Czynniki niebezpieczne i szkodliwe

Transkrypt

1 Czynniki niebezpieczne i szkodliwe Zbigniew Kołodyński - OIP Wrocław tel p.e. zkolodynski@wroclaw.oip.pl cz. sz-n. szer.

2 USTAWA z dnia 26 czerwca 1974 r Kodeks pracy. Art Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy. 2. Pracodawca jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki. Art Pracodawca: 1) ocenia i dokumentuje ryzyko zawodowe związane z wykonywaną pracą oraz stosuje niezbędne środki profilaktyczne zmniejszające ryzyko, 2) informuje pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Jednym z podstawowych i fundamentalnych warunków przeprowadzenia właściwej oceny ryzyka jest pełna i kompleksowa identyfikacja wszelkich czynników niebezpiecznych szkodliwych i uciążliwych, tj. ewentualnych zagrożeń występujących na stanowisku i w środowisku pracy.

3

4

5 Czynniki mierzalne wartości dopuszczalne Rozp. MPiPS z dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. (Dz. U. z dnia 18 grudnia 2002 r nr 217 poz.1833) (wyciąg) dla czynników chemicznych i pyłowych ünajwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń; ünajwyższe dopuszczalne stężenie chwilowe (NDSCh) - wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut i nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej, w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina; ünajwyższe dopuszczalne stężenie pułapowe (NDSP) - wartość stężenia, która ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być w środowisku pracy przekroczona w żadnym momencie. dla czynników fizycznych ünajwyższe dopuszczalne natężenia fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia - ustalone jako wartość średnia natężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia jego i jego przyszłych pokoleń.

6 ZAŁĄCZNIK Nr 1 WYKAZ WARTOŚCI NAJWYŻSZYCH DOPUSZCZALNYCH STĘŻEŃ CHEMICZNYCH I PYŁOWYCH CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA W ŚRODOWISKU PRACY A. Substancje chemiczne (wyszczególnionych 441 pozycji) B. Pyły (wyszczególnionych 19 pozycji) ZAŁĄCZNIK Nr 2 WYKAZ WARTOŚCI NAJWYŻSZYCH DOPUSZCZALNYCH NATĘŻEŃ FIZYCZNYCH CZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA W ŚRODOWISKU PRACY A. Hałas, hałas infradźwiękowy i hałas ultradźwiękowy B. Drgania działające na organizm człowieka przez kończyny górne i drgania o ogólnym działaniu na organizm człowieka C. Mikroklimat D. Promieniowanie optyczne E. Pola i promieniowanie elektromagnetyczne z zakresu częstotliwości 0 Hz-300 GHz

7 USTAWA z dnia 30 października 2002 r o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z dnia 28 listopada 2002 r.). wypadek przy pracy - nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą; uraz - uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego; choroba zawodowa - choroba określona w wykazie chorób zawodowych, o którym mowa w art pkt 2 Kodeksu pracy, jeżeli została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy. Rozp. RM z dnia 30 lipca 2002 r w sprawie wykazu chorób zawodowych, szczegółowych zasad postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania chorób zawodowych oraz podmiotów właściwych w tych sprawach (Dz. U. z dnia 19 sierpnia 2002 r).

8 wg PN-80/Z OCHRONA PRACY - NIEBEZPIECZNE I SZKODLIWE CZYNNIKI WYSTĘPUJĄCE W PROCESIE PRACY - Klasyfikacja Czynnik niebezpieczny występujący w procesie pracy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu. Czynnik szkodliwy występujący w procesie pracy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. Czynnik uciążliwy występujący w procesie pracy czynnik, którego oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do nadmiernego zmęczenia (fizycznego lub psychicznego). Zmęczenie zmniejszenie zdolności organizmu do kontynuowania pracy spowodowane przez wysiłek.

