Transkrypt

1

2 Pokazany poniżej wykaz bardzo dobrych pozycji literatury popularnonaukowej na wskazane tematy można znaleźć na stronie internetowej Zakładu Teorii Pola i Cząstek Elementarnych Instytutu Fizyki Uniwersytetu Śląskiego

3 NAUKA A PSEUDONAUKA 1. A.K.Wróblewski - Prawda i mity w fizyce, Iskry, Warszawa 1987, 2. M. Gardner Nauka, pseudonauka, szarlataneria, Wydawnictwo Pandora 1997, 3. R. P. Feynman Sens tego wszystkiego, Prószyński i S-ka, Warszawa, 1999, 4. R.G.A. Dolby Czy nauce można wierzyć? NIEPEWNOŚĆ WIEDZY, Amber, Sp.z.o.o., 1998, 5. Hy Ruchlis Skąd wiesz, że to prawda - Prószyński i S-ka, Warszawa, 1998, 6. Polska Akademia Nauk - Zbiór Wypowiedzi- O nauce, pseudonauce, paranauce, PWN, 1999.

4 SKŁADNIKI MATERII I ODDZIAŁYWANIA POMIĘDZY NIMI WEDŁUG MODELU STANDARDOWEGO 1. Donald H. Perkins Wstęp do fizyki wysokich energii, PWN, Warszawa 2004, 2. E. Leader, E. Predazzi Wstęp do teorii odziaływań kwarków i leptonów, PWN, Warszawa, 1990, 3. L. Lederman, D. Teresi, Boska cząstka, jeśli Wszechświat jest odpowiedzią, jak brzmi pytanie? Prószyński i S-ka, Warszawa, 2005, 4. F. Close, Kosmiczna cebula, PWN, Warszawa, 1988.

5 RUCH I JEGO OPIS 1.W opracowaniu P. Davisa i J. Browna Duch w atomie Wyd. CIS, Warszawa,1996, 2. R.P. Feynman QED osobliwa teoria światła i materii, PWN, Warszawa, 1992, 3. B. Greene Piękno Wszechświata, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2001, 4. R.P. Feynman Sześć łatwych kawałków, Prószyński i S-ka, Warszawa, 1998, 5. B. Greene Struktura kosmosu, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2005.

6 PRZESTRZEŃ I CZAS W UJĘCIU POPULARNYM 1.A.Einstein & L. Infeld Ewolucja fizyki, Prószyński i S-ka, Warszawa,1998, 2. B. Greene Struktura Kosmosu, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2005, 3. S. Hawking Krótka historia czasu, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań, 2005, 4. Encyklopedia PWN Fizyka, Spojrzenie na czas i przestrzeń, PWN, 2002, 5. S.W. Hawking, K.S.Thorne, I. Nowikow,T. Ferris, A. Lightman Przyszłość czasoprzestrzeni, Zysk i S-ka, Wydawnictwo, Poznań,2002.

7 NASZE PRZYZWYCZAJENIA MAKROSKOPOWE A ŚWIAT ATOMÓW 1.R. P. Feynman Charakter praw fizycznych, Prószyński i S-ka, Warszawa,2000, 2. P.C.W. Davies & J.R. Brown Duch w atomie, Wydawnictwo CIS, Warszawa, 1996, 3. A.Einstein & L. Infeld Ewolucja fizyki, Prószyński i S-ka, Warszawa, 1998, 4. P.Atkins Palec Galileusza, Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, B. Greene Piękno Wszechświata, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2001, 6. R. Penrose Makroświat, mikroświat i ludzki umysł, Prószyński i S- ka, Warszawa, 2001, 7. R.Penrose Nowy umysł cesarza, PWN, Warszawa, 1996.

8 Z CZEGO JESTEŚMY ZBUDOWANI - PODSTAWOWE SKŁADNIKI MATERII I ICH ODDZIAŁYWANIA 1. D.Teresi, L. Lederman Boska cząstka. Jeżeli Wszechświat jest odpowiedzią, jak brzmi pytanie?, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2005, 2. R.G. Newton Zrozumieć przyrodę, Prószyński i S-ka, Warszawa, 1996, 3. M.Gell- Mann Kwarki i jaguar, Przyroda z prostotą i złożonością, Wydawnictwo CIS, Warszawa, 1996, 4. F. Wilscek, B. Devine W poszukiwaniu harmonii, wariacje na tematy fizyki współczesnej, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2007.

