Postępowanie w sprawach nieletnich

Skrypty Becka Aneta Wilkowska-Płóciennik Postępowanie w sprawach nieletnich

SKRYPTY BECKA Postêpowanie w sprawach nieletnich

W sprzeda y: A. Marek PRAWO KARNE, wyd. 9 Studia Prawnicze L. Gardocki PRAWO KARNE, wyd. 16 Podrêczniki Prawnicze J. Grajewski (red.) PRAWO KARNE PROCESOWE CZÊŒÆ OGÓLNA, wyd. 2 Podrêczniki Prawnicze J. Grajewski PRZEBIEG PROCESU KARNEGO, wyd. 4 Podrêczniki Prawnicze S. Steinborn (red.) PRAWO KARNE PROCESOWE. PYTANIA. KAZUSY. TABLICE Repetytoria C. H. Beck J. Brylak, M. Mitera POSTÊPOWANIE KARNE Kazusy Becka KODEKS KARNY, wyd. 33 Twoje Prawo www.sklep.beck.pl

Postêpowanie w sprawach nieletnich dr Aneta Wilkowska-P³óciennik WYDAWNICTWO C. H. BECK WARSZAWA 2011

Redakcja: Ksenia Rzepka Wydawnictwo C. H. Beck 2011 Wydawnictwo C. H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa Sk³ad i ³amanie: Marta Œwierk Druk i oprawa: Interdruk, Warszawa ISBN 978-83-255-2037-3 ISBN e-book 978-83-255-2413-5

PRZEDMOWA Przedmowa Postêpowanie dotycz¹ce nieletnich uregulowane zosta³o ustaw¹ z 26.10.1982 r. o postêpowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178 ze zm.). Nie jest to ustawa kompleksowa, gdy w kwestiach w niej nieunormowanych odsy³a do przepisów procedury cywilnej oraz karnej, niemniej reguluje ona zasady i tryb oddzia³ywania na nieletnich, którzy popadli w konflikt z prawem lub wykazuj¹ objawy demoralizacji. Ustawa by³a wielokrotnie nowelizowana, zaœ w ostatnich latach sporz¹dzono kilka projektów ustaw dotycz¹cych problematyki postêpowania z nieletnimi, które jednak nie doczeka³y siê realizacji. Tym samym, ustawa o postêpowaniu w sprawach nieletnich de lege lata jest podstawowym aktem prawnym normuj¹cym powy sze zagadnienia. Kwestie zwi¹zane z postêpowaniem w sprawach nieletnich s¹ niezwykle wa nym problemem nie tylko natury prawnej, ale przede wszystkim o charakterze spo³ecznym. Ju w XVI w. kanclerz Jan Zamojski stwierdzi³: Takie bêd¹ Rzeczypospolite jakie m³odzie y chowanie. W³aœciwa reakcja na antyspo³eczne zachowanie siê m³odego cz³owieka mo e spowodowaæ daleko id¹ce skutki dla jego zachowania siê w przysz³oœci. Z jednej strony, niezastosowanie adnej sankcji lub zbyt ³agodne potraktowanie nieletniego spowoduje u niego poczucie bezkarnoœci i przyzwolenia na dalsze zachowanie siê w sposób sprzeczny z prawem lub zasadami wspó³ ycia spo³ecznego, z drugiej zaœ strony, zbyt surowe karanie zamiast resocjalizacji nieletniego mo e spowodowaæ wrêcz odwrotny skutek w postaci pog³êbienia siê demoralizacji. Od w³aœciwego zastosowania œrodków przewidzianych w ustawie o postêpowaniu w sprawach nieletnich zale y wiêc w du ej mierze choæ oczywiœcie nie wy³¹cznie to, czy nieletni stanie siê w swoim doros³ym yciu praworz¹dnym obywatelem, czy te powiêkszy grono oskar onych wed³ug Kodeksu karnego. Niniejszy podrêcznik w sposób ogólny prezentuje problematykê postêpowania w sprawach nieletnich. Uwzglêdniono w nim nie tylko zagadnienia uregulowane w ustawie o postêpowaniu w sprawach nieletnich, ale tak e rys historyczny postêpowania z nieletnimi w Polsce oraz zagadnienia z prawa miêdzynarodowego dotycz¹ce praw dziecka, ze szczególnym uwzglêdnieniem uprawnieñ procesowych nieletnich. Pewne kwestie zwi¹zane z problematyk¹ nieletnich potraktowano pobie nie, niektóre zaœ w ogóle pominiêto (np. prawnoporównawcze ujêcie postêpowania dotycz¹cego nieletnich) uznaj¹c, e zagadnienia te wykraczaj¹ poza ramy wyk³adu. Z uwagi na charakter skryptu, a tak e na prowadzon¹ w doktrynie dyskusjê na temat wa nych dla niniejszej dziedziny zagadnieñ, autorka nie przedstawia wszystkich pogl¹dów wyra anych w literaturze, przytaczaj¹c jedynie te, które jej zdaniem wskazuj¹ na kierunki okreœlonych rozwi¹zañ o charakterze praktycznym. Nie by³o zamierzeniem autorki wskazywanie rozwi¹zañ kwestii nierozstrzygniêtych w doktrynie czy orzecznictwie.

