Autoewaluacja systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji w województwie podkarpackim

Grudzień 2011 Autoewaluacja systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji w województwie podkarpackim Ekspertyza

Samorząd Województwa Podkarpackiego Realizuje projekt systemowy pn. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007-2013 w województwie podkarpackim Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie w partnerstwie z Urzędem Marszałkowskim Województwa Podkarpackiego realizuje Zadanie nr 4. Pn. Utworzenie i rozbudowa systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Zadanie współfinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego, budżetu państwa oraz budżetu Samorządu Województwa Podkarpackiego w ramach projektu systemowego pn. Wzmocnienie instytucjonalnego systemu wdrażania Regionalnej Strategii Innowacji w latach 2007-2013 w województwie podkarpackim Copyright by IG WSIiZ w Rzeszowie

Spis treści Spis treści... 3 Wprowadzenie... 4 1. Analiza funkcjonalności systemu... 5 2. Wskazanie koncepcji i kierunku zmian... 10 3. Weryfikacja algorytmów i wskaźników systemu... 16 Podsumowanie... 29 Aneks 1. Wzór kwestionariusza indywidualnego wywiadu pogłębionego wykorzystanego podczas pilotażowego badania IDI wśród Liderów innowacji.... 31 Aneks 2. Wzór kwestionariusza indywidualnego wywiadu pogłębionego po uwzględnieniu wyników badania pilotażowego IDI wśród Liderów innowacji.... 32 3

Wprowadzenie Monitoring Regionalnej Strategii Innowacji to narzędzie, które ma służyć lepszemu wdrażaniu strategii jako całości, ale także poszczególnych działań przyczyniających się do realizacji celów strategii. Jednocześnie to element zarządzania i kontroli osiągania zakładanych celów gospodarczych i społecznych. Dobrze funkcjonujący system monitoringu pozwala na ewentualne wykrycie i diagnozę zagrożeń dla prawidłowej realizacji Strategii, jak i stwierdzenie stopnia osiągnięcia założonych celów strategicznych i operacyjnych RSI, korektę przyjętych założeń i zastosowanie najlepszych rozwiązań. Sprawne wdrożenie i stałe prowadzenie systemu monitoringu opiera się na odpowiednim zespole zadaniowym zajmującym się ciągłym procesem monitoringu, współpracy z instytucjami oraz ekspertami zewnętrznymi w zakresie przeprowadzania i analizy badań okresowych. W procesie tym wykorzystywane są nowoczesne narzędzia informatyczne, umożliwiające gromadzenie nowo napływających danych, przetwarzanie, analizę oraz prezentowanie przetworzonych informacji. Prezentowane analizy oraz opisy czy komentarze analityków mają na celu ułatwić bieżący monitoring, a także umożliwić dotarcie z wynikami do jak najszerszego grona zainteresowanych. Celem przeprowadzonej autoewaluacji systemu monitorowania i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji w woj. podkarpackim, jest analiza funkcjonalności systemu oraz wskazanie koncepcji i kierunku zmian, a także zweryfikowanie algorytmów i wskaźników systemu. 4

1. Analiza funkcjonalności systemu Dla potrzeb analizy danych i ich prezentacji opracowane zostały specjalistyczne narzędzia umożliwiające przetwarzanie dużych ilości danych oraz prezentację wyników w przyjazny dla użytkownika sposób. Przygotowany system ułatwia pracę osobom zajmującym się monitoringiem strategii, a także umożliwia tworzenie raportów zawierających jasne i czytelne informacje głównie dzięki możliwości zastosowania różnorakich form prezentacji danych. Przygotowany system zawiera wiele mechanizmów pozwalających na generowanie statystyk opisowych (miar położenia, dyspersji, asymetrii i spłaszczenia) dla analizowanych zmiennych. Metody zgłębiania danych od ogółu do szczegółu pozwalają na dokładną diagnozę zarówno w odniesieniu regionu jak i poszczególnych powiatów, gmin, miejscowości, instytucji i przedsiębiorstw a nawet poszczególnych grup społecznych. Oprócz standardowych mechanizmów prezentacji wyników realizacji Regionalnej Strategii Innowacyjności, dla prezentacji danych zastosowano zaawansowane mechanizmy prezentacji informacji na stronach portalu informacyjnego zawierające w części ogólnodostępnej informacje o zadaniach i realizowanych projektach, publikacje i raporty (poziom realizacji RSI, poziom innowacyjności województwa) oraz części dostępnej dla zrejestrowanych użytkowników prezentujący szczegółowe informacje na temat realizowanych zadań i projektów, ich przebiegu oraz mechanizmy komunikacji pomiędzy poszczególnymi grupami odbiorców (partnerzy, przedsiębiorcy, studenci, mieszkańcy województwa itp.). Ponadto wszystkie dotychczas opracowane okresowe raporty monitoringowe zostały udostępnione na stronie internetowej dla wszystkich potencjalnych zainteresowanych (interesariuszy) uczestników systemu RSI, samorządów lokalnych, przedstawicieli nauki, ośrodków badawczych, studentów, mediów i innych. Strona WWW stanowi bardzo istotny element konsultacji społecznych stwarzając możliwość pobierania lub wypełniania online ankiet na tematy związane z realizacją Strategii. Ponadto znajdują się na niej informacje o funduszach strukturalnych ze szczególnym uwzględnieniem wpływających na realizację projektów służących osiągania celów strategicznych Strategii. 5

Platforma raportowania zapewnia wydajny, skalowalny i łatwy w użyciu zestaw narzędzi bazodanowych do budowy rozwiązań raportowych, dystrybuowanie raportów i zarządzanie nimi. Stworzone zostały mechanizmy generowania raportów stałych oraz łatwego generowania raportów ad-hoc. Niezwykle ważnym elementem platformy raportowania jest wykorzystanie tzw. kokpitów menedżerskich pozwalających ująć raporty w graficznej formie uzupełnionej wskaźnikami i danymi liczbowymi. Platforma raportowania obecnie spełnia następujące funkcje: Umożliwia zbieranie bieżących informacji na potrzeby monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji za pomocą relacyjnych baz danych, w której wiele tablic danych może ze sobą współpracować dzięki wzajemnym powiązaniom. Umożliwia import i standaryzację danych z podległych jednostek i instytucji zasilających w dane, z uwzględnieniem mechanizmów czyszczenia, doprowadzania do spójnej postaci oraz agregowanie Wykorzystuje hurtownię danych wraz z mechanizmami zasilania danymi przez systemy lokalne Zapewnia możliwość pełnej implementacji zarówno systemów transakcyjnych - OLTP jak i raportowych - hurtownia danych i/lub OLAP (oprócz silnika relacyjnego - narzędzie ETL, serwer OLAP), Przygotowywanie standardowych raportów masowych, pozwalające na uruchamiania (lub subskrybowanie) predefiniowanych, w pełni sparametryzowanych raportów, które można generować do formatu np. Excel. możliwość rozbudowywania platformy o nowe raporty sparametryzowane oraz o mechanizmy dostarczania gotowych, wygenerowanych raportów wraz z funkcjonalnością udostępniania danych poprzez WebServices, dostępność parametrów wielowartościowych w postaci tabel przestawnych, dostęp, dla zaawansowanych użytkowników, do zapytań opartych o źródła danych Podsystem graficznej prezentacji analizy danych zapewni możliwość graficznej prezentacji wyników analizy danych na platformie systemów informacji (platforma rsi.podkarpackie.pl). 6

Przykładowy widok tabeli przestawnej z danych zgromadzonych w systemie monitoringu i ewaluacji (Ludność w podziale na: Lata/Województwa/Podregiony/Płeć Ogółem/W wieku produkcyjnym 15-59 lat): Przykładowy widok tabeli przestawnej z danych zgromadzonych w systemie monitoringu i ewaluacji (Ludność w podziale na: Lata/Województwa/Podregiony/Płeć Przyrost naturalny/zgony ogółem): 7

Zastosowanie usług MS SQL Server Reporting services wraz z MS Office PerformancePoint Server możliwe staje się tworzenie i wdrażanie pulpitów nawigacyjnych programu PerformancePoint. Wyświetlanie pulpitów nawigacyjnych w witrynie programu Share- Point jest realizowane za pomocą składnika Podgląd pulpitu nawigacyjnego w programie SharePoint Services. Interaktywne pulpity nawigacyjne mogą obejmować szereg różnorodnych wartości wskaźnikowych, raporty i filtry, które zawierają aktualne informacje z systemu monitorowania i ewaluacji RSI. Przykładowy widok kostki analitycznej w postaci arkusza danych programu MS Excel przygotowany na podstawie danych zgromadzonych w systemie monitoringu i ewaluacji (Ludność w kolejnych latach w podziale na płeć, widoczny panel z listą pól tabeli przestawnej): 8

