Prawo Sądowe. Aktualne problemy ubezpieczeñ komunikacyjnych

Prawo Sądowe Aktualne problemy ubezpieczeñ komunikacyjnych

Polecamy nasze publikacje: Pod red. Andrzeja Zieliñskiego KODEKS POSTÊPOWANIA CYWILNEGO. KOMENTARZ, wyd. 3 Komentarze Kodeksowe Z wprowadzeniem Tadeusza Ereciñskiego POSTÊPOWANIE CYWILNE. ORZECZNICTWO Zbiory Orzecznictwa Becka Z wprowadzeniem Krzysztofa Pietrzykowskiego PRAWO CYWILNE. TOM IiII Zbiory Orzecznictwa Becka ukasz B³aszczak, Ma³gorzata Ludwik S DOWNICTWO POLUBOWNE (ARBITRA ) Zarys Prawa Pawe³ Cioch, Joanna Nowiñska POSTÊPOWANIE CYWILNE Wyk³ady i Æwiczenia KODEKS CYWILNY. KODEKS POSTÊPOWANIA CYWILNEGO. KODEKS RODZINNY I OPIEKUÑCZY. KOSZTY S DOWE I CYWILNE, wyd. 10 Edycja S¹dowa KODEKS CYWILNY. KODEKS POSTÊPOWANIA CYWILNEGO. EDYCJA SÊDZIOWSKA, wyd. 3 Twoje Prawo Pod red. Janiny Panowicz-Lipskiej i Zbigniewa Radwañskiego POLSKIE USTAWY. ZBIÓR PRZEPISÓW www.sklep.beck.pl

Aktualne problemy ubezpieczeñ komunikacyjnych Pod redakcj¹ Andrzeja Kocha

Redakcja: Aneta Flisek Wydawnictwo C. H. Beck 2008 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Gen. Zaj¹czka 9, 01-518 Warszawa Sk³ad i ³amanie: Wydawnictwo C. H. Beck Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN 978-83-255-0223-2

Spis treœci Spis Przedmowa treœci... Wykaz skrótów...xiii Rozdzia³ 1. Kontrowersje w sprawie przedawnienia deliktowych roszczeñ odszkodowawczych... 1 1.1. Wprowadzenie... 1 1.2. Wyk³adnia liberalna na tle orzecznictwa SN... 2 1.3. Uchwa³a Izby Cywilnej S¹du Najwy szego z 17.2.2006 r.... 3 1.4. Wyrok Trybuna³u Konstytucyjnego z 1.9.2006 r. (SK 14/05)... 5 1.5. Inne mo liwoœci interpretacji okreœlenia zdarzenie wyrz¹dzaj¹ce szkodê... 7 1.6. Aktualny stan prawny i perspektywy... 8 Rozdzia³ 2. Problem finansowania œwiadczeñ opieki zdrowotnej ze œrodków obowi¹zkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych... 11 2.1. Zmiany w przepisach o ubezpieczeniach obowi¹zkowych, zwi¹zane z prawem europejskim... 11 2.2. Zmiany przepisów o œwiadczeniach opieki zdrowotnej... 12 2.3. Roszczenia regresowe... 14 2.4. Zmiany w ustawie o ubezpieczeniach obowi¹zkowych proponowane przez Ministra Zdrowia... 18 2.5. Podsumowanie... 20 Rozdzia³ 3. Obowi¹zek ubezpieczenia rozwa ania na tle obowi¹zkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów... 31 3.1. Uwagi ogólne... 31 3.2. Spe³nienie obowi¹zku ubezpieczenia jako obowi¹zek zawarcia umowy ubezpieczenia obowi¹zkowego... 32 3.3. Obowi¹zek ubezpieczenia jako obowi¹zek zapewnienia ochrony ubezpieczeniowej we wskazanym w ustawie zakresie... 33 3.4. Ubezpieczenie obowi¹zkowe na cudzy rachunek... 34 3.5. Zawarcie umowy a korzystanie z ochrony ubezpieczeniowej... 35 3.6. Definicja obowi¹zku ubezpieczenia... 36 3.7. Obowi¹zkowy zakres ochrony ubezpieczeniowej... 38 3.8. Praktyczne stosowanie definicji obowi¹zku ubezpieczenia... 39 IX