VI Przedmowa Niniejszy podrêcznik przeznaczony jest przede wszystkim dla studentów prawa, aplikantów oraz innych osób pragn¹cych zapoznaæ siê wstêpnie z problematyk¹ nieletnich. U³atwieniem w zrozumieniu przepisów postêpowania w sprawach nieletnich powinny byæ umieszczone na koñcu ka dego rozdzia³u tablice oraz pytania kontrolne. Autorka niniejszej publikacji ma nadziejê, e lektura tego podrêcznika zachêci czytelników do dalszego pog³êbiania wiedzy na temat prawa nieletnich. Treœæ publikacji zawiera zmiany wprowadzone ustaw¹ z 27.8.2009 r. Przepisy wprowadzaj¹ce ustawê o finansach publicznych (Dz.U. Nr 157, poz. 1241 ze zm.), które wchodz¹ w ycie od 1.1.2011 r. Warszawa, styczeñ 2011 r. dr Aneta Wilkowska-P³óciennik

SPIS TREŒCI Przedmowa... V Wykaz skrótów... XI Wykaz aktów wykonawczych... XV Wykaz wybranej literatury... XVII Rozdzia³ I. Ogólna charakterystyka postêpowania w sprawach nieletnich... 1 1. Rys historyczny postêpowania z nieletnimi w Polsce... 2 2. Podstawowe cele i za³o enia ustawy z 26.10.1982 r. o postêpowaniu w sprawach nieletnich... 16 I. Preambu³a... 18 II. Podstawowe pojêcia ustawy... 19 1. Nieletni... 19 2. Czyn karalny... 22 3. Demoralizacja... 24 III. Zasady postêpowania w sprawach nieletnich... 31 1. Zasada dobra nieletniego... 31 2. Zasada indywidualizacji... 33 3. Zasada elastycznoœci... 34 4. Zasada wspó³udzia³u rodziców lub opiekunów w postêpowaniu... 35 5. Postêpowanie w sprawach nieletnich a inne zasady procesowe... 36 5.1. Zasada prawdy obiektywnej... 36 5.2. Zasada domniemania niewinnoœci... 36 5.3. Zasada koncentracji materia³u procesowego... 37 5.4. Zasada jawnoœci postêpowania... 38 5.5. Zasada legalizmu... 40 5.6. Zasada kontradyktoryjnoœci... 40 5.7. Zasada prawa do obrony... 41 Pytania... 44 Rozdzia³ II. Œrodki zapobiegania i zwalczania demoralizacji oraz przestêpczoœci nieletnich... 45 3. Zagadnienia wstêpne... 46 4. Œrodki wychowawcze... 46 I. Uwagi ogólne... 46

