Ochrona dużych kompleksów leśnych (Zielone Płuca Polski i inne) Materiał informacyjny dla Senackiej Komisji Środowiska Warszawa, czerwiec 2009 1
Str. I. Wstęp 3 II. Ogólne zasady zagospodarowania i ochrony lasu 4 Funkcje ekologiczne (ochronne) 4 Funkcje społeczne 7 Funkcje gospodarcze (produkcyjne) 8 III. Rola i cele funkcjonowania Leśnych Kompleksów Promocyjnych 9 Przykłady działań podejmowanych w LKP Lasy Mazurskie (Zielone Płuca Polski) 10 IV. Ochrona kompleksów leśnych przed szkodnikami owadzimi i pożarami 10 V. Podsumowanie 12 2
I. Wstęp W 2007 roku lasy zajmowały powierzchnię 9 048 tys. ha, co stanowiło 28,9% powierzchni kraju. Rozmieszczenie lasów w Polsce jest bardzo nierównomierne. Mimo że polskie prawodawstwo nie różnicuje kompleksów na małe i duże, a ogólne zasady zagospodarowania i ochrony lasu są takie same niezależnie od wielkości, to z analizy leśnej mapy Polski (zał.1.) można zauważyć, że najwięcej lasów w formie zwartych kompleksów leśnych występuje w zachodniej i północno-zachodniej części kraju. Tam są zlokalizowane największe kompleksy, takie jak Bory Dolnośląskie o powierzchni ponad 151 tys. ha, Puszcza Rzepińska nad środkową Odrą, Puszcza Nadnotecka (120 tys. ha), czy też duże obszary leśne w dolinach Drawy i Gwdy. W północnej części kraju największy zwarty obszar leśny stanowią Bory Tucholskie, zajmujące powierzchnię około 120 tys. ha. Pozostałością po wielkich obszarach leśnych są: Puszcza Augustowska (107 tys. ha), Piska (około 100 tys. ha), Knyszyńska (58 tys. ha), Białowieska, która w granicach Polski zajmuje powierzchnię 58 tys. ha. Środkowa Polska jest praktycznie pozbawiona większych kompleksów leśnych; nawet występujące tu pod nazwą puszcz obszary leśne takie jak Puszcza Kampinoska, czy Puszcza Kozienicka, są kompleksami leśnymi stanowiącymi pozostałości po lasach niegdyś pokrywających tę części kraju. W wyżynnej części kraju wyróżniają się, zarówno obszarem jak i zwartością kompleksy leśne na Równinie Opolskiej (Bory Stobrawskie) oraz Puszcza Świętokrzyska o powierzchni 53 tys. ha. Drugi co do wielkości zwarty kompleks leśny w Polsce stanowi Puszcza Solska o powierzchni około 124 tys. ha, na Równinie Biłgorajskiej. Sąsiadujące z nią od zachodu lasy Puszczy Sandomierskiej (o powierzchni około 110 tys. ha) są pozostałościami po dawnych lasach w widłach Wisły i Sanu. Wreszcie ostatnie większe kompleksy leśne występują w górach, zwłaszcza w Karpatach, gdzie zachowały się naturalne bory świerkowe, znane pod nazwą regla górnego, lub boru karpackiego. Powierzchnia lasów wykazuje tendencję wzrostową od zakończenia II wojny światowej. Wiąże się to z zalesianiem najsłabszych gruntów rolnych. O ile w 1945 r. ogólna 3
powierzchnia lasów w Polsce wynosiła 6 470 tys. ha, stanowiąc 20,1% powierzchni kraju, o tyle w 2007 r. ogólna powierzchnia lasów wzrosła o 2 578 tys. ha, co stanowi przyrost o 39,8%. II. Ogólne zasady zagospodarowania i ochrony lasu Wielofunkcyjna zrównoważona ekologicznie gospodarka leśna, nie tylko na obszarach o charakterze puszczańskim, w pierwszym rzędzie ukierunkowana jest na: funkcje ekologiczne (ochronne) zapewniające ochronę i restytucję różnorodności siedlisk leśnych i gatunków roślin i zwierząt, a także stabilizację obiegu wody w przyrodzie i innych funkcji środowiskotwórczych lasu. Dalej funkcje produkcyjne (gospodarcze) - pozwalające na zachowanie odnawialności i trwałego użytkowania pożytków z lasu. Następnie nie mniej ważne funkcje społeczne ukierunkowane między innymi na kształtowanie korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych dla społeczeństwa, miejsc pracy, rozwoju kultury, nauki oraz edukacji ekologicznej. Wszystkie te elementy usankcjonowane są w prawie leśnym ustawie o lasach