9 PODZIAŁ: PN-80/Z NIEBEZPIECZNE I SZKODLIWE CZYNNIKI WYSTĘPUJĄCE W PROCESIE PRACY FIZYCZNE Materialne środowisko pracy Elektryczność Czynniki urazowe CHEMICZNE Rodzaj działania na organizm Sposób wchłaniania BIOLOGICZNE Mikroorganizmy i wytwarzane przez nie substancje Makroorganizmy PSYCHOFIZYCZNE Obciążenie fizyczne Obciążenie nerwowo-psychiczne

10 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Materialne środowisko pracy Oświetlenie rodzaje ünaturalne (dzienne, słoneczne) üsztuczne (np. elektryczne) Parametry ocenne (podstawowe): ünatężenie i równomierność (zmęczenie wzroku, olśnienie, ograniczenie postrzegania przeszkód, napisów i znaków, w tym bezpieczeństwa). üstałość strumienia (np. efekt stroboskopowy). übarwa światła zakres długości fali (np. zaburzenie postrzegania barw)

11 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Materialne środowisko pracy Mikroklimat Parametry ocenne (podstawowe): ütemperatura üwilgotność powietrza üruch powietrza üpromieniowanie Bilans cieplny organizmu gdzie: Q=M±R±C-E Q ciepło oddawane lub pobierane przez organizm M ciepło wytwarzane w organizmie w wyniku procesów metabolicznych R ciepło otrzymywane lub oddawane przez promieniowanie C ciepło otrzymywane lub oddawane przez konwekcję E ciepło odprowadzane z organizmu przez parowane

12 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Materialne środowisko pracy Mikroklimat c.d. Obciążenie termiczne pracownika ü stopień ciężkości pracy (wydatek energetyczny) ü parametry mikroklimatu ü odzież robocza i ochronna ü aklimatyzacja ü cechy osobnicze (wiek, płeć, wydolność, waga pracownika) Rodzaje mikroklimatu: (mechanizmy obronne, oddziaływanie) üumiarkowany - wskaźnik -3<PMV<3 lub PPD (PN-85/N-08013) środowisko umiarkowane: -2<PMV<2 komfort: -0,5<PMV<0,5; PPD<10% ügorący PMV>2 - wskaźnik obciążenia termicznego WBGT (PN-EN27243) üzimny PMV<-2 wskaźnik siły chłodzącej powietrza WCI (PN-92/N-84685) wskaźnik ciepłochronności odzieży IREQ

13 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Materialne środowisko pracy Mikroklimat c.d. Skutki nadmiernego termicznego obciążenia organizmu zimny stres: üchłodzenie całego ciała (hipotermia), üchłodzenie kończyn, üchłodzenie poprzez kontakt, üchłodzenie konwekcyjne (wind chill), üchłodzenie poprzez oddychanie; środowisko umiarkowane: übilans cieplny całego ciała (termiczna neutralność), üdyskomfort lokalny (przeciąg, asymetria chłodzenia); gorący stres: ühipertermia (zaburzenia cieplne), üodwodnienie, üogrzanie poprzez kontakt (oparzenia).

14 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Materialne środowisko pracy Drgania mechaniczne Podział (wg sposobu przedostawania się energii do organizmu człowieka) üwibracje -oddziaływanie ogólne, -oddziaływanie miejscowe. ühałas (w tym ultra- i infradźwięki) Skutki oddziaływania (przykłady): -zespół choroby wibracyjnej, zawodowy ubytek słuchu, -mechaniczne uszkodzenie narządu słuchu, rezonans.

