human Movement) 2002, nr 2(6), s. 44 51; J. Marak: Metodyczne podstawy badań czasu wolnego mieszkańców Wrocławia i jego wykorzystania na rekreację ruchową i turystykę, Człowiek i Ruch (Human Movement) 2002, nr 2(6), s. 68 74; J. Wyrzykowski: Aktywność rekreacyjno-turystyczna a czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku aktywności zawodowej, Człowiek i Ruch (Human Movement) 2002, nr 2(6), s. 101 115; J. Wyrzykowski: Ważniejsze wnioski z badań nad czasem wolnym mieszkańców Wrocławia do wykorzystania w strategii rozwoju rekreacji w mieście, Człowiek i Ruch (Human Movement) 2002, nr 2(6), s. 128 129.

Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym 17 pą w miejscach zamieszkania oraz miejscach pracy ankietowanych osób, z trzecią grupą w miejscach zamieszkania respondentów. Badanie miało charakter quasi-reprezentacyjny i objęło 0,15% zbiorowości generalnej, tj. 1000 osób, w tym 476 nieuczących się już osób w wieku produkcyjnym, tj. od 18 do 60 lat (57,9% kobiet i 42,1% mężczyzn). Badania zostały przeprowadzone przez ankieterów, którymi byli studenci Wyższej Szkoły Handlowej we Wrocławiu. Pytania dotyczyły czasu wolnego i jego wykorzystania w 2016 r.: w dniach roboczych (od poniedziałku do piątku), w wolne soboty i niedziele, w okresie urlopów. Ankietyzacja odbyła się w 2017 r. Dane zawarte w wypełnionych kwestionariuszach zweryfikowano pod względem kompletności i rzetelności zapisów, eliminując kwestionariusze niespełniające tych wymogów. Do analizy danych wykorzystano technikę komputerową. W celu określenia współzależności między preferowanymi przez respondentów zachowaniami rekreacyjno-turystycznymi a wybranymi czynnikami, które kształtują, jak założono, te zachowania, posłużono się odpowiednim programem komputerowym. Wzory kwestionariuszy ankiet wykorzystanych w badaniach w obydwu okresach zamieszono na kolejnych stronach.

18 Kwestionariusz ankiety (1998-1999) dotyczącej osób w wieku aktywności zawodowej Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Katedra Rekreacji i Turystyki Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu Katedra Zachowań Nabywców i Badań Marketingowych Ankieta jest anonimowa, dotyczy stałych mieszkańców Wrocławia i służy wyłącznie celom naukowym ANKIETA Zwracamy się do Pani/Pana z uprzejmą prośbą o udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania. Celem badania jest poznanie rozmiarów czasu wolnego mieszkańców Wrocławia oraz jego wykorzystania m.in. na rekreację ruchową i turystykę. Prosimy o udzielenie rzetelnych odpowiedzi na wszystkie pytania, wstawiając znak x w odpowiedniej kratce oraz o podanie właściwych informacji w miejscach wykropkowanych. Uwaga: Czasem wolnym jest czas, jaki pozostaje nam do osobistej dyspozycji po spełnieniu obowiązków zawodowych, szkolnych, rodzinnych, domowych, religijnych oraz po zaspokojeniu potrzeb biologicznych organizmu (tj. snu, posiłków, higieny osobistej). Część A. Pytania dotyczące czasu wolnego w dniach roboczych (powszednich) 1. Ile czasu wolnego ma Pan(i) dla siebie przeciętnie w dniu powszednim (roboczym)? Proszę określić w godzinach, minutach: GODZIN MINUT 2. Jak wykorzystuje Pan(i) ten czas? Proszę podać w godzinach i (lub) minutach (np. 0,30; 1,30) Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego 1. Oglądanie telewizji, wideo 2. Czytanie prasy, książki Liczba godzin, minut

