LKA /2013 P/13/102 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

Transkrypt

1 LKA /2013 P/13/102 WYSTĄPIENIE POKONTROLNE

2 I. Dane identyfikacyjne kontroli Numer i tytuł kontroli Jednostka przeprowadzająca kontrolę Kontroler Jednostka kontrolowana Kierownik jednostki kontrolowanej P/13/102 Realizacja kontraktów socjalnych przez miejskie i gminne ośrodki pomocy społecznej Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Katowicach Aleksander Górniak, specjalista k.p., upoważnienie do kontroli nr z dnia 30 stycznia 2013 r. [Dowód: akta kontroli str. 1-2] Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Żywcu, Żywiec ul. Zamkowa 10 1, Regon Dariusz Pinisz, Kierownik Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej II. Ocena kontrolowanej działalności Ocena ogólna Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidłowości 2, działalność skontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. Uzasadnienie oceny ogólnej Opis stanu Powyższa ocena wynika z prawidłowej realizacji wykonania zadań w zakresie przygotowania, zawierania i realizacji kontraktów socjalnych oraz prawidłowego wykorzystania środków finansowych na realizację tych kontraktów. Stwierdzone w badanych obszarach nieprawidłowości polegały na: niedostosowaniu liczby pracowników socjalnych do wymogu określonego w art. 110 ust. 11 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej 3, stosowaniu w 2011 r. niewłaściwych formularzy druków kontraktów socjalnych. III. Opis ustalonego stanu 1. Wykonanie zadań w zakresie przygotowania, zawierania i realizacji kontraktów socjalnych 1.1. Przygotowanie kontraktów socjalnych. Liczba mieszkańców na terenie gminy Żywiec, w okresie objętym kontrolą, uległa zmniejszeniu z osób na koniec 2011 r. do na koniec 2012 r. W tym czasie wskaźnik bezrobocia wzrósł z 14,3% do 15,4%, a liczba osób korzystających z pomocy społecznej z 699 na koniec 2011 r. do 725 na koniec 2012 r. [Dowód: akta kontroli str. 449] 1 Zwany w dalszej części wystąpienia pokontrolnego MOPS. 2 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 3 T.j. Dz. U z 2013 r., poz. 182, dalej zwana ustawą o pomocy społecznej. 2

3 Opis stanu Rada Miasta w Żywcu, na podstawie art. 17 ust. 1 pkt. 1 ustawy o pomocy społecznej, uchwałą z dnia 30 kwietnia 2009 r. przyjęła Strategię rozwiązywania problemów społecznych dla Miasta Żywiec na lata , w której, jako cele strategiczne, określono m.in. ograniczenie zjawiska bezrobocia i redukowanie szkód występujących u osób bezrobotnych. Celami operacyjnymi dla realizacji powyższego miały być, m.in.: Pomoc w dostosowaniu kwalifikacji zawodowych osób bezrobotnych do potrzeb rynku pracy. Wsparcie psychospołeczne dla osób długotrwale bezrobotnych. Szukanie możliwości zewnętrznego finansowania programów skierowanych na podnoszenie i zmianę kwalifikacji mieszkańców. Monitorowanie rynku pracy pod kątem potrzeb potencjalnych inwestorów oraz tworzenie ofert dla inwestorów. Współpraca z Powiatowym Urzędem Pracy w Żywcu 4 w rozwiązywaniu problemów bezrobocia. Realizację strategii Rada Miejska w Żywcu powierzyła Burmistrzowi i Kierownikowi MOPS. [Dowód: akta kontroli str ] MOPS przygotowywał, począwszy od 2011 r., ocenę zasobów pomocy społecznej, w oparciu o analizę lokalnej sytuacji społecznej i demograficznej. W ww. ocenie MOPS m.in. szacował potrzeby w zakresie zawierania kontraktów socjalnych. [Dowód: akta kontroli str ] 1.2. Zapewnienie odpowiednich warunków realizacji zadań w zakresie kontraktów socjalnych. Zatrudnienie w MOPS w ww. okresie objętym kontrolą zmniejszyło się z 41 osób w 2011 r. do 39 w 2012 r., w tym zmniejszyła się liczba pracowników socjalnych z 15 do 14 osób, w związku z przejściem w czerwcu 2012 r. jednego pracownika na emeryturę. Zgodnie z wyjaśnieniami Kierownika, z dniem 1 kwietnia 2013 r. zostanie zatrudniony nowy pracownik socjalny. Wśród pracowników socjalnych jedna osoba była zatrudniona w ramach dofinansowania projektu Promocja aktywnej integracji w Gminie Żywiec. Wszyscy zatrudnieni pracownicy socjalni mieli kwalifikacje określone w art. 116 ustawy o pomocy społecznej - 11 pracowników miało wykształcenie wyższe o kierunku pedagogika pracy socjalnej (5 osób), socjologia, praca socjalna, pedagogika (6 osób) oraz 3 pracowników miało wykształcenie średnie - ukończyli Medyczne Studium Zawodowe na Wydziale Pracy Socjalnej. [Dowód: akta kontroli str. 449, 197, 454] Jednym z wymogów organizacyjnych realizacji projektu Promocja aktywnej integracji w Gminie Żywiec, określonym w wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego, było zapewnienie takiej obsady kadrowej aby w rejonie opiekuńczym gminy na jednego pracownika socjalnego przypadało 2 tys. mieszkańców. W przypadku niespełnienia powyższego warunku wymagana była zgoda Instytucji Pośredniczącej na kontynuację uczestnictwa MOPS w projekcie systemowym, po wcześniejszym uzgodnieniu z Regionalnym Ośrodkiem Polityki Społecznej 5. MOPS w Żywcu nie spełniał powyższego warunku, z uwagi na brak wystarczających środków finansowych na zatrudnienie dodatkowego pracownika, w związku z czym rokrocznie występował o zgodę na uczestnictwo w projekcie, uzyskując taką zgodę od Instytucji Pośredniczącej. [Dowód: akta kontroli str ] 4 Zwanym dalej PUP. 5 Zwanym dalej ROPS. 3

4 Zgodnie z regulaminem organizacyjnym MOPS 6, nadzór nad wypełnianiem przez pracowników socjalnych zadań związanych z zawieraniem i realizacją kontraktów socjalnych finansowanych ze środków własnych i budżetu państwa, był prowadzony przez Kierownika Działu Pomocy Środowiskowej. W przypadku kontraktów finansowanych w ramach projektu, dodatkowo zatrudniono pracownika socjalnego, którego etat był finansowany ze środków zewnętrznych. Ponadto, w ramach projektu był zatrudniony koordynator projektu 7, a kierownikiem projektu był Kierownik MOPS. Każdorazowo, po podpisaniu przez pracownika socjalnego i beneficjenta kontraktu socjalnego, Kierownik MOPS zatwierdzał plan pomocy socjalnej, w ramach którego określano wysokość i formę pomocy. W MOPS nie wprowadzono wewnętrznych procedur dotyczących zawierania kontraktów socjalnych finansowanych ze środków własnych MOPS, a ich realizacja przebiegała w oparciu o przepisy ustawy o pomocy społecznej. W przypadku kontraktów realizowanych ze środków zewnętrznych, ich realizacja następowała na podstawie umowy zawartej z Instytucją Pośredniczącą oraz Zasad przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki , opracowanych przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego 8. [Dowód: akta kontroli str ] W opinii pracowników socjalnych MOPS, obowiązujące uregulowania prawne zapewniały wystarczające warunki do prowadzenia skutecznej działalności w zakresie realizacji kontraktów socjalnych. W ich opinii, najtrudniejszym etapem kontraktu socjalnego było właściwe zdiagnozowanie problemu, gdyż klienci i ich rodziny nie ujawniali wielu istotnych problemów bądź po wyjaśnieniu ich przez pracownika socjalnego nie identyfikowali się z nimi. [Dowód: akta kontroli str ] Wydział Europejskiego Funduszu Społecznego Urzędu Marszałkowskiego Województwa Śląskiego, w lipcu 2011 r. przeprowadził w MOPS kontrolę prawidłowości zawierania kontraktów socjalnych, w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki W trakcie kontroli stwierdzono dwa wydatki niekwalifikowalne w ramach projektu, które podlegały zwrotowi na łączną kwotę 1.974,40 zł. Kwotę tę MOPS zwrócił. Opis stanu W okresie objętym kontrolą, w MOPS nie przeprowadzali kontroli w zakresie dotyczącym kontroli pracownicy Urzędu Miasta Żywiec. [Dowód: akta kontroli str ] 1.3. Współpraca z Powiatowym Urzędem Pracy w zakresie realizacji kontraktów socjