NUKLEOSYNTEZA I PROMIENIOWANIE RELIKTOWE
|
|
- Przybysław Adam Wojciechowski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 NUKLEOSYNTEZA I PROMIENIOWANIE RELIKTOWE Cieszyn, 17 Listopada, 2006 Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 1
2 Tegoroczna Nagroda Nobla z fizyki została przyznana dwóm fizykom amerykańskim, otrzymali ją John Mather z NASA Goddard Space Flight Center oraz George Smoot z Lawrance Berkeley Laboratory Za wykrycie struktury i anizotropii w mikrofalowym promieniowaniu tła (CMB) Na początku lat 90-tych misja satelity COBE ( Cosmic Background Explorer) dostarczyła bardzo oczekiwanych informacji o anizotropii promieniowania CMB. Otrzymaliśmy informacje o warunkach jakie panowały we Wszechświecie około lat po Wielkim Wybuchu. Obserwacje te usankcjonowały teorię Wielkiego Wybuchu i spowodowały, że Kosmologia stała się prawdziwą obserwacyjną nauką a przestała być filozofią opartą na wierze i nadziei. Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 2
3 Jak to wszystko jest zbudowane? Jakie są podstawowe składniki materii? Odpowiedzi udzielają: MIKROSKOPY dla obserwowania materii w małej skali np. LEP, Tevarton SuperKamiokaande. TELESKOPY -- pozwalające śledzić najdalsze zakamarki Wszechświata np. teleskop HUBBLA, COBE teleskop na La Silla (Atacama), VTL Cerro Paranal (Chile), radioteleskop Arecicibo w Puerto Rico, Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 3
4 Elementarne Składniki Materii- Kwarki i Leptony Cztery Żywioły, Demokryt z Abdery ( p.n.e.), John Dalton ( ), Ernest Rutherford ( ), Murray Gell-Mann (ur. 1929) oraz George Zweig, Sheldon Glashow, Abdus Salam oraz Steven Weinberg STANDARDOWY MODEL CZĄSTEK ELEMENTARNYCH Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 4
5 CO WIEMY O OTACZAJĄCYM NAS WSZECHŚWIECIE Klaudiusz Ptolemeusz ( n.e.), Mikołaj Kopernik ( ), Izaak Newton ( ), (system geocentryczny) (system heliocentryczny) Albert Einstein ( ) oraz Friedman, Edwin Powell Hubble ( ), (pierwszy model kosmologiczny) (Ogólna Teoria Względności, równanie Friedmana) (rozszerzający się Wszechświat, prawo Hubbla) George Anthony Gamow ( ) oraz Alpher i Herman, (pierwsza teoria nukleosyntezy) Arno Penzias (ur. 1933) oraz Robert Wilson (ur. 1936), (kosmiczne promieniowanie tła) KOSMOLOGICZNY MODEL STANDARDOWY Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 5
6 Tablica Kwarków i Leptonów Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 6
7 Standardowy model cząstek POZYTYWNE CECHY Wszystkie cząstki wykryte eksperymentalnie (bez cz. Higgsa), Bardzo dobrze zgadza się z doświadczeniem do energii 1000 GeV, Nie widać substruktury, Oddziaływania poprzez wymianę cząstek, PROBLEMY Pozostawia bez odpowiedzi szereg pytań, (np. problem masy,mechanizm spontanicznego złamania symetrii) Nie uwzględnia oddziaływań grawitacyjnych, Nie wiemy co się dzieje od energii 1000 GeV aż do skali Plancka. Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 7
8 Standardowy model kosmologiczny POZYTYWNE CECHY Najlepszy model Wszechświata jakim dysponujemy, Ekspansja galaktyk, Mikrofalowe promieniowanie tła, Pierwotna nukleosynteza Formowanie wielkich struktur. PROBLEMY Ciemna materia, Ciemna energia, Asymetria materia antymateria, Promieniowanie kosmiczne o wielkiej energii, Rozbłyski gama, Inflacja. Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 8
9 Co działo się zaraz po Wielkim Wybuchu? Związek pomiędzy energią i temperaturą: k T = E gdzie k stała Boltzmana k = 8.6 x 10 5 ev/1 0 K, Związek pomiędzy czasem i energią: 1 MeV kt = const t stąd ΔE = k (T + 1) k T = k/1 0 K, 1 0 K = 8.6 x 10 5 ev, K = 0.86 x 10 6 ev = 0.86 MeV, 1 GeV = 1000 MeV, 1000 GeV energia zderzenia pp w Batavii w Fermilab, Śledzimy eksperymentalnie Wielki Wybuch po t = sek 1000 GeV = K t = sek Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 9
10 Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 10
11 Po okresie Bariogenezy????? GeV K --- t = sek e, μ, τ, ν e, ν μ, ν τ 1000 oraz GeV --- u, 10 d, 16 0 K --- c, t = 10 s, -12 sek t, b e, μ, τ, ν e, ν μ, ν τ oraz u, d, c, s, t, b a także W +, W -, Z 0, γ, gluony, a także W +, W -, Z 0, γ, gluony nie ma równowagi cząstki- antycząstki rozpad i kreacja par Wszechświat rozszerza się maleje temperatura maleje energia zderzeń Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 11
12 2 E = 100 GeV K sek Elektrosłabe przejście fazowe Kwarki, leptony, cząstki W i Z nabywają masę, Te same cząstki co poprzednio ale już posiadające masę. E = 1 GeV K sek u, d, e +, e -, γ, ν e,ν e 3 E = 1 GeV K sek Rozpadły się ciężkie kwarki i leptony, u, d, e +, e -, γ, ν e, Powstają nukleony, nie ma swobodnych kwarków, p = uud, n = ddu Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 12
13 U d Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 13
14 ale n p + e - + ν, zmniejsza się liczba neutronów, n + e + p + ν, p + ν n + e + Jądra jeszcze nie powstają. 4 E = 1 MeV n + e +? p + ν, p + ν? n + e + E = 1 MeV K sek 0 K sek Reakcje zmiany n p przestają zachodzić, Neutrina zaczynają się zachowywać jak cząstki swobodne, 75 % protonów, 25% neutronów Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 14
15 5 E = 0.1 MeV K min Proces e + e - 2 γ zachodzi, proces odwrotny 2 γ e + e - już nie, Zaczyna się tworzyć deuter (D = pn) oraz tryt (T = nnp): n + p D, D + n E T = 0.1 MeV a --- także K D min + p 3 He 2,, Powstaje Hel i Lit: D + D 4 He 2, T + p 3 He 2, n + 3 He 2, 4 He 2 oraz 3 He He 2 7 Be 4 + γ 7 Li 3 + p, Nie istnieją stabilne jądra z A = 5 i A = 8, energia zbyt mała aby pokonać barierę kulombowską koniec pierwotnej nukleosyntezy, E Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 15
16 Wszystkie neutrony są włączone w jądra helu i trochę litu, Było 87% protonów i 13% neutronów, stąd 13% + 13% = 26% jąder helu oraz 74% protonów, Mamy dużo fotonów (miliard na każdy nukleon), Elektrony i jądra nie tworzą jeszcze atomów. Długi okres nic się specjalnego nie dzieje, dopiero gdy 6 E = 13.6 ev K lat Fotony przestają oddziaływać z jądrami i elektronami mikrofalowe promieniowanie tła, Mamy wodór oraz hel ( trochę deuteru, trytu, helu 3 litu). Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 16
17 Obecny Wszechświat wygląda trochę inaczej obserwujemy we Wszechświecie całą tablice Mendelejewa, (rozpowszechnienie pierwiastków) Wszystkie inne pierwiastki powyżej LITU powstały w gwiazdach Jak powstały gwiazdy, galaktyki, gromady galaktyk? na arenę wkracza oddziaływanie GRAWITACYJNE, Małe fluktuacje gęstości materii: COBE (1992) - pierwsze fluktuacje, WMAP (2003) - promieniowanie mikrofalowe nie jest izotropowe, Pierwiastki od litu do żelaza powstawały w gwiazdach, (energia wiązania na nukleon) Pierwiastki cięższe od żelaza powstawały w trakcie wybuchów supernowych. Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 17
18 Krzywa rozpowszechniania pierwiastków chemicznych Krzywa rozpowszechniania pierwiastków chemicznych wg Camerona (1973), w górze na prawo schematyczny kontur krzywej z zaznaczeniem lokalnych maksimów i minima Li-Be-B Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 18
19 Energia wiązania nukleonu Zależność średniej energii wiązania przypadającej na jeden nukleon w jądrze w funkcji liczby masowej A jądra Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 19
20 Penzias i Wilson (1965) COBE WMAP (1992) (2003) ΔT/T = 10-5 Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 20
21 W 1974 roku G. Smoot przysłał do NASA projekt aby zmierzyć mapę CMB i poszukiwać tam odstępstw od jednorodnego rozkładu potrzebną dla potwierdzenia możliwości tworzenia galaktyk. Pod koniec lat 80 tych J. Mather budował spektrometr FIRAS (Far Infrared Absolute Spectrophotometer) a G. Smoot spektrometr DRM (Differential Microwafe Radiometer). W 1986 roku po wypadku Challengera, prace z wysłaniem satelity zostały wstrzymane. Muther przekonał NASA aby jednak wysłać satelitę z aparaturą badawczą. W Listopadzie 1989 COBE wystartował z FIRAS oraz z DRM. Pierwsze wyniki Mathera T = K. Później mapa nieba z DRM pokazała odstępstwa od izotropowego rozkładu z precyzją 10 ppm. Wskazywało to na możliwość tworzenia galaktyk i ograniczyło wiele różnych modeli rozpatrywanych wcześniej. Satelita COBE pracował do 1993 roku. W 2003 roku następca COBE salelita WMAP (Wilkinson Microwave Anisotropy Probe) dał jeszcze dokładniejsze wyniki ( T = 10-5 K). Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 21
22 Gwiazdy pierwszej generacji ---- paliwo wodór i hel, Grawitacyjne przyciąganie rośnie temperatura wnętrza, Zapala się wodór: 4 p 4 He e ν + 2 γ, Gdy T > K zapala się hel: 4 He He 2 8 Be 4 ale po t = sek rozpada się na 2 ( 4 He 2 ), Duża gęstość, może powstać węgiel: 8 Be He 2 12 C 6 + g, szansa jest duża bo istnieje stan wzbudzony węgla o energii MeV. Bardzo mało Litu (L), Berylu (Be) oraz Boru (B), Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 22
23 Mając stabilny węgiel powstają tlen, azot i neon: 12 C He 2 16 O 8 + g, 16 O He 2 20 Ne 10 + g, 12 C He 1 14 N 7 + g, Dalej zapala się węgiel i tlen: 12 C C 6,,, 12 C O 8, powstają sód (Na), magnes (Mg), krzem (Si), fosfor (P) i siarka (S), Dla cięższych jąder bariera kulombowska jest zbyt duża Jądra powyżej żelaza produkowane są w inny sposób n + A X Z A+1 Y Z + g A+1 W Z+1 + e + ν, Wybuchy supernowych roznoszą ciężkie pierwiastki. Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 23
24 Mówiliśmy o gwiazdach I generacji, gwiazdy II generacji powstają w trochę inny sposób ciężkie pierwiastki są już rozrzucone przez wybuchy supernowych, Dalej pracują siły grawitacji dając galaktyki, gromady galaktyk i planety wokół gwiazd, Na planetach powstało życie, znamy przynajmniej jedną taką Planetę Co działo się po Wielkim Wybuchu do czasu t = sek pozostaje niewyjaśnione, Plany doświadczalne: LHC, p + p, E = GeV (t = sek), sonda PLANCK, promieniowanie reliktowe, teleskopy np. ALMA (Atacama) Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 24
25 Zderzacz w CERN-ie Mikroskopy sięgamy w głąb materii LEP Szwajcaria, Francja 4 eksperymenty LEP-u Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 25
26 W tunelu LHC 27 km rura próżniowa p (7000 GeV) p (7000 (GeV )) Magnesy odginające wiązkę o B = 8.2 Tesli Temperatura 3 0 powyżej zera bezwzględnego Foto CERN Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 26
27 Detektor Alice Alice (LHC) Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 27
28 FERMIONY o SPINIE 1/2 BOSONY o SPINIE 0 Leptony Kwarki ν u d e e ν c s μ t b ν μ τ τ Sleptony Skwarki u d ν e e c s ν μ t b ν τ μ τ Generacje MATERII Generacje SMATERII Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 28
29 The Energy Budget of the Universe http-- ~evans-masterclass-future.ppt Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 29