19 Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego 3. Drzemka poobiednia 4. Majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe itp. 5. Przyjmowanie gości w domu 6. Wizyta u rodziny, przyjaciół we Wrocławiu 7. Wyjście do kina, teatru, muzeum, na imprezę, do kawiarni 8. Odwiedzanie sklepów 9. Spacerowanie 10. Bieganie rekreacyjne 11. Przejażdżka rowerem 12. Uprawa ogródka, działki z mieście 13. Wędkowanie 14. Ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp. 15. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie) 16. Wyjazd rekreacyjny lub turystyczny poza miasto 17. Inne sposoby wykorzystania czasu wolnego (jakie?) Liczba godzin, minut Część B: Pytania dotyczące czasu wolnego w niedzielę po sobocie roboczej 3. Ile czasu ma Pan(i) dla siebie przeciętnie w niedzielę po sobocie roboczej? Proszę określić w godzinach, minutach: GODZIN MINUT 4. Jak wykorzystuje Pan(i) ten czas? Proszę podać w godzinach i (lub) minutach (np. 0,30; 1,30) Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego I. POZOSTAJĄC W MIEŚCIE: 1. Oglądanie telewizji, wideo 2. Czytanie prasy, książki 3. Drzemka poobiednia 4. Majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe itp. 5. Przyjmowanie gości w domu 6. Wizyta u rodziny, przyjaciół we Wrocławiu 7. Wyjście do kina, teatru, muzeum, na imprezę, do kawiarni itp. 8. Odwiedzanie sklepów 9. Uprawianie ogródka, działki w mieście 10. Spacerowanie Liczba godzin, minut

20 Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego 11. Bieganie rekreacyjne 12. Przejażdżka rowerem 13. Ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp. 14. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie) 15. Inne sposoby rekreacji w mieście (jakie?) II. WYJEŻDŻAJĄC POZA MIASTO: 1. Wypoczynek nad jeziorem lub rzeką (plażowanie) 2. Wyjazd na ryby 3. Wypoczynek w lesie 4. Piesza wędrówka turystyczna 5. Wycieczka rowerowa 6. Wycieczka własnym samochodem 7. Wycieczka autokarowa 8. Wyjazd w góry na narty 9. Narciarstwo nizinne, biegowe 10. Wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem 11. Wypoczynek w domku letniskowym poza miastem 12. Inne sposoby, jakie? Liczba godzin, minut Część C. Pytania dotyczące czasu wolnego w okresie sobót i niedziel wolnych od pracy zawodowej 5. Ile czasu wolnego ma Pan(i) dla siebie przeciętnie w: wolną sobotę: godzin... minut.. niedzielę po wolnej sobocie: godzin... minut.. 6. Jak wykorzystuje Pan(i) ten czas? Proszę podać w godzinach i (lub) minutach (np. 0,30; 1,30) Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego I. POZOSTAJĄC W MIEŚCIE: 1. Oglądanie telewizji, wideo 2. Czytanie prasy, książki 3. Drzemka poobiednia 4. Majsterkowanie, robótki ręczne, gry komputerowe itp. 5. Przyjmowanie gości w domu 6. Wizyta u rodziny, przyjaciół we Wrocławiu W wolną sobotę W niedzielę po wolnej sobocie

21 Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego 7. Wyjście do kina, teatru, muzeum, na imprezę, do kawiarni itp. 8. Odwiedzanie sklepów 9. Uprawianie ogródka, działki w mieście 10. Spacerowanie 11. Bieganie rekreacyjne 12. Przejażdżka rowerem 13. Ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp. 14. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie) 15. Inne sposoby rekreacji (jakie?) II. WYJEŻDŻAJĄC POZA MIASTO: 1. Wypoczynek nad jeziorem lub rzeką (plażowanie) 2. Wyjazd na ryby 3. Wypoczynek w lesie 4. Piesza wędrówka turystyczna 5. Wycieczka rowerowa 6. Wycieczka własnym samochodem 7. Wycieczka autokarowa 8. Wyjazd w góry na narty 9. Narciarstwo nizinne, biegowe 10. Wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem 11. Wypoczynek w domku letniskowym poza miastem 12. Inne sposoby, jakie? W wolną sobotę W niedzielę po wolnej sobocie Część D. Pytania dotyczące czasu wolnego w okresie urlopowym 7. Ile dni urlopu w 1998 roku przeznaczył(a) Pan(i) na wypoczynek? a) ani jednego dnia b) od 1 do 7 dni... c) od 8 do 14 dni.. d) od 15 do 21 dni e) od 22 do 28 dni.. f) więcej niż 28 dni. 8. Czy w 1998 roku wyjeżdżał(a) Pan(i) w celach turystycznych (wypoczynkowych) poza Wrocław? TAK... NIE...