9 BUDOWA WSZECHŚWIATA 1. J. Gribbin W poszukiwaniu wielkiego wybuchu, Zysk i S-ka, Poznań, 2000, 2. T. Ferris Cały ten kram, raport o stanie Wszechświata(ów), Dom Wydawniczy Rebis, Poznań, 1999, 3. A.H. Guth Wszechświat inflacyjny, w poszukiwaniu nowej teorii pochodzenia kosmosu, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2000, 4. S. Weinberg Pierwsze trzy minuty, współczesny obraz początku Wszechświata, Iskry, Warszawa, 1980, 5. M.Rees Przed początkiem, nasz Wszechświat i inne wszechświaty, Prószyński i S- ka, Warszawa, 1999, 6. T. Padmanabhan Gdy minęły pierwsze trzy minuty, Amber, Sp.z.o.o C.M. Wynn & A.W. Wiggins Pięć największych idei w nauce, Prószyński i S- ka, Warszawa, 1998, 8. N. degrasse Tyson, D. Goldsmith, - Wielki Początek, 14 miliardów lat kosmicznej ewolucji Prószyński i S-ka, Warszawa, 2007

10 BUDOWA WSZECHŚWIATA c.d. 9) Brian Greene STRUKTURA KOSMOSU. Przestrzeń, czas i struktura rzeczywistości, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2005, 10) Brian Green PIĘKNO WSZECHŚWIATA, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2001, 11) Neil degrasse Tyson, Donald Goldsmith WIELKI POCZĄTEK 14 miliardów lat kosmicznej ewolucji, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2007, 12) John M. Charap Objaśnienie Wszechświata, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2006.

11 POŻYTKi I ZAGROŻENIA PŁYNĄCE Z ROZWOJU NAUKI bilans pożytków i strat 1. Pod Redakcją Martina Moskovitsa Czy nauka jest dobra, Wydawnictwo CiS, Warszawa, 1997, 2. R. P. Feynman Sens tego wszystkiego, Prószyński i S-ka, Warszawa, 1999, 3. R. P. Feynman Przyjemność poznawania, Prószyński i S-ka, Warszawa, 1999, 4. G.Charpak & R.L.Garwin Błędne ogniki i grzyby atomowe, Wydawnictwo Naukowo -Techniczne, Warszawa, 1999.

12 NAUKA I RELIGIA 1. R. P. Feynman Sens tego wszystkiego, Prószyński i S-ka, Warszawa, 1999, 2. Albert Einstein, Pisma filozoficzne, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1999, 3. Abraham Pais Tu żył Albert Einstein, Prószyński i S-ka, Warszawa, 2005, 4. Einstein w cytatach, zebrała A. Calaprice, Prószyński i S-ka, Warszawa, 1997, 5. J. Życiński Tabletki Bogu nie szkodzą, Tygodnik Powszechny, 31 lipiec 2005, 6. M. Zając Nowy spór o teorię ewolucji Witraż z Darwinem, Tygodnik Powszechny, 24 lipiec 2005, 7. M. Zając Bóg, konieczność i przypadek, rozmowa z ks. prof. Michałem Helerem, Tygodnik Powszechny, 24 lipiec 2005, 8. R. Dawkins Bóg urojony, Wydawnictwo CIC, Warszawa 2007, 9. A. McGrath, J. C. McGrath - Bóg nie jest urojeniem, złudzenia Dawkinsa, Wydawnictwo WAM, Kraków 2007, 10. Hans-Dieter Mutschler, Fizyka i religia, Wydawnictwo WAM, Kraków, 2007.

13

14

15 Co obecnie wiemy o Wszechświecie -makroświat Marek Zrałek Zakład Teorii Pola i Cząstek Elementarnych, Instytut Fizyki, Uniwersytet Śląski Katowice, 4 grudnia, 2007

16

17 Ludzie od zawsze pragnęli zrozumieć pochodzenie Wszechświata

18 Arystoteles, Ptolemeusz - Ziemia centrum kosmosu Kopernik Słońce centrum Wszechświata Newton Gwiazdy sa słońcami podobnymi do naszego, statycznie rozmieszczone w przestrzeni (później uświadomiono sobie, że statyczna konfiguracja musi być niestabilna. Koniec XVIII wieku gwiazdy nie są równomiernie rozmieszczone, tworzą skupisko w kształcie dysku DROGA MLECZNA. Wiliam Herschel potrałił wyznaczyć strukturę dysku (ale układ słoneczny jest w centrum dysku) Początek XX wieku Herlow Shapley znajdujemy się około 2/3 od środka Galaktyki. Ale DM leży w centrum Wszechświata.