VI Spis treœci 3.8.1. Ubezpieczenie podwójne przy zastosowaniu klauzuli prolongacyjnej... 39 3.8.2. Obowi¹zek ubezpieczyciela przyjmowania ofert ubezpieczeñ obowi¹zkowych... 40 3.9. Podsumowanie... 41 Rozdzia³ 4. Podzia³ sumy gwarancyjnej w ubezpieczeniu odpowiedzialnoœci cywilnej... 43 Rozdzia³ 5. Kilka uwag o regresie nietypowym w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych... 55 5.1. Konstrukcja i funkcje regresu nietypowego... 55 5.2. Regres z art. 43 ustawy o ubezpieczeniach obowi¹zkowych... 59 5.3. Regres z art. 17 ustawy o ubezpieczeniach obowi¹zkowych... 61 5.4. Konkluzje... 65 Rozdzia³ 6. Podmiotowe zagadnienia s¹dowego dochodzenia roszczeñ zwi¹zanych z obowi¹zkowym ubezpieczeniem odpowiedzialnoœci cywilnej... 67 Rozdzia³ 7. Wybrane problemy finansowania przez ubezpieczycieli OC i AC napraw pojazdów... 103 7.1. Naprawienie szkody... 104 7.1.1. Obowi¹zkowe ubezpieczenie OC posiadaczy pojazdów mechanicznych... 104 7.1.2. Ubezpieczenie auto casco... 107 7.2. Na czym polega klauzula napraw... 108 7.3. Konsekwencje ewentualnego wprowadzenia klauzuli napraw dla rynku ubezpieczeniowego... 111 Rozdzia³ 8. Bezpoœrednie roszczenie poszkodowanego z tytu³u zdarzenia objêtego umow¹ ubezpieczenia OC na tle francuskich uregulowañ... 115 8.1. Prawo w³asne poszkodowanego a actio directa... 115 8.2. Przejawy w³asnego prawa poszkodowanego... 116 8.3. Samoistny czy akcesoryjny charakter w³asnego prawa... 119 Rozdzia³ 9. Skargi kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych z zakresu ubezpieczeñ gospodarczych w okresie III kwarta³ów 2006 r. oraz wybrane aktualne problemy na rynku ubezpieczeñ komunikacyjnych w dzia³alnoœci Rzecznika Ubezpieczonych... 125 9.1. Skargi kierowane do Rzecznika Ubezpieczonych z zakresu ubezpieczeñ gospodarczych w okresie III kwarta³ów 2006 r.... 125 9.1.1. Tematyka skarg... 126 9.1.2. Zarzuty zawarte w skargach z zakresu ubezpieczeñ gospodarczych... 128 9.1.3. Tryb rozpatrywania skarg z zakresu ubezpieczeñ gospodarczych i wynik ich interwencji... 129

Spis treœci VII 9.1.4. Liczba skarg na poszczególne zak³ady ubezpieczeñ dzia³u I i II w okresie III kwarta³ów 2006 r.... 132 9.2. Wybrane aktualne problemy na rynku ubezpieczeñ komunikacyjnych w dzia³alnoœci Rzecznika Ubezpieczonych... 133 9.2.1. Problematyka podwójnego ubezpieczenia... 133 9.2.2. Podatek od towarów i us³ug (VAT) jako element odszkodowania przy jego ustalaniu metod¹ kosztorysow¹... 136 9.2.3. Inne aktualne problemy i dzia³ania Rzecznika Ubezpieczonych w odniesieniu do ubezpieczeñ komunikacyjnych... 139 Rozdzia³ 10. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny a Dyrektywy Komunikacyjne UE... 141 10.1. Uwagi wprowadzaj¹ce... 141 10.2. Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny a Dyrektywy Komunikacyjne UE... 143 10.3. Uwagi koñcowe... 149 Indeks rzeczowy... 151

