Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z2.03

MINISTERSTWO EDUKACJI i NAUKI Ewa Urbańska-Sobczak Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z2.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2005 0

Recenzenci: prof. zw. dr hab. Maria Gmytrasiewicz dr Roman Sobiecki Opracowanie redakcyjne: Katarzyna Maćkowska Konsultacja: mgr inż. Maria Majewska Korekta: Joanna Iwanowska Edyta Kozieł Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z2.03 zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu Technik rachunkowości. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2005 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie... 3 2. Wymagania wstępne... 5 3. Cele kształcenia... 6 4. Materiał nauczania... 7 4.1. Zasady gospodarki finansowej przedsiębiorstwa... 7 4.1.1. Materiał nauczania... 7 4.1.2. Pytania sprawdzające... 9 4.1.3. Ćwiczenia... 9 4.1.3. Sprawdzian postępów... 10 4.2. Źródła finansowania... 11 4.2.1. Materiał nauczania... 11 4.2.2. Pytania sprawdzające... 15 4.2.3. Ćwiczenia... 15 4.2.4. Sprawdzian postępów... 17 4.3. Zarządzanie należnościami, gotówką, zapasami i zobowiązaniami... 18 4.3.2. Pytania sprawdzające... 22 4.3.3. Ćwiczenia... 22 4.3.4. Sprawdzian postępów... 24 4.4. Wartość pieniądza w czasie... 25 4.4.1. Materiał nauczania... 25 4.4.2 Pytania sprawdzające... 28 4.4.3 Ćwiczenia... 28 4.4.4. Sprawdzian postępów... 32 4.5. Lokaty finansowe... 33 4.5.1. Materiał nauczania... 33 4.5.2 Pytania sprawdzające... 36 4.5.3 Ćwiczenia... 36 4.5.4. Sprawdzian postępów... 40 4.6. Kredytowanie działalności przedsiębiorstw... 42 4.6.1. Materiał nauczania... 42 4.6.2. Pytania sprawdzające... 47 4.6.3. Ćwiczenia... 48 4.6.4. Sprawdzian postępów... 53 4.7. Preliminowanie inwestycji... 54 4.7.1. Materiał nauczania... 54 4.7.2. Pytania sprawdzające... 56 4.7.3. Ćwiczenia... 56 4.7.4. Sprawdzian postępów... 58 4.8. Finansowanie obrotów z zagranicą... 59 4.8.1. Materiał nauczania... 59 4.8.2. Pytania sprawdzające... 61 4.8.3. Ćwiczenia... 62 4.5.4. Sprawdzian postępów... 63 5. Sprawdzian osiągnięć... 64 6. Literatura... 66 2

1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w poznaniu podstawowych celów i instrumentów zarządzania finansami przedsiębiorstwa, źródeł finansowania, zasad zarządzania aktywami obrotowymi oraz zobowiązaniami. Ponadto wzbogacisz swoją wiedzę o zagadnienia dotyczące wartości pieniądza w czasie, lokat finansowych, kredytowania działalności przedsiębiorstw, planowania inwestycji oraz finansowania obrotów z zagranicą. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć już ukształtowane, abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika, cele kształcenia, czyli wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz pracując z poradnikiem, materiał nauczania, zawiera wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki modułowej. Podzielono go na 8 tematów, ściśle ze sobą powiązanych i realizowanych w logicznej kolejności, zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś zagadnienia zawarte w materiale nauczania, ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie umiejętności praktycznych, sprawdzian postępów, którego pozytywny wynik warunkuje realizację następnego tematu, sprawdzian osiągnięć, czyli przykładowy zestaw zadań i pytań, dzięki któremu sprawdzisz czy nabyłeś niezbędną wiedzę i umiejętności z zakresu tej jednostki modułowej, wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki. W materiale nauczania zostały omówione również treści dotyczące zastosowania użytkowego programu komputerowego (arkusza kalkulacyjnego w programie Excel). Są to głównie bardzo istotne wskazówki praktyczne, które umożliwią Ci wykorzystanie komputera do złożonych obliczeń finansowych. Ćwiczenia zamieszczone w rozdziałach: Wartość pieniądza w czasie, Lokaty finansowe, Kredytowanie działalności przedsiębiorstw zostały tak opracowane byś mógł je wykonać na komputerze, wykorzystując umiejętności ukształtowane na zajęciach z technologii informacyjnej i zdobywał nowe, tzn. byś ciągle rozwijał się informatycznie. Zawsze masz możliwość skontrolowania wyniku obliczeń wykorzystując kalkulator. Sporządzone w programie arkusze możesz wykorzystywać wielokrotnie, testując różne sytuacje praktyczne. 3