19 Edwin Powell Hubble - jedna z gwiazd w Wielkiej Mgławicy w Andromedzie jest odległa lat świetlnych od Ziemi początek astronomii pozagalaktycznej Dopiero w 1952 roku Walter Baage DM jest dość typowa galaktyką Wtedy sformułowano: Zasadę kosmologiczną (czasem nazywaną zasadą kopernikańską)

20 Obecny Wszechświat jest niewobrażalnie wielki

21 C = m/sek ª km/sek Słońce Ziemia 8 minut Promieniowanie elektromagnetyczne kilka miliardów lat świetnych Neutrina lat świetlnych

22 ODLEGŁOŚCI Rok świetlny = 1 light year =1ly = (1 rok = sek) ƒ ( km/sek) = km = 9.5 ƒ km, Najbliższe gwiazdy ---- kilka ly, 1 pc == 1 parsek =3.261ly kpc = 1000 pc, Mpc = pc. Rozmiary naszej Galaktyki Droga Mleczna zawiera około gwiazd mln lat 0.3 kpc 12.5 kpc 8 kpc

23 Znajdujmy się w Grupie Lokalnej o rozmiarach Mpc, najbliższe nam galaktyki to: Wielki Obłok Magelana kpc od DM, Wielka Mgławica w Andromedzie kpc od DM. Na odległościach rzędu 100 Mps dostrzegamy wielkoskalowe struktury. Galaktyki nie są rozłożone równomiernie, tworzone są gromady galaktyk, te grupują się tworząc supergromady powiązane łańcuchami i ścianami galaktyk. Pomiędzy nimi są wielkie pustki (50 Mpc). W małej skali Wszechświat nie jest izotropowy i jednorodny. O wielkoskalowej jednorodności możemy zacząć mówić dopiero na odległościach Mps.

24 Obserwujemy około 100 miliardów galaktyk wielkości Drogi Mlecznej Czy wszystko obserwujemy?

25 Zasada kosmologiczna W dużej skali Wszechświat jest jednorodny i izotropowy. Miejsce, które zajmujemy we Wszechświecie nie jest pod żadnym względem wyróżnione.

26 Mamy ogromną potrzebę wyjaśnienia: Dlaczego Wszechświat istnieje? W jaki sposób stał się takim, jakim go widzimy? Jakie prawa rządzą Jego ewolucją? W ostatnim okresie zaczyna pojawiać się możliwość udzielenia odpowiedzi na te pytania.

27 Standardowy model kosmologiczny

28 Standardowy Model Kosmologiczny Standardowy model kosmologiczny Najlepszy model Wszechświata jakim dysponujemy, Ekspansja galaktyk, Mikrofalowe promieniowanie tła, Pierwotna nukleosynteza Formowanie wielkich struktur.

29 1916 rok - Einstein tworzy OGÓLNĄ TEORIĘ WZGLĘDNOŚCI i podaje zasadnicze równanie: kt αβ = G αβ + Λg αβ 1917 rok Einstein zauważa G że jego równanie nie ma stacjonarnych rozwiązań (Wszechświat się nie rozszerza i nie kurczy, co jest niezgodne z jego równaniem) 1922 rok - Aleksander Friedman (i niezależnie Georges Lemaītre ) podaje rozwiązanie równania bez stałej kosmologicznej

30 Edwin Hubble Ekspansja Wszechświata W 1948 roku uruchomił olbrzymi pięciometrowy teleskop Caltech na Mount Palomar. Mierząc jasność galaktyk wykazał, że im dalej znajduje się galaktyka tym większa jest jej pozorna prędkość. Z obserwacji tych pochodzi Prawo Hubble a wyrażające zależność prędkości galaktyki (v) od jej odległości (d): v = H d

31 George Gamow Nukleosynteza Gamow przyjął, że wszechświat narodził się jako niewyobrażalnie gorący obiekt, z którego podczas ekspansji najpierw powstały jądra, potem najlżejsze atomy: atomy wodoru i helu. Opublikował on swoje prace w 1948 roku. Przeciwnicy tego modelu, starając się go ośmieszyć, rozpowszechnili nazwę: BIG BANG (Wielki Wybuch)

32 Promieniowanie reliktowe W roku 1964 pracownicy Laboratoriów Bella w USA, badając szumy zakłócające pracę anten radiowych, odkryli przypadkowo istnienie w przestrzeni promieniowania elektromagnetycznego o średniej długości fali około 0.1cm. Okazało się, że jest ono emitowane izotropowo, z każdego kierunku odbioru o każdej porze dnia i roku, niezależnie od obrotu Ziemi i jej ruchu wokół Słońca. Musiało więc pochodzić spoza Układu Słonecznego, a nawet spoza naszej Galaktyki, gdyż inaczej zmieniałby się wraz ze zmianą kierunku osi Ziemi. Arno Penzias (z lewej) i Robert Wilson przed anteną w Holmdel w stanie New Jersey, za pomocą której przypadkowo odkryli mikrofalowe promieniowanie tła.