VIII Spis treœci II. Upomnienie... 48 III. Zobowi¹zanie do okreœlonego postêpowania... 49 IV. Nadzór odpowiedzialny rodziców... 52 V. Nadzór organizacji... 53 VI. Nadzór kuratora... 54 VII. Œrodki o charakterze izolacyjnym... 54 VIII. Zakaz prowadzenia pojazdów... 58 IX. Przepadek... 58 X. Inne œrodki wychowawcze... 59 5. Œrodek poprawczy... 59 6. Obowi¹zki rodziców... 64 7. Œrodki o charakterze leczniczo-wychowawczym... 66 Pytania... 73 Rozdzia³ III. Postêpowanie przed s¹dem... 75 8. Zagadnienia ogólne... 76 9. Udzia³ Policji... 76 10. W³aœciwoœæ i sk³ad s¹du... 81 11. Tryb postêpowania... 85 12. Strony postêpowania... 86 13. Wszczêcie postêpowania... 90 14. Postêpowanie wyjaœniaj¹ce... 93 15. Tymczasowe œrodki zapobiegawcze... 101 16. Postêpowanie rozpoznawcze... 104 I. Postêpowanie opiekuñczo-wychowawcze... 104 II. Postêpowanie poprawcze... 106 17. Postêpowanie odwo³awcze... 108 Pytania... 115 Rozdzia³ IV. Postêpowanie wykonawcze... 117 18. Zagadnienia ogólne... 118 19. W³aœciwoœæ i sk³ad s¹du... 123 I. W³aœciwoœæ miejscowa... 123 II. W³aœciwoœæ rzeczowa... 123 III. Sk³ad s¹du... 125 20. Przerwa i odroczenie wykonania orzeczonych œrodków... 125 21. Wykonywanie œrodków wychowawczych i leczniczych... 126 22. Wykonywanie œrodka poprawczego... 129 23. Stosowanie œrodków przymusu... 135 Pytania... 138 Rozdzia³ V. Prawa nieletnich na tle standardów miêdzynarodowych... 139 24. Zagadnienia ogólne... 140 25. Podstawowe za³o enia dotycz¹ce praw nieletnich w dokumentach miêdzynarodowych... 149 I. Granice wiekowe odpowiedzialnoœci nieletniego... 149

Spis treœci IX II. Zasada kierowania siê dobrem dziecka... 151 III. Zasada rozpoznawania spraw nieletnich przez uprawnione do tego, kompetentne organy... 152 IV. Prawo do rzetelnego procesu... 153 Pytania... 155 Rozdzia³ VI. Orzekanie kary wobec nieletnich na podstawie ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich oraz Kodeksu karnego... 157 26. Zagadnienia ogólne... 158 27. Stosowanie kary na podstawie art. 13 NielU... 161 28. Stosowanie kary na podstawie art. 94 NielU... 164 29. Stosowanie kary na podstawie art. 10 2KK... 167 Pytania... 175 Indeks rzeczowy... 177

WYKAZ SKRÓTÓW Wykaz 1. Akty skrótów normatywne * KC... Kodeks cywilny KK... Kodeks karny KKS... Kodeks karny skarbowy KKW... Kodeks karny wykonawczy Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i ze sprost.) KP... Kodeks pracy KPA... Kodeks postêpowania administracyjnego KPC... Kodeks postêpowania cywilnego KPK... Kodeks postêpowania karnego KPW... Kodeks postêpowania w sprawach o wykroczenia KRO... Kodeks rodzinny i opiekuñczy KW... Kodeks wykroczeñ NarkU... ustawa z 29.7.2005 r. o przeciwdzia³aniu narkomanii (Dz.U. Nr 179, poz. 1485 ze zm.) NielU... ustawa z 26.10.1982 r. o postêpowaniu w sprawach nieletnich (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 33, poz. 178) PrUSP... ustawa 27.7.2001 r. Prawo o ustroju s¹dów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) 2. Organy orzekaj¹ce NSA... SA... SN... TK... 3. Czasopisma AK... Apel.-W-wa... Naczelny S¹d Administracyjny S¹d Apelacyjny S¹d Najwy szy Trybuna³ Konstytucyjny Archiwum Kryminologii Apelacja Warszawa * Artyku³y cytowane bez oznaczenia s¹ artyku³ami obowi¹zuj¹cej ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich

XII Wykaz skrótów Biul. PK... Cz.PKiNP... KZS... NP... OSA... OSAB... OSN... OSNC... OSNCP... OSNKW... OSNPG... OSNwSK... OSP... OSPiKA... Pal.... PiP... PPK... PPiK Probl. Praw.... Prok. i Pr.... PS... PWP... PWS... RPEiS... SI... SP... ZN... ZNUJ... 4. Inne skróty art.... artyku³ Dz.U.... Dziennik Ustaw lit.... litera nast.... nastêpne (-y, -a) niepubl.... niepublikowane (-y, -a) pkt... punkt por.... porównaj post.... postanowienie poz.... pozycja orz.... orzeczenie r.... rok Biuletyn Prawa Karnego Czasopismo Prawa Karnego i Nauk Penalnych Krakowskie Zeszyty S¹dowe Nowe Prawo Orzecznictwo S¹dów Apelacyjnych Orzecznictwo S¹du Apelacyjnego w Bia³ymstoku Orzecznictwo S¹du Najwy szego Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna (od 1995 r.) Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Cywilna oraz Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznych (od 1963 r. do 1994 r.) Orzecznictwo S¹du Najwy szego Izba Karna i Wojskowa Orzecznictwo S¹du Najwy szego zbiór Prokuratury Generalnej Orzecznictwo S¹du Najwy szego w Sprawach Karnych Orzecznictwo S¹dów Polskich Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra owych Palestra Pañstwo i Prawo Przegl¹d Prawa Karnego Przegl¹d Penitencjarny i Kryminologiczny Problemy Praworz¹dnoœci Prokuratura i Prawo Przegl¹d S¹dowy Przegl¹d Wiêziennictwa Polskiego Problemy Wymiaru Sprawiedliwoœci Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny Studia Iuridica Studia Prawnicze Zeszyty Naukowe Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielloñskiego

Wykaz skrótów XIII red.... redakcja RODK... Rodzinny Oœrodek Diagnostyczno-Konsultacyjny rozdz.... rozdzia³ rozp.... rozporz¹dzenie s.... strona t.... tom tekst jedn.... tekst jednolity tj.... to jest tyt.... tytu³ uchw.... uchwa³a uchw. (7)... uchwa³a siedmiu sêdziów UE... Unia Europejska ust.... ustêp w zw.... w zwi¹zku wyr.... wyrok z.... zeszyt zd.... zdanie zob.... zobacz