Przedmowa Przedmowa W dniu 18.1.2007 r., w murach Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, mia³a miejsce konferencja naukowa poœwiêcona aktualnym problemom ubezpieczeñ komunikacyjnych, zorganizowana przez Katedrê Prawa Cywilnego, Handlowego i Ubezpieczeniowego Wydzia³u Prawa i Administracji UAM. Tematyka konferencji okaza³a siê interesuj¹ca i dla licznych prelegentów i dla niezwykle aktywnie dyskutuj¹cych s³uchaczy: naukowców, przedstawicieli urzêdów i innych instytucji ubezpieczeniowych, praktyków rynku ubezpieczeniowego oraz studentów. W czasie obrad poruszonych zosta³o wiele kwestii o du ej donios³oœci dla œrodowiska ubezpieczeniowego, a dotycz¹cych zarówno najnowszych projektów, jak i efektów niedawno sfinalizowanych dzia³añ legislacyjnych. Wydarzeniom tym patronowali: Przewodnicz¹cy Komisji Nadzoru Finansowego dr Stanis³aw Kluza, Prezes Polskiej Izby Ubezpieczeñ Tomasz Mintoft-Czy, Prezes Zarz¹du Izby Gospodarczej Ubezpieczeñ i Obs³ugi Ryzyka dr Stanis³aw Nowak, Rzecznik Ubezpieczonych prof. dr Stanis³aw Rogowski, Prezes Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego El bieta Turkowska-Tyrluk oraz Prezes Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Mariusz Wichtowski. Czêœæ naukow¹ zainaugurowa³o wyst¹pienie prof. dr. hab. Andrzeja Kocha (UAM Poznañ) pt. Przedawnienie roszczeñ z czynów niedozwolonych de lege lata i de lege ferenda. Profesor zaj¹³ siê w nim problemami, jakie powstaj¹ na tle art. 442 1 KC w odniesieniu do szkód na osobie, które niejednokrotnie mog¹ siê ujawniæ po okresie d³u szym ni 10 lat od dnia zdarzenia wyrz¹dzaj¹cego szkodê. Przedstawione zosta³y dwa kierunki wyk³adni tego przepisu zarysowane w orzecznictwie S¹du Najwy szego i Trybuna³u Konstytucyjnego: liberalny oraz restryktywny, a tak e w³asna propozycja prof. Kocha interpretacji omawianego przepisu, polegaj¹ca na definiowaniu pojêcia zdarzenia wyrz¹dzaj¹cego szkodê jako ca³ej relacji kauzalnej, obejmuj¹cej nie tylko zachowanie sprawcy, ale tak e wyst¹pienie jego skutku w postaci szkody. G³os zabra³ nastêpnie prof. dr hab. Marian Kêpiñski (UAM Poznañ), który wyg³osi³ referat pt. Finansowanie œwiadczeñ opieki zdrowotnej ze œrodków obowi¹zkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. Odniós³ siê w nim do projektowanych zmian finansowania opieki zdrowotnej, powi¹zanych z pozyskiwaniem œrodków pochodz¹cych z systemu