33 ... M Długość fali fotonu. ( a więc jego energia) rośnie w raz z ekspansją Wszechświata..

34 Wielki Wybuch Krótka Historia Wszechświata (model gorącego wybuchu) K K K K K 10 9 K 3000K 18K 3K s s s 10-6 s 1s 3min lat Miliard lat 15 miliardów lat W chwili Wielkiego Wybuchu Wszechświat miał zerowy promień, a zatem nieskończenie wysoką temperaturę. W miarę jak wzrastał promień temperatura promieniowania spadała. Gdy promień Wszechświata wzrasta dwukrotnie temperatura spada o połowę Krótka historia czasu Stephen Hawking

35 Śledzimy etapy powstawania obecnego Wszechświata

36

37 t < sek 32 0 T > 10 K Era Plancka Pianka czasoprzestrzenna, Mini czarne dziury, Tunele czasoprzestrzenna

38 Era wielkiej unifikacji i plazmy kwarkowo -gluonowej Zwykła, niekwantowa czasoprzestrzeń, zaczyna obowiązywać OTW, zaczęła się w momencie oddzielenia GUT od grawitacji

39 Na początku tej ery - INFLACJA Wszechświat rozszerza się przynajmniej razy W tym okresie uformowała się asymetria materia - antymateria (BARIOGENEZA) na miliard par jedna cząstka więcej Mamy stan plazmy kwarkowo gluonowej + leptony, z małą przewagą cząstek Pod koniec tej ery oddzielają się oddziaływania słabe od elektromagnetycznych

40 Era hadronowa Kwarki i gluony przestają być swobodne powstają hadrony Materia przestaje być w równowadze z antymaterią Nieliczne zachowane hadrony tworzą obecny Wszechświat

41 Nukleosynteza Wraz ze spadkiem temperatury protony i neutrony przestają być w równowadze i powstają lekkie jądra Można wyznaczyć ilość lekkich pierwiastków we Wszechświecie

42 Przed Cząstki we Wszechświecie fotony neutrina Po liczba/cm 3 protony elektrony neutrony ciemna materia

43 Związek pomiędzy energią i temperaturą: k T = E gdzie k stała Boltzmana k = 8.6 x 10 5 ev/1 0 K, ΔE = k (T + 1) k T = k/1 0 K, Związek pomiędzy czasem i energią: 1 MeV kt = const t stąd 1 0 K = 8.6 x 10 5 ev, 1000 GeV energia zderzenia pp w Batavii w Fermilab, K = 0.86 x 10 6 ev = 0.86 MeV, 1 GeV = 1000 MeV, 1000 GeV = K t = sek Śledzimy eksperymentalnie Wielki Wybuch po t = sek

44 Po okresie Bariogenezy????? GeV K --- t = sek e, μ, τ, ν e, ν μ, ν τ 1000 oraz GeV --- u, 10 d, 16 0 K --- c, t = 10 s, -12 sek t, b e, μ, τ, ν e, ν μ, ν τ oraz u, d, c, s, t, b a także W +, W -, Z 0, γ, gluony, a także W +, W -, Z 0, γ, gluony nie ma równowagi cząstki- antycząstki rozpad i kreacja par Wszechświat rozszerza się maleje temperatura maleje energia zderzeń

45 2 E = 100 GeV K sek Elektrosłabe przejście fazowe Kwarki, leptony, cząstki W i Z nabywają masę, Te same cząstki co poprzednio ale już posiadające masę. E = 1 GeV K sek u, d, e +, e -, γ, ν e,ν e 3 E = 1 GeV K sek Rozpadły się ciężkie kwarki i leptony, u, d, e +, e -, γ, ν e, Powstają nukleony, nie ma swobodnych kwarków, p = uud, n = ddu