WYKAZ AKTÓW WYKONAWCZYCH Wykaz Rozporz¹dzenie aktów wykonawczych Ministra Sprawiedliwoœci z 7.5.1983 r. w sprawie zasad i trybu postêpowania w przedmiocie leczenia odwykowego osób uzale nionych od alkoholu, umieszczonych w zak³adach poprawczych i schroniskach dla nieletnich (Dz.U. Nr 25, poz. 112). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 17.11.1997 r. w sprawie zakresu stosowania przepisów Kodeksu pracy o bezpieczeñstwie i higienie pracy przy wykonywaniu pracy przez osoby przebywaj¹ce w zak³adach karnych lub w zak³adach poprawczych (Dz.U. Nr 154, poz. 1012). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 27.3.2001 r. w sprawie szczegó³owych zasad i trybu przejêcia danych osobowych przez Krajowy Rejestr Karny lub likwidacji danych osobowych zgromadzonych w Centralnym Rejestrze Skazanych i Centralnym Rejestrze Nieletnich (Dz.U. Nr 32, poz. 383). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z 18.5.2001 r. w sprawie postêpowania mediacyjnego w sprawach nieletnich (Dz.U. Nr 56, poz. 591 ze zm.). Zarz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 18.5.2001 r. w sprawie utworzenia rodzinnych oœrodków diagnostyczno-konsultacyjnych (Dz.Urz. MS Nr 1, poz. 6). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z 3.8.2001 r. w sprawie organizacji i zakresu dzia³ania rodzinnych oœrodków diagnostyczno-konsultacyjnych (Dz.U. Nr 97, poz. 1063). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 14.8.2001 r. w sprawie wysokoœci i szczegó³owych zasad ustalania kosztów postêpowania w sprawach nieletnich (Dz.U. Nr 90, poz. 1010). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 16.8.2001 r. w sprawie szczegó³owych zasad i trybu przeprowadzania wywiadów œrodowiskowych o nieletnich (Dz.U. Nr 90, poz. 1009). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 14.9.2001 r. w sprawie szczegó³owych zasad uczestniczenia w lekcjach religii i praktykach religijnych, korzystania z pos³ug religijnych i organizacji pracy duszpasterskiej w zak³adach poprawczych i schroniskach dla nieletnich (Dz.U. Nr 106, poz. 1157). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 18.9.2001 r. w sprawie zakresu i trybu wspó³dzia³ania zak³adów poprawczych i schronisk dla nieletnich z Policj¹ w wypadku zagro enia bezpieczeñstwa tych placówek (Dz.U. Nr 112, poz. 1205). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 5.10.2001 r. w sprawie oœrodków kuratorskich (Dz.U. Nr 120, poz. 1294). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 17.10.2001 r. w sprawie zak³adów poprawczych i schronisk dla nieletnich (Dz.U. Nr 124, poz. 1359 ze zm.).

XVI Wykaz aktów wykonawczych Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 21.1.2002 r. w sprawie szczegó³owych zasad pobytu nieletnich w policyjnych izbach dziecka (Dz.U. Nr 10, poz. 104). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z 12.6.2003 r. w sprawie szczegó³owego sposobu wykonywania uprawnieñ i obowi¹zków kuratorów s¹dowych (Dz.U. Nr 112, poz. 1064). Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 26.7.2004 r. w sprawie szczegó³owych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w m³odzie owym oœrodku wychowawczym oraz m³odzie owym oœrodku socjoterapii (Dz.U. Nr 178, poz. 1833). Zarz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 25.8.2004 r. w sprawie utworzenia schronisk dla nieletnich i zak³adów poprawczych oraz okreœlenie ich rodzajów i limitów miejsc (Dz.Urz. MS Nr 6, poz. 20). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 26.8.2004 r. w sprawie organizacji roku szkolnego w szko³ach w zak³adach poprawczych i w schroniskach dla nieletnich (Dz.U. Nr 188, poz. 1947). Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z 30.12.2004 r. w sprawie szczegó³owych zadañ i organizacji Ochotniczych Hufców Pracy (Dz.U. z 2005 r. Nr 6, poz. 41). Rozporz¹dzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 7.3.2005 r. w sprawie rodzajów i szczegó³owych zasad dzia³ania placówek publicznych, warunków pobytu dzieci i m³odzie y w tych placówkach oraz wysokoœci i zasad odp³atnoœci wnoszonej przez rodziców za pobyt ich dzieci w tych placówkach (Dz.U. Nr 52, poz. 467 ze zm.). Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 20.4.2005 r. w sprawie szczegó³owych zasad kierowania, przyjmowania, przenoszenia, zwalniania i pobytu nieletnich w publicznych zak³adach opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 79, poz. 692). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z 17.5.2007 r. w sprawie szczegó³owych warunków i trybu postêpowania leczniczego, rehabilitacyjnego i reintegracyjnego w stosunku do osób uzale nionych umieszczonych w zak³adach poprawczych i schroniskach dla nieletnich (Dz.U. Nr 93, poz. 627). Rozporz¹dzenie Ministra Sprawiedliwoœci z dnia 16.6.2009 r. w sprawie szczegó³owego sposobu, zakresu i trybu sprawowania nadzoru nad wykonywaniem orzeczeñ w sprawach nieletnich (Dz.U. Nr 107, poz. 894).