X Przedmowa obowi¹zkowych ubezpieczeñ komunikacyjnych. Bardzo krytycznie oceniony zosta³ poziom legislacyjny projektu oraz rzeczywiste mo liwoœci osi¹gniêcia przy jego pomocy zamierzonych skutków finansowych. Ponadto prof. Kêpiñski przedstawi³ liczne w¹tpliwoœci dotycz¹ce natury i charakteru prawnego projektowanej op³aty rycza³towej wskazuj¹c, e w istocie nie jest ona (jak to jest okreœlane w uzasadnieniu projektu ustawy) œwiadczeniem odszkodowawczym, ale raczej danin¹ publicznoprawn¹. Kolejnym prelegentem by³ dr Marcin Orlicki (UAM Poznañ), który przedstawi³ referat pt. Obowi¹zek ubezpieczenia rozwa ania na tle obowi¹zkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów. Podstawowym celem wyst¹pienia by³o ustalenie, czy obowi¹zek ubezpieczenia oznacza obowi¹zek zawarcia umowy ubezpieczenia, czy mo e obowi¹zek zapewnienia sobie ochrony ubezpieczeniowej. Sk³aniaj¹c siê do drugiej ze wskazanych mo liwoœci dr Orlicki wskaza³ jednoczeœnie na jej u ytecznoœæ dla rozwi¹zania problemu podwójnego ubezpieczenia, ustalenia re imu prawnego umowy ubezpieczenia z sum¹ gwarancyjn¹ wy sz¹ ni minimalna oraz dla wyznaczenia granic obowi¹zku przyjêcia oferty przez ubezpieczyciela. Przedmiotem wyst¹pienia dr. Marcina Krajewskiego (UW Warszawa) by³ Podzia³ sumy gwarancyjnej miêdzy poszkodowanych w ubezpieczeniu OC. Charakterystyka roszczeñ do ubezpieczyciela OC zosta³a przedstawiona na tle podobnych sytuacji wystêpuj¹cych w prawie cywilnym, tj. odpowiedzialnoœci spadkobiercy przyjmuj¹cego spadek z dobrodziejstwem inwentarza za d³ugi spadkowe oraz odpowiedzialnoœci nabywcy przedsiêbiorstwa za zobowi¹zania zwi¹zane z jego prowadzeniem. Jedn¹ z wa niejszych tez referatu stanowi³o stwierdzenie, i w obecnym stanie prawnym brakuje podstaw do sformu³owania zasady proporcjonalnego zaspakajania roszczeñ w takich przypadkach. Problematykê referatu dr. Jakuba Pokrzywniaka (UAM Poznañ) stanowi³ Regres nietypowy w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych. W pierwszej kolejnoœci zosta³a zarysowana konstrukcja prawna regresu nietypowego, a nastêpnie funkcja prewencyjno-wychowawcza tej instytucji, wskazuj¹ca kierunek wyk³adni dotycz¹cych jej przepisów. W dalszej czêœci referatu dr Pokrzywniak omówi³ przepisy reguluj¹ce regres nietypowy w obowi¹zkowym ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, wskazuj¹c te, których redakcja stwarza niebezpieczeñstwo rozbie noœci interpretacyjnych. Podmiotowe zagadnienia s¹dowego dochodzenia roszczeñ zwi¹zanych z obowi¹zkowym ubezpieczeniem OC stanowi³y przedmiot wyst¹pienia dr Joanny Muchy (UAM Poznañ). Kolejno rozwa one zosta³y przez ni¹ procesowe aspekty pozwania przez poszkodowanego: tylko ubezpieczyciela, tylko ubezpieczonego oraz obydwu tych podmiotów wspólnie. Na szczególn¹ uwagê zas³ugiwa³y spostrze enia dotycz¹ce sformu³owanego w ustawie o ubezpieczeniach obowi¹zkowych UFG i PBUK obowi¹zku przypozwania zak³adu ubezpieczeñ w razie gdy poszkodowany wytoczy³ powództwo jedynie przeciwko ubezpieczonemu. Nastêpnie mgr Justyna Orlicka (UAM Poznañ) przedstawi³a Wybrane problemy finansowania przez ubezpieczycieli OC i AC napraw pojazdów. Przedmiotem referatu

Przedmowa XI by³o po pierwsze, wskazanie ogólnych cywilnoprawnych regu³ okreœlaj¹cych kiedy ubezpieczyciele powinni finansowaæ naprawy pojazdów przy u yciu czêœci zamiennych oryginalnych, a kiedy nieoryginalnych i po drugie, przybli enie problematyki projektowanej klauzuli napraw w tym zagadnienia stosunku tej klauzuli do owych ogólnych regu³ naprawiania szkód przez zak³ady ubezpieczeñ. Mgr Aleksander Raczyñski (UAM Poznañ) omówi³ Bezpoœrednie roszczenie poszkodowanego w ubezpieczeniu OC posiadaczy pojazdów mechanicznych na tle francuskich uregulowañ. Zwróci³ on uwagê na ró nice zachodz¹ce w uregulowaniu bezpoœredniego roszczenia w prawie polskim i francuskim. Wychodz¹c od naœwietlenia rozbie noœci terminologicznych, dokona³ nastêpnie porównania zakresu samodzielnoœci roszczeñ przys³uguj¹cych poszkodowanym wobec ubezpieczycieli na gruncie obu porz¹dków prawnych. Nastêpnie g³os zabrali przedstawiciele Biura Rzecznika Ubezpieczonych. Magdalena Kudlak przedstawi³a statystyki skarg kierowanych do RU w okresie 3 kwarta³ów 2006 r., przytaczaj¹c dane dotycz¹ce m.in. liczby skarg, Ÿród³a ich wp³ywu, ich przedmiotu, a tak e wyników podjêtej w zwi¹zku z nimi interwencji. Mec. Aleksander Daszewski zwróci³ uwagê na nastêpuj¹ce obszary aktywnoœci Rzecznika: podjêcie inicjatywy ustawodawczej maj¹cej na celu rozwi¹zanie problemu podwójnego ubezpieczenia oraz u³atwienie wypowiadania umów przez ubezpieczaj¹cych, jak te prace zmierzaj¹ce do wyklarowania stanu prawnego i praktyki dotycz¹cych uwzglêdniania podatku VAT w odszkodowaniach z ubezpieczeñ OC ustalanych metod¹ kosztorysow¹. Prezes Polskiego Biura Ubezpieczycieli Komunikacyjnych Mariusz Wichtowski scharakteryzowa³ polski rynek komunikacyjnego ubezpieczenia OC na tle innych rynków europejskich, jak równie przedstawi³ rolê jak¹ spe³nia na nim PBUK, dzia³aj¹ce zarówno jako biuro Zielonej Karty, jak i jako organ odszkodowawczy w ramach wspó³pracy w systemie IV dyrektywy komunikacyjnej. Przedstawiciel Ubezpieczeniowego Funduszu Gwarancyjnego dr Marek Monkiewicz zrelacjonowa³ proces tworzenia wspólnego rynku ubezpieczeñ komunikacyjnych w Unii Europejskiej ze szczególnym uwzglêdnieniem kszta³towania siê instytucji funduszy gwarancyjnych, jak równie przedstawi³ proces wdra ania postanowieñ dyrektyw komunikacyjnych do prawa polskiego. Na koniec g³os zabra³ przedstawiciel Polskiej Izby Ubezpieczeñ Marek Sobota, wskazuj¹c na aktualne obszary aktywnoœci PIU i zapowiadaj¹c prace Izby nad polepszeniem wizerunku rynku ubezpieczeniowego.