46 U d

47 ale n p + e - + ν, zmniejsza się liczba neutronów, n + e + p + ν, p + ν n + e + Jądra jeszcze nie powstają. 4 E = 1 MeV n + e +? p + ν, p + ν? n + e + E = 1 MeV K sek 0 K sek Reakcje n p przestają zachodzić, Neutrina zaczynają się zachowywać jak cząstki swobodne, 75 % protonów, 25% neutronów

48 5 E = 0.1 MeV K min Proces e + e - 2 γ zachodzi, proces odwrotny 2 γ e + e - już nie, Zaczyna się tworzyć deuter (D = pn) oraz tryt (T = nnp): n + p D, D + n E T = 0.1 MeV a --- także K D min + p 3 He 2, Powstaje Hel i Lit: D + D 4 He 2, T + p 3 He 2, n + 3 He 2, 4 He 2 oraz 3 He He 2 7 Be 4 + γ 7 Li 3 + p, Nie istnieją stabilne jądra z A = 5 i A = 8, energia zbyt mała aby pokonać barierę kulombowską koniec pierwotnej nukleosyntezy, E

49 Wszystkie neutrony są włączone w jądra helu i trochę litu, Było 87% protonów i 13% neutronów, stąd 13% + 13% = 26% jąder helu oraz 74% protonów, Mamy dużo fotonów (miliard na każdy nukleon), Elektrony i jądra nie tworzą jeszcze atomów. Długi okres nic się specjalnego nie dzieje, dopiero gdy 6 E = 13.6 ev K lat Fotony przestają oddziaływać z jądrami i elektronami mikrofalowe promieniowanie tła, Mamy wodór oraz hel ( trochę deuteru, trytu, helu 3 litu).

50 Obecny Wszechświat wygląda trochę inaczej obserwujemy we Wszechświecie całą tablicę Mendelejewa, (rozpowszechnienie pierwiastków) Wszystkie inne pierwiastki powyżej LITU powstały w gwiazdach, Jak powstały gwiazdy, galaktyki, gromady galaktyk? na arenę wkracza oddziaływanie GRAWITACYJNE, Małe fluktuacje gęstości materii: COBE (1992) - pierwsze fluktuacje, WMAP (2003) - promieniowanie mikrofalowe nie jest izotropowe, Pierwiastki od litu do żelaza powstawały w gwiazdach, (energia wiązania na nukleon) Pierwiastki cięższe od żelaza powstawały w trakcie wybuchów supernowych.

51 Krzywa rozpowszechniania pierwiastków chemicznych Krzywa rozpowszechniania pierwiastków chemicznych wg Camerona (1973), w górze na prawo schematyczny kontur krzywej z zaznaczeniem lokalnych maksimów i minima Li-Be-B

52 Penzias i Wilson (1965) COBE WMAP (1992) (2003) ΔT/T = 10-5

53 Energia wiązania nukleonu w jądrze Zależność średniej energii wiązania przypadającej na jeden nukleon w jądrze w funkcji liczby masowej A jądra

54 W 1974 roku G. Smoot przysłał do NASA projekt aby zmierzyć mapę CMB i poszukiwać tam odstępstw od jednorodnego rozkładu potrzebną dla potwierdzenia możliwości tworzenia galaktyk. Pod koniec lat 80 tych J. Mather budował spektrometr FIRAS (Far Infrared Absolute Spectrophotometer) a G. Smoot spektrometr DRM (Differential Microwafe Radiometer). W 1986 roku po wypadku Challengera, prace z wysłaniem satelity zostały wstrzymane. Muther przekonał NASA aby jednak wysłać satelitę z aparaturą badawczą. W Listopadzie 1989 COBE wystartował z FIRAS oraz z DRM. Pierwsze wyniki Mathera T = K. Później mapa nieba z DRM pokazała odstępstwa od izotropowego rozkładu z precyzją 10 ppm. Wskazywało to na możliwość tworzenia galaktyk i ograniczyło wiele różnych modeli rozpatrywanych wcześniej. Satelita COBE pracował do 1993 roku. W 2003 roku następca COBE salelita WMAP (Wilkinson Microwave Anisotropy Probe) dał jeszcze dokładniejsze wyniki ( T = 10-5 K).