22 9. Jeśli nie, proszę przejść do pytania nr 13. Jeśli tak, to w jakiej porze roku Pan(i) wyjeżdżał(a)? a) wiosną ile dni? b) latem... ile dni? c) jesienią ile dni? d) zimą... ile dni? 10. Dokąd Pan(i) wyjeżdżał(a)? Proszę podać nazwy miejscowości (krajów) a) wiosną b) latem c) jesienią d) zimą. 11. Czy wyjeżdżał(a) Pan(i): a) sam(a) b) ze współmałżonkiem c) ze współmałżonkiem i dziećmi d) z dziećmi e) z innymi osobami 12. Poniżej są wymienione różne formy wykorzystania urlopu poza miastem. Proszę podać liczba dni przy każdej z form, z której skorzystał(a) Pan(i) w 1998 r. Lp. Forma wykorzystania urlopu poza miastem Liczba dni 1. Wczasy nad jeziorem lub rzeką 2. Wczasy w ośrodku położonym w lesie 3. Wczasy nad morzem w Polsce 4. Wczasy pobytowe w górach w Polsce 5. Wczasy lub wycieczki zagraniczne 6. Pobyt na wsi u gospodarzy lub u rodziny 7. Pobyt we własnym domu letniskowym poza miastem 8. Pobyt w sanatorium 9. Wczasy w siodle 10. Samochodowe wycieczki krajoznawcze 11. Wędrówki rowerowe 12. Wędrówki piesze 13. Wędrówki kajakowe lub żeglarskie 14. Inne formy. Jakie?

23 13. Z jakich form rekreacji ruchowej korzystał(a) Pan(i), nie wyjeżdżając na urlop z Wrocławia? Proszę podać w godzinach, minutach dziennie Lp. Formy rekreacji ruchowej w mieście Godz., min 1. Uprawianie ogródka, działki w mieście 2. Spacerowanie, odwiedzanie sklepów, zwiedzanie zabytków Wrocławia itp. 3. Bieganie rekreacyjne 4. Przejażdżka rowerem 5. Ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp. 6. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie itp.) 7. Inne formy rekreacji ruchowej i turystycznej (jakie?) Część E. Pytania dotyczące oceny swojego czasu wolnego 14. Czy dotychczasowa ilość czasu wolnego zadowala Pana/Panią? a) w dni robocze TAK... NIE.. b) w niedziele po sobocie roboczej TAK... NIE.. c) w soboty i niedziele (weekendy) wolne od pracy zawodowej TAK... NIE.. d) w okresie urlopu TAK... NIE.. 15. Jeśli nie, to dlaczego? a) z powodu nadmiaru obowiązków zawodowych b) z powodu dodatkowej pracy zarobkowej c) z powodu licznych obowiązków domowych d) z powodu nieumiejętności zorganizowania sobie czasu wolnego e) z innych powodów jakich?...... 16. Czy dotychczasowy sposób spędzania czasu wolnego satysfakcjonuje Pana/Panią? TAK... NIE... 17. Jeśli nie, to dlaczego?......

24 18. Czy chciał(a)by Pan(i) przeznaczyć większą niż dotąd część swego czasu wolnego na rekreację ruchową i turystykę? TAK... NIE... 19. Jeśli tak, to co stoi na przeszkodzie? a) brak funduszy b) brak tradycji rodzinnych i środowiskowych c) brak odpowiedniego towarzystwa d) utrudniony dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych e) brak odpowiedniego sprzętu sportowego i turystycznego f) nieumiejętność organizowania sobie rekreacji ruchowej i turystyki.... g) słaby stan zdrowia lub sprawności fizycznej h) inne przeszkody, jakie?. 20. Jak ocenia Pan(i) ofertę w zakresie rekreacji ruchowej we Wrocławiu? a) atrakcyjna b) zadowalająca c) niedostateczna d) nie mam zdania 21. Jakie formy rekreacji należy rozwinąć (uruchomić) we Wrocławiu......... 22. Jak ocenia Pan(i) ofertę turystyki wyjazdowej z Wrocławia? a) atrakcyjna b) zadowalająca c) niedostateczna d) nie mam zdania 23. Jakie oferty turystyczne dla mieszkańców Wrocławia należy rozwinąć (uruchomić)... Część F. Pytania klasyfikacyjne 24. Płeć respondenta: kobieta mężczyzna