WYKAZ WYBRANEJ LITERATURY Wykaz 1. Komentarze wybraneji literatury podrêczniki E. Bieñkowska, A. Walczak- ochowska, Postêpowanie w sprawach nieletnich. Komentarz, Warszawa 2003 T. Bojarski, E. Skrêtowicz, Ustawa o postêpowaniu w sprawach nieletnich z komentarzem, Lublin 2002 M. Æwi¹kalska, M. Korcyl-Wolska, J. Kuc, M. Ostrowska-Zakrzewska, Ustawa o postêpowaniu w sprawach nieletnich z orzecznictwem S¹du Najwy szego, Gdañsk 2001 A. Gaberle, M. Korcyl-Wolska, Komentarz do ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich, Gdañsk 2002 L. Gardocki, Prawo karne, Warszawa 2009 P. Górecki, S. Stachowiak, Ustawa o postêpowaniu w sprawach nieletnich komentarz, Warszawa 2007 K. Gromek, Komentarz do ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich, Warszawa 2001 T. Grzegorczyk, J. Tylman, Polskie postêpowanie karne, Warszawa 1998 A. Grzeœkowiak, Postêpowanie w sprawach nieletnich (polskie prawo nieletnich), Toruñ 1986 K. Grzeœkowiak, A. Krukowski (red.), W. Patulski, E. Warzocha, Ustawa o postêpowaniu w sprawach nieletnich komentarz, Warszawa 1991 J. Ignatowicz, K. Piasecki, J. Pietrzykowski, J. Winiarz, Kodeks rodzinny i opiekuñczy z komentarzem, Warszawa 1993 M. Korcyl-Wolska, Postêpowanie w sprawach nieletnich, Warszawa 2008 G. Rejman, Kodeks karny. Czêœæ ogólna komentarz, Warszawa 1999 G. Rejman, Zasady odpowiedzialnoœci karnej. Art. 8 31 KK. Komentarz, Warszawa 2009 A. Sochacki, Postêpowanie w sprawach nieletnich, S³upsk 2008 J. Szumski, Postêpowanie w sprawach nieletnich, Gdañsk 1996 A. Walczak- ochowska, [w:] M. Królikowski, R. Zaw³ocki (red.), Komentarz KK, Warszawa 2010 2. Wa niejsze monografie M. Andrzejewski, Prawna ochrona rodziny, Warszawa 1999 M. Andrzejewski, Ochrona praw dziecka w rodzinie dysfunkcyjnej (dziecko, rodzina, pañstwo), Kraków 2003 M. Balcerek, Miêdzynarodowa ochrona dziecka, Warszawa 1988 E. Bieñkowska, Mediacja w sprawach nieletnich, Warszawa 2009 L. Bogunia, Warunkowe zawieszenie umieszczenia w zak³adzie poprawczym, Wroc³aw 1995