Wykaz skrótów Wykaz 1. ród³a skrótów prawa KC... KK... Konstytucja RP... KPC... KPK... UbObowU... Kodeks cywilny Kodeks karny Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Kodeks postêpowania cywilnego Kodeks postêpowania karnego ustawa o ubezpieczeniach obowi¹zkowych 2. Inne skróty art.... artyku³ Dz.U.... Dziennik Ustaw Dz.Urz.... Dziennik Urzêdowy m.in.... miêdzy innymi nast.... nastêpny (-a, -e) NFZ... Narodowy Fundusz Zdrowia niepubl.... niepublikowany (-a, -e) np.... naprzyk³ad Nr... numer orz.... orzeczenie pkt... punkt poz.... pozycja r.... rok red.... redakcja s.... strona SN... S¹dNajwy szy t.... tom tj.... tojest tzn.... toznaczy tzw.... takzwany (-a, -e) UE... Unia Europejska UFG... Ubezpieczeniowy Fundusz Gwarancyjny wzw.z... wzwi¹zku z wyr.... wyrok z.... zeszyt

XIV Wykaz skrótów zd.... zdanie zezm.... zezmianami 3. Czasopisma BSN... Biuletyn S¹du Najwy szego KPP... Kwartalnik Prawa Prywatnego OSAB... Orzecznictwo S¹dów Apelacji Bia³ostockiej OSNC... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna OSNCP... Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna oraz Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych OSP... Orzecznictwo S¹dów Polskich (dawniej Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra owych) PiP... Pañstwo i Prawo

Prof. Andrzej Koch Rozdzia³ 1. Kontrowersje w sprawie przedawnienia deliktowych roszczeñ odszkodowawczych Rozdzia³ Aktualne 1.1. Wprowadzenie 1. problemy Kontrowersje ubezpieczeñ w sprawie komunikacyjnych przedawnienia... Unormowanie przedawnienia deliktowych roszczeñ odszkodowawczych w art. 442 KC ju od wejœcia w ycie Kodeksu cywilnego by³o przedmiotem kontrowersji zarówno w nauce, jak i w orzecznictwie. Przepis ten w swej pierwotnej wersji przewidywa³ dwa ró ne terminy przedawnienia. Pierwszy wskazany jest w pocz¹tkowym fragmencie art. 442 1 KC. Stanowi on, e roszczenie o wynagrodzenie szkody wyrz¹dzonej czynem niedozwolonym przedawnia siê z up³ywem trzech lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedzia³ siê o szkodzie i o osobie zobowi¹zanej do jej naprawienia. Natomiast art. 442 1 zd. 2 KC przewiduje maksymalny termin przedawnienia, który koñczy siê z up³ywem dziesiêciu lat od dnia, w którym nast¹pi³o zdarzenie wyrz¹dzaj¹ce szkodê. Taki sam termin wskazany jest w przypadku szkody wyrz¹dzonej zbrodni¹ lub wystêpkiem. Zgodnie z art. 442 2 KC, up³ywa on po 10 latach od dnia pope³nienia przestêpstwa. Kontrowersje wywo³uje przede wszystkim sposób liczenia terminu 10-letniego wskazanego w art. 442 1zd.2KC.Czyrozpoczyna siê on w dniu wyst¹pienia zdarzenia bêd¹cego przyczyn¹ szkody, czy te jego bieg liczyæ nale y od chwili jej realnego pojawienia siê bez wzglêdu na to, kiedy dowiedzia³ siê o tym poszkodowany? Obie hipotezy interpretacyjne maj¹ swoich zwolenników i przeciwników. Rozbie ne te s¹ stanowiska judykatury w tej kwestii. Wed³ug restryktywnego kierunku wyk³adni, rozstrzygaj¹ce znaczenie maj¹ wzglêdy natury jêzykowej. Nie pozwalaj¹ na przyjêcie, eby przedawnienie 10-letnie rozpoczyna³o siê dopiero od