25 25. Wiek respondenta: a) 15 24 lat b) 25 39 lat... c) 40 59 lat d) 60 i więcej lat 26. Stan rodzinny respondenta: a) osoba samotna b) małżeństwo młode bez dzieci. c) małżeństwo z małymi dziećmi d) małżeństwo z dziećmi w wieku szkolnym e) małżeństwo starsze bez dzieci f) inny skład rodziny (jaki?)... 27. Ile osób tworzy Pana/Pani gospodarstwo domowe (rodzinę wspólnie zamieszkującą)? Proszę wpisać liczbę osób 28. Wykształcenie respondenta: a) podstawowe b) zawodowe c) średnie d) wyższe 29. Wykonywany przez respondenta zawód:... 30. Czy Pan(i), lub wspólnie zamieszkująca rodzina, posiada samochód osobowy? TAK... NIE... 31. Proszę podać wielkość dochodów pieniężnych uzyskanych w ubiegłym miesiącu przez Pana/Panią i innych członków wspólnie zamieszkującej rodziny: Pan domu... zł Pani domu... zł Inne osoby zarobkujące lub uzyskujące świadczenia pieniężne... zł... zł Uprzejmie dziękujemy Panu/Pani za udzielenie odpowiedzi na pytania. Życzymy udanego wypoczynku i miłych wrażeń z wyjazdów turystycznych.

26 Kwestionariusz ankiety (2017) dotyczącej osób w wieku aktywności zawodowej Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Katedra Rekreacji i Turystyki Akademia Ekonomiczna we Wrocławiu Katedra Zachowań Nabywców i Badań Marketingowych Ankieta jest anonimowa, dotyczy stałych mieszkańców Wrocławia i służy wyłącznie celom naukowym ANKIETA Zwracamy się do Pani/Pana z uprzejmą prośbą o udzielenie odpowiedzi na poniższe pytania. Celem badania jest poznanie rozmiarów czasu wolnego mieszkańców Wrocławia oraz jego wykorzystania m.in. na turystykę i rekreację ruchową. Prosimy o udzielenie rzetelnych odpowiedzi na wszystkie pytania, wstawiając znak w odpowiedniej kratce oraz o podanie właściwych informacji w miejscach wykropkowanych. Uwaga: Czasem wolnym jest czas, jaki pozostaje nam do osobistej dyspozycji po spełnieniu obowiązków zawodowych, szkolnych, rodzinnych, domowych oraz po zaspokojeniu potrzeb biologicznych organizmu (tj. snu, posiłków, higieny osobistej). Część A. Pytania dotyczące czasu wolnego w dniach roboczych (powszednich) 1. Ile czasu wolnego ma Pan(i) dla siebie przeciętnie w dniu roboczym (powszednim)? Proszę określić w godzinach, minutach: GODZIN MINUT 2. Jak wykorzystuje Pan(i) ten czas? Proszę podać w godzinach i (lub) minutach (np. 0,30; 1,30)

27 Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego 1. Spacerowanie 2. Bieganie rekreacyjne 3. Przejażdżka rowerem 4. Uprawa ogródka, działki z mieście 5. Wędkowanie 6. Ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp. 7. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie) 8. Wyjazd rekreacyjny lub turystyczny poza miasto 9. Inne sposoby wykorzystania czasu wolnego (jakie?) Liczba godzin, minut Część B. Pytania dotyczące czasu wolnego w okresie sobót i niedziel wolnych od pracy zawodowej 5. Ile czasu wolnego ma Pan(i) dla siebie przeciętnie w: wolną sobotę: godzin... minut.. niedzielę po wolnej sobocie: godzin... minut.. 6. Jak wykorzystuje Pan(i) ten czas? Proszę podać w godzinach i (lub) minutach (np. 0,30; 1,30) Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego I. POZOSTAJĄC W MIEŚCIE: 1. Uprawianie ogródka, działki w mieście 2. Spacerowanie 3. Bieganie rekreacyjne 4. Przejażdżka rowerem 5. Ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp. 6. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie) 7. Inne sposoby rekreacji (jakie?) II. WYJEŻDŻAJĄC POZA MIASTO: 1. Wypoczynek nad jeziorem lub rzeką (plażowanie) 2. Wyjazd na ryby 3. Wypoczynek w lesie 4. Piesza wędrówka turystyczna 5. Wycieczka rowerowa 6. Wycieczka własnym samochodem 7. Wycieczka autokarowa W wolną sobotę W niedzielę po wolnej sobocie