i aktach wykonawczych do niej. a) Funkcje ekologiczne (ochronne) W 1999r. Dyrektor Generalny Lasów Państwowych wprowadził do stosowania Zarządzenie Nr 11A, w którym zawarte są wytyczne dotyczące prowadzenia zrównoważonej ekologicznie działalności gospodarczej w Lasach Państwowych, które nadal są aktualne. Wytyczne dotyczą: zachowania biologicznej różnorodności lasów; utrzymania produkcyjnej zasobności lasów; utrzymania żywotności ekosystemów leśnych; ochrony zasobów glebowych i wodnych w lasach; zachowania i wzmagania udziału lasów w globalnym bilansie węgla; utrzymania i wzmacniania długofalowych i wielostronnych korzyści społecznoekonomicznych płynących z lasów; istnienia prawnych, politycznych i instytucjonalnych rozwiązań wspomagających trwały zrównoważony ekologicznie rozwój gospodarki leśnej. 4
Wyznaczone cele osiągane są poprzez realizację w odniesieniu do lasu wielofunkcyjnego, między innymi takich działań jak: - zachowania ekosystemów leśnych w stanie zbliżonym do naturalnego Zgodnie z priorytetowymi funkcjami lasów gospodarka leśna jest podporządkowana funkcjom ochronnym. Ważnym działaniem jest realizowany półnaturalny kierunek hodowli lasu, którego celem jest kształtowanie lasu z uwzględnieniem praw rządzących ekosystemem leśnym. Las półnaturalny jest ekologicznie zrównoważony, mniej wrażliwy na zagrożenia czynnikami zewnętrznymi, oraz spełnia w optymalnym stopniu funkcje środowiskowotwórcze. - restytucję obecnie zniekształconych i zdegradowanych ekosystemów leśnych Trwa systematyczna przebudowa monolitów drzewostanów iglastych w kierunku dostosowywania ich składów gatunkowych do siedlisk leśnych. Realizowany jest program renaturalizacji siedlisk mokradłowych (bagien i torfowisk), a także wprowadzanie do drzewostanów sosnowych dolnych pięter zbudowanych z rodzimych gatunków liściastych drzew i krzewów. - ochronę różnorodności biologicznej na każdym jej poziomie Przedmiotem ochrony w lasach jest różnorodność biologiczna począwszy od wewnątrzgatunkowej (genetycznej), poprzez międzygatunkową, aż do ponadgatunkowej (ekosystemy, krajobrazy). W gospodarce leśnej ochrona różnorodności biologicznej wykonywana jest przede wszystkim przez: ograniczenie usuwania materii organicznej w postaci martwych drzew i pozostałości po pozyskanym drewnie (pozostawianie drzew dziuplastych, próchniejących), odtwarzanie i zachowywanie cennych przyrodniczo fragmentów środowiska (bagna, torfowiska, łąki śródleśne) i runa leśnego, działania stwarzające lub poprawiające warunki bytowania gatunków rzadkich, zagrożonych lub pożytecznych z punktu widzenia gospodarki leśnej (ptaki owadożerne, mrówki i inne drapieżne owady, płazy, gady, nietoperze), zwiększanie naturalnej bazy żerowej i miejsc bytowania wszystkim gatunkom zwierząt występujących w lasach, w tym między innymi poprzez kształtowanie ekotonów. 5
- praktykę w ochronie ekosystemów leśnych W tym zakresie realizuje się między innymi: zmniejszanie powierzchni zrębów zupełnych do 4 ha, szerokość zrębów zupełnych dla sosny i świerka mieści się w granicach 30-60 m z pozostawianiem około 20-30 sztuk nasienników na 1 ha w formie grup i kęp z podszytem, nalotem, podrostem i runem, pozostawianie na zrębach grup i kęp drzew domieszkowych i biocenotycznych dla poprawy struktury wiekowej i bioróżnorodności, nie lokalizuje się zrębów zupełnych przy zbiornikach wodnych, preferowane są rębnie złożone (sposoby odnowienia lasu) wszędzie tam, gdzie jest to możliwe. Punktem wyjścia w odnowieniach lasu jest zachowanie puli genowej rodzimych, najlepiej przystosowanych do lokalnych warunków gatunków wykazujących największą odporność na niekorzystne czynniki biotyczne i abiotyczne. Podstawową metodą odnowienia lasu jest więc inicjowanie