XVIII Wykaz wybranej literatury T. Bojarski (red.), Postêpowanie z nieletnimi. Orzekanie i wykonywanie œrodków wychowawczych i poprawczych, Lublin 1988 B. Czarnecka-Dzialuk, Nieletni sprawcy czynów karalnych przed s¹dem rodzinnym. Zagadnienia procesowe, Warszawa 1993 B. Czarnecka-Dzialuk, D. Wójcik, Mediacja w sprawach nieletnich w œwietle teorii i badañ, Warszawa 2001 T. Cielicki, Efektywnoœæ wychowawcza zak³adów dla nieletnich, Opole 1985 P. Górecki, Œrodki przymusu stosowane wobec nieletnich, Legionowo 1994 T. Grzegorczyk, Udzia³ obroñcy w postêpowaniu w sprawach nieletnich, Warszawa 1986 R. Ha³as, Odpowiedzialnoœæ karna nieletniego na tle kodeksu karnego z 1997 r., Lublin 2006 H. Ko³akowska-Prze³omiec, Przestêpczoœæ i nieprzystosowanie spo³eczne nieletnich w genezie przestêpczoœci doros³ych, Warszawa 1977 V. Konarska-Wrzosek, Ochrona dziecka w polskim prawie karnym, Toruñ 1999 O. Lipkowski, Dziecko spo³ecznie niedostosowane i jego resocjalizacja, Warszawa 1971 Z. Majchrzyk, Nieletni, m³odociani, doroœli zabójcy i mordercy: gdzie koñczy siê norma a zaczyna patologia, Warszawa 2004 A. Mudrecki, Prawo nieletniego do rzetelnego procesu przed s¹dem rodzinnym, Opole 2008 Z. Sienkiewicz, System s¹dowych œrodków wobec nieletnich w prawie polskim, Wroc³aw 1989 B. Stañdo-Kawecka, Prawne podstawy resocjalizacji, Kraków 2000 B. Stañdo-Kawecka, Prawo karne nieletnich od opieki do odpowiedzialnoœci, Warszawa 2007 Z. Strzembosz, System s¹dowych œrodków ochrony dzieci i m³odzie y przed niedostosowaniem spo³ecznym, Lublin 1985 A. Walczak- ochowska, Systemy postêpowania z nieletnimi w pañstwach europejskich. Studium prawno-porównawcze, Warszawa 1988 J. W³odarek, System wychowawczy zak³adu poprawczego, Warszawa 1977 D. Wójcik, Nieprzystosowanie spo³eczne m³odzie y, Warszawa 1984 H. i M. Veillard-Cybulscy, Nieletni przestêpcy w œwiecie, Warszawa 1968 F. Zedler, S¹dy rodzinne, wybrane zagadnienia organizacyjne i procesowe, Warszawa 1984 F. Zedler, Postêpowanie opiekuñczo-wychowawcze, Warszawa 1986 A. Zieliñski, S¹downictwo opiekuñcze w sprawach ma³oletnich, Warszawa 1975 3. Wybrane artyku³y T. Bojarski, Podstawowe za³o enia traktowania nieletnich w œwietle ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich oraz aktualnych potrzeb, [w:] Teoretyczne i praktyczne problemy stosowania ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich, T. Bojarski, E. Skrêtowicz (red.), Lublin 2001 T. Bojarski, Postêpowanie z nieletnimi w œwietle ustawy z 26 paÿdziernika 1982 r., Annales UMCS 1987, sectio G, vol. XXXIV T. Bojarski, Przestêpstwo ci¹g³e, PiP 1995, z. 3 T. Bojarski, Zasady odpowiedzialnoœci nieletnich, [w:] Postêpowanie z nieletnimi. Orzekanie i wykonywanie œrodków wychowawczych i poprawczych, T. Bojarski (red.), Lublin 1988 T. Bojarski, M. Mozgawa, Prawo i jego instytucje wobec demoralizacji i przestêpczoœci nieletnich, [w:] Dewiacje spo³eczne i ich kontrola w Polsce, Warszawa 1992