28 Lp. Sposoby wykorzystania czasu wolnego 8. Wyjazd w góry na narty 9. Narciarstwo nizinne, biegowe 10. Wyjazd do rodziny, przyjaciół poza Wrocławiem 11. Wypoczynek w domku letniskowym poza miastem 12. Inne sposoby, jakie? W wolną sobotę W niedzielę po wolnej sobocie Część C. Pytania dotyczące czasu wolnego w okresie urlopu 7. Ile dni urlopu w 2016 roku przeznaczył(a) Pan(i) na wypoczynek? a) ani jednego dnia b) od 1 do 7 dni... c) od 8 do 14 dni.. d) od 15 do 21 dni e) od 22 do 28 dni.. f) więcej niż 28 dni. 8. Czy w 2016 roku wyjeżdżał(a) Pan(i) w celach turystycznych (wypoczynkowych) poza Wrocław? TAK... NIE... 9. Jeśli nie, to proszę przejść do pytania nr 13. Jeśli tak, to w jakiej porze roku Pan(i) wyjeżdżał(a)? a) wiosną ile dni? b) latem... ile dni? c) jesienią ile dni? d) zimą... ile dni? 10. Dokąd Pan(i) wyjeżdżał(a)? Proszę podać nazwy miejscowości (krajów) a) wiosną b) latem c) jesienią d) zimą. 11. Czy wyjeżdżał(a) Pan(i): a) sam(a) b) ze współmałżonkiem c) ze współmałżonkiem i dziećmi d) z dziećmi e) z innymi osobami

29 12. Poniżej są wymienione różne formy wykorzystania wakacji/ urlopu poza miastem. Proszę podać liczba dni przy każdej z form, z której skorzystał(a) Pan(i) w 2016 r. Lp. Formy wykorzystania wakacji/urlopu i poza miastem 1. Wczasy nad jeziorem lub rzeką 2. Wczasy w ośrodku położonym w lesie 3. Wczasy nad morzem w Polsce 4. Wczasy pobytowe w górach w Polsce 5. Wczasy lub wycieczki zagraniczne 6. Pobyt na wsi u gospodarzy lub u rodziny 7. Pobyt we własnym domu letniskowym poza miastem 8. Pobyt w sanatorium 9. Wczasy w siodle 10. Samochodowe wycieczki krajoznawcze 11. Wędrówki rowerowe 12. Wędrówki piesze 13. Wędrówki kajakowe lub żeglarskie 14. Inne formy. Jakie? Liczba dni 13. Z jakich form rekreacji ruchowej korzystał(a) Pan(i) nie wyjeżdżając na wakacje/urlop z Wrocławia? Proszę podać w godzinach, minutach dziennie Lp. Formy rekreacji ruchowej w mieście Godz., min 1. Uprawianie ogródka, działki w mieście 2. Spacerowanie, odwiedzanie sklepów, zwiedzanie zabytków Wrocławia itp. 3. Bieganie rekreacyjne 4. Przejażdżka rowerem 5. Ćwiczenia w gabinecie odnowy biologicznej, aerobik itp. 6. Zajęcia sportowo-rekreacyjne (np. tenis, pływanie itp.) 7. Inne formy rekreacji ruchowej i turystycznej (jakie?) Część D. Pytania dotyczące oceny swojego czasu wolnego 14. Czy dotychczasowa ilość czasu wolnego zadowala Pana/Panią? a) w dni robocze TAK... NIE.. b) w niedziele po sobocie roboczej TAK... NIE..

30 c) w soboty i niedziele (weekendy) wolne od pracy zawodowej TAK... NIE.. d) w okresie urlopu TAK... NIE.. 15. Jeśli nie, to dlaczego? a) z powodu nadmiaru obowiązków zawodowych b) z powodu dodatkowej pracy zarobkowej c) z powodu licznych obowiązków domowych d) z powodu nieumiejętności zorganizowania sobie czasu wolnego e) z innych powodów jakich?...... 16. Czy dotychczasowy sposób spędzania czasu wolnego satysfakcjonuje Pana/Panią? TAK... NIE... 17. Jeśli nie, to dlaczego?............ 18. Czy chciał(a)by Pan(i) przeznaczyć większą niż dotąd część swego czasu wolnego na rekreację ruchową i turystykę? TAK... NIE... 19. Jeśli tak, to co stoi na przeszkodzie? a) brak funduszy b) brak tradycji rodzinnych i środowiskowych c) brak odpowiedniego towarzystwa d) utrudniony dostęp do obiektów sportowo-rekreacyjnych e) brak odpowiedniego sprzętu sportowego i turystycznego f) nieumiejętność organizowania sobie rekreacji ruchowej i turystyki.... g) słaby stan zdrowia lub sprawności fizycznej h) inne przeszkody, jakie?.