odnowień naturalnych wszędzie tam gdzie pozwalają na to warunki, a przy ich braku zakładanie upraw z materiału nasiennego pochodzącego z wyłączonych drzewostanów nasiennych. Zachowywane są w stanie zbliżonym do naturalnego lub odtwarzane śródleśne zbiorniki i cieki wodne, a także prowadzona jest renaturalizacja i szczególna ochrona lasów łęgowych, wilgotnych oraz bagien i torfowisk. Przy pozyskaniu drewna wdrażane są przyjazne środowisku techniki pozwalające na prowadzenie prac w sposób ograniczający do minimum uszkodzenia pozostających składników lasu poprzez: wyrób sortymentów drzewnych w drzewostanie i zrywkę (wstępny wywóz) ciągnikami nasiębiernymi po odpowiednio zaplanowanych szlakach zrywkowych, rezygnacja z ciężkiego sprzętu transportowego, stosowanie sprzętu specjalistycznego w lasach o szczególnych wartościach przyrodniczych. Podczas zalesiania gruntów porolnych sankcjonuje się proces naturalnej sukcesji. Szczególnie w kompleksach puszczańskich celem nadrzędnym gospodarki leśnej jest ochrona różnorodności i złożoności biologicznej drzewostanów, a pozyskanie drewna wynika z planu urządzania lasu i uwzględnia potrzeby pielęgnacji lasu, jego stan sanitarny i konieczność odnawiania. Wszystkie nadleśnictwa w Polsce wykonują swoje zadania w oparciu o podstawowy dokument planistyczny gospodarki leśnej plan urządzenia lasu, którego integralną częścią są Programy ochrony przyrody w nadleśnictwie. Plany te stanowią kompendium wiedzy o przyrodzie, występujących zagrożeniach i zasadach oraz metodach jej ochrony. W latach 2006 2008 na trenie Lasów Państwowych przeprowadzono szczegółową inwentaryzację przyrodniczą priorytetowych gatunków roślin i zwierząt oraz siedlisk 6
przyrodniczych chronionych prawem unijnym. Informacje te były m.in. podstawą do wyznaczenia na terenach leśnych obszarów Natura 2000. Tereny leśne stanowią 55% w ogólnej powierzchni 3,099 mln ha obszarów wyznaczonych w Polsce w ramach Natury 2000, z czego 2,513 mln ha to tereny w zarządzie PGL Lasy Państwowe (wg. stanu na dzień 1 stycznia 2009 r.), co stanowi 81,1% powierzchni wszystkich lasów w sieci Natura 2000. - biologiczne metody ochrony lasu W gospodarce leśnej ograniczane jest stosowanie środków chemicznych przy wykonywaniu wszelkiego rodzaju czynności gospodarczych. Ta sama zasada dotyczy także ograniczania liczebności szkodliwych owadów, gdzie stosowane są głównie metody biologiczne. Wspomaganiu odporności biologicznej drzewostanów, zwłaszcza na ubogich siedliskach borów sosnowych służy biologiczna metoda ogniskowo kompleksowej ochrony lasu, w ramach której wykonuje się podsadzenia drzewami i krzewami o bujnym kwitnieniu, gęstym ugałęzieniu, często silnie owocujących oraz nektarodajnych. Dodatkowo wywiesza się budki lęgowe, buduje poidła i wywiesza karmę dla ptaków. Celem tych działań jest stworzenie środowiska sprzyjającego bytowaniu różnego rodzaju entomofagów stanowiących najważniejszy element oporu środowiska. Obecnie podstawową metodą ochrony ekosystemów leśnych jest stosowanie integrowanych metod opartych na starannie dobranym i przemyślanym programie, obejmującym działania w kierunku zmian niekorzystnych dla sprawców szkód, a korzystnych dla ich wrogów naturalnych (parazytoidów, drapieżców). b) Funkcje społeczne Funkcje te służą kształtowaniu korzystnych warunków zdrowotnych i rekreacyjnych, wzbogacają rynek pracy, służą tworzeniu różnorodnych form użytkowania lasu przez lokalną społeczność. Zakres realizowanych zadań gospodarczych jest bardo ważnym czynnikiem rozwoju lokalnego. W otoczeniu lasów znajdują się: zakłady usług leśnych, firmy przerabiające bądź wykorzystujące surowiec drzewny, owoce runa leśnego i dziczyznę oraz zakłady świadczące usługi wspomagające: transportowe, dostarczające sprzęt do prac leśnych itp. Lasy stanowią ważny czynnik w ofercie wielu firm turystycznych. Integralną częścią funkcji społecznych jest edukacja. Lasy Państwowe stworzyły ofertę skierowaną do 7