Podsystem graficznej prezentacji analizy danych zgodnie z przyjętą Koncepcją ewaluacji i monitoringu Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013 zapewnia możliwość graficznej prezentacji wyników analizy danych na platformie systemów informacji przestrzennej (platforma RSI). Tego typu narzędzie umożliwia dokonanie analizy danych w ujęciu przestrzennym, szczególnie podczas podejmowania strategicznych decyzji dotyczących rozwoju, planowania budżetu czy też efektywnego wykorzystania istniejących zasobów. System prezentacji danych opiera się na komponencie bazodanowym, raportowaniu i analizy danych. Bowiem założeniem było stworzenie prostego, elastycznego i stosunkowo łatwo modyfikowalnego mechanizmu prezentacji analiz. 9

2. Wskazanie koncepcji i kierunku zmian Monitoring opiera się głównie na badaniu na podstawie danych statystycznych GUS, EUROSTAT, Urzędu Patentowego pozyskanych głównie z Banku Danych Regionalnych Głównego Urzędu Statystycznego i Urzędu Statystycznego w Rzeszowie, a także na analizie dokumentów zastanych. Metoda ta polega na pobieraniu danych do określenia stopnia realizacji wskaźników założonych w RSI Województwa Podkarpackiego i opiera się na wskaźnikach statystycznych zebranych w ogólnodostępnych bazach danych odpowiednich instytucji. Metoda ta umożliwia nie tylko na zebranie danych sprawdzonych i miarodajnych, ale także na porównanie tych danych z danymi innych województw. W monitoringu, jako uzupełnienie danych zastanych, przeprowadzane są systematycznie także badania empiryczne, które umożliwiają pogłębienie podstawowych wniosków i interpretacji płynących z danych wtórnych. Badania te obejmują: Wywiady z liderami innowacji Wywiady pogłębione IDI (ang. Individual in-depth Interview) z wybranymi liderami innowacyjności umożliwiają wychwycenie bardziej jakościowych danych dotyczących procesu implementacji innowacji w danym podmiocie. Nie tyle chodzi tu o uzyskanie nowych danych ilościowych. Badanie to pozwala na uzyskanie najpełniejszych informacji w zakresie transferu innowacji do firm, wdrażania innowacyjnych rozwiązań oraz barier z tym związanych przy jednoczesnej komparatywności uzyskanych danych. Pozwala ukazać problematykę z perspektywy podmiotów odnoszących największe sukcesy w rankingach innowacyjności (kwestionariusz wywiadu pogłębionego realizowany jest z prezesami firm), co umożliwia znacznie trafniejszą analizę ewaluowanej problematyki. Innymi słowy, na warstwę analiz statystycznych nałożona została dodatkowo warstwa opinii i wniosków składających się na typologizację utrudnień i udogodnień, jakie pojawiły się podczas planowania, aplikowania oraz wdrażania konkretnych projektów innowacyjnych. Wywiady pogłębione IDI z Liderami innowacji w województwie podkarpackim stanowią uzupełnienie i pogłębienie dla analizy danych ilościowych zgromadzonych za pomocą badania CATI. Badanie opinii odbiorców projektów pilotażowych 10

Jest to stosunkowo najbardziej miarodajna metoda pomiaru wskaźników realizacji RSI Województwa Podkarpackiego, ponieważ odbiorcy projektów są z reguły zorientowani w zakresie RSI i mogą najpełniej zaświadczyć bądź też zanegować postępy jej realizacji. Badanie takie odbywa się w trakcie spotkań z beneficjentami projektów, w formie arkusza oceny wpływu realizowanych projektów na realizację celów nadmienionej Strategii. Każdy z objętych monitoringiem projektów realizowanych w ramach celów Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego jest oceniany według poniższych kryteriów: zgodności realizacji projektu z zakładanymi w Strategii celami, adekwatności produktów końcowych do zakładanych celów, adekwatności uzyskanego efektu końcowego do założeń Strategii, wpływu projektu na wzrost innowacyjności w przedsiębiorstwach. Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt, że proces monitorowania poszczególnych projektów z założenia odbywa się w formie kooperacji z koordynatorem danego projektu, co umożliwia uzyskanie dodatkowych informacji i danych pogłębiających wiedzę na temat monitorowanego projektu. Z jednej strony więc ma miejsce weryfikacja zakładanych i faktycznie osiągniętych rezultatów projektu, co więcej, w konfrontacji z celami Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego, z drugiej jednocześnie w formie wywiadu uzyskiwane są dodatkowe informacje od koordynatora właściwego projektu. Uzyskane dane z jednej strony służą do weryfikacji danych uzyskanych w ramach wywiadów typu IDI wśród przedsiębiorców uznanych za Liderów Innowacji. Z drugiej, jako efekt monitoringu stanowią podstawę formułowania zestawu dobrych praktyk Badania sondażowe głównych podmiotów uczestniczących w systemie monitoringu Stosowany jest wywiad telefoniczny wspomagany komputerowo (ang. Computer Assisted Telephone Interview CATI) wg tego samego wzorca jak w przypadku odbiorców projektów pilotażowych, dzięki czemu możliwa jest analiza porównawcza. Jest to najczęściej stosowane narzędzie uzyskania informacji od specjalnie wyselekcjonowanej reprezentacji beneficjentów / odbiorców projektu. Kwestionariusz wywiadu CATI stanowi rezultat dwóch najważniejszych założeń zawartych w Koncepcji monitoringu i 11

ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013, a mianowicie: - pozyskiwanie danych pierwotnych ma wyłącznie charakter uzupełniający względem całego systemu agregacji i analizy danych wtórnych, - wszyscy uczestnicy podkarpackiego systemu innowacji objęci są tym samym zestawem pytań kwestionariuszowych, co umożliwia porównywanie doświadczeń poszczególnych podmiotów. Dla ustalenia badanej grupy potencjalnych beneficjentów RSI stosowany jest dobór losowy. Zmiany dokonane w wyniku badań pilotażowych oraz uwag z Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego W wyniku pilotażu narzędzi badawczych, który miał miejsce w 2010 roku, zweryfikowano narzędzia badawcze wykorzystywane podczas badania CATI oraz badania IDI wśród Liderów innowacji. Na początku należy podkreślić, że pilotaż narzędzia, jakim jest kwestionariusz wywiadu telefonicznego wspomaganego komputerowo (CATI), przygotowanego na potrzeby Koncepcji monitoringu i ewaluacji Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013, wykazał zasadność zastosowania takiego typu techniki badawczej w projektowanych badaniach. Dzięki doświadczeniom pilotażowym, pierwotne narzędzie uzupełnione zostało o kwestie dotyczące poziomu innowacyjności, motywy wdrażania innowacji oraz zgodności efektów z założeniami, wewnętrzne i zewnętrzne przeszkody we wdrażaniu innowacji, czy instrumenty wspierające działalność innowacyjną. Tym samym, narzędzie koncentruje się przede wszystkim na kategorii przedsiębiorstw jako głównej kategorii różnych podmiotów objętych badaniem. W głównej próbie badawczej przedsiębiorstwa będą stanowić przeważającą większość, ponieważ liczba pozostałych dwunastu rodzajów podmiotów w województwie podkarpackim jest znacznie ograniczona. Zatem przesunięte zostały główne akcenty w narzędziu, które w pierwotnej wersji konstruowane było na wysokim poziomie ogólności w celu krótkiej realizacji badania oraz unifikacji pytań dla istotnie zróżnicowanej próby badawczej (13 kategorii podmiotów). Ten poziom ogólności został zachowany dla dwunastu kategorii, 12

a w przypadku przedsiębiorstw uzupełniony, a przede wszystkim uszczegółowiony o dodatkowe bloki pytań. Rezultaty poznawcze pierwotnego narzędzia, zwłaszcza wśród przedsiębiorstw, stanowią kolejny argument za zaproponowanymi modyfikacjami narzędzia. Zakres informacji uzyskiwanych od podmiotów takich jak urzędy samorządów terytorialnych czy jeszcze bardziej wyspecjalizowane jednostki, jak np. fundusz pożyczkowy, jest zdecydowanie wąski i nawet przy tak wysokim poziomie ogólności bardzo często wybieraną odpowiedzią była nie wiem lub nie dotyczy. Przedsiębiorstwa z kolei formułowały w toku badania zdecydowanie bardziej szczegółowe informacje. Co więcej, to właśnie przedsiębiorstwa stanowią najważniejszy element łańcucha podmiotów aplikujących, implementujących i wspierających innowację w województwie podkarpackim. To przedsiębiorstwa są głównymi beneficjentami objętej badaniem ewaluacyjnym Regionalnej Strategii Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2005-2013. Tym bardziej uzasadnione wydaje się być koncentrowanie uwagi na przedsiębiorstwach. W przypadku badania pilotażowego wśród Liderów innowacji (IDI) przygotowane narzędzie zostało tak zaprojektowane, by możliwe było do zrealizowania wśród Liderów innowacji. Obejmowało ono skondensowane merytorycznie treści poszczególnych pytań i problematyki w ogóle. Sami respondenci podczas pilotażu zwracali uwagę, że kwestionariusz warto jednak poszerzyć o kwestie związane ze zrozumieniem pojęcia innowacji. Problem został zatem prawidłowo zoperacjonalizowany w pierwotnej wersji kwestionariusza, ale narzędzie nie objęło całego spektrum zagadnień, stąd warunek całościowego ujęcia problemu nie został spełniony. Tym samym kwestionariusz został uzupełniony o następujące pytania: Jak Pan/Pani rozumie innowację w Pana/Pani podmiocie?, Jakiego rodzaju innowacje można wprowadzać w Pana/Pani podmiocie, a jakie są niemożliwe do zrealizowania?, Od czego to zależy?, Czy reprezentowany przez Pana/Panią podmiot posiada długoterminową strategię innowacyjności? Jaki horyzont czasowy ona obejmuje? wraz z instrukcjami. Odpowiedź na kolejne pytanie, które dotyczyło jednoznaczności empirycznej użytych pojęć, była pozytywna. Jednak to właśnie indywidualny, subiektywny sposób postrzega- 13

nia innowacji, korzyści i problemów związanych z implementowaniem innowacji w przedsiębiorstwie stanowi istotę prowadzenia badań jakościowych wśród Liderów innowacji. Poza wspomnianymi zmianami dokonano także modyfikacji niektórych pytań, co w efekcie wpłynęło na większe zrozumienie poszczególnych pytań. Obecna wersja narzędzia zawiera dwa dwadzieścia trzy pytania istniejące już pytania zostały rozbite na pojedyncze bardziej szczegółowe oraz dodane zostały wskazane powyżej wątki. Średni czas realizacji indywidualnego wywiadu pogłębionego IDI może wzrosnąć do około 40 minut, ale z drugiej strony wzrasta moc poznawcza narzędzia, a zmiany wynikają z sugestii samych respondentów, przedstawicieli Liderów innowacji. Nowe narzędzia badawcze (obejmujące zmodyfikowane i rozszerzone grupy wskaźników) są obecnie wykorzystywane w regularnych cyklach badań począwszy od 2011 roku. Szczegółowe wyniki każdego z badań znajdują się w opracowanych raportach. System monitoringu i ewaluacji RSI jest procesem dynamicznym, z założenia otwartym na ewentualne korekty i uaktualnienia metodologii dlatego w wyniku dokonanych analiz i uwag od Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego (Lidera projektu systemowego) przyjęta i stosowana dotychczas metodologia monitorowania stopnia i dynamiki zmian innowacyjności województwa podkarpackiego została rozszerzona także o trzy dodatkowe grupy wskaźników: wskaźniki monitoringu RSI wskaźniki postępu wdrażania RSI na poziomie operacyjnym wskaźniki dla RCTI i sieci PK. Wyszczególnienie wszystkich wskaźników w każdej z ww. grup znajduje się w dalszej części ekspertyzy. W celu prezentacji wyników realizacji Regionalnej Strategii Innowacyjności szerszemu gronu odbiorców na specjalnie stworzonym portalu informacyjnym w części ogólnodostępnej umieszczone zostaną informacje, które posłużą do oceny poziomu realizacji RSI (ewaluacja wdrażania RSI). Informacje te pozwolą ocenić m.in. postęp wdrażania RSI na poziomie operacyjnym oraz aktywność RCTI i sieci PK w zakresie usług o charakterze innowacyjnym. 14

Dla większego zrozumienia i bardziej przyjaznej formy prezentacji wskaźników, prezentacjom graficznym towarzyszyć będą komentarze analityków ds. badań. 15