SCHEMAT UKŁADU JEDNOSTEK MODUŁOWYCH 412[01].Z2 Organizacja i finansowanie działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z2.01 Prowadzenie polityki kadrowej przedsiębiorstwa 412[01].Z2.02 Organizowanie procesu gospodarczego przedsiębiorstwa 412[01].Z2.03 Finansowanie działalności przedsiębiorstwa 412[01].Z2.03 Wykorzystywanie informacji ekonomicznej w procesie decyzyjnym 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej powinieneś umieć: korzystać z różnych źródeł informacji, posługiwać się podstawowymi pojęciami ekonomicznymi, posługiwać się podstawową terminologią z zakresu rachunkowości, rozróżniać i klasyfikować majątek przedsiębiorstwa, rozróżniać typy operacji gospodarczych, rozróżniać źródła zobowiązań, ustalać skutki niewykonania zobowiązania, obliczać i analizować podstawowe wielkości ekonomiczne, obliczać i interpretować wskaźniki i miary statystyczne, poruszać się w oknach systemu Windows, wykonywać podstawowe operacje na plikach i folderach, sterować miejscem zapisu danych na dysku i dyskietkach, stosować podstawowe dane dotyczące arkuszy kalkulacyjnych, formatować i redagować komórki arkusza, stosować zasady adresowania względnego i bezwzględnego komórek, efektywnie wykorzystywać podstawowe działania na komórkach, sporządzać tabele i wykresy z wykorzystaniem arkusza kalkulacyjnego, stosować zasady tworzenia wydruków w arkuszu. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA Po zrealizowaniu tej jednostki modułowej powinieneś umieć: określić podstawowe cele i instrumenty zarządzania finansami jednostki gospodarującej, scharakteryzować źródła finansowania aktywów, scharakteryzować strategie finansowania aktywów, dokonać wyboru sposobu finansowania działalności bieżącej, określić zasady zarządzania zasobami gotówkowymi, należnościami, zobowiązaniami zapasami, wyjaśnić istotę kredytu handlowego, wyjaśnić istotę kredytu obrotowego w rachunku bieżącym, scharakteryzować kredyty bankowe według różnych kryteriów, ocenić opłacalność korzystania z różnych źródeł finansowania działalności, wyjaśnić istotę zmienności pieniądza w czasie, odróżnić pojęcie procentu i stopy procentowej, posłużyć się rachunkiem procentowym, odsetkowym i dyskontowym, obliczyć aktualna wartość przyszłej płatności przy udzielaniu i korzystaniu z kredytu handlowego, wypełnić druki wniosku kredytowego, przygotować dokumenty stanowiące załączniki wniosku kredytowego, skontrolować terminy spłaty zobowiązań oraz ściągania należności i roszczeń, określić finansowe i prawne skutki niedotrzymania terminów płatności, przeprowadzić negocjacje w sprawie przyśpieszenia wpływu należności i odroczenia terminu spłaty zobowiązań, obliczyć odsetki od niezapłaconych zobowiązań, określić skutki prawne niewykonywania zobowiązań, wypełnić weksel własny i trasowany, obliczyć dyskonto i redyskonto weksla, wyjaśnić istotę preliminowania inwestycji, określić metody oceniające efektywność zamierzeń inwestycyjnych, ocenić opłacalność inwestycji, obliczyć przyszłą wartość lokat stosując rachunek odsetkowy i dyskontowy, skorzystać z informacji, prospektów, ulotek przy wyborze form lokowania środków pieniężnych, skorzystać z ceduły giełdowej w zakresie funduszy inwestycyjnych i papierów wartościowych, rozróżnić sposoby ograniczania ryzyka kursowego dla przedsiębiorstwa, scharakteryzować formy rozliczeń finansowych w obrotach z zagranicą, zastosować złożone formuły w arkuszu kalkulacyjnym Excel do obliczeń: wartości obecnej i przyszłej lokaty i strumieni pieniądza, kwoty odsetek, realnej stopy procentowej, stopy dyskontowej; zastosować funkcje finansowe w arkuszu kalkulacyjnym Excel do obliczeń: stałej raty kredytu, wartości spłaty kapitału dla danej inwestycji przy założeniu okresowych i stałych rat i stałego oprocentowania oraz wartości spłaconych odsetek w podanym okresie przy założeniu okresowych, stałych płatności i stałej stopy procentowej, utworzyć zestawienia graficzne w arkuszu kalkulacyjnym Excel do sytuacji praktycznych. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Zasady gospodarki finansowej przedsiębiorstwa 4.1.1. Materiał nauczania Zasady gospodarki finansowej obejmujące przedsiębiorstwa są określone przez przepisy prawne i dotyczą: powoływania i tworzenia oraz funkcjonowania przedsiębiorstw, tworzenia i dysponowania funduszami własnymi, korzystania przez firmy z kredytów i innych usług bankowych, stosowania cen, stawek, taryf i opłat, płacenia podatków, podziału zysku. Finanse przedsiębiorstwa obejmują zjawiska ekonomiczne związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków pieniężnych na cele działalności gospodarczej firmy. Zarządzanie finansami polega na pozyskiwaniu źródeł finansowania działalności przedsiębiorstwa oraz racjonalnym lokowaniu ich w składnikach majątkowych. Nadrzędnym celem zarządzania finansami jest wzrost wartości firmy, który umożliwia maksymalizację korzyści przypadających udziałowcom firmy. Maksymalizowanie korzyści można osiągnąć poprzez: maksymalizowanie zyskowności kapitałów własnych, optymalizowanie nadwyżki finansowej 1. Skalę zyskowności firmy określa głównie: poziom stopy zyskowności kapitałów własnych, kwota zysku i jej dynamika, marża zysku na sprzedaży oraz relacja miedzy zyskiem a amortyzacją. Nadwyżka finansowa (cash flow) jest sumą zysku netto i amortyzacji. Decyzje finansowe obejmują dwa obszary: finansowanie, inwestowanie. Podejmowane decyzje finansowe wpływają w przedsiębiorstwie na: wielkość i strukturę aktywów, wielkość i strukturę kapitału, koszt alternatywnych sposobów finansowania, wielkość dywidend w stosunku do zysków. Decyzjom finansowym towarzyszy ryzyko, które nie powinno przekroczyć określonego poziomu ryzyka granicznego. Ryzyko jest tym wyższe, im wyższe zyski w stosunku do zaangażowanego kapitału zamierza osiągnąć przedsiębiorstwo. Przedsiębiorstwo nie może utracić płynności finansowej (zdolności do regulowania bieżących zobowiązań). Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa wymaga od osób, które tym się zajmują odpowiedniej wiedzy. Za prawidłowość i efektywność operacji finansowych w małych przedsiębiorstwach odpowiadają właściciele, kierownicy firmy, w dużych zaś menedżer finansowy. Podejmowane przez nich bieżące i perspektywiczne decyzje finansowe powinny uwzględniać uwarunkowania zewnętrzne, a w szczególności koniunkturę gospodarczą, 1 Witold Bień: Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2000. 7