szerokiego grona odbiorców. Powstało 40 ośrodków edukacji leśnej, 235 izb edukacji leśnej, 458 leśnych wiat edukacyjnych, 833 leśnych ścieżek dydaktycznych, 1498 punktów edukacyjno-informacyjnych oraz 1635 innych obiektów edukacyjnych. Wykwalifikowani pracownicy Lasów Państwowych prowadzący zajęcia, głównie z dziećmi i młodzieżą ze szkół średnich, podnoszą społeczną świadomość na temat środowiska leśnego i problemów z nim związanych. c) Funkcje gospodarcze (produkcyjne) Najbardziej widoczne, a co za tym idzie przeliczalne na materialne zyski są funkcje gospodarcze. Wynikają one bezpośrednio z dostarczania przez las materialnych produktów posiadających wysoką użyteczność. Grunty leśne stanowią bardzo ważny składnik majątku narodowego, las dostarcza surowców dla wielu gałęzi przemysłu o podstawowym znaczeniu (budownictwo, meblarstwo, górnictwo, przemysł celulozowo-papierniczy). Las jest olbrzymim zakładem pracy zatrudniającym obecnie około 53 tys. ludzi. W roku 2007 pozyskano ok. 34 mln m³ drewna. Mimo wysokiego stanu pozyskania drewna, zasoby drzewne wykazują tendencję wzrostową, w 2007 r. wyniosły ok. 1914 mln m³. Wzrasta także przeciętna zasobność drzewostanów w 2007 r. przeciętna zasobność w PGL Lasy Państwowe wynosiła 236 m³/ha i w stosunku do roku poprzedniego wzrosła o 5 m³/ha. Działania gospodarcze z zachowaniem funkcji ekologicznych i społecznych, realizowane są między innymi poprzez: pozyskiwanie drewna i innych użytków ubocznych; ograniczenie do niezbędnego minimum zrębów zupełnych, maksymalnego wykorzystywania możliwości naturalnego odnowienia lasu, przebudowy drzewostanów i przez właściwie ukierunkowane zabiegi pielęgnacyjne. W cięciach pielęgnacyjnych popierane są gatunki liściaste. W odnowieniach lasu i zalesieniach stosuje się materiał sadzeniowy rodzimego pochodzenia. Powierzchnie trudne do odnowienia (halizny, płazowiny, tereny podtapiane i zabagnione) pozostawia się do naturalnej sukcesji. Obszary szczególnie cenne przyrodniczo, całkowicie wyłączane są z gospodarki leśnej, jako ostoje różnorodności biologicznej. 8
III. Rola i cele funkcjonowania Leśnych Kompleksów Promocyjnych Pierwsze 7 Leśnych Kompleksów Promocyjnych utworzono 19 grudnia 1994 roku na podstawie 8, ust. 1 Statutu Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Pozostałe 12 tworzono już z mocy znowelizowanej w 1997 roku ustawy o lasach (art. 13b, ust. 1 i art. 33, ust. 1). Obecnie na terenie polskich lasów LKP zajmują łączną powierzchnię 990,5 tys. ha, z czego 969,9 tys. ha znajduje się w PGL Lasy Państwowe. Zajmują one 14,1% powierzchni lasów zarządzanych przez Lasy Państwowe. Leśne Kompleksy Promocyjne ma u siebie każda z 17 regionalnych dyrekcji LP, są to zarówno obszary o dobrze zachowanych naturalnych walorach przyrodniczych (np. Puszcza Białowieska, Puszcza Goleniowska, Puszcza Bukowa), jak i tereny w przeszłości silnie przekształcone (np. Bory Dolnośląskie, Bory Lubuskie, Lasy Gostynińsko-Włocławskie). Dla każdego LKP opracowane są Zasady postępowania hodowlanego i ochronnego. Obiekty te, to kompleksy leśne, które reprezentują różne regiony przyrodniczo-leśne, a przez to również zmienność warunków siedliskowych, składów gatunkowych drzewostanów, walorów przyrodniczych i podstawowych funkcji lasu. Przed LKP, oprócz ww. powszechnie stosowanych zasad, postawiono następujące zadania: wszechstronnego rozpoznania stanu biocenoz leśnych oraz kierunków zachodzących w nim zmian; integracji czynników ekonomicznych z wymogami ochrony przyrody i krajobrazu; rozpoznania warunków siedliskowo-przyrodniczych w celu restytucji zbiorowisk leśnych zdegradowanych i zniekształconych; trwałego zachowania lub odtworzenia walorów lasu wielofunkcyjnego; integrowania celów gospodarki leśnej i aktywnej, wielkoobszarowej ochrony przyrody; promowania wielofunkcyjności lasu; edukacji leśnej społeczeństwa z wykorzystaniem tworzonej w LKP infrastruktury (izby edukacyjne, ścieżki przyrodniczo-leśne itp.); rozwoju zaplecza turystycznego. 9