3. Weryfikacja algorytmów i wskaźników systemu Podczas wdrażania systemu monitoringu i ewaluacji RSI województwa podkarpackiego zadbano, by monitorowane wskaźniki były spójne z tymi, na których oparte jest zestawienie Regional Innovation Scoreboard. RIS jest dobrym narzędziem pomiaru skuteczności krajowych i regionalnych polityk innowacyjnych oraz realizacji Regionalnych Strategii Innowacji, ponieważ pozwala na porównywanie danego regionu (benchmarking) z innymi zarówno polskimi i europejskimi. Dla monitorowania stopnia i dynamiki zmian innowacyjności województwa wyodrębniono, zgodnie z zaleceniami Regionalnej Strategii Innowacji oraz Eurostat wskaźniki innowacyjności. Dane zostały dobrane i sklasyfikowane na podstawie Regional Innovation Scoreboard (RIS) 1. Umożliwia to porównywalność ich wyników z tymi dla innych regionów UE, jak i stanowi potwierdzenie dostępności danych. Dodatkowo wskaźniki te uzupełniono o te dostępne w statystyce GUS, które były porównywalne w układzie województw. Dane mają charakter ilościowy. Dla analizy innowacyjności zgodnie z RIS przyjęto trzy obszary innowacyjności: siły sprawcze innowacji, reprezentujące niezależne od przedsiębiorstw czynniki kreujące innowacyjność, aktywność innowacyjna przedsiębiorstw, na które składają się nakłady przedsiębiorstw na działalność innowacyjną, wyniki działalności innowacyjnej, a więc rezultaty nakładów na innowacje oraz czynników na nie wpływających, które są niezależne od przedsiębiorstw. W ramach poszczególnych obszarów wyodrębniono wskaźniki innowacyjności. Poszczególne wskaźniki są prezentowane w układzie rocznym i porównywane, kiedy jest to tylko możliwe i zasadne, do średniej dla Polski, województw wschodniej Polski, innych województw (dane GUS) oraz średniej dla Unii Europejskiej i regionów Unii Europejskiej na poziomie NUTS-2 (dane Eurostat). Dane na ogół były zbierane dla lat 2002-2010, co jest podyktowane ich dostępnością. W przypadku niedostępności danych dla tego okresu zaznaczono to w opisie. Przyjęte wskaźniki zaprezentowano poniżej. 1 H. Hollanders, S. Tarantola, A. Loschky, Regional Innovation Scoreboard (RIS) 2009, Pro Inno Europe, grudzień 2009. 16

Siły sprawcze innowacji (niezależne od firm) 1.1 Współczynnik skolaryzacji brutto (szkolnictwo podstawowe, gimnazjalne) (BDR, 2005-2009) 1.2 Współczynnik skolaryzacji brutto (zasadnicze szkoły zawodowe, zawodowe i ogólnozawodowe oraz policealne) (BDR, 2005-2009) 1.3 Udział absolwentów studiów technicznych w ogóle absolwentów studiów wyższych (BDR, 2005-2009) 1.4 Studenci kierunków matematyczno-statytystycznych, inżynieryjno-technicznych, informatycznych, dot. produkcji i budownictwa oraz architektury i budownictwa w relacji do ogółu studentów (BDR, 2005-2009) 1.5 Uczniowie obowiązkowo i dodatkowo uczący się języków obcych w szkołach dla dzieci i młodzieży do liczby uczniów w tych szkołach ogółem (BDR, 2005-2009) 1.6 Słuchacze studiów podyplomowych na 10 tys. ludności (BDR, 2005-2009) 1.7 Uczestnicy studiów doktoranckich na 10 tys. ludności (BDR, 2005-2009) 1.8 Liczba uczniów przypadających na 1 komputer z dostępem do Internetu (BDR, 2005-2009) 1.9 Studenci na 10 tys. ludności w wieku 19-24 lata (BDR, 2005-2009) 1.10 Absolwenci na 10 tys. ludności (BDR, 2005-2009) 1.11 Nauczyciele akademiccy na 10 tys. ludności (BDR, 2005-2009) 1.12 Szkoły wyższe techniczne na 10 mln ludności (BDR, 2005-2009) 1.13 Udział szkół wyposażonych w komputery (BDR, 2005-2009) 1.14 Nakłady na B+R w sektorze rządowym i szkolnictwa wyższego (na 10 tys. ludności) (BDR, 2006-2009) 1.15 Ludność podlegająca kształceniu ustawicznemu jako odsetek ludności w wieku 25-64 lata (Eurostat, 2005-2009) 1.16 Ludność z wykształceniem wyższym jako odsetek ludności w wieku 25-64 lata (Eurostat, 2005-2009) Aktywność innowacyjna przedsiębiorstw 2.1 Nakłady na B+R w sektorze przedsiębiorstw na 1 mieszkańca (BDR, 2005-2009) 17