2 Aktualne problemy ubezpieczeñ komunikacyjnych dnia wyst¹pienia szkody, skoro art. 442 1zd.2KCwskazuje wyraÿnie datê zdarzenia j¹ wyrz¹dzaj¹cego. Z kolei wed³ug zwolenników wyk³adni funkcjonalnej powo³uj¹cych siê na konstrukcjê i cel przedawnienia, nie mo e siê ono rozpocz¹æ wczeœniej ni pojawi siê jego przedmiot roszczenie odszkodowawcze 1.Toostatnie natomiast nie powstaje wczeœniej ni ujawni siê szkoda. Donios³oœæ sporu o sposób liczenia biegu przedawnienia roszczeñ o naprawienie szkód wyrz¹dzonych czynami niedozwolonymi, ujawnia siê na tle przypadków, w których zdarzenie przyczynê szkody od jej nastêpstw, dzieli znaczny okres czasu, przekraczaj¹cy granicê 10 lat wyznaczon¹ w art. 442 KC. Sytuacje takie wystêpuj¹ najczêœciej wówczas, gdy nastêpstwami zdarzenia przyczyny s¹: uszczerbek na zdrowiu lub uszkodzenie cia³a, które wystêpuj¹ po wielu latach w wyniku d³ugotrwa³ych procesów oddzia³ywania przyczyny na organizm poszkodowanego. Tytu³em przyk³adu wymieniæ mo na nastêpstwa napromieniowania, podania niew³aœciwej szczepionki lub leku, zaka enie rozmaitymi bakteriami, których wp³yw na organizm bywa d³ugotrwa³y lub cykliczny itp. Na tle stanów faktycznych tego rodzaju znaczenie sposobu liczenia 10-letniego terminu przedawnienia, ujawnia siê przy okazji rozstrzygania konkretnych spraw przez s¹dy. W ostatnich latach zw³aszcza w zwi¹zku z roszczeniami o naprawienie szkód na osobie, które pojawi³y siê po up³ywie 10 lat od zdarzenia przyczyny, mo liwoœæ uznania za przedawnione roszczeñ o ich naprawienie, kwestionowana jest z punktu widzenia zgodnoœci z Konstytucj¹ zmierzaj¹cej wtymkierunkuwyk³adniart.442 1KC 2. 1.2. Wyk³adnia liberalna na tle orzecznictwa SN Asumpt do rozwa añ uwzglêdniaj¹cy ten aspekt wyk³adni omawianego przepisu stworzy³ S¹d Najwy szy w wyroku z 21.5.2003 r. (IV CKN 378/01) 3. W nawi¹zaniu do liberalnej linii judykatury, 1 Por. A. Józefiak, Przedawnienie roszczeñ o naprawienie szkody wyrz¹dzonej czynem niedozwolonym w œwietle Konstytucji, KPP 2006, z. 3, s. 683 i nast. 2 Ibidem, s. 684 685, 689. 3 OSNC 2004, Nr 7 8, poz. 124.