Przykłady działań podejmowanych w LKP Lasy Mazurskie (Zielone Płuca Polski) W latach 2003-2008 realizowano projekt Renaturalizacja zbiorowisk wilgotno-bagiennych LKP Lasy Mazurskie. W ramach tego projektu wykonano wiele urządzeń wodnomelioracyjnych (zastawki, groble, progi, bystrotoki, przepusty), zlikwidowano zbędne rowy, odtworzono meandry na strudze, usunięto zakrzaczenia porastające obszary poddane renaturalizacji. W efekcie zretencjonowano, ok. 4,5 mln m3 wody, głównie w glebach leśnych na obszarze oddziaływania 2017 ha. Zwiększono odporność drzewostanów, zmniejszono ich podatność na pożary, jednocześnie obniżając zagrożenie powodziowe w zlewni Narwi. Powstały nowe oczka wodne miejsca rozrodu i żerowania dla bezkręgowców, płazów, ptaków wodno-błotnych oraz kąpieliska i wodopoje dla ptaków i ssaków. Projekt zrealizowano na Obszarze Natury 2000 Ostoja Ptasia Puszcza Piska, poprawiając warunki bytowania i rozwoju 13 gatunków ptaków chronionych, uważanych za priorytetowe w Unii Europejskiej: bociana białego i czarnego, kani rudej i czarnej, bielika, błotniaka stawowego, orlika krzykliwego, rybołowa, jarząbka, derkacza, żurawia, puchacza i zimorodka; z płazów: kumaka nizinnego, traszki zwyczajnej i grzebieniastej; z gadów: żółwia błotnego i zaskrońca; spośród ssaków: bobra, wydry, wilka, rysia, łosia. Poprawiły się warunki rozwoju rzadkiej flory bagiennej. Edukacja odgrywa bardzo ważną rolę w działalności LKP. Przykładowo tylko w 2008 r. odbyło się ponad 200 lekcji terenowych, w których uczestniczyło ok. 7400 dzieci i młodzieży szkolnej. W salach edukacji leśnej przeprowadzono lekcje z udziałem ok. 3000 uczniów, odbyło się 57 spotkań z leśnikami w szkołach, w których brało udział ok. 2000 uczniów, zorganizowano 11 konkursów leśnych, w których wzięło udział ok. 700 uczniów. Ponadto zorganizowano 39 akcji i imprez okolicznościowych, w których uczestniczyło ponad 7000 osób, zorganizowano 10 wystaw, które obejrzało ponad 4800 osób. IV. Ochrona kompleksów leśnych przed szkodnikami owadzimi i pożarami W strukturze organizacyjnej Lasów Państwowych wyodrębniono 9 Zespołów Ochrony Lasu, działających na terenie całego kraju, których zadaniem jest bieżąca ocena stanu zagrożeń środowiska leśnego ze strony czynników biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych. Dzięki rozwiniętej sieci wyspecjalizowanych ośrodków możliwe jest 10
prognozowanie zagrożenia m.in. od owadów. Odpowiednio szybkie reagowanie i dobrze dobrane środki zapobiegawcze pozwalają ograniczyć rozmiar szkód występujących w lasach. W 2008 roku ogólna powierzchnia występowania najważniejszych foliofagów starszych drzewostanów sosnowych wyniosła około 226,5 tys. ha. i była o 8% mniejsza niż w roku poprzednim. Zabiegi ochronne wykonano na powierzchni 58,2 tys. ha. Największy areał (25,4 tys. ha.) objęty zabiegami odnotowano na terenie regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych w Zielonej Górze, gdzie ograniczano populację barczatki sosnówki i strzygoni choinówki. Z prognozy na 2009 r. wynika, że zagrożenie starszych drzewostanów sosnowych przez szkodliwe owady ulegnie ponad 80-procentowemu zmniejszeniu. Taki spadek zagrożenia jest następstwem zabiegów ochronnych przeciw barczatce sosnówce, strzygoni