15 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Materialne środowisko pracy üpył przemysłowy Szkodliwy: -w warunkach przekroczenia NDS (np. pylice) -oddziaływanie chemiczne (np. drażniące) -oddziaływanie uczulające (alergeny), -zagrożenia biologiczne. Niebezpieczny: -mieszaniny wybuchowe (np. pyły organiczne) konieczny inicjator, -znaczne przekroczenie NDS (utrata możliwości oddychania), -zmniejszenie widoczności (tworzy aerozole), -drobiny posiadające energię kinetyczną. Sposoby redukcji zagrożenia (przykłady): -stosowanie technologii tzw. mokrych, -wentylacja (odprowadzanie z miejsca ich powstawania)

16 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Materialne środowisko pracy Promieniowanie: -gamma (jonizujące), <0,00001nm -X (roentgenowskie), <0,001nm - UV (nadfiolet), nm, -widzialne nm, -IR (podczerwień), 780nm-1mm, -mikrofalowe, 1mm-1m, -radiowe, >1m

17 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy (c.d.) Elektryczność Pole elektryczne (strefy, indukcja elektromagnetyczna) Elektryczność statyczna (inicjator wybuchu, reakcje - odruchy, zaburzenia funkcjonowania układu krążenia, porażenie prądem elektrycznym np. wyładowania atmosferyczne, wpływ na działanie numerycznego sterowania procesami) Napięcie w obwodzie elektrycznym (skutki: porażenie prądem elektrycznym, poparzenie łukiem el.) (zapobieganie: skuteczna ochrona przeciwporażeniowa działania proaktywne

18 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy (c.d.) Czynniki urazowe üporuszające się maszyny i mechanizmy üruchome elementy urządzeń technicznych üprzemieszczające się wyroby i materiały ünaruszenie konstrukcji üobrywanie się mas brył, tąpnięcia üpowierzchnie na których możliwy jest upadek üostrza, ostre krawędzie ütemperatura powierzchni wyposażenia technicznego i materiałów üpołożenie stanowiska pracy w stosunku do powierzchni ziemi lub podłogi

19 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy (c.d.) Zagrożenia mechaniczne [wg PN-EN ISO , (PN-EN 292-1)] Część czynników fizycznych, które mogą być przyczyną urazów powodowanych mechanicznym działaniem części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych, wyrzucanych materiałów stałych albo płynnych

20 FIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy (c.d.) Zagrożenia mechaniczne [wg PN-EN ISO , (PN-EN 292-1)] Podstawowe rodzaje zagrożeń mechanicznych: zgnieceniem (zmiażdżeniem), ścinaniem, przecięciem lub odcięciem, wplątaniem, wciągnięciem lub pochwyceniem, uderzeniem, przekłuciem lub przebiciem, tarciem lub obtarciem, wytryskiem cieczy pod wysokim ciśnieniem.

21 Identyfikacja zagrożeń mechanicznych Przykłady zagrożenia pochodzenia mechanicznego SCHEMAT ZAGROŻENIE PARAMETRY DO UWZGLĘDNIENIA PRZYKŁADY WCIĄGNIĘCIEM ODCIĘCIEM OPARZENIEM WYRZUTEM WCIĄGNIĘCIEM ŚCINANIEM UDERZENIEM WCIĄGNIĘCIEM ODCIĘCIEM moment obrotowy bezwładność (masa i prędkość) materiał (spójność, jednorodność) niewyważenie odległości pomiędzy częścią obracającą się a częścią stałą dostępność moment obrotowy bezwładność (masa i prędkość) wymiary odległość pomiędzy częścią obrotową a częścią nieruchomą moment obrotowy bezwładność (masa i prędkość) wymiary luz dostępność przecinarka szlifierka stacjonarna szlifierka przenośna itp. wirówka wyżynarka itp. ugniatarka mieszarka rozdrabniacz itp..

22 CHEMICZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Rodzaj działania na organizm Toksyczne Drażniące Rakotwórcze Mutagenne Upośledzające funkcje rozrodcze Sposób wchłaniania Przez drogi oddechowe Przez skórę i drogi śluzowe Przez przewód pokarmowy Zagrożenia urazowe: - poparzenia chemiczne, -ostre zatrucia. Przyczyny uaktywnienia zagrożeń: -stany awaryjne, -niewłaściwe stosowanie substancji chemicznych (przygotowanie pracowników - wiedza, szkolenia)