2.2 Nakłady na B+R w sektorze przedsiębiorstw na 1 zatrudnionego w działalności B+R (BDR, 2005-2009) 2.3 Nakłady wewnętrzne faktycznie poniesione na B+R ogółem na podmiot gospodarczy (BDR, 2005-2009) 2.4 Nakłady wewnętrzne inwestycyjne faktycznie poniesione na B+R na podmiot gospodarczy (BDR, 2005-2009) 2.5 Nakłady zewnętrzne na B+R na podmiot gospodarczy (BDR, 2005-2009) 2.6 Nakładu na B+R w sektorze przedsiębiorstw na podmiot gospodarczy (BDR, 2005-2009) 2.7 Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną do ogółu przedsiębiorstw (BDR, 2008-2009) 2.8 Przedsiębiorstwa innowacyjne w przemyśle i usługach do ogółu przedsiębiorstw z danego sektora (BDR, 2008-2009) 2.9 Liczba wniosków patentowych składanych w Europejskim Urzędzie Patentowym na mln mieszkańców (Eurostat, 2005-2007) Wyniki działalności innowacyjnej 3.1 Dynamika Produktu Krajowego Brutto w cenach stałych na 1 mieszkańca (rok poprzedni = 100) (BDR, 2005-2008) 3.2 Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych w przychodach netto ze sprzedaży ogółem (BDR, 2008-2009) 3.3 Udział przychodów netto ze sprzedaży produktów innowacyjnych dla rynku na eksport w przychodach netto ze sprzedaży ogółem (BDR, 2008-2009) 3.4 Przedsiębiorstwa posiadające środki automatyzacji procesów produkcyjnych jako odsetek ogółu podmiotów gospodarczych (BDR, 2008-2009) 3.5 Liczba zatrudnionych w działalności B+R na aktywnego zawodowo (BDR, 2008-2009) 3.6 Liczba zatrudnionych w działalności B+R na pracującego (BDR, 2008-2009) 3.7 Przedsiębiorstwa przemysłowe, które współpracowały w zakresie innowacji do ogółu przedsiębiorstw (BDR, 2007-2009) 3.8 Odsetek firm wykorzystujących technologie informacyjno-telekomunikacyjne wykorzystujące komputery, korzystające z sieci LAN, posiadające dostęp do 18

Internetu, posiadające Intranet, własną stronę Internetową, prezentują ofertę przez Internet, otrzymujące i składające zamówienia przez sieć, wykorzystujące Internet w kontaktach z administracją publiczną (BDR, 2008-2009) 3.9 Zatrudnienie w sektorach wysokiej techniki (przetwórstwo przemysłowe wysokiej techniki oraz wiedzo-intensywne usługi wysokich technologii) jako odsetek całkowitego zatrudnienia w danym sektorze (Eurostat, 2005-2007) Tak ustalone wskaźniki umożliwiają monitorowanie stanu innowacyjności w województwie na tle pozostałych regionów oraz dynamiki jej zmian. Przyczynia się to do oceny skuteczności działań innowacyjnych w regionie. Wyników analiz powyższych wskaźników nie da się jednak bezpośrednio powiązać z działaniami podejmowanymi w ramach RSI, a raczej z ogółem działań proinnowacyjnych w regionie. Jednak wzięcie pod uwagę danych dla lat sprzed realizacji RSI pozwala porównać ówczesną dynamikę zmian innowacyjnych w regionie z obecną i w ten sposób ustalić zachodzące zmiany zachowań proinnowacyjnych w województwie podkarpackim. Ostatecznym celem badań jest ocena poziomu i zmian innowacyjności województwa podkarpackiego w latach 2005-10 i porównanie zaobserwowanych tendencji do tych w kraju. Pozwala to na ustalenie miejsca województwa podkarpackiego pod względem innowacyjności w porównaniu do pozostałych województw oraz konwergencji lub dywergencji tego poziomu w stosunku do kraju. W ten sposób dokonano klasyfikacji województwa podkarpackiego na tle kraju pod względem innowacyjności w 2010 i 2011 roku oraz jej dynamiki w okresie 2005-10 2. Do klasyfikacji przyjęto jedynie wskaźniki powstałe na podstawie danych GUS, z pominięciem danych Eurostat. Jest to wynikiem znacznych luk w danych Eurostat, w szczególności różnej liczby regionów, dla których dostępne były poszczególne dane. Dane takie analizowano, jednak nie brano pod uwagę w ostatecznej klasyfikacji. Znaczna część tych danych posiada jednak polskie odpowiedniki w statystyce GUS, które wykorzystano. Spośród dostępnych danych GUS do obliczenia wskaźników innowacyjności wybrano te, które według autorów w największym stopniu determinowały stopień inno- 2 W pierwszym badaniu przyjęto dłuższy okres analizy dla wyodrębnienia zmian pozycji województwa w ostatnich latach. W opisie znajdują się zarówno tendencje w ostatnich latach, jak i porównania do roku poprzedniego, którym na ogół był 2008 r. W kolejnych raportach pod uwagę brane będą okresy roczne, tj. w kolejnym raporcie oceniana będzie pozycja woj. podkarpackiego w 2010 r. i jej dynamika w okresie 2009-10. 19