politykę fiskalną, poziom inflacji, politykę monetarną państwa oraz interwencjonizm państwowy. Narzędzia zarządzania finansami: analiza sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, która umożliwia ocenę zgodności realizacji operacji finansowych w stosunku do założeń i jest punktem wyjścia do planowania i podejmowania decyzji na przyszłość. Obejmuje analizę pionową, poziomą i wskaźnikową. planowanie finansowe. Strategia finansowania to zespół określonych zasad, którymi kieruje się przedsiębiorstwo przy określaniu struktury majątku oraz źródeł jego finansowania w celu osiągnięcia zamierzonego celu 2. W zależności od wielkości posiadanych kapitałów własnych, kondycji finansowej i stosunku do ryzyka przedsiębiorstwa mogą prowadzić działalność w oparciu o następujące strategie 3 : - zachowawczą, - umiarkowaną, - dynamiczną. Strategia zachowawcza (tradycyjna) zakłada finansowanie aktywów trwałych netto oraz całości aktywów obrotowych kapitałami stałymi (kapitał własny i zobowiązania długoterminowe). Strategia ta ogranicza ryzyko działalności, świadczy o ustabilizowanej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, ale nie prowadzi do dynamicznego rozwoju firmy. Strategia umiarkowana (harmonijna, równowagi) zakłada podział aktywów obrotowych na część stałą i zmienną. Część stała pokrywana jest kapitałami stałymi, a część zmienną zobowiązaniami krótkoterminowymi np. kredytami obrotowymi, kredytami kupieckimi oraz zobowiązaniami. Jest stosunkowo bezpieczna, ponieważ przedsiębiorstwo nie traci bieżącej płynności finansowej. Przedsiębiorstwa stosujące tę strategię dążą do dalszego rozwoju ograniczając ryzyko. Strategia dynamiczna zakłada, że cały majątek trwały powinien być pokryty kapitałami stałymi, natomiast aktywa obrotowe w całości finansowane są zobowiązaniami krótkoterminowymi. Jest to bardzo ryzykowna strategia i przez znaczną część wierzycieli oceniana ujemnie. Wykorzystują ją przedsiębiorstwa ekspansywne, dążące do maksymalizacji zysku w stosunku do kapitałów własnych. Zaangażowanie kapitałów w aktywa trwałe powoduje ich zamrożenie na dłuższy okres czasu, dlatego wartość aktywów trwałych netto powinna znaleźć pokrycie w kapitale własnym i zobowiązaniach długoterminowych. Zasady kształtowania struktury kapitału: - ustalenie maksymalnego poziomu zadłużenia w stosunku do posiadanego majątku, zwracając uwagę jednocześnie na pozom zadłużenia krótkookresowego i długookresowego, - ustalenie minimum kapitałów własnych, w literaturze ekonomicznej zakłada się, że udział kapitału własnego w przedsiębiorstwie powinien kształtować się w granicach 50%, - ustalenie granicy zadłużenia, aby nie obniżać zyskowności przedsiębiorstwa. Nie stosowanie się do powyższych zasad może doprowadzić przedsiębiorstwo do utraty bieżącej płynności finansowej, trudności w regulowaniu zobowiązań długoterminowych a w konsekwencji do jego bankructwa. 2 Ewa Jarocka: Finanse przedsiębiorstw, systemu bankowego, budżetowego, ubezpieczeń, Difin, Warszawa 2004. 3 Ewa Jarocka: Finanse przedsiębiorstw, systemu bankowego, budżetowego, ubezpieczeń, Difin, Warszawa 2004. 8

4.1.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń: 1. Wyjaśnij definicję finansów. 2. Na czy polega zarządzanie finansami? 3. Jakie są cele zarządzania finansami przedsiębiorstwa? 4. Jakie znasz narzędzia zarządzania finansami? 5. Jakie wyróżniamy strategie finansowania działalności przedsiębiorstwa? 6. Jakie są zasady kształtowania struktury kapitału? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Porównaj strategię umiarkowaną i dynamiczną finansowania działalności przedsiębiorstwa. Która strategia jest korzystniejsza dla przedsiębiorstwa? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) zgromadzić literaturę do wykonania ćwiczenia, 3) ustalić charakterystyczne cechy strategii umiarkowanej i dynamicznej, 4) porównać cechy strategii umiarkowanej z dynamiczną, 5) zapisać w tabeli różnice i podobieństwa strategii wynikające z porównania cech arkusz ćwiczeniowy nr 1, 6) porównać uzyskane wyniki w grupie, 7) odpowiedzieć na pytanie, która strategia jest korzystniejsza dla przedsiębiorstwa? Wyposażenie stanowiska pracy: literatura z rozdziału 6, arkusz ćwiczeniowy nr 1. Arkusz ćwiczeniowy nr 1 Strategia umiarkowana Różnice Strategia dynamiczna Podobieństwa 9