23 CHEMICZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy c.d. Substancjom i preparatom należącym do określonych kategorii niebezpieczeństwa przypisuje się symbole określające zagrożenie zagrożenie wybuchowe utleniające symbol E O skrajnie łatwo palne F+ wysoce łatwo palne F bardzo toksyczne T+ toksyczne szkodliwe żrące drażniące niebezpieczne dla środowiska T Xn C Xi N

24 Obowiązek przeprowadzenia badań i pomiarów czynników szkodliwych Obowiązki pracodawcy: rozeznanie organizacji i sposobu wykonywania pracy oraz procesów technologicznych i występujących w nich czynników szkodliwych dla zdrowia w celu ich wytypowania do oznaczenia w środowisku pracy; wykonanie badań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia w środowisku pracy, nie później niż w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia działalności lub zmiany jej profilu; oraz przeprowadzanie okresowych badań i pomiarów; niezwłoczne poinformowanie pracowników o wynikach przeprowadzonych badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy, w sposób ustalony w danym zakładzie pracy, oraz umieszczenie aktualnych wyników tych badań lub pomiarów na odpowiednim stanowisku pracy. prowadzenie na bieżąco rejestru czynników szkodliwych dla zdrowia występujących na stanowisku pracy oraz karty badań i pomiarów (wzory w załączeniu do rozporządzenia); przechowywanie rejestru i kart przez okres 40 lat, licząc od daty ostatniego wpisu, a wyników badań (protokoły, raporty z badań) przez okres 3 lat, licząc od daty ostatniego wpisu; niezwłoczne przekazanie rejestru i kart właściwemu miejscowo państwowemu inspektorowi sanitarnemu, w przypadku likwidacji zakładu pracy, ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 20 kwietnia 2005r w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U z r)

25 Obowiązek przeprowadzenia badań i pomiarów c.d. Częstość przeprowadzania badań okresowych Czynniki rakotwórcze i mutagenne: üco najmniej raz na trzy miesiące - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,5 wartości NDS, üco najmniej raz na sześć miesięcy - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia czynnika rakotwórczego lub mutagennego powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS, üw każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania czynnika, Inne czynniki: üco najmniej raz w roku - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,5 wartości NDS lub NDN, üco najmniej raz na dwa lata - przy stwierdzeniu w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia powyżej 0,1 do 0,5 wartości NDS lub NDN, üw każdym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkach występowania czynnika. ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 20 kwietnia 2005r w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U z r)

26 Obowiązek przeprowadzenia badań i pomiarów c.d. üw przypadku występowania w środowisku pracy szkodliwego dla zdrowia czynnika chemicznego, dla którego określono wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia pułapowego, przeprowadza się pomiary ciągłe stężenia tego czynnika. übadań i pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia występującego w środowisku pracy nie przeprowadza się, jeżeli wyniki dwóch ostatnio przeprowadzonych badań i pomiarów nie przekroczyły 0,1 wartości NDS lub NDN, a w procesie technologicznym lub w warunkach występowania danego czynnika nie dokonała się zmiana mogąca wpływać na wysokość stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego dla zdrowia. ülaboratoria wykonujące badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy powinny uzyskać akredytację na podstawie przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz. U. z 2004 r. Nr 204, poz oraz z 2005 r. Nr 64, poz. 565). Do dnia 31 grudnia 2007 r. badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy mogą wykonywać także laboratoria: Państwowej Inspekcji Sanitarnej, jednostek badawczo-rozwojowych działających w dziedzinie medycyny pracy i Centralnego Instytutu Ochrony Pracy - Państwowego Instytutu Badawczego, upoważnione przez państwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego, w tym na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów; ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ZDROWIA z dnia 20 kwietnia 2005r w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U z r)

27 BIOLOGICZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie Pracy Mikroorganizmy (bakterie, wirusy, riketsje, grzyby, pierwotniaki) i wytwarzane przez nie substancje (toksyny, alergeny) Makroorganizmy (rośliny, zwierzęta) Występowanie: -ochrona zdrowia (leczenie, diagnostyka), -weterynaria (leczenie, diagnostyka), -rolnictwo i hodowla, przetwórstwo, -zwierzęta użytkowe i dzikie (leśnictwo, służby mundurowe, sport) Ograniczanie: -stosowanie procedur (w tym ŚOI) -dobór zwierząt i opiekunów