Wykaz wybranej literatury XIX T. Bojarski, E. Skrêtowicz, Problemy traktowania nieletnich sprawców czynów karalnych i nieletnich wykazuj¹cych przejawy demoralizacji, [w:] Ksiêga jubileuszowa Profesora Wies³awa Skrzyd³o, Lublin 2000 M. Cieœlak, Od represji do opieki (rzut oka na ewolucjê zasad odpowiedzialnoœci nieletnich), Pal. 1973, Nr 1 B. Czarnecka-Dzialuk, Z. Ostrihanska, D. Wójcik, Zasady odpowiedzialnoœci nieletnich wobec kodyfikacji karnej, PiP 1998, Nr 9 10 A. Gaberle, Reakcja na niepo ¹dane zachowania ma³oletnich (zagadnienia podstawowe), AK 2007/2008, Nr 29 30, s. 297 311 L. Gardocki, Czy karaæ nieletnich?, Pal. 1994, Nr 11 P. Górecki, Udzia³ prokuratora w postêpowaniu w sprawach nieletnich, Prok. i Pr. 1997, Nr 2 P. Górecki, Ustawa o postêpowaniu w sprawach nieletnich po nowelizacji, Prok. i Pr. 2001, Nr 5 P. Górecki, Wybrane problemy na tle stosowania ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich, Rodzina i Prawo 2006, Nr 3 Z. Gostyñski, Naprawienie szkody w postêpowaniu w sprawach nieletnich, NP 1984, Nr 2 T. Grzegorczyk, Pokrzywdzony w postêpowaniu w sprawach nieletnich, NP 1986, Nr 3 T. Grzegorczyk, Sytuacja prawna rodziców nieletniego na gruncie ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich, NP 1987, Nr 2 T. Grzegorczyk, Sytuacja nieletniego w postêpowaniu w sprawach nieletnich, NP 1988, Nr 1 G. Harasimiak, Mediacja w polskim modelu postêpowania z nieletnimi, PPK 2004, Nr 23 G. Harasimiak, Nieletni sprawcy czynów zabronionych winni czy ofiary w polskim modelu postêpowania z nieletnimi, [w:] L. Gardocki, M. Królikowskie, A. Walczak- ochowska (red.), Gaudium in litteris est. Ksiêga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Genowefie Rejman z okazji osiemdziesi¹tych urodzin, Warszawa 2005 H. Ko³akowska-Prze³omiec, D. Wójcik, Idee Konwencji Praw Dziecka a ustawa o postêpowaniu w sprawach nieletnich, [w:] Prawa Dziecka. Deklaracje i rzeczywistoœæ, J. Binczycka (red.), Kraków 1993 V. Konarska-Wrzosek, Ochrona nieletnich przed demoralizacj¹ i przestêpczoœci¹ w ujêciu ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich, PiP 1999, z. 5 V. Konarska-Wrzosek, Rozwa ania de lege ferenda w kwestii wieku odpowiedzialnoœci karnej i systemu postêpowania z nieletnimi, [w:] L. Gardocki, M. Królikowski, A. Walczak- ochowska (red.), Gaudium in litteris est. Ksiêga jubileuszowa ofiarowana Pani Profesor Genowefie Rejman z okazji osiemdziesi¹tych urodzin, Warszawa 2005 M. Korcyl-Wolska, Uwagi na temat sytuacji prawnej pokrzywdzonego w postêpowaniu podporz¹dkowanym przepisom ustawy z dnia 26 paÿdziernika 1982 r. o postêpowaniu w sprawach nieletnich (Wybór zagadnieñ do dyskusji), CzPKiNP 2002, Nr 2 R. Kmiecik, Naczelne zasady karnoprocesowe w postêpowaniu w sprawach nieletnich, [w:] T. Bojarski (red.), Postêpowanie z nieletnimi. Orzekanie i wykonywanie œrodków wychowawczych i poprawczych, Lublin 1998 E. Kruk, Umieszczenie w schronisku dla nieletnich jako tymczasowy œrodek zapobiegawczy stosowany wobec nieletnich, Prok. i Pr. 1997, Nr 1 Z. Lorek, Zasady postêpowania z nieletnimi (próba systematyzacji), PiP 1988, z. 11 M. Lubelski, Zagadnienia stykowe k.k. i ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich, [w:] Teoretyczne i praktyczne problemy stosowania ustawy o postêpowaniu w sprawach nieletnich, Lublin 2001 A. opatka, Konwencja Praw Dziecka, PiP 1990, z. 3