55 Gwiazdy pierwszej generacji ---- paliwo wodór i hel, Grawitacyjne przyciąganie rośnie temperatura wnętrza, Zapala się wodór: 4 p 4 He e ν + 2 γ, Gdy T > K zapala się hel: 4 He He 2 8 Be 4 ale po t = sek rozpada się na 2 ( 4 He 2 ), Duża gęstość, może powstać węgiel: 8 Be He 2 12 C 6 + g, szansa jest duża bo istnieje stan wzbudzony węgla o energii MeV. Bardzo mało Litu (L), Berylu (Be) oraz Boru (B),

56 Mając stabilny węgiel powstają tlen, azot i neon: 12 C He 2 16 O 8 + g, 16 O He 2 20 Ne 10 + g, 12 C He 1 14 N 7 + g, Dalej zapala się węgiel i tlen: 12 C C 6,,, 12 C O 8, powstają sód (Na), magnes (Mg), krzem (Si), fosfor (P) i siarka (S), Dla cięższych jąder bariera kulombowska jest zbyt duża Jądra powyżej żelaza produkowane są w inny sposób n + A X Z A+1 Y Z + g A+1 W Z+1 + e + ν, Wybuchy supernowych roznoszą ciężkie pierwiastki.

57 Mówiliśmy o gwiazdach I generacji, gwiazdy II generacji powstają w trochę inny sposób ciężkie pierwiastki są już rozrzucone przez wybuchy supernowych, Dalej pracują siły grawitacji dając galaktyki, gromady galaktyk i planety wokół gwiazd, Na planetach powstało życie, znamy przynajmniej jedną taką Planetę Co działo się po Wielkim Wybuchu do czasu t = sek pozostaje niewyjaśnione (brak teorii, są hipotezy), Plany doświadczalne: LHC, p + p, E = GeV (t = sek), sonda PLANCK, promieniowanie reliktowe, teleskopy np. ALMA (Atacama)

58 Standardowy model kosmologiczny PROBLEMY Ciemna materia, Ciemna energia, Asymetria materia antymateria, Promieniowanie kosmiczne o wielkiej energii, Rozbłyski gama, Inflacja.

59 The Energy Budget of the Universe http-- ~evans-masterclass-future.ppt

60 Teoria Wielkiego wybuchu nie zajmuje się samym wybuchem Nie mówi co wybuchło, Dlaczego wybuch nastąpił,.jak to się stało. Niemal każda cywilizacja w historii oferowała jakąś odpowiedź na te pytania w ramach mitologii lub religii.

61 Fizyka cząstek elementarnych i kosmologia są teoriami nierozłącznie związanymi z sobą, Marzy nam się stworzenie Teorii Ostatecznej czy wtedy znajdziemy odpowiedzi na pytania wyjaśniające status życia i inteligencji? czy znajdziemy w niej uzasadnienie moralności lub jej braku? czy zostanie rozstrzygnięta kwestia dobra i zła, tego co etyczne, a co nie etyczne? czy nastąpi konflikt pomiędzy nauką i religią? a może nauka i religia będą się wzajemnie uzupełniać?

62 Ouroborus - ilustruje ścisły związek między przestrzenią wewnętrzną mikroświatem a przestrzenią zewnętrzną -wszechświatem W starożytnej Grecji i Egipcie symboliczny wąż połykający własny ogon, stale sam się pożera i odradza...reprezentuje jedność całego bytu, materialnego i duchowego, który nigdy nie znika, lecz stale zmienia się w odwiecznym cyklu zniszczenia i powtórnych narodzin.

63 Z pewnością pozostaną pytania egzystencjalne. Pytania o życiu, świadomości religii, etyce i moralności. Pytanie, czy realny jest scenariusz zaproponowany przez M.Tegmarka i J.A.Wheelera (arxiv:quant-ph/ ). Wiemy, że doświadczenie Boga jest wydarzeniem równie rzeczywistym, jak doznanie własnej osobowości lub bezpośrednich wrażeń zmysłowych. Ale w czasoprzestrzennym obrazie świata nie ma miejsca na nic takiego. Nie odnajduję Boga nigdzie, ani w czasie, ani w przestrzeni: tak mówi każdy uczciwy przyrodnik. Tym samym ściąga na siebie oskarżenia tych, w których katechizmie jest powiedziane: Bóg jest duchem. E. Schrödinger, Czym jest życie, Pruszyński i S-ka, W-wa,1998.

64 Czy kiedykolwiek przestaniemy mówić o: Jasnowidztwie, telekinezie, telepatii, astrologii, latających talerzach, uffo, parafizyce, magii, parapsychologii, postrzeganiu pozazmysłowym.....a może życie nasze byłoby wtedy zbyt nudne.

65 Co obecnie wiemy o Wszechświecie -makroświat Dziękuję za uwagę!

66