DZIAŁANIA NARODOWEGO INSTYTUTU AUDIOWIZUALNEGO W RAMACH WIELOLETNIEGO PROGRAMU RZĄDOWEGO KULTURA+ PRIORYTET DIGITALIZACJA

Transkrypt

1 Jarosław Czuba DZIAŁANIA NARODOWEGO INSTYTUTU AUDIOWIZUALNEGO W RAMACH WIELOLETNIEGO PROGRAMU RZĄDOWEGO KULTURA+ PRIORYTET DIGITALIZACJA d kilku lat sfera muzealnictwa przeżywa ponowny rozkwit. Powstanie takich projektów jak Muzeum Historii Polski, Muzeum Powstania Warszawskiego, Muzeum Historii Żydów Polskich czy Muzeum Sztuki Nowoczesnej świadczy o przywiązywaniu przez administrację rzą- dową i samorządy dużej wagi do sfery ochrony i upowszechniania dziedzictwa narodowego, w szczególności licznych zbiorów gromadzonych przez muzea. W tej materii widoczna jest również istotna zmiana sposobów prezentacji zbiorów. Tradycyjne formy uzupełniane są nowoczesnymi metodami upowszechniania. Coraz częściej wykorzystywane są narzędzia do tworzenia i prezentowania cyfrowych zasobów muzealnych. Jednocześnie powstają wirtualne muzea, które w znacznym stopniu uatrakcyjniają ofertę tradycyjnych placówek poprzez szersze i wielowymiarowe eksponowanie 1. Minister kultury i dziedzictwa narodowego RP Bogdan Zdrojewski i dyrektor Instytutu Książki Grzegorz Gauden podczas spotkania inaugurującego Programy WPR i Dziedzictwo Cyfrowe, w siedzibie NInA 17 lutego 2011 roku 1. Bogdan Zdrojewski, Minister of Culture and National Heritage of the Republic of Poland, and Grzegorz Gauden, Head of the Book Institute, at a meeting inaugurating the WPR and Digital Heritage Programmes, held at the NInA seat on 18 February

2 zbiorów, jak również służą zabezpieczaniu niezwykle cennych kolekcji. Dziedzictwo w formie cyfrowej Prace zabezpieczające zbiory muzealne prowadzone są od czasów powstania muzealnictwa. Jednakże sam proces cyfryzacji dziedzictwa kulturowego w naszym kraju ma krótką tradycję. Zaledwie od kilku lat prowadzone są systematyczne działania mające na celu tworzenie cyfrowych kopii obiektów muzealnych, dzięki czemu najcenniejsze zbiory mogą być poddane szczególnej ochronie bez znaczącego uszczerbku dla upowszechnienia dziedzictwa kulturowego. Pierwszymi przedsięwzięciami, które realizowały cele związane z cyfrowym zabezpieczeniem zbiorów muzealnych były mechanizmy finansowego wsparcia realizowane przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego. Program Zasoby cyfrowe w ubiegłych latach, dzięki zaangażowaniu ekspertów powołanych przez ministra kultury, a następnie dzięki działalności ówczesnego Krajowego Ośrodka Badań i Dokumentacji Zabytków (obecnie Narodowy Instytut Dziedzictwa), pozwolił na sfinansowanie powstania znacznej liczby pracowni digitalizacyjnych służących cyfryzacji zbiorów muzealnych, jednocześnie też umożliwił zabezpieczenie i udokumentowanie wielu istotnych kolekcji muzealiów. Mając jednak na uwadze konieczność zsynchronizowania oraz usystematyzowania działań w tym zakresie, na przełomie 2009 i 2010 r. podjęte zostały prace, których celem miało być stworzenie finansowych podstaw do realizacji procesów cyfryzacji w skali kraju. W konsekwencji podjętych działań w październiku 2010 r. Rada Ministrów, na wniosek ministra kultury i dziedzictwa narodowego, przyjęła do realizacji Wieloletni Program Rządowy (WPR) Kultura+. Jednym z zasadniczych elementów programu jest mechanizm finansowy, dzięki któremu państwo angażuje się w finansowanie i współfinansowanie procesów digitalizacji narodowego dziedzictwa kulturowego. Znacząca część programu Priorytet Digitalizacja niesie za sobą dwa podstawowe założenia: zabezpieczanie oraz upowszechnianie dziedzictwa kulturowego. Cele te mają być zrealizowane w szczególności poprzez zakup urządzeń do procesu konwersji cyfrowej, prowadzenie działań cyfryzacyjnych oraz archiwizowanie zbiorów, a w konsekwencji ich upowszechnianie. Program zakłada finansowanie wskazanych celów w okresie 5 lat na poziomie ok. 25 mln zł rocznie, z uwzględnieniem zarówno kosztów infrastrukturalnych, jak i środków z przeznaczeniem na wydatki bieżące. Łączny budżet WPR wynosi 120 mln zł 15