30 Pytania o początki pytania teoretyczne: Co spowodowało naruszenie symetrii materia- antymateria? Czy była inflacja, a jeśli tak to jaki był jej mechanizm? Co stanowi ciemną materię? Jaka jest natura ciemnej energii? Dlaczego energia próżni jest tak olbrzymia? Jaka teoria zastąpi Model Standardowy? Jaka jest masa neutrin? Czy są dodatkowe wymiary czasoprzestrzenne? Czy proton jest niestabilny? Czy Ogólna Teoria Względności jest teorią ostateczną? Jak wygląda Mechanika Kwantowa dla energii w skali Plancka? Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 30
31 Marzy nam się stworzenie Teorii Ostatecznej, (czy wtedy znajdziemy odpowiedzi na pytania wyjaśniające status życia i inteligencji?) czy znajdziemy w niej uzasadnienie moralności lub jej braku? czy zostanie rozstrzygnięta kwestia dobra i zła, tego co etyczne, a co nie etyczne? czy nastąpi konflikt pomiędzy nauką i religią? a może nauka i religia będą się wzajemnie uzupełniać? Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 31
32 Marek Zrałek, Instytut Fizyki, UŚl 32
STRUKTURA MATERII PO WIELKIM WYBUCHU
Wykład I STRUKTURA MATERII -- -- PO WIELKIM WYBUCHU Człowiek zajmujący się nauką nigdy nie zrozumie, dlaczego miałby wierzyć w pewne opinie tylko dlatego, że znajdują się one w jakiejś książce. (...) Nigdy
Bardziej szczegółowoNowa fizyka a oscylacja neutrin. Pałac Młodzieży Katowice 29 listopad 2006
Nowa fizyka a oscylacja neutrin Pałac Młodzieży Katowice 29 listopad 2006 Nowa fizyka a oscylacja neutrin Ostatnie lata przyniosły wielkie zmiany w fizyce neutrin. Wiele różnych eksperymentów pokazało,
Bardziej szczegółowoHistoria najważniejszych idei w fizyce
Historia najważniejszych idei w fizyce Wykład 10 BUDOWA WSZECHŚWIATA (od Ptolemeusza po ciemną energię) Człowiek zajmujący się nauką nigdy nie zrozumie, dlaczego miałby wierzyć w pewne opinie tylko dlatego,
Bardziej szczegółowoZ czego i jak zbudowany jest Wszechświat? Jak powstał? Jak się zmienia?
Z czego i jak zbudowany jest Wszechświat? Jak powstał? Jak się zmienia? Cząstki elementarne Kosmologia Wielkość i kształt Świata Ptolemeusz (~100 n.e. - ~165 n.e.) Mikołaj Kopernik (1473 1543) geocentryzm
Bardziej szczegółowoEwolucja Wszechświata Wykład 5 Pierwsze trzy minuty
Ewolucja Wszechświata Wykład 5 Pierwsze trzy minuty Historia Wszechświata Pod koniec fazy inflacji, około 10-34 s od Wielkiego Wybuchu, dochodzi do przejścia fazowego, które tworzy prawdziwą próżnię i
Bardziej szczegółowohttp://server.phys.us.edu.pl/~ztpce/
Pokazany poniżej wykaz bardzo dobrych pozycji literatury popularnonaukowej na wskazane tematy można znaleźć na stronie internetowej Zakładu Teorii Pola i Cząstek Elementarnych Instytutu Fizyki Uniwersytetu
Bardziej szczegółowoElementy kosmologii. D. Kiełczewska, wykład 15
Elementy kosmologii Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza Promieniowanie mikrofalowe tła Pomiary parametrów kosmologicznych: WMAP SNIa Asymetria materii i antymaterii Rozszerzający
Bardziej szczegółowoOddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań.
1 Oddziaływanie podstawowe rodzaj oddziaływania występującego w przyrodzie i nie dającego sprowadzić się do innych oddziaływań. Wyróżniamy cztery rodzaje oddziaływań (sił) podstawowych: oddziaływania silne
Bardziej szczegółowoWszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna Strona Wszechświata
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna Strona Wszechświata Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki Wydział Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego 16 stycznia 2018 A.F.Żarnecki
Bardziej szczegółowoNeutrina z supernowych. Elementy kosmologii
Neutrina z supernowych Obserwacja neutrin z SN1987A Kolaps grawitacyjny Własności neutrin z kolapsu grawitacyjnego Elementy kosmologii Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza
Bardziej szczegółowoPodróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN
Podróż do początków Wszechświata: czyli czym zajmujemy się w laboratorium CERN mgr inż. Małgorzata Janik - majanik@cern.ch mgr inż. Łukasz Graczykowski - lgraczyk@cern.ch Zakład Fizyki Jądrowej, Wydział
Bardziej szczegółowoWszechświat czastek elementarnych
Wszechświat czastek elementarnych Wykład 15: Ciemna Strona Wszechświata prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Wszechświat czastek elementarnych
Bardziej szczegółowoTeoria Wielkiego Wybuchu FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Teoria Wielkiego Wybuchu Epoki rozwoju Wszechświata Wczesny Wszechświat Epoka Plancka (10-43 s): jedno podstawowe oddziaływanie Wielka Unifikacja (10-36 s): oddzielenie siły grawitacji od reszty oddziaływań
Bardziej szczegółowo- mity, teorie, eksperymenty
Święto Uniwersytetu Warszawskiego, 27.11 11.2008 Początek Wszechświata - mity, teorie, eksperymenty Grzegorz Wrochna Instytut Problemów w Jądrowych J im. A.Sołtana Warszawa / Świerk wrochna@ipj.gov.pl
Bardziej szczegółowoHistoria Wszechświata w (dużym) skrócie. Agnieszka Pollo Instytut Problemów Jądrowych Warszawa Obserwatorium Astronomiczne UJ Kraków
Historia Wszechświata w (dużym) skrócie Agnieszka Pollo Instytut Problemów Jądrowych Warszawa Obserwatorium Astronomiczne UJ Kraków wczesny Wszechświat późny Wszechświat z (przesunięcie ku czerwieni; redshift)
Bardziej szczegółowo[C [ Z.. 2 ]
[CZ. 2] MODELE KOSMOLOGICZNE FRIEDMANA TRZY MOśLIWE PRZYSZŁE E LOSY WSZECHŚWIATA WIATA I EKSPANSJI KOSMOLOGICZNEJ Skoro kosmologiczna ekspansja miała początek przed ok. 14 mld. Lat to spróbuj buj- my
Bardziej szczegółowoWielki Wybuch czyli podróż do początku wszechświata. Czy może się to zdarzyć na Ziemi?