28 PSYCHOFIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Obciążenie fizyczne (obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego) Statyczne (ISO 11226) -pozycja, siły, trajektorie, drgania, chłód, -pozycje swobodne i wymuszone, -pozycje niezalecane i zabronione (kąt, czas): ütułów (skręcanie, zginanie, odchylanie, wypukły kręgosłup w odcinku lędźwiowym), ügłowa i szyja (skręcanie, zginanie, odchylanie, pochylanie), üramiona (wznoszenie ramion i wznoszenie rąk na boki i przodem), üprzedramię i dłonie (nawracanie na zewnątrz i do wewnątrz, zginanie i rozciąganie) Ograniczanie narażenia (interwencja ergonomiczna): -techniczne projektowanie stanowiska (np. podparcie w pozycjach wymuszonych, przestrzeganie stref pracy kończyn górnych np. PN-91/N-08018), -organizacyjne (zmiany pozycji, przerwy w pracy, rotacja pracowników, zadania alternatywne, dostosowanie tempa pracy do możliwości (wydolności) pracowników), -szkolenie (uświadomienie występowania czynników ryzyka). Przyczyny przyjmowania postawy pochylonej podczas pracy (przykład): zbyt niska strefa robocza, wada wzroku, wada postawy (nabyta, wrodzona), brak wiedzy o zagrożeniach)

29 PSYCHOFIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy Obciążenie fizyczne (obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego) Dynamiczne występowanie np.: prace transportowe ręczne, obsługa manipulatorów maszyn i urządzeń, przemieszczanie elementów, narzędzi, detali i materiałów w obrębie stanowiska pracy i.t.p.) ograniczanie narażenia: -przestrzeganie norm dźwigania określonych w przepisach, -przestrzeganie wartości skorygowanych określonych w normach (np..pn-en ) RML2= MREF x Vm x Dm x Hm x Am x Cm x Fm gdzie: RML2 dopuszczalna masa skorygowana, MREF dopuszczalna masa Vm, Dm, Hm, Am, Cm, Fm współczynniki korekcyjne 0<m<1.

30 PSYCHOFIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy c.d. Obciążenie fizyczne (obciążenie układu mięśniowo-szkieletowego) skutki zdrowotne: urazy: zerwanie ścięgien, mięśni, torebek stawowych, więzadeł, przepuklina brzuszna, wypadnięcie krążka między kręgowego (dysku), nagłe stany zagrożenia u chorych na chorobę niedokrwienną serca, miażdżycę i nadciśnienie. schorzenia: skutki długotrwałego oddziaływania mikrourazów, stymulacji miejscowej reakcji zapalnej i procesów gojenia jako następstwo przeciążenia (mięśnie i przyczepy, ścięgna, pochewki ścięgniste, kaletki maziowe, łąkotki, chrząstki, kości) lub bezpośredni ucisk na nerwy lub naczynia krwionośne. Przykłady: -przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki, -przewlekłe zapalenie kaletki maziowej, -przewlekłe uszkodzenie łąkotki, -uszkodzenie torebki stawowej, -zmęczeniowe martwice kości, -zespół cieśni w obrębie nadgarstka, -schorzenia pozazawodowe (zespoły bólowe kręgosłupa)

31 PSYCHOFIZYCZNE niebezpieczne i szkodliwe czynniki występujące w procesie pracy c.d. Obciążenie nerwowo-psychiczne (PN-EN 10075) Obciążenie umysłu Niedociążenie lub przeciążenie percepcyjne Obciążenie emocjonalne

32 Przykład: Jakie czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe występują na stanowisku spawacza elektrycznego?

33 Dziękuję za uwagę