Ćwiczenie 2 Posługiwanie się pojęciami dotyczącymi zasad gospodarki finansowej przedsiębiorstwa. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) zgromadzić literaturę do wykonania ćwiczenia, 3) uzupełnić arkusz ćwiczeniowy nr 2 załączony tekst, 4) zaprezentować efekty swojej pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura z rozdziału 6, arkusz ćwiczeniowy nr 2. Arkusz ćwiczeniowy nr 2 Działalność przedsiębiorstwa oparta jest na ciągłym przepływie pieniądza. Finanse przedsiębiorstwa związane są z i. środków pieniężnych. Realizacja określonych celów przedsiębiorstwa w głównej mierze zależy od zarządzania finansami przedsiębiorstwa. Polega ono na oraz lokowaniu ich w składnikach majątkowych. Głównym celem zarządzania finansami jest dążenie do., który może być osiągnięty poprzez. i. Z procesem zarządzania finansami związane jest ryzyko finansowe, które jest tym większe im Aby przedsiębiorstwo nie zbankrutowało ryzyko finansowe powinno osiągnąć poziom tzw... Narzędziami zarządzania finansami są. i. Osobą odpowiedzialną za właściwie podjęte decyzje finansowe w dużych przedsiębiorstwach jest. Strategia finansowa to zespół określonych zasad, którymi kieruje się przedsiębiorstwo przy określaniu. oraz.. w celu maksymalizacji zysku. 4.1.3. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) zdefiniować pojęcia: finansów? zarządzania finansami? strategii finansowania działalności przedsiębiorstwa? 2) określić podstawowe cele zarządzania finansami? 3) określić instrumenty zarządzania finansami? 4) scharakteryzować strategie finansowania działalności przedsiębiorstwa? 5) porównać strategie finansowania działalności przedsiębiorstwa? 6) wymienić zasady uwzględniane przy kształtowaniu struktury kapitału? Tak Nie 10

4.2. Źródła finansowania 4.2.1. Materiał nauczania Każde przedsiębiorstwo realizując swoje cele dysponuje określonymi zasobami majątkowymi, odpowiednią baza materialną. Majątek (aktywa) przedsiębiorstwa dzielimy na aktywa trwałe i aktywa obrotowe. Aktywa trwałe występują w wielu procesach, zużywając się stopniowo, natomiast aktywa obrotowe uczestnicząc w procesach gospodarczych znajdują się w ciągłym ruchu, zmieniając swoją postać. Działalność operacyjna i inwestycyjna przedsiębiorstwa uzależniona jest od zgromadzonych kapitałów. Wysokość kapitałów zależy od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa. Większe możliwości dostępu do kapitału mają spółki akcyjnej, ponieważ kapitał może być pozyskiwany na rynku kapitałowym, mniejsze możliwości mają jednoosobowe przedsiębiorstwa prywatne, czy spółki takie jak: spółka partnerska, czy cywilna. Sposób pozyskiwania kapitałów umożliwiających realizację określonych celów przedsiębiorstwa i finansujących majątek przedstawia poniższy rysunek. Finansowanie majątku przedsiębiorstwa ze względu na dostęp do kapitału ze względu na czas korzystania z kapitału ze względu na źródło pochodzenia kapitału zewnętrzne wewnętrzne obce własne długoterminowe krótkoterminowe Rys. 4.2.1.1. Finansowanie majątku przedsiębiorstwa Źródło: Ewa Jarocka: Finanse przedsiębiorstw, systemu bankowego, budżetowego, ubezpieczeń, Difin, Warszawa 2004 Finansowanie zewnętrzne - kapitał potrzebny przedsiębiorcy do działalności pochodzi z zewnątrz. W zależności od formy własności przedsiębiorstwa przybiera różne nazwy: fundusz założycielski występuje w przedsiębiorstwie państwowym, fundusz udziałowy występuje w spółdzielniach, 11