Rozdzia³ 1. Kontrowersje w sprawie przedawnienia... 3 w orzeczniu tym wyra ono pogl¹d, i...bieg terminu przedawnienia okreœlonego w art. 442 1 zdanie drugie KC, nie mo e rozpocz¹æ siê przed powstaniem szkody. Interpretuj¹c wymieniony przepis, S¹d Najwy szy uzna³, i w swym dos³ownym ujêciu dotyczy on tylko tych sytuacji ( typowych ), w których chwila zdarzenia zbiega siê z chwil¹ powstania szkody a tak e z chwil¹ wymagalnoœci roszczenia. Jedynie w tego rodzaju przypadkach dopuszczalne jest uznanie, e bieg przedawnienia rozpoczyna siê od dnia, w którym mia³o miejsce zdarzenie wyrz¹dzaj¹ce szkodê. Je eli natomiast powstaje ona póÿniej ni zdarzenie które j¹ wywo³a³o, to pocz¹tkiem terminu przedawnienia jest moment jej wyst¹pienia 1. Odmienna wyk³adnia zak³adaj¹ca, i w ka dym przypadku termin dziesiêcioletni nale y liczyæ od dnia zdarzenia wyrz¹dzaj¹cego szkodê, a wiêc dopuszczaj¹ca mo liwoœæ przedawnienia roszczenia odszkodowawczego przed powstaniem szkody, prowadzi³aby wed³ug uzasadnienia wyroku z 21.5.2003 r....do oczywistej sprzecznoœci art.442 1zd.2KC, zart.77ust.1i2konstytucji. 1.3. Uchwa³a Izby Cywilnej S¹du Najwy szego z 17.2.2006 r. Rozbie ne interpretacje wystêpuj¹ce w orzecznictwie doprowadzi³y do koniecznoœci autorytatywnego rozstrzygniêcia spornych kwestii na tle art. 442 KC przez S¹d Najwy szy. Nast¹pi³o to w uchwale ca³ego sk³adu Izby Cywilnej z 17.2.2006 r. (III CZP 84/05) 2. Udzieli³a ona odpowiedzi na pytanie o to, czy dziesiêcioletni termin przedawnienia zawsze powinien byæ liczony od dnia zdarzenia wyrz¹dzaj¹cego szkodê bez wzglêdu na datê jej powstania. Jednoznacznie twierdz¹ca odpowiedÿ Izby Cywilnej S¹du Najwy szego stanowi akceptacjê restryktywnej wyk³adni art. 442 1 KC. Uchwa³a z 17.2.2006 r. stwierdza: Roszczenie o naprawienie szkody wyrz¹dzonej czynem niedozwolonym przedawnia siê z up³ywem lat dziesiêciu od dnia, w którym nast¹pi³o zdarzenie 1 Tezê omawianego orzeczenia zaakceptowa³ M. Nesterowicz (glosa OSP 2004, Nr 4, poz. 55), dostrzegaj¹c jej prawotwórczy charakter niemaj¹cy jednak bezdyskusyjnego oparcia w treœci art. 442 1KC. 2 OSNC 2006, Nr 7 8, poz. 114.

4 Aktualne problemy ubezpieczeñ komunikacyjnych wyrz¹dzaj¹ce szkodê (art. 442 1 zd. 2 KC), bez wzglêdu na to kiedy szkoda powsta³a lub siê ujawni³a. Tekst uchwa³y, jak i jej motywy nie pozostawiaj¹ w¹tpliwoœci co do tego, e w opinii S¹du Najwy szego, sformu³owanie art. 442 1 zd. 2 KC uniemo liwia przyjêcie wyk³adni, zgodnie z któr¹ pocz¹tkiem biegu terminu 10-letniego by³by moment powstania szkody. Obszerne uzasadnienie uchwa³y dostrzega jednak niedogodnoœci dos³ownej interpretacji omawianego przepisu oraz przemawiaj¹ce przeciwko niej wzglêdy s³usznoœciowe i konstrukcyjne. Wœród tych ostatnich powo³ano okolicznoœæ, e prowadziæ ona mo e do sytuacji, w której roszczenie odszkodowawcze ulegnie przedawnieniu zanim jeszcze stanie siê wymagalne. Spostrze enia i argumenty tej treœci mog¹ zdaniem S¹du Najwy szego stanowiæ uzasadnienie i podstawê dla interwencji ustawodawcy i stosownej zmiany postanowieñ art. 442 1zd.2KC.Niepozwalaj¹ jednak na dokonanie wyk³adni, która zmienia³aby zdaniem S¹du Najwy szego niebudz¹ce w¹tpliwoœci sformu³owanie tego przepisu. Nie narusza on ponadto zasad konstytucyjnych. Zgodnie z omawian¹ uchwa³¹, oczywisty sens i znaczenie sformu³owania zawartego w art. 442 1 zd. 2 KC ujawnia siê w œwietle zestawienia z treœci¹ postanowienia art. 442 1zd.1KC.Przewiduje ono, i bieg przedawnienia roszczenia deliktowego rozpoczyna siê w relacji do momentu wyst¹pienia szkody i podjêcia o niej wiadomoœci. Fakt doznania uszczerbku (szkoda) jest wiêc tu wkomponowany w konstrukcjê przedawnienia 3-letniego. Tymczasem umieszczony w art. 442 1zd.2KCzwrot: jednak e w ka dym wypadku oznacza, e przedawnienie rozpoczyna siê w sytuacji tu normowanej bez wzglêdu na treœæ uregulowania zawartego w zdaniu poprzednim (pkt III 1 uzasadnienia uchwa³y z 17.2.2006 r.). Wed³ug omawianej uchwa³y, wskazuje to wyraÿnie na intencjê odmiennego unormowania kwestii pocz¹tku przedawnienia w obu zdaniach art. 442 1 KC. Zdanie 2 przewiduje d³u szy termin przedawnienia i wyraÿnie jako jego pocz¹tek wskazuje dzieñ zdarzenia wyrz¹dzaj¹cego szkodê. Stanowi to zamierzone odstêpstwo od regu³y art. 120 KC g³osz¹cej, e bieg przedawnienia rozpoczyna siê od dnia wymagalnoœci roszczenia. Odstêpstwa tego rodzaju zawieraj¹ tak e inne powo³ane przez S¹d Najwy szy przepisy