Wielki Wybuch czyli podróż do początku wszechświata Czy może się to zdarzyć na Ziemi? Świat pod lupą materia: 10-4 m kryształ: 10-9 m ρ=2 3 g/cm 3 atom: 10-10 m jądro: 10-14 m nukleon: 10-15 m (1fm) ρ=10
Bardziej szczegółowoFizyka 3. Konsultacje: p. 329, Mechatronika
Fizyka 3 Konsultacje: p. 329, Mechatronika marzan@mech.pw.edu.pl Zaliczenie: 2 sprawdziany (10 pkt każdy) lub egzamin (2 części po 10 punktów) 10.1 12 3.0 12.1 14 3.5 14.1 16 4.0 16.1 18 4.5 18.1 20 5.0
Bardziej szczegółowoFIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych Wykład 13 Początki Wszechświata c.d. Nukleosynteza czas Przebieg pierwotnej nukleosyntezy w czasie pierwszych kilkunastu minut. Krzywe ukazują stopniowy
Bardziej szczegółowoWszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna strona wszechświata
Wszechświat Cząstek Elementarnych dla Humanistów Ciemna strona wszechświata Aleksander Filip Żarnecki Wykład ogólnouniwersytecki 8 stycznia 2019 A.F.Żarnecki WCE Wykład 12 8 stycznia 2019 1 / 50 Ciemna
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne wprowadzenie. Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski
Cząstki elementarne wprowadzenie Krzysztof Turzyński Wydział Fizyki Uniwersytet Warszawski Historia badania struktury materii XVII w.: ruch gwiazd i planet, zasady dynamiki, teoria grawitacji, masa jako
Bardziej szczegółowoPolecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008))
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 15 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 12.01. 2010 Ciemny Wszechświat Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008)) http://indico.cern.ch/conferencedisplay.py?confid=24743
Bardziej szczegółowooraz Początek i kres
oraz Początek i kres Powstanie Wszechświata szacuje się na 13, 75 mld lat temu. Na początku jego wymiary były bardzo małe, a jego gęstość bardzo duża i temperatura niezwykle wysoka. Ponieważ w tej niezmiernie
Bardziej szczegółowoFIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych Wykład 11 Początki Wszechświata Początki Wszechświata Dane obserwacyjne Odkrycie Hubble a w 1929 r. Promieniowanie tła w 1964 r. (Arno Penzias i Robert
Bardziej szczegółowo10.V Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008))
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 10 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Ciemny Wszechświat 10.V. 2010 Polecam - The Dark Universe by R. Kolb (Wykłady w CERN (2008)) http://indico.cern.ch/conferencedisplay.py?confid=24743
Bardziej szczegółowoMateria i jej powstanie Wykłady z chemii Jan Drzymała
Materia i jej powstanie Wykłady z chemii Jan Drzymała Przyjmuje się, że wszystko zaczęło się od Wielkiego Wybuchu, który nastąpił około 15 miliardów lat temu. Model Wielkiego Wybuch wynika z rozwiązań
Bardziej szczegółowoTworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych
Tworzenie protonów neutronów oraz jąder atomowych kwarki, elektrony, neutrina oraz ich antycząstki anihilują aby stać się cząstkami 10-10 s światła fotonami energia kwarków jest już wystarczająco mała
Bardziej szczegółowoCiemna strona wszechświata
Ciemna strona wszechświata Letnia Szkoła Fizyki Wydział Fizyki U.W. prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Letnia Szkoła Fizyki U.W. Ciemna strona
Bardziej szczegółowoSKALA ENERGII. w MIKRO - oraz w MAKROKOSMOSIE
SKALA ENERGII w MIKRO - oraz w MAKROKOSMOSIE Dyskusja panelowa - 17 listopada 2006 Energia ενεργεια "w pracy" Energia zdolność do wykonywania pracy Wiele form energii: w fizyce ( grawitacyjna, elektryczna,
Bardziej szczegółowoElementy kosmologii. Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza Promieniowanie mikrofalowe tła Ciemna Materia Leptogeneza
Elementy kosmologii Rozszerzający się Wszechświat Wielki Wybuch (Big Bang) Nukleosynteza Promieniowanie mikrofalowe tła Ciemna Materia Leptogeneza Rozszerzający się Wszechświat W 1929 Hubble zaobserwował
Bardziej szczegółowoUniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW
Uniwersytet Mikołaja Kopernika Toruń 6 XII 2013 W POSZUKIWANIU ŚLADÓW NASZYCH PRAPOCZĄTKÓW Prof. Henryk Drozdowski Wydział Fizyki UAM Dedykuję ten wykład o pochodzeniu materii wszystkim czułym sercom,
Bardziej szczegółowoLHC i po co nam On. Piotr Traczyk CERN
LHC i po co nam On Piotr Traczyk CERN LHC: po co nam On Piotr Traczyk CERN Detektory przy LHC Planowane są 4(+2) eksperymenty na LHC ATLAS ALICE CMS LHCb 5 Program fizyczny LHC 6 Program fizyczny LHC
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład II Promieniotwórczość Fizyka MU, semestr 2 Uniwersytet Rzeszowski, 8 marca 2017 Wykład II Promieniotwórczość Promieniowanie jonizujące 1 / 22 Jądra pomieniotwórcze Nuklidy
Bardziej szczegółowoCiemna strona Wszechświata
Ciemna strona Wszechświata Nowoczesna fizyka w przyrodzie i technice Uniwersytet Otwarty Uniwersytetu Warszawskiego prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej,
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład II Krzysztof Golec-Biernat Promieniotwórczość Uniwersytet Rzeszowski, 18 października 2017 Wykład II Krzysztof Golec-Biernat Promieniowanie jonizujące 1 / 23 Jądra pomieniotwórcze
Bardziej szczegółowoLHC: program fizyczny
LHC: program fizyczny Piotr Traczyk CERN Detektory przy LHC Planowane są 4(+2) eksperymenty na LHC ATLAS ALICE CMS LHCb 2 Program fizyczny LHC Model Standardowy i Cząstka Higgsa Poza Model Standardowy:
Bardziej szczegółowo- Cząstka Higgsa - droga do teorii wszystkiego
- Cząstka Higgsa - droga do teorii wszystkiego Bohdan Grządkowski Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Instytut Fizyki Teoretycznej 19 maja 2014 Uniwersytet Szczeciński Plan Model Standardowy oddziaływań
Bardziej szczegółowoGalaktyka. Rysunek: Pas Drogi Mlecznej
Galaktyka Rysunek: Pas Drogi Mlecznej Galaktyka Ośrodek międzygwiazdowy - obłoki molekularne - możliwość formowania się nowych gwiazd. - ekstynkcja i poczerwienienie (diagramy dwuwskaźnikowe E(U-B)/E(B-V)=0.7,
Bardziej szczegółowoFizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych
Fizyka cząstek elementarnych i oddziaływań podstawowych Wykład 1 Wstęp Jerzy Kraśkiewicz Krótka historia Odkrycie promieniotwórczości 1895 Roentgen odkrycie promieni X 1896 Becquerel promieniotwórczość
Bardziej szczegółowoCząstki i siły. Piotr Traczyk. IPJ Warszawa
Cząstki i siły tworzące nasz wszechświat Piotr Traczyk IPJ Warszawa Plan Wstęp Klasyfikacja cząstek elementarnych Model Standardowy 2 Wstęp 3 Jednostki, konwencje Prędkość światła c ~ 3 x 10 8 m/s Stała
Bardziej szczegółowoOd Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich. Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN
Od Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie
Bardziej szczegółowoWpływ wyników misji Planck na obraz Wszechświata
Wpływ wyników misji Planck na obraz Wszechświata Sławomir Stachniewicz, IF PK 1. Skąd wiemy, jaki jest Wszechświat? Nasze informacje na temat Wszechświata pochodzą z dwóch źródeł: z obserwacji i z modeli
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne Odkrycia Prawa zachowania Cząstki i antycząstki
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 3 Cząstki elementarne Odkrycia Prawa zachowania Cząstki i antycząstki 4.III.2009 Fizyka cząstek elementarnych Wiek XX niezwykły y rozwój j fizyki, pojawiły y się
Bardziej szczegółowoPromieniowanie jonizujące
Promieniowanie jonizujące Wykład III Krzysztof Golec-Biernat Reakcje jądrowe Uniwersytet Rzeszowski, 8 listopada 2017 Wykład III Krzysztof Golec-Biernat Promieniowanie jonizujące 1 / 12 Energia wiązania
Bardziej szczegółowoWszechświat: spis inwentarza. Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie
Wszechświat: spis inwentarza Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie Curtis i Shapley 1920 Heber D. Curtis 1872-1942 Mgławice spiralne są układami gwiazd równoważnymi Drodze Mlecznej Mgławice
Bardziej szczegółowoKosmologia. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład IX. Prawo Hubbla
Kosmologia Wykład IX Prawo Hubbla Elementy fizyki czastek elementarnych Wielki Wybuch i ewolucja Wszechświata Promieniowanie tła Eksperyment WMAP W jakim (Wszech)świecie żyjemy?... Efekt Dopplera Prawo
Bardziej szczegółowoOddziaływania fundamentalne
Oddziaływania fundamentalne Silne: krótkozasięgowe (10-15 m). Siła rośnie ze wzrostem odległości. Znaczna siła oddziaływania. Elektromagnetyczne: nieskończony zasięg, siła maleje z kwadratem odległości.
Bardziej szczegółowoFizyka współczesna. Jądro atomowe podstawy Odkrycie jądra atomowego: 1911, Rutherford Rozpraszanie cząstek alfa na cienkich warstwach metalu
Odkrycie jądra atomowego: 9, Rutherford Rozpraszanie cząstek alfa na cienkich warstwach metalu Tor ruchu rozproszonych cząstek (fakt, że część cząstek rozprasza się pod bardzo dużym kątem) wskazuje na
Bardziej szczegółowoEwolucja Wszechświata
Ewolucja Wszechświata Wykład 6 Mikrofalowe promieniowanie tła Rozseparowanie materii i promieniowania 380 000 lat Temperatura 3000 K Protony i jądra przyłączają elektrony (rekombinacja) tworzą się atomy.