kapitał zakładowy w spółkach akcyjnych, kapitał właścicieli występuje w spółkach jawnych, partnerskich, komandytowych, kapitał właściciela występuje w przedsiębiorstwie prywatnym. Finansowanie wewnętrzne, czyli samofinansowanie jest możliwe wówczas, gdy przedsiębiorstwo osiąga dodatni wynik finansowy, czyli nadwyżkę przychodów nad poniesionym kosztami. Finansowanie wewnętrzne związane może być również ze sprzedażą zbędnych składników majątkowych oraz ze środkami pochodzącymi z amortyzacji. Finansowanie długoterminowe związane jest z zaangażowaniem środków w przedsiębiorstwie na stałe lub długofalowo, dotyczy działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwa. Okres zwrotu zaangażowanych środków jest dłuższy niż 1 rok. Kapitały pochodzą od właścicieli oraz kredytodawców. Finansowanie krótkoterminowe związane jest z działalnością bieżącą przedsiębiorstwa. Dotyczy pozyskania środków, których okres zwrotu jest krótszy niż 1 rok. Środki te przeznaczone są na uregulowanie bieżących zobowiązań. Do zobowiązań krótkoterminowych zalicza się zobowiązania wobec: dostawców za zakupione materiały, usługi obce, budżetów z tytułu niezapłaconych podatków, Zakładu Ubezpieczeń Społecznych za należne składki, banków i instytucji pozabankowych za zaciągnięte kredyty i pożyczki, których termin płatności nie przekracza 1 roku, pracowników z tytułu naliczonych i niewypłaconych wynagrodzeń. Kapitał własny wnosi do przedsiębiorstwa właściciel lub współwłaściciele, którzy tym samym nabywają prawo do uczestniczenia w podziale zysku, decydują o jego wykorzystaniu. Może przybierać postać pieniężną lub rzeczową (aport). W przypadku dużych strat kapitał własny ulega zmniejszeniu i może być zwrócony tylko w części w momencie likwidacji lub nawet utracony w całości. Z tego powodu podmioty wnoszące kapitał własny są zainteresowane efektywnością i rentownością przedsiębiorstwa. Kapitały własne tworzy się poprzez: wniesienie przez właściciela lub współwłaściciela określonych wartości w formie pieniężnej lub rzeczowej (kapitał założycielski), gromadzenie części osiągalnych nadwyżek i tworzenie tzw. kapitału samofinansowania. Postać kapitału własnego zależy od formy organizacyjno-prawnej przedsiębiorstwa. W przedsiębiorstwach państwowych tworzy się dwa podstawowe fundusze własne: fundusz założycielski, który powstaje z wydzielenia części własności państwowej, oddanej w użytkowanie przedsiębiorstwa w zamian za wpłatę części zysku do budżetu, fundusz przedsiębiorstwa, który powstaje i corocznie powiększa się z części osiąganego zysku, służy on także na pokrycie ewentualnych strat. W spółdzielniach mogą być tworzone trzy fundusze własne: fundusz udziałowy, który powstaje z wpłat udziałów członkowskich - każdy członek spółdzielni może wpłacić dowolną liczbę udziałów, ale przynajmniej jeden, fundusz wkładów, który tworzony jest z rzeczowych wkładów członków, fundusz zasobowy, który tworzony jest z wpisowego członków i z części corocznie osiągalnego zysku, służy on w pierwszej kolejności na pokrycie ewentualnych strat. W spółkach cywilnych, jawnych, partnerskich, komandytowych tworzony jest jeden kapitał założycielski z wkładów kapitałowych wspólników, zwany kapitałem zakładowym lub kapitałem spółki. Jeżeli wspólnicy decydują się na przeznaczenie części zysku na powiększenie kapitału, nie tworzy się nowego kapitału, a powiększa się kapitał zakładowy. Kapitał spółki stanowi o jej majątku. Wobec wierzycieli gwarancję stanowi nie tylko kapitał spółki, ale także osobisty majątek wspólników (z wyjątkiem komandytariuszy w spółkach 12

komandytowych i akcjonariuszy w spółkach komandytowo-akcyjnych). Wkłady mogą być wnoszone w formie pieniężnej lub rzeczowej (aporty). W spółkach komandytowo-akcyjnych tworzy się kapitał zakładowy z wkładów wspólników i akcji, który powinien wynosić, co najmniej 50 tys. zł. W spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością kapitał powstaje z wkładów założycieli, tworząc kapitał zakładowy, który dzieli się na udziały o równej albo nierównej wartości nominalnej. Wysokość udziałów poszczególnych założycieli jest wpisana w umowie spółki. Określenie ich wysokości jest ważne, ponieważ wspólnicy odpowiadają wobec wierzycieli do wysokości wkładów (udziałów). Kapitał zakładowy spółki z o.o. musi wynosić minimum 50 tys. zł i dzieli się na udziały nie mniejsze niż 500 zł. Wspólnicy wnoszą jeden lub więcej udziałów w formie pieniężnej lub rzeczowej. Ponadto w spółkach z o.o. mogą być tworzone inne kapitały, np. kapitał zapasowy i kapitał rezerwowy. Kapitały te tworzone są z części wygospodarowanego zysku, nie są obligatoryjne. W spółkach akcyjnych kapitał założycielski składa się z kapitału zakładowego zwanego akcyjnym, którego wysokość musi wynosić minimum 500 tys. zł. Jest on podzielony na akcje o wartości nominalnej minimum 1 zł. Większość akcji sprzedawana jest za gotówkę, ale część z nich może być wydawana za aporty. Łączna wartość kapitału akcyjnego i liczba akcji musi być określona w statucie spółki akcyjnej i rejestrze przedsiębiorstw. W spółce akcyjnej tworzone są obligatoryjnie inne kapitały, a mianowicie kapitał zapasowy i kapitał rezerwowy. Kapitał własny powinien odpowiadać, co najmniej wartości aktywów trwałych firmy. Struktura kapitału im wyższy jest udział kapitału własnego w całym kapitale, tym mniejsza zależność przedsiębiorstwa od innych instytucji i kontrahentów. Konieczne jest zachowanie właściwej struktury kapitału, ponieważ decyduje ona o zachowaniu płynności i wypłacalności przedsiębiorstwa, co ma istotne znaczenie, gdy przedsiębiorstwo stara się o kredyt bankowy lub kredyt handlowy. Kapitały własne są fundamentem każdej działalności gospodarczej, ale mają one ograniczone rozmiary i dlatego prawie każde przedsiębiorstwo poszukuje dodatkowych, obcych źródeł finansowania. Kapitał obcy stanowią zobowiązania wobec wierzycieli oraz kredyty i pożyczki udzielone na ściśle określony czas, za wynagrodzeniem w formie odsetek. Formy finansowania obcego przestawia poniższy rysunek. Formy finansowania obcego venture capital kredyty bankowe pozabankowe kredyty leasing franchising factoring forfaiting Rys.5.2.1.2. Formy finansowania obcego Źródło: opracowanie własne Leasing - jest to usługa finansowa stanowiąca w istocie alternatywną do kredytu bankowego formę finansowania zakupów majątku trwałego. Polega na przekazaniu przez finansującego środka trwałego (przedmiotu leasingu) do wykorzystania w określonym czasie korzystającemu, który z kolei zobowiązuje się do dokonywania w regularnych odstępach czasu płatności (tzw. rat leasingowych) na rzecz finansującego. 13

Finansującym może być np. producent oddający swoje wyroby w użytkowanie innym przedsiębiorstwom (leasing bezpośredni) lub pośrednik, np. bank lub wyspecjalizowana firma leasingowa (leasing pośredni). Umowa leasingu powinna spełniać następujące warunki: musi być zawarta na czas określony i suma opłat ustalonych w umowie musi być, co najmniej równa wartości początkowej środka trwałego, który jest przedmiotem leasingu. Umowie leasingu towarzyszy również opcja zakupu po zakończeniu umowy, co oznacza, że korzystający może zakupić użytkowany środek trwały za uzgodnioną cenę. Najczęściej wyróżnia się leasing operacyjny (jest umową długoterminową) i finansowy (jest umową krótkoterminową). Zalety leasingu: firmy leasingowe przeważnie nie wymagają zabezpieczenia środka trwałego albo wymagają niewysokiego zabezpieczenia, prosta procedura i szybko dochodzi do podpisania umowy, opłaty leasingowe są kosztem uzyskania przychodu, co zmniejsza podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym. Factoring jest to forma finansowania przedsiębiorstw polegająca na wykupie przez faktora po określonej cenie nieprzeterminowanych wierzytelności faktoranta w połączeniu ze świadczeniem na jego rzecz dodatkowych usług. Przedmiotem faktoranta są zazwyczaj wierzytelności krótkoterminowe, głównie z tytułu dostaw towarów lub świadczenia usług. Faktor skupuje należności faktoranta przed terminem ich wymagalności, a tym samym finansuje swego klienta. Zaletą factoringu jest to, że faktorant dość szybko ma dostęp do gotówki, co skraca cykl inkasa należności i wpływa pozytywnie na płynność finansową przedsiębiorstwa. Wyróżniamy factoring pełny (właściwy), niepełny (niewłaściwy) i mieszany. Uczestnikami faktoringu są: faktor to instytucja finansowa specjalizująca się w nabywaniu wierzytelności przysługujących faktorantowi oraz świadcząca dodatkowe usługi związane z obsługą wierzytelności w ramach umowy factoringowej w zamian za otrzymaną prowizję. faktorant wierzyciel będący zazwyczaj dostawcą towarów lub usług, sprzedający przysługującą mu wierzytelność faktorowi. dłużnik odbiorca towarów lub usług, który ma zobowiązanie wobec faktoranta. Za usługi faktor pobiera opłaty: odsetki, prowizje w wysokości obliczonej od wartości brutto faktury oraz opłaty za dodatkowe usługi. Forfaiting podobnie jak factoring jest to instrument finansowy polegający na zakupie przez forfaitera tytułu eksportu towarów i usług bez regresu w stosunku do fortfaitysty, jest to korzystne dla sprzedawcy wierzytelności. Warunkiem umowy forfaitingowej jest bezregresowy skup wierzytelności przez forfaitera. Ponosi on wówczas pełne ryzyko niewypłacalności samego dłużnika, a także ryzyko ekonomiczne i polityczne kraju dłużnika, dlatego forfaiting w porównaniu z factoringiem jest bardzo drogi. Jego przedmiotem są należności średnio- i długoterminowe. Forfating dotyczy z reguły 100% wierzytelności z tytułu danej transakcji. Często wierzytelności te zabezpieczone są wekslem. Forfaiter - podmiot, który specjalizuje się w nabywaniu wierzytelności przysługujących forfaityście. Funkcję forfaitysty pełnią wyspecjalizowane instytucje finansowe: banki, towarzystwa forfaitingowe, spółki factoringowe. Forfaitysta wierzyciel będący zazwyczaj dostawcą, eksporterem towarów lub usług, sprzedający przysługującą mu wierzytelność forfaiterowi. 14

Franchising polega na ścisłej współpracy dwóch jedno duże mające określoną pozycję na rynku a drugie małe lub rozpoczynające prowadzenie działalności niezależnych przedsiębiorstw (pod względem prawnym i finansowym) w zakresie zbytu umożliwiającym dystrybucje towarów, usług i technologii. Franchisingodawca udziela franchisingobiorcy prawa do korzystania ze swojego znaku i sposobu prowadzenia działalności gospodarczej. Do zalet franchisingu dla franchisingobiorcy należą: mniejsze środki finansowe na stworzenie przedsiębiorstwa, renoma firmy eliminuje ryzyko niepowodzenia, uniknięcie kosztów dotyczących promocji oraz reklamy. Do wad zaliczyć należy: ograniczenie prawa własności i opłaty franchisingowe. Venture capital to kapitał wysokiego ryzyka, gdzie udostępnienie kapitału rekompensowane jest przez duże zyski, choć i strata jest bardzo prawdopodobna. W Polsce jako forma obcego finansowania nie jest jeszcze w pełni wykorzystywana. Na świecie kapitał ten jest oferowany przez wyspecjalizowane instytucje, które łączą sposoby działania banku i towarzystwa ubezpieczeniowego. 4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń: 1. Jakie znasz źródła finansowania działalności przedsiębiorstwa? 2. Jakie są różnice między finansowaniem zewnętrznym a wewnętrznym? 3. Jakie są różnice między kapitałami własnymi a obcymi? 4. Jakie znasz rodzaje kapitałów własnych w przedsiębiorstwach o różnych formach organizacyjno-prawnych? 5. Jakie znasz formy finansowania obcego? 6. Co stanowi istotę leasingu? 7. Co jest istotą franchisingu? 8. Jakie strony uczestniczą w factoringu? 9. Co jest istotą forfaitingu? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Zaklasyfikuj kapitały występujące w przedsiębiorstwie B do kapitałów własnych lub obcych. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zapoznać się z przykładami kapitałów w przedsiębiorstwie B, 2) zaklasyfikować podane przykłady kapitałów do kapitałów własnych lub obcych stawiając znak X w odpowiedniej kolumnie arkusz ćwiczeniowy nr 3, 3) sprawdzić poprawność rozwiązania w grupie. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura z rozdziału 6, arkusz ćwiczeniowy nr 3. 15

Arkusz ćwiczeniowy nr 3 Przykłady kapitałów w przedsiębiorstwie B Zobowiązania wobec urzędu skarbowego Z wygospodarowanego zysku zakupiono nową maszynę Przedsiębiorstwo zakupiło materiały do produkcji na kredyt Przedsiębiorstwo sprzedało firmie faktoringowej wierzytelność Pozyskano nowy samochód w drodze leasingu Odbiorca dokonał przedpłaty na zakup 100 garniturów Odbiorca nabył garnitury i wystawił weksel płatny po 40 dniach Kapitał własny Kapitał obcy Ćwiczenie 2 Oceń, która forma finansowania zakupu maszyny do produkcji będzie bardziej opłacalna dla przedsiębiorstwa: czy kredyt inwestycyjny czy leasing? Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) zgromadzić literaturę do wykonania ćwiczenia, 3) wyszukać w materiałach dydaktycznych informacje o kredycie inwestycyjnym i leasingu, 4) porównać wady i zalety obu form finansowania zakupu maszyny do produkcji, 5) przedstawić ocenę opłacalności kredytu inwestycyjnego i leasingu, wykorzystując przykładowy wykaz rat kredytowych i rat leasingowych, 6) dokonać wyboru korzystniejszego sposobu finansowania zakupu maszyny do produkcji, 7) zweryfikować ocenę opłacalności w grupie. Wyposażenie stanowiska pracy: literatura z rozdziału 6, przykładowy wykaz rat kredytowych od kredytu inwestycyjnego i rat leasingowych, kalkulator. Ćwiczenie 3 Oblicz ile zarobi firma faktoringowa na transakcji i jaką kwotę otrzyma przedsiębiorstwo E? Przedsiębiorstwo E zawarło umowę z firmą faktoringową o sprzedaż wierzytelności na kwotę 30 000 zł. Na podstawie umowy opłaty wynoszą: odsetki od kwoty wierzytelności 12%, prowizja za obsługę wierzytelności 5% od kwoty wierzytelności. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy do wykonania ćwiczenia, 2) obliczyć odsetki od kwoty wierzytelności, 3) obliczyć wysokość prowizji za obsługę wierzytelności, 4) odliczyć, ile zarobi na tej transakcji firma factoringowa?, 5) obliczyć kwotę, którą otrzyma przedsiębiorstwo E, 6) zaprezentować efekty swojej pracy. 16

Wyposażenie stanowiska pracy: kalkulator, literatura z rozdziału 6. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: 1) scharakteryzować rodzaje kapitałów z uwzględnieniem różnych kryteriów finansowania majątku przedsiębiorstwa? 2) wyjaśnić różnice między finansowaniem wewnętrznym a finansowaniem zewnętrznym działalności przedsiębiorstwa? 3) rozróżnić kapitały własne od obcych? 4) rozróżnić kapitały własne w przedsiębiorstwach o rożnych formach organizacyjno-prawnych? 5) wymienić źródła finansowania obcego? 6) określić istotę leasingu? 7) scharakteryzować factoring? 8) scharakteryzować franchising? 9) scharakteryzować forfaiting? 10) ocenić opłacalność korzystania z różnych źródeł finansowania działalności? 11) dokonać wyboru sposobu finansowania działalności przedsiębiorstwa? Tak Nie 17

4.3. Zarządzanie należnościami, gotówką, zapasami i zobowiązaniami 4.3.1. Materiał nauczania Zarządzanie należnościami Należności to roszczenia przedsiębiorstwa w stosunku do jego dłużników. Stanowią rezultat sprzedaży produktów i towarów na zasadach kredytu manipulacyjnego i kupieckiego tzn. zapłata nastąpiła w okresie późniejszym. W przypadku kredytu manipulacyjnego jest to zwykle kilka dni po wykonaniu świadczenia, natomiast w przypadku kredytu kupieckiego jest to okres dłuższy. Zarządzanie należnościami utożsamiane jest z polityką kredytową przedsiębiorstwa wobec swoich odbiorców, której celem jest stworzenie dogodnych warunków współpracy. Sprzedaż z odroczoną płatnością to często warunek zakupu produktów i usług, ponieważ odbiorcy nie posiadając wolnych, własnych środków pieniężnych nie muszą korzystać z kredytu bankowego. Zarządzanie należnościami opiera się na następujących zasadach: klasyfikowanie klientów od strony ich gotowości i możliwości do spłaty zadłużenia, formułowanie założeń polityki kredytowej w stosunku do swoich kontrahentów (odbiorców), stosowanie odpowiedniej polityki inkasowania należności i kontrolowanie jego prawidłowego przebiegu celem przyśpieszenia wpływu należności. W warunkach rosnącej konkurencji przedsiębiorstwa w celu zwiększenia sprzedaży oraz przyspieszenia inkasa należności stosują zachęty dla odbiorców w postaci: skonta, bonifikat, oraz upustów. Skonto to opust, który odbiorca może sobie potrącić od sumy faktury, jeżeli reguluje ją gotówką. Wzór na obliczanie rocznej stopy oprocentowania kredytu kupieckiego przy zastosowaniu skonta: Roczna stopa procentowa kredytu kupieckiego = stopa skonta okres zapłaty w dniach - okres skonta w dniach x 365 Sprzedaż na kredyt daje przedsiębiorstwom możliwości zwiększenia przychodów z tytułu sprzedaży, może również wpływać na wzrost zysków. Z takiej możliwości zakupów korzysta coraz większa liczba klientów. Zbyt długi okres kredytowania należności może wpłynąć na pogorszenie sytuacji płatniczej przedsiębiorstwa. Należy systematycznie dokonywać okresowej oceny stanu należności, w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości należy podjąć określone działania mające na celu poprawę ściągalności należności. Mogą również pojawić się należności nieściągalne. Finansowanie należności od odbiorców związane jest ze wzrostem kosztów działalności bieżącej i zamrożeniem środków pieniężnych oraz powstaniem zatorów płatniczych. Przedsiębiorstwa nie mając natychmiastowych płatności za sprzedane towary zmuszone są do szukania obcych źródeł finansowania. Prowadzi to wzrostu kosztów zmiennych o koszt kredytu (oprocentowanie), nie wpływa to jednak na wzrost kosztów stałych. Ponadto przedsiębiorstwa zabezpieczając się przed terminowym inkasem należności żądają od klientów odpowiednich form gwarancji spłat i ubezpieczenia ryzyka strat spowodowanych niewypłacalnością. Nie bez znaczenia jest określenie w umowie z klientem form rozliczeń pieniężnych. 18

Wzrost kosztów zmiennych związanych z finansowaniem należności, przy zwiększonej sprzedaży oraz wydłużenie okresu kredytowania przedsiębiorstwa może w następnym roku przyczynić się do osiągnięcia przyrostu zysku brutto. Do oceny stanu należności służą następujące wskaźniki: - wskaźnik obrotu (rotacji) należnościami, który informuje, ile razy w badanym okresie przedsiębiorstwo odtwarza stan należności. wskaźnik obrotu należnościami sprzedaż netto = przeciętny stan należności wskaźnik obrotu należnościami w dniach określa, ile dni upływa od momentu sprzedaży towarów do chwili wpływu gotówki. wskaźnik obrotu ilość dni w okresie należnościami w dniach = wskaźnik obrotu należnościami Zarządzanie zapasami Zapasy to składniki majątkowe obejmujące surowce, materiały, produkcję w toku, półfabrykaty oraz wyroby i towary. Czynniki mające wpływ na wielkość zapasów w przedsiębiorstwie to: przedmiot działalności przedsiębiorstwa, wielkość produkcji, szybkość rotacji środków obrotowych. Gromadzenie i utrzymanie zapasów powoduje określone koszty: koszty zamrożenia określonych środków pieniężnych w zapasach, koszty składowania, przechowywania i obrotu wewnątrz firmy, koszty ubezpieczenia od wypadków, kradzieży i szkód losowych. Z zapasami łączy się ryzyko strat, jakie może powstać wskutek zgromadzenia nie przydatnych materiałów, wytworzenia wyrobów lub nabycia towarów w ilościach przekraczających możliwości ich zbytu, a także spadku ich cen na rynku poniżej kosztu własnego. Sfinansowanie tych zapasów w znacznej części obcymi kapitałami wiąże się z ryzykiem utraty zdolności płatniczej przez przedsiębiorstwo wskutek braku wpływów gotówkowych ze sprzedaży. Za optymalny uważa się taki zapas, który umożliwia utrzymanie ciągłości produkcji i sprzedaży oraz zmniejsza do minimum koszty ich magazynowania. Z finansowego punktu widzenia istotna jest klasyfikacja zapasów ze względu na funkcje spełniane w przedsiębiorstwie na: zapasy prawidłowe, które obejmują zapasy bieżące, sezonowe i rezerwowe, zapasy nieprawidłowe, obejmują zapasy nadmierne i zbędne Zapasy prawidłowe to zapasy, które pozwalają na realizację zadań produkcyjnych przedsiębiorstwa i umożliwiają zachowanie ciągłości produkcji i sprzedaży. Zapasy bieżące zapewniają ciągłość produkcji oraz sprzedaży. Ich optymalna wielkość powinna być określona na podstawie odpowiednich kalkulacji - norm zapasów. Maksymalny zapas bieżący powinien pokrywać potrzeby, jakie występują miedzy dwoma kolejnymi dostawami. Ulega on obniżeniu do zera w dniu kolejnej dostawy. Zapasy sezonowe przekraczają bieżące potrzeby przedsiębiorstwa. Gromadzone są w związku z sezonowością potrzeb konsumentów, przed okresami wzmożonego zbytu. Zapasy rezerwowe nazywane są zapasami minimalnymi lub bezpieczeństwa. Zapasy nadmierne przekraczają uzasadnione ekonomicznie potrzeby w zakresie zapasów bieżących i sezonowych. Zapasy zbędne nie mogą być wykorzystane w przedsiębiorstwie 19