Rozdzia³ 1. Kontrowersje w sprawie przedawnienia... 5 prawa cywilnego 1. Odmiennie ni w art. 120 KC unormowanie pocz¹tku maksymalnego terminu przedawnienia przez art. 442 1 zd. 2 KC jest, zdaniem S¹du Najwy szego, dopuszczalnym zabiegiem legislacyjnym. Znajduje on uzasadnienie w intencji ochrony zobowi¹zanego przed zbyt d³ugim okresem niepewnoœci co do tego, czy bêdzie ponosi³ odpowiedzialnoœæ. Instytucja przedawnienia s³u y wszak zapewnieniu stabilnoœci i pewnoœci stosunków spo³ecznych 2. Argumenty oparte na wyk³adni jêzykowej i analizie funkcji przedawnienia roszczeñ deliktowych, sk³oni³y S¹d Najwy szy do przyjêcia restryktywnego pojmowania rozwi¹zania wprowadzonego w art. 442 1 KC. Uchwa³a z 17.2.2006 r. dostrzeg³a jednak niebezpieczeñstwa i niedogodnoœci dla poszkodowanego w przypadku czasowo odleg³ych od przyczyny nastêpstw szkodowych. Sugeruje, i rozwi¹zaniem, które mog³oby je zminimalizowaæ, by³oby wyd³u enie terminu 10-letniego (np. do 20 lat) jednak przy pozostawieniu regu³y, i pocz¹tek przedawnienia wyznaczony jest przez dzieñ zdarzenia wyrz¹dzaj¹cego szkodê a nie przez moment jej wyst¹pienia. Jako aktualnie dostêpne œrodki ochrony interesów poszkodowanego, wskaza³ S¹d Najwy szy dopuszczalnoœæ powo³ania konstrukcji nadu ycia prawa podmiotowego oraz ustalenia odpowiedzialnoœci za szkody przysz³e w oparciu o art. 189 KPC. 1.4. Wyrok Trybuna³u Konstytucyjnego z 1.9.2006 r. (SK 14/05) W¹tpliwoœci dotycz¹ce wyk³adni art. 442 1 KC sprawi³y, i w rezultacie wniesienia indywidualnej skargi konstytucyjnej kwestia sta³a siê przedmiotem rozstrzygniêcia Trybuna³u Konstytucyjnego. W wyroku z 1.9.2006 r. 3 Trybuna³ stwierdzi³, e art. 442 1zd.2KCjestniezgodnyzart.2iart.77ust.1KonstytucjiRP, poniewa pozbawia pokrzywdzonego mo noœci dochodzenia od- 1 Np. art. 229 1, art. 646 KC, art. 105 ust. 2 Prawa atomowego z 2000 r. 2 Punkt III.5 uzasadnienia uchwa³y z 17.2.2006 r. 3 Dz.U. z 2007 r. Nr 164, poz. 1166.