Bardziej szczegółowoGranice fizyki 1. Marek Demiański Instytut Fizyki Teoretycznej Uniwersytet Warszawski
4 Granice fizyki 1 Marek Demiański Instytut Fizyki Teoretycznej Uniwersytet Warszawski Wstęp Wiek dwudziesty był okresem burzliwego rozwoju fizyki, zarówno teoretycznej jak i doświadczalnej. Spowodowało
Bardziej szczegółowoPowstanie pierwiastków we Wszechświecie
16 FOTON 98, Jesień 2007 Powstanie pierwiastków we Wszechświecie Lucjan Jarczyk Instytut Fizyki UJ Otaczający nas świat zbudowany jest z niezliczonej wręcz liczby różnych substancji. Ich powstanie to domena
Bardziej szczegółowoWszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 1
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 1 7.X.2009 Informacje ogólne o wykładzie Fizyka cząstek elementarnych Odkrycia Skąd ten tytuł wykładu? Wytłumaczenie dlaczego Wszechświat wygląda
Bardziej szczegółowoElementy Fizyki Jądrowej. Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania
Elementy Fizyki Jądrowej Wykład 5 cząstki elementarne i oddzialywania atom co jest elementarne? jądro nukleon 10-10 m 10-14 m 10-15 m elektron kwark brak struktury! elementarność... 1897 elektron (J.J.Thomson)
Bardziej szczegółowoDział: 7. Światło i jego rola w przyrodzie.
Dział: 7. Światło i jego rola w przyrodzie. TEMATY I ZAKRES TREŚCI NAUCZANIA Fizyka klasa 3 LO Nr programu: DKOS-4015-89/02 Moduł Dział - Temat L. Zjawisko odbicia i załamania światła 1 Prawo odbicia i
Bardziej szczegółowoFIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych
FIZYKA III MEL Fizyka jądrowa i cząstek elementarnych Wykład 1 własności jąder atomowych Odkrycie jądra atomowego Rutherford (1911) Ernest Rutherford (1871-1937) R 10 fm 1908 Skala przestrzenna jądro
Bardziej szczegółowoOd wielkiego wybuchu do gwiazd neutronowych fizyka relatywistycznych zderzeń ciężkojonowych
Od wielkiego wybuchu do gwiazd neutronowych fizyka relatywistycznych zderzeń ciężkojonowych From Big-Bang to neutron stars- physcis with relatyvistic heavy ion collisions Piotr Salabura Program Zderzenia
Bardziej szczegółowoPodstawy Fizyki Jądrowej
Podstawy Fizyki Jądrowej III rok Fizyki Kurs WFAIS.IF-D008.0 Składnik egzaminu licencjackiego (sesja letnia)! OPCJA (zalecana): Po uzyskaniu zaliczenia z ćwiczeń możliwość zorganizowania ustnego egzaminu
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 8. Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników
Wszechświat cząstek elementarnych dla przyrodników WYKŁAD 8 1 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW 2.12. 2009 Współczesne eksperymenty-wprowadzenie Detektory Akceleratory Zderzacze LHC Mapa drogowa Tevatron-
Bardziej szczegółowoNa tropach czastki Higgsa
Na tropach czastki Higgsa Wykład inauguracyjny 2004/2005 A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej Na tropach czastki Higgsa Wykład inauguracyjny 2004/2005
Bardziej szczegółowoBozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy?
Bozon Higgsa prawda czy kolejny fakt prasowy? Sławomir Stachniewicz, IF PK 1. Standardowy model cząstek elementarnych Model Standardowy to obecnie obowiązująca teoria cząstek elementarnych, które są składnikami
Bardziej szczegółowoSpróbujmy więc poznać bliŝej wielkoskalową strukturę oraz ewolucję WSZECHŚWIATA
Spróbujmy więc poznać bliŝej wielkoskalową strukturę oraz ewolucję WSZECHŚWIATA WIATA tak jak je dziś postrzegamy. Zajmuje się tym KOSMOLOGIA. Kosmologia zajmuje się strukturą i ewolucją Wszechświata jako
Bardziej szczegółowoWSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK. Julia Hoffman (NCU)
WSTĘP DO FIZYKI CZĄSTEK Julia Hoffman (NCU) WSTĘP DO WSTĘPU W wykładzie zostały bardzo ogólnie przedstawione tylko niektóre zagadnienia z zakresu fizyki cząstek elementarnych. Sugestie, pytania, uwagi:
Bardziej szczegółowoI etap ewolucji :od ciągu głównego do olbrzyma
I etap ewolucji :od ciągu głównego do olbrzyma Spalanie wodoru a następnie helu i cięższych jąder doprowadza do zmiany składu gwiazdy i do przesunięcia gwiazdy na wykresie H-R II etap ewolucji: od olbrzyma
Bardziej szczegółowoKosmologia. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład VIII. Prawo Hubbla
Kosmologia Wykład VIII Prawo Hubbla Elementy fizyki czastek elementarnych Wielki Wybuch i ewolucja Wszechświata Promieniowanie tła Eksperyment WMAP W jakim (Wszech)świecie żyjemy?... Efekt Dopplera Prawo
Bardziej szczegółowoWszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów)
Wszechświat cząstek elementarnych (dla humanistów) Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki nstytut Fizyki Teoretycznej Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w LHC (CERN )
Bardziej szczegółowoWszechświat cząstek elementarnych
Wszechświat cząstek elementarnych Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki Instytut Fizyki Teoretycznej i Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW semestr letni, rok akad.. 2010/11 http://www www.fuw.edu.pl/~
Bardziej szczegółowoWszechświat. Opis relatywistyczny Początek: inflacja? Równowaga wcześnie Pierwotna nukleosynteza Powstanie atomów Mikrofalowe promieniowanie tła
Wszechświat Opis relatywistyczny Początek: inflacja? Równowaga wcześnie Pierwotna nukleosynteza Powstanie atomów Mikrofalowe promieniowanie tła Opis relatywistyczny W mech. Newtona czas i przestrzeń są
Bardziej szczegółowoCiemna strona Wszechświata
Ciemna strona Wszechświata prof. A.F.Żarnecki Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych Instytut Fizyki Doświadczalnej, Wydział Fizyki U.W. Warszawa, 23 listopada 2010 A.F.Żarnecki Ciemna strona Wszechświata
Bardziej szczegółowoKosmologia. Elementy fizyki czastek elementarnych. Wykład X. Prawo Hubbla
Kosmologia Wykład X Prawo Hubbla Elementy fizyki czastek elementarnych Wielki Wybuch i ewolucja Wszechświata Promieniowanie tła Eksperyment WMAP W jakim (Wszech)świecie żyjemy?... Efekt Dopplera Przypadek
Bardziej szczegółowoGrzegorz Wrochna Narodowe Centrum Badań Jądrowych Z czego składa się Wszechświat?
Narodowe Centrum Badań Jądrowych www.ncbj.gov.pl Z czego składa się Wszechświat? 1 Budowa materii ~ cała otaczająca nas materia składa się z atomów pierwiastek chemiczny = = zbiór jednakowych atomów Znamy
Bardziej szczegółowoPo 1 mld lat (temperatura Wszechświata ok. 10 K) powstają pierwsze gwiazdy.
Nukleosynteza Mirosław Kwiatek Skrót ewolucji materii we Wszechświecie: Dominacja promieniowania: Wg. Gamowa (1948) Wszechświat powstał jako 10-wymiarowy i po 10-43 sekundy rozpadł się na 4- i 6-wymiarowy.
Bardziej szczegółowoWszechświat cząstek elementarnych
Wszechświat cząstek elementarnych Maria Krawczyk i A. Filip Żarnecki Instytut Fizyki Teoretycznej i Instytut Fizyki Doświadczalnej Wydział Fizyki UW semestr letni, rok akad. 2011/12. 210/9 http://www www.fuw.edu.pl/~
Bardziej szczegółowoSylwa czyli silva rerum na temat fizyki cz astek elementarnych
Sylwa czyli silva rerum na temat fizyki cz astek elementarnych Barbara Badełek Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Uppsalski Nauczyciele fizyki w CERN 20 26 maja 2007 B. Badełek (Warsaw and Uppsala) Silva
Bardziej szczegółowoEnergetyka jądrowa. Energetyka jądrowa
Energetyka jądrowa Zasada zachowania energii i E=mc 2 Budowa jąder atomowych i ich energia wiązania Synteza: z gwiazd na Ziemię... Neutrony i rozszczepienie jąder atomowych Reaktory: klasyczne i akceleratorowe
Bardziej szczegółowoOddziaływania elektrosłabe
Oddziaływania elektrosłabe X ODDZIAŁYWANIA ELEKTROSŁABE Fizyka elektrosłaba na LEPie Liczba pokoleń. Bardzo precyzyjne pomiary. Obserwacja przypadków. Uniwersalność leptonów. Mieszanie kwarków. Macierz
Bardziej szczegółowoTeoria grawitacji. Grzegorz Hoppe (PhD)
Teoria grawitacji Grzegorz Hoppe (PhD) Oddziaływanie grawitacyjne nie zostało dotychczas poprawnie opisane i pozostaje jednym z nie odkrytych oddziaływań. Autor uważa, że oddziaływanie to jest w rzeczywistości
Bardziej szczegółowoWykład 1. Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów. Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW
Wszechświat cząstek elementarnych dla humanistów Wykład 1 Maria Krawczyk (IFT), Filip A. Żarnecki (IFD), Wydział Fizyki UW Odkrycie cząstki Higgsa w LHC (CERN ) - 4 lipca 2012 Nagroda Nobla 2013: F. Englert,
Bardziej szczegółowoMetamorfozy neutrin. Katarzyna Grzelak. Sympozjum IFD Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych IFD UW. K.Grzelak (UW ZCiOF) 1 / 23
Metamorfozy neutrin Katarzyna Grzelak Zakład Czastek i Oddziaływań Fundamentalnych IFD UW Sympozjum IFD 2008 6.12.2008 K.Grzelak (UW ZCiOF) 1 / 23 PLAN Wprowadzenie Oscylacje neutrin Eksperyment MINOS
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne z głębin kosmosu
Cząstki elementarne z głębin kosmosu Grzegorz Brona Zakład Cząstek i Oddziaływań Fundamentalnych, Uniwersytet Warszawski 24.09.2005 IX Festiwal Nauki Co widzimy na niebie? - gwiazdy - planety - galaktyki
Bardziej szczegółowoZ czego składa się Wszechświat? Jak to wszystko się zaczęło?
Z czego składa się Wszechświat? Jak to wszystko się zaczęło? Żyjemy na Ziemi, małej błękitno-zielonej planecie, trzeciej od Słońca jednej z setek tysięcy milionów gwiazd w galaktyce zwanej Drogą Mleczną,
Bardziej szczegółowoAtomowa budowa materii
Atomowa budowa materii Wszystkie obiekty materialne zbudowane są z tych samych elementów cząstek elementarnych Cząstki elementarne oddziałują tylko kilkoma sposobami oddziaływania wymieniając kwanty pól
Bardziej szczegółowoPodstawy Fizyki Jądrowej
Podstawy Fizyki Jądrowej III rok Fizyki Kurs WFAIS.IF-D008.0 Składnik egzaminu licencjackiego (sesja letnia)! OPCJA: Po uzyskaniu zaliczenia z ćwiczeń możliwość zorganizowania ustnego egzaminu (raczej
Bardziej szczegółowoMaria Krawczyk, Wydział Fizyki UW. Oddziaływania słabe 4.IV.2012
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 8sem.letni.2011-12 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Oddziaływania słabe Cztery podstawowe siły Oddziaływanie grawitacyjne Działa między wszystkimi cząstkami, jest
Bardziej szczegółowoWYKŁAD 8. Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW. Oddziaływania słabe
Wszechświat cząstek elementarnych WYKŁAD 8 Maria Krawczyk, Wydział Fizyki UW Oddziaływania słabe Cztery podstawowe siłyprzypomnienie Oddziaływanie grawitacyjne Działa między wszystkimi cząstkami, jest
Bardziej szczegółowo11. Dzieje kosmosu Jaki jest nasz wszechświat [2, 3, 4] O17-11 Dzieje
O17-11 Dzieje Eksperymentalne potwierdzenia inflacji [1]. 11. Dzieje kosmosu 11.1. Jaki jest nasz wszechświat [2, 3, 4] Wszystkie dotychczasowe obserwacje i badania dowodzą, że odkryte przez nas prawa
Bardziej szczegółowoFizyka 2. Janusz Andrzejewski
Fizyka 2 wykład 15 Janusz Andrzejewski Janusz Andrzejewski 2 Egzamin z fizyki I termin 31 stycznia2014 piątek II termin 13 luty2014 czwartek Oba egzaminy odbywać się będą: sala 301 budynek D1 Janusz Andrzejewski
Bardziej szczegółowoNIEPRZEWIDYWALNY WSZECHŚWIAT
ARTYKUŁY Zagadnienia Filozoficzne w Nauce XXXVII / 2005, s. 41 52 Marek DEMIAŃSKI Instytut Fizyki Teoretycznej Uniwersytet Warszawski NIEPRZEWIDYWALNY WSZECHŚWIAT Trudno dokładnie określić datę powstania
Bardziej szczegółowoCząstki elementarne. Składnikami materii są leptony, mezony i bariony. Leptony są niepodzielne. Mezony i bariony składają się z kwarków.
Cząstki elementarne Składnikami materii są leptony, mezony i bariony. Leptony są niepodzielne. Mezony i bariony składają się z kwarków. Cząstki elementarne Leptony i kwarki są fermionami mają spin połówkowy
Bardziej szczegółowoWstęp do fizyki cząstek elementarnych
Wstęp do fizyki cząstek elementarnych Ewa Rondio cząstki elementarne krótka historia pierwsze cząstki próby klasyfikacji troche o liczbach kwantowych kolor uwięzienie kwarków obecny stan wiedzy oddziaływania
Bardziej szczegółowoEwolucja Wszechświata
Ewolucja Wszechświata Wykład 6 Mikrofalowe promieniowanie tła Rozseparowanie materii i promieniowania 380 000 lat Temperatura 3000 K Protony i jądra przyłączają elektrony (rekombinacja) tworzą się atomy.
Bardziej szczegółowoCząstka Higgsa własności, odkrycie i badania oddziaływań
Cząstka Higgsa własności, odkrycie i badania oddziaływań Prof. dr hab. Elżbieta Richter-Wąs Instytut Fizyki Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydział Fizyki, Astronomii i Informatyki Stosowanej Odkrycia cząstek
Bardziej szczegółowoFizyka i Chemia Ziemi
Fizyka i Chemia Ziemi Temat 1: Wszechświat, kwarki cząstki elementarne, atomy, gwiazdy, galaktyki. T.J. Jopek jopek@amu.edu.pl IOA UAM 2012-01-24 T.J.Jopek, Fizyka i chemia Ziemi 1 Wszechświat - obserwacje
Bardziej szczegółowoMODEL WIELKIEGO WYBUCHU
MODEL WIELKIEGO WYBUCHU JAKO TEORIA POWSTANIA WSZECHŚWIATA OPRACOWANIE Poznań 2007 Teoria Wielkiego Wybuchu Wstęp "WIELKI WYBUCH gwałtowna eksplozja bardzo gorącego i bardzo skondensowanego Wszechświata
Bardziej szczegółowoWykłady z Geochemii Ogólnej
Wykłady z Geochemii Ogólnej III rok WGGiOŚ AGH 2010/11 dr hab. inż. Maciej Manecki A-0 p.24 www.geol.agh.edu.pl/~mmanecki ELEMENTY KOSMOCHEMII Nasza wiedza o składzie materii Wszechświata pochodzi z dwóch
Bardziej szczegółowoIstota materii (The Heart of the Matter) cern, listopad
Istota materii (The Heart of the Matter) cern, listopad - 2007 Mieczyslaw Witold Krasny, Uniwersytet Piotra i Marii Curie, Paryz 1 Popularna definicja Mieczyslaw Witold Krasny, Uniwersytet Piotra i Marii
Bardziej szczegółowoZwiązek kosmologii z fizyką cząstek elementarnych
Związek kosmologii z fizyką cząstek elementarnych Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Wydział Fizyki DąŜenie do zrozumienia Wszechświata jak on działa i skąd się wziął to najstarsza i największa
Bardziej szczegółowoWszechświat na wyciągnięcie ręki
Wszechświat na wyciągnięcie ręki Minęło już całkiem sporo czasu, odkąd opuściłam mury I LO w Gorzowie Wlkp. Już tam wiedziałam, że będę studiować astronomię, ponieważ zawsze chciałam się dowiedzieć, jak
Bardziej szczegółowoPodstawy astrofizyki i astronomii
Podstawy astrofizyki i astronomii Andrzej Odrzywołek Zakład Teorii Względności i Astrofizyki, Instytut Fizyki UJ 20 marca 2018 th.if.uj.edu.pl/ odrzywolek/ andrzej.odrzywolek@uj.edu.pl A&A Wykład 4 Standardowy
Bardziej szczegółowoLiceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA Temat 10 : PRAWO HUBBLE A. TEORIA WIELKIEGO WYBUCHU. 1) Prawo Hubble a [czyt. habla] 1929r. Edwin Hubble, USA, (1889-1953) Jedno z największych
Bardziej szczegółowoPoczątek Wszechświata najwspanialszy eksperyment fizyczny
Początek Wszechświata najwspanialszy eksperyment fizyczny Krzysztof A. Meissner Instytut Fizyki Teoretycznej, Uniwersytet Warszawski Grzegorz Wrochna Instytut Problemów Jądrowych im. A.Sołtana, 05-400
Bardziej szczegółowo