wacyjności województwa 3. Po dobraniu wskaźników dla poszczególnych województw i regionów, przeliczono je w stosunku do średniej dla Polski. Ostatecznej klasyfikacji województw i regionów pod względem poziomu innowacyjności w 2010 i 2011 roku oraz jej dynamiki w latach 2005-10 dokonano obliczając średnią arytmetyczną poszczególnych wskaźników, komponentów wskaźnika innowacyjności. W przypadku badania CATI nt. innowacyjności wśród przedsiębiorstw, uczelni, ośrodków B+R, instytucji otoczenia biznesu i JST wskaźniki pogrupowano oddzielnie dla przedsiębiorstw oraz dla pozostałych podmiotów. Całe badanie obejmują następujące wskaźniki: Przedsiębiorstwa Poziom innowacyjności 1. Innowacje wprowadzone w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie 2. Charakter wdrożonych innowacji: Innowacje produktowe Innowacje procesowe Innowacje organizacyjne Innowacje marketingowe 3. Plany wdrożenia innowacji 4. Rodzaj planowanych innowacji 5. Motywy wdrażania innowacji 6. Bariery działalności innowacyjnej Potencjał innowacyjny przedsiębiorstw 1. Źródła informacji wykorzystywanych w działalności innowacyjnej 2. Finansowanie innowacji 3. Współpraca w zakresie działalności innowacyjnej z innymi podmiotami Polityka wspierania innowacyjności 1. Publiczne wsparcie działalności innowacyjnej 2. Klastry w działalności innowacyjnej 3. Znajomość instytucji wspierających innowacyjność 3 Część danych nie była dostępna dla całego analizowanego okresu. W takim wypadku do klasyfikacji przyjęto dane dla lat, dla których były one dostępne. Ze względu na niewielką liczbę klasyfikowanych podmiotów (16 województw) oraz niezbyt dużą liczbę przyjętych do analizy wskaźników nie stosowano statystycznych metod klasyfikacji, nadając poszczególnym wskaźnikom równe wagi. 20

Instrumenty wspierające działalność innowacyjną przedsiębiorstw 1. Instrumenty badawcze i doradcze 2. Instrumenty finansowe 3. Instrumenty informacyjne 4. Instrumenty szkoleniowe 5. Instrumenty organizacyjne Inne podmioty (uczelnie, ośrodki B+R, instytucje otoczenia biznesu i JST) Poziom innowacyjności 1. Innowacje wprowadzone w ciągu 12 miesięcy poprzedzających badanie 2. Charakter wdrożonych innowacji: Innowacje produktowe Innowacje procesowe Innowacje organizacyjne Innowacje marketingowe 3. Motywy wprowadzenia innowacji 4. Bariery wprowadzenia innowacji Polityka wspierania innowacyjności 1. Publiczne wsparcie działalności innowacyjnej 2. Klastry w działalności innowacyjnej Instrumenty wspierające działalność innowacyjną przedsiębiorstw 1. Instrumenty badawcze i doradcze 2. Instrumenty finansowe 3. Instrumenty informacyjne 4. Instrumenty szkoleniowe 5. Instrumenty organizacyjne 6. Instrumenty technologiczne Następnie na podstawie danych zebranych w trakcie procesu monitoringu dokonano autoewaluacji wdrażania RSI. W ramach tego działania zweryfikowano algorytmy i wskaźniki systemu. Analizie poddany został także stworzony portal informacyjny, który umożliwia generowanie różnego rodzaju zestawień porównawczych poziomu innowacyjności woj. podkarpackiego na tle innych regionów oraz jego zmian w czasie. Na tej podstawie sformułowane zostały wnioski dotyczące zastosowanych wskaźników. 21