31 20. Jak ocenia Pan(i) ofertę w zakresie rekreacji ruchowej we Wrocławiu? a) atrakcyjna b) zadowalająca c) niedostateczna d) nie mam zdania 21. Jakie formy rekreacji należy rozwinąć (uruchomić) we Wrocławiu......... 22. Jak ocenia Pan(i) ofertę turystyki wyjazdowej z Wrocławia? a) atrakcyjna b) zadowalająca c) niedostateczna d) nie mam zdania 23. Jakie oferty turystyczne dla mieszkańców Wrocławia należy rozwinąć (uruchomić)... Część E. Pytania klasyfikacyjne 24. Płeć respondenta: kobieta mężczyzna 25. Wiek respondenta: a) 15 24 lat b) 25 39 lat... c) 40 59 lat d) 60 i więcej lat... 26. Stan rodzinny respondenta: a) osoba samotna b) małżeństwo młode bez dzieci.. c) małżeństwo z małymi dziećmi. d) małżeństwo z dziećmi w wieku szkolnym e) małżeństwo starsze bez dzieci f) inny skład rodziny (jaki?) 27. Ile osób tworzy Pana/Pani gospodarstwo domowe (rodzinę wspólnie zamieszkującą)? Proszę wpisać liczbę osób

32 29. Wykonywany przez respondenta zawód: 30. Czy Pan(i), lub wspólnie zamieszkująca rodzina, posiada samochód osobowy? TAK... NIE... 31. Proszę podać wielkość dochodów pieniężnych uzyskanych w ubiegłym miesiącu przez Pana/Panią i innych członków wspólnie zamieszkującej rodziny: Pan domu zł Pani domu zł Inne osoby zarobkujące lub uzyskujące świadczenia pieniężne zł zł Uprzejmie dziękujemy Panu/Pani za udzielenie odpowiedzi na pytania. Życzymy udanego wypoczynku i miłych wrażeń z wyjazdów turystycznych.

33 3. Charakterystyka zbiorowości respondentów Badaniami objęto 476 osób w wieku produkcyjnym 13 zamieszkałych na terenie Wrocławia. Respondentów wchodzących w skład badanej próby wyodrębniono stosując kryterium wieku i po jego zweryfikowaniu zaliczano ankietowanego do osób w wieku produkcyjnym bądź nie. Kwestionariusz ankietowy, który został użyty w badaniu został podzielony na pięć części: część I pytania dotyczące czasu wolnego w dniach od poniedziałku do piątku, część II pytania dotyczące czasu wolnego w soboty i niedziele, część III pytania dotyczące czasu wolnego w okresie wakacyjno-urlopowym, część IV pytania dotyczące oceny czasu wolnego respondentów, część V pytania klasyfikacyjne mające na celu zidentyfikowanie respondentów. W ramach pytań klasyfikacyjnych zadano respondentom pytania dotyczące danych socjodemograficznych osób badanych. Zapytano ankietowanych o: płeć, wiek, stan rodzinny, liczbęosób w ich gospodarstwie domowym, wykonywany zawód, stan posiadania przez respondenta środka transportu, wielkość osiąganych dochodów w przeliczeniu na jednego członka rodziny. Wśród osób poddanych badaniu 57,9% stanowiły kobiety, zaś 42,1% mężczyźni. Wiek respondentów prezentuje tabela 1. 13 Przedział wiekowy, w którym ludzie zazwyczaj podejmują pracę. W zależności od przyjętej klasyfikacji wiek produkcyjny obejmuje: kobiety między 18 a 59 rokiem życia oraz mężczyźni między 18 a 64 rokiem życia.

34 Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym Tab. 1. Struktura badanej we Wrocławiu zbiorowości według wieku respondentów Wiek respondentów Odsetek ogółu respondentów 18 24 lat 35,0 25 39 lat 46,3 40 59 lat 16,6 60 lat i więcej 2,1 Graficzną ilustrację tego zagadnienia przedstawia rysunek 1. 16,6% 46,3% 2,1% 35,0% 18-24 lat 25-39 lat 40-59 lat 60 i więcej lat Rys. 1. Struktura badanej we Wrocławiu zbiorowości według wieku respondentów Najliczniejszą grupą w grupie ankietowanych były osoby w przedziale wiekowym 25 39 lat, następnie respondenci w wieku 18 24 lata, trzecią grupę wiekową stanowiły osoby w wieku 40 59 lat. Płeć respondentów w poszczególnych grupach wiekowych określono w tabeli 2. Tab. 2. Struktura badanej we Wrocławiu zbiorowości według płci Wiek respondentów Odsetek kobiet Odsetek mężczyzn 18 24 lat 42,8 24,0 25 39 lat 40,9 55,0 40 59 lat 15,2 18,0 60 lat i więcej 1,0 3,0

Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym 35 Jeśli przeanalizujemy wiek respondentów w aspekcie podziału na kobiety i mężczyzn, to tutaj najliczniejszą grupą wiekową kobiet była grupa w wieku 18 24 lata, kolejna to 25 39 lat, trzecia grupa to grupa kobiet w wieku 40 59 lat. Najliczniejszą grupą wiekowa mężczyzn była grupa w wieku 25 39 lat i grupa ta stanowiła ponad połowę populacji mężczyzn, którzy wzięli udział w badaniu. Kolejna to grupa w wieku 18 24 lat, i trzecia z kolei to grupa 40 59 lat. Strukturę stanu rodzinnego respondentów przedstawiono w tabeli 3. Tab. 3. Struktura badanej we Wrocławiu zbiorowości według stanu rodzinnego respondentów Rodzaj stanu rodzinnego Odsetek ogółu respondentów osoba samotna 45,7 małżeństwo młode bez dzieci 18,7 małżeństwo z małymi dziećmi 8,0 małżeństwo z dziećmi w wieku szkolnym 10,7 małżeństwo starsze bez dzieci 6,1 inny skład rodzinny 10,9 Graficzną ilustrację tego zagadnienia przedstawia rysunek 2. osoba samotna 10,7% 6,1% 8,0% 10,9% 18,7% 45,7% małżeństwo bez dzieci małżeństwo z małymi dziećmi małżeństwo z dziećmi w wieku szkolnym małżeństwo starsze bez dzieci inny skład rodziny Rys. 2. Struktura badanej we Wrocławiu zbiorowości według stanu rodzinnego respondentów

36 Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym Wśród badanych osób przeważały osoby samotne oraz małżeństwa młode bez dzieci. W sumie stanowią oni 65% badanej populacji. Strukturę stanu rodzinnego respondentów według płci prezentuje tabela 4. Tab. 4. Struktura stanu rodzinnego respondentów wrocławskich według płci Rodzaj stanu rodzinnego Odsetek kobiet Odsetek mężczyzn osoba samotna 49,3 41,0 małżeństwo młode bez dzieci 19,2 18,0 małżeństwo z małymi dziećmi 6,5 10,0 małżeństwo z dziećmi w wieku szkolnym 9,8 12,0 małżeństwo starsze bez dzieci 5,8 6,5 inny skład rodzinny 9,4 12,5 Analiza struktury stanu rodzinnego respondentów według płci pozwoliła sformułować wniosek, iż tu także przeważają osoby samotne oraz młode małżeństwa bez dzieci. Połowa kobiet, która wzięła udział w badaniu to kobiety, które tworzą jednoosobowe gospodarstwo domowe. To one w tym gospodarstwie podejmują jednoosobowe decyzje odnośnie wykorzystania swojego czasu wolnego. Mniejsza nieco w stosunku do kobiet grupa samotnych mężczyzn wzięła udział w badaniu, tym niemniej jest to także wiodąca grupa respondentów. Co piąty mężczyzna i co piąta kobieta, którzy uczestniczyli w badaniu tworzą młode, bezdzietne małżeństwo. Liczba osób wchodzących w skład gospodarstw domowych ankietowanych prezentuje tabela 5. Tab. 5. Struktura badanej we Wrocławiu zbiorowości według liczebności gospodarstw domowych Liczba osób w gospodarstwie domowym Odsetek ogółu respondentów 1 osoba 45,7 2 osoby 21,5 3 osoby 16,1 4 osoby 12,9 5 i więcej 4,0

Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym 37 Graficzną ilustrację tego zagadnienia przedstawia rysunek 3. 12,9% 4,0% 1 osoba 16,1% 45,5% 2 osoby 3 osoby 4 osoby 21,5% 5 osób i więcej Rys. 3. Struktura badanej we Wrocławiu zbiorowości według liczebności gospodarstw domowych Najliczniejsza grupa, bo prawie połowa respondentów, to osoby tworzące jednoosobowe gospodarstwa domowe. Kolejna duża grupa respondentów pozostaje w dwuosobowym gospodarstwie domowym i trzecia grupa to gospodarstwa trzyosobowe. Liczebność gospodarstw domowych respondentów według płci prezentuje tabela 6. Tab. 6. Struktura gospodarstw domowych respondentów wrocławskich według płci Liczba osób w gospodarstwie domowym Odsetek kobiet Odsetek mężczyzn 1 osoba 51,3 41,7 2 osoby 20,7 22,4 3 osoby 13,5 18,6 4 osoby 12 13,8 5 i więcej 3,8 4,1 Podobna tendencja jak w całej próbie badanych występuje także przy podziale respondentów według płci. Jednoosobowe gospodarstwa domowe w grupie kobiet i mężczyzn to największa grupa respondentów,

38 Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym z tym że porównując te dwie grupy, stwierdzamy, że kobiet tworzących jednoosobowe gospodarstwa domowe jest zdecydowanie więcej niż mężczyzn. Z kolei w grupie gospodarstw domowych dwuosobowych i trzyosobowych przeważają mężczyźni. Prowadząc badania nad wykorzystaniem czasu wolnego mieszkańców Wrocławia na turystykę i rekreacje ruchową, dosyć istotnym jest kwestia dostępności do własnego środka transportu jakim w gospodarstwach domowych jest najczęściej samochód osobowy. Posiadanie takiego środka transportu zadeklarowało 66,6% badanych, co stanowi 2/3 badanej populacji. Graficzną ilustrację tego zagadnienia przedstawia rysunek 4. 33,4% TAK 66,6% NIE Rys. 4. Struktura badanej we Wrocławiu zbiorowości według dostępności do własnego środka transportu Wśród kobiet do posiadania samochodu przyznało się 59,7%, wśród mężczyzn 72,0% zbiorowości. Pozbawionych własnego samochodu jest 33,4% respondentów, w tym 40,3% kobiet, a tylko 28% mężczyzn. Porównując te dane (666 samochodów na 1000 respondentów) z danymi GUS dotyczącymi średniej liczby samochodów przypadających na 1000 mieszkańców Polski (539 samochodów na 1000 mieszkańców 14 ), mo- 14 Dane GUS za 2016 r.

Czas wolny mieszkańców Wrocławia w wieku produkcyjnym 39 żemy zauważyć, iż dostępność do indywidualnego środka transportu respondentów mieszkańców Wrocławia jest wyższa niż przeciętnego mieszkańca Polski. Taka duża dostępność do indywidualnego środka transportu odgrywa olbrzymią rolę przy planowaniu turystycznych podróży i to zarówno krótko-, jak i długo- terminowych. Samochód ułatwia zwiedzanie obszarów mniej dostępnych, położonych na uboczu, ale interesujących turystycznie. Respondentom zadano także pytanie dotyczące wielkości dochodu przypadającego na członka rodziny (na pytanie to nie udzieliło odpowiedzi 157 respondentów, czyli 1/3 badanej zbiorowości). Natomiast większość respondentów, bo aż 2/3 całej populacji określiła swoje miesięczne dochody pieniężne. Ilustruje to tabela 7. Tab. 7. Struktura badanej we Wrocławiu zbiorowości według wielkości dochodów badanych osób (w przeliczeniu na 1 członka rodziny) Dochody miesięczne w zł Odsetek ogółu respondentów do 2500 zł 23,5 Od 2501 zł do 3500 zł 57,6 3501 zł do 4500 zł 13,5 powyżej 4501 zł 5,9 Graficzną ilustrację tego zagadnienia przedstawia rysunek 5. Główna grupa respondentów, czyli więcej niż połowa badanej zbiorowości to osoby z miesięcznym dochodem mieszczącym się w przedziale od 2501 do 3500 zł. Co czwarty badany to osoba osiągająca miesięczny dochód w przeliczeniu na 1 członka rodziny zawierający się w przedziale do 2500 zł. Niestety co trzeci badany odmówił podania wysokości swoich dochodów. Jest to typowe zachowanie respondentów, dla których pytanie o wysokość dochodów jest najczęściej pytaniem kłopotliwym. Zadano także respondentom pytanie odnośnie wykonywanego przez nich zawodu. Odpowiedzi udzielone przez ankietowanych były bardzo różnorodne. Najczęściej pojawiające się zawody to: barman, dietetyk, doradca klienta, ekonomista, elektryk, farmaceuta, fryzjer, informatyk, kasjer, kelner, kosmetyczka, księgowa, kucharka, lekarz, ma-