choinówce i brudnicy mniszce, wykonanych na dużych powierzchniach w latach 2007-2008, a także niekorzystnych, jeżeli chodzi o rozwój owadów, warunków atmosferycznych panujących wiosną 2008 r. Jednocześnie, w niektórych zagrożonych drzewostanach, nieobjętych zabiegami ochronnymi, zaobserwowano zwiększoną efektywność czynników oporu środowiska. W 2009 r. największe zagrożenie stwarzają strzygonia choinówka (ok. 12,6 tys. ha) i boreczniki sosnowe (4,5 tys. ha). Mniejsze znaczenie w ochronie lasu w ubiegłym roku miały szkodniki drzewostanów liściastych, które zwalczano na powierzchni 10,1 tys. ha. Głównym zagrożeniem dla tych drzewostanów były postacie doskonałe (imago) chrabąszcza majowego i kasztanowca, przeciwko którym zabiegi ochronne wykonano na powierzchni 4,6 tys. ha. Drugą ważną grupą zagrażającą drzewostanom liściastym były zwójki dębowe 4,7 tys. ha. W ostatnich latach, na podstawie analizy poziomu zagrożenia ze strony tej grupy szkodników, jak również powodowanych przez nie szkód, przewiduje się, że w 2009 r. należy spodziewać się zagrożenia drzewostanów powodowanych przez zwójki, miernikowce występujące na dębach i kuprówkę rudnicę na około 15 tys. ha., natomiast przez imago chrabąszczy na około 20 tys. ha. Spadek powierzchni drzewostanów zagrożonych występowaniem chrabąszczy jest spowodowany cyklicznością występowania najsilniejszego szczepu tego szkodnika, którego wzmożone pojawy występują co 4 lata ostatni miał miejsce w 2007 roku. 11
W roku 2008 na terenach zarządzanych przez jednostki organizacyjne Lasów Państwowych powstało 3306 pożarów lasu. Objęły one ok. 660 ha powierzchni leśnej. Należy podkreślić fakt, że aż 58% pożarów ugaszono w zarodku, co było zasługą dobrze rozwiniętego systemu monitoringu przeciwpożarowego, w którego skład wchodzą m.in. 640 punktów obserwacji naziemnej i 10 samolotów patrolowych. Punkty obserwacji naziemnej zwane inaczej dostrzegalniami ppoż, są to wysokie wieże obserwacyjne, na których zamontowane są kamery, lub obserwację prowadzi człowiek. Dostrzegalnie takie odgrywają bardzo ważną rolę w ochronie dużych kompleksów leśnych, ponieważ w takich warunkach utrudniona jest lustracja terenu z powierzchni ziemi. Dzięki wyniesieniu punktu obserwacyjnego ponad poziom wysokości drzew możliwe jest nie tylko dostrzeżenie pożaru ale również jego zlokalizowanie i podjęcie interwencji. Wieże takie są bowiem rozmieszczone w specjalnie opracowanej sieci punktów, co powoduje, że każdy drzewostan widoczny jest z co najmniej 2 takich punktów obserwacyjnych. V. Podsumowanie Ochrona dużych i małych kompleksów leśnych jest jednym z podstawowych działań Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Powierzone w zarząd tak cennego dobra jakim są polskie lasy, powoduje dbałość o każdy element środowiska leśnego, na każdym poziomie organizacyjnym Lasów Państwowych. Prowadzenie zrównoważonej, wielofunkcyjnej gospodarki leśnej wymaga, doskonalenia metod profilaktyki zabezpieczania i ochrony zasobów leśnych oraz cennych pod względem przyrodniczym obszarów. W ostatnich dziesięcioleciach obserwujemy bardzo dynamiczne nasilenie procesów przyrodniczych, w tym spowodowanych przez zmiany klimatyczne. Przy obecnych, coraz częściej występujących zjawiskach ekstremalnych bardzo ważną rolę odgrywa stosowana obecnie półnaturalna metoda hodowli lasu, która jako główną zasadę wymienia rozproszenie i zmniejszenie ryzyka hodowlanego, poprzez m.in. dostosowanie składów gatunkowych drzewostanów do siedliska oraz zakładanie drzewostanów wielogatunkowych. Zał.1. Materiał informacyjny sporządził Departament Leśnictwa Ministerstwa Środowiska na podstawie materiałów dostarczonych przez Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych. 12