3 i jest to największa suma przeznaczona dotychczas na procesy cyfryzacji w Polsce. Zgodnie z przyjętymi przez Radę Ministrów założeniami Priorytet Digitalizacja koncentruje się na kilku zasadniczych kategoriach dziedzictwa kulturowego. Dotyczy on prowadzenia działań w odniesieniu do zbiorów archiwalnych, audiowizualnych, bibliotecznych oraz muzealnych ze szczególnym uwzględnieniem zabytków. Wśród podmiotów uprawnionych do aplikowania o środki pochodzące z WPR znalazły się państwowe i samorządowe instytucje kultury, archiwa państwowe oraz instytucje filmowe. Do wykonania zadań związanych z realizacją programu wyznaczony został Narodowy Instytut Audiowizualny jako operator Priorytetu Digitalizacja i podmiot odpowiedzialny za digitalizację materiałów audiowizualnych, który dzięki wsparciu innych Centrów Kompetencji w pełnym zakresie przeprowadzi formalną i merytoryczną stronę oceny zgłoszonych propozycji. W sferze ochrony i upowszechniania zbiorów muzealnych przy realizacji celów Priorytetu zasadniczą rolę odgrywają: Narodowy Instytut Dziedzictwa, którego domeną jest ochrona zabytków, jak również Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zbiorów, w którego obszarze działania znajduje się zabezpieczanie i upowszechnianie kolekcji muzealnych. Obie instytucje wspierają NInA w realizacji programu poprzez zapewnienie odpowiednich standardów technicznych i merytorycznych procesu digitalizacji i archiwizacji, w szczególności przy tworzeniu Katalogu Dobrych Praktyk, który stanowi zbiór podstawowych kryteriów technicznych programu, jak również uczestniczą w wyłanianiu zespołów eksperckich oceniających zgłaszane propozycje pod kątem ich spójności z założeniami Wieloletniego Programu Rządowego. W kontekście stawianych wymagań należy zwrócić uwagę na niezwykle ważny element, a jednocześnie jedno z podstawowych kryteriów oceny wniosków w programie, którym jest właściwe przygotowanie planu działań digitalizacyjnych wnioskodawcy, obejmujących okres 5-letniej perspektywy finansowej. Strategia ta ma za zadanie nie tylko zobrazowanie skali i ważkości działań, ale ma również na celu opracowanie, poprzez odpowiednią analizę zbiorów, wspólnej i spójnej polityki państwa w zakresie ochrony dziedzictwa. Niezbędne jest również dysponowanie przez potencjalnych beneficjentów zespołem doświadczonych w procesach szeroko rozumianej digitalizacji osób. Jest to jeden z zasadniczych wymogów po raz pierwszy stawiany wnioskodawcom. Cyfryzacja w naszym kraju ma krótką historię. Mając to na uwadze, na obecnym etapie realizacji programu wymogi formalne dotyczące kompetencji osób zaangażowanych w realizację procesów zostały złagodzone, i jedynie w przypadku digitalizacji zbiorów bibliotecznych i archiwalnych osoby takie muszą się legitymować formalnymi dokumentami, potwierdzającymi ich umiejętności. Niemniej wraz z pojawianiem się możliwości odbycia szkoleń certyfikujących w latach następnych, przewiduje się objęcie tym obowiązkiem pozostałych części programu. Jak to wskazano na wstępie, zasadniczymi celami programu są zabezpieczenie i upowszechnienie narodowego dziedzictwa kulturowego. W kontekście zapewnienia bezpieczeństwa zbiorom należy zwrócić uwagę na obowiązki beneficjentów związane z zachowaniem podstawowych standardów technicznych oraz proceduralnych przy realizacji projektów. Dzięki spełnieniu stawianych warunków możliwe będzie zwiększenie efektywności procesów digitalizacji oraz ujednolicenie zasad archiwizacji, przy zachowaniu wysokiego poziomu technicznego. Dodatkowo podkreślenia wymaga również zobowiązanie nałożone na wnioskodawców, dotyczące przekazania kopii zdigitalizaowanych treści do archiwum prowadzonego przez odpowiednie Centrum Kompetencji. Warunek ten ma na celu wprowadzenie powszechnych mechanizmów zabezpieczania treści. Do niezwykle ważnych założeń programu projektodawca zaliczył również szerokie upowszechnianie treści, których digitalizacja finansowana jest ze środków publicznych. W konsekwencji wskazanych w regulaminie programu przesłanek beneficjenci zobligowani są, za pomocą własnych narzędzi lub instrumentów wskazanych przez odpowiednie Centra Kompetencji, udostępnić nieodpłatnie powstające w ten sposób zasoby w wymiarze obejmującym minimum 85% ich zawartości. Warunek ten również wymusza konieczność zagwarantowania pewności prawnej w odniesieniu do zbiorów będących przedmiotem zgłaszanych projektów, a które w następstwie realizacji przedsięwzięcia będą udostępniane. Warto również wspomnieć, że rozbudowa istniejących już placówek mających dłuższe doświadczenie w dziedzinie digitalizacji ma na celu stworzenie regionalnych centrów digitalizacji, które to poprzez wykwalifikowaną kadrę oraz niezbędną infrastrukturę mają docelowo wspierać technicznie i merytorycznie mniejsze ośrodki w procesie cyfryzacji i archiwizacji. Rok 2011 jest pierwszym rokiem realizacji programu. Dotychczas przeprowadzony został nabór wniosków do bieżącej edycji. Zgłoszonych zostało blisko 90 wniosków na łączną kwotę wnioskowaną ponad 62 mln zł. Wśród aplikujących podmiotów znalazło 16

4 się aż 29 instytucji zgłaszających projekty w zakresie digitalizacji zbiorów muzealnych. Na uwagę zasługuje fakt, iż większość wśród potencjalnych beneficjentów stanowiły samorządowe instytucje kultury. W ramach kwalifikacji formalnej jedynie 5 ze złożonych wniosków zostało wykluczonych z dalszego etapu postępowania. Następnie wnioski przekazano grupom ekspertów, którzy zgodnie z zawartymi w regulaminie programu kryteriami mieli za zadanie ocenić indywidualnie każdy ze złożonych projektów. W chwili tworzenia tego opracowania finalizowany jest etap oceny merytorycznej projektów, stąd nie jest możliwe szczegółowe omówienie wyników prowadzonej procedury, niemniej jednak należy podkreślić, że aplikujące instytucje w znacznej mierze koncertowały się na kompleksowej realizacji projektów digitalizacyjnych. Występowały zarówno o środki z przeznaczeniem na sfinansowanie wydatków inwestycyjnych, jak i o kwoty, które miałyby zostać spożytkowane na realizację procesów digitalizacji, opracowanie i udostępnianie zbiorów. Jedynie niewielka część wniosków dotyczyła stworzenia wirtualnej przestrzeni do prezentacji treści, czy też wyłącznie działań inwestycyjnych. Zdecydowana większość ze zgłoszonych projektów realizowana jest w okresie 12 miesięcy, jedynie zaś 6 przewiduje wykonanie planowanych działań w ramach najbliższych dwóch lat. Wprowadzona w ramach wieloletniego mechanizmu finansowania procesów digitalizacji możliwość wykonania projektów w okresie wykraczającym poza rok budżetowy, oraz gwarancja ich dalszego finansowania w znacznym stopniu ułatwia realizację, a przede wszystkim pozwoli lepiej zaplanować wykonanie przedsięwzięć. Jedną ze zgłaszanych przez środowiska kultury, a wynikającą z formalnej struktury programu, niedogodności jest ograniczenie kręgu beneficjentów Wieloletniego Programu Rządowego Kultura+ do podmiotów publicznych. Niemniej jednak, wychodząc naprzeciw oczekiwaniom różnych kręgów społecznych, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego powierzył NInA prowadzenie jako własnego, komplementarnego zakresem, mechanizmu wsparcia finansowego skierowanego do organizacji pozarządowych. Program Dziedzictwo cyfrowe uzupełniając katalog podmiotów uprawnionych do aplikowania o środki publiczne, w znacznej mierze aktywizuje środowisko trzeciego sektora do realizacji oddolnych działań digitalizacyjnych. Kryteria naboru do programu własnego NInA są w znacznym stopniu tożsame ze stawianymi wnioskodawcom w Wieloletnim Programie Rządowym. Jedną z zasadniczych intencji projektodawcy było stworzenie mechanizmu, dzięki któremu procesy digitalizacji zostaną znacznie przyspieszone, uspójnione, a ich efektywność zostanie znacząco podniesiona. Liczba oraz poziom złożonych aplikacji świadczą o tym, iż zarówno Wieloletni Program Rządowy Kultura+ w zakresie zadań związanych z digitalizacją dziedzictwa kulturowego, jak i program własny NInA Dziedzictwo cyfrowe zostały dobrze przyjęte przez środowisko beneficjentów. Dostrzegane są potrzeby aktualizacji niektórych rozwiązań, w szczególności wyspecyfikowanych, podstawowych kryteriów technicznych zawartych w Katalogu Dobrych Praktyk, ale ze względu na specyfikę projektu są to zmiany przewidywane i pożądane. Szanse Mimo obaw środowiska dotyczących zagrożeń, jakie miałby nieść proces digitalizacji i upowszechnienia cyfrowych odpowiedników muzealiów, należy podkreślić, iż szerokie udostępnienie w sieci Internet zdigitalizowanych zbiorów dziedzictwa kulturowego daje szanse na dotarcie z tradycyjną ofertą instytucji kultury, w szczególności placówek muzealnych, do większego kręgu odbiorców i zachęcenia ich do bezpośredniego kontaktu z niezwykle cennymi kolekcjami polskich muzeów. Jednocześnie postępujący proces digitalizacji zbiorów jest również szansą na jak najobszerniejsze udokumentowanie, waloryzowanie, a w szczególności na zabezpieczenie muzealiów. Jarosław Czuba The Activities of the National Audiovisual Institute within the Long-Term Government Programme Culture+ Priority Digitalisation The last few years saw Poland s museology sector experiencing another boom. Traditional forms are being complemented by modern distribution methods, with the increasingly frequent use of tools for developing and presenting digital museum resources. However, there is more to digitalisation than distribution, since it is also synonymous with protecting the national 17

5 cultural heritage. The accomplishment of this goal calls for the financial support of the state and national governments. The Long-Term Government Programme Culture+ (Wieloletni Program Rządowy WPR), which the Council of Ministers accepted in October 2010 following a request of the Minister of Culture and National Heritage, involves financing recommended protection and distribution activities in the period of five years at an annual level of approx. 25 m. PLN, including both infrastructure costs and resources intended for current expenses. The programme s total budget of 120 m. PLN is the largest sum allocated for digitalisation in Poland and encompasses activities dedicated to archival, audiovisual, library and museum collections with particular emphasis on historical monuments. The entities authorised to apply for the resources include state and local government cultural institutions, state archives and film institutes. The National Audiovisual Institute (NInA) was selected to supervise the tasks connected with the programme s implementation. As the operator of the Digitalisation Priority and the entity responsible for the digitalisation of audiovisual materials, it will with the support of other Competence Centres carry out the formal and content-related assessment of the submitted proposals. In the protection and distribution of museum collections a fundamental role in implementing the Priority s goals is played by the National Heritage Board along with the National Institute of Museology and Historic Preservation. Special attention should be paid to the following requirements: the petitioner s obligation to prepare a plan of digitalisation encompassing a five-year financial perspective, a team of experienced professionals at the disposal of potential beneficiaries, as well as the latter s obligations connected with observing fundamental technical and procedural standards when realising the initiatives. Moreover, the project s initiator included on the list of the programme s key assumptions a broad distribution of those contents, whose digitalisation is financed by public resources. In 2011 the first year of the programme s implementation almost 90 applications were submitted for a total amount of more than 53 m. PLN. The group of candidates included as many as 29 institutions with projects for digitalising museum collections. They applied both for resources intended for financing investment expenses and sums allocated for the implementation of digitalisation processes and the development and distribution of collections. To meet the expectations of various social circles, the Ministry of Culture and National Heritage assigned NInA with the task of conducting its own, complementary scope-wise, mechanism of financial support aimed at NGOs the Digital Heritage Programme. Jarosław Czuba, zastępca dyrektora NInA, prawnik, a także absolwent SGH i WSPiZ na kierunku zarządzanie, realizował obowiązki Dyrektora Generalnego MKiDN, pełnił funkcję Dyrektora Departamentu Prawnego MKiDN w ramach swoich obowiązków był odpowiedzialny za realizację polityki audiowizualnej oraz sprawował funkcję delegata krajowego do Grupy Roboczej ds. Audiowizualnych Rady UE; jaroslaw.czuba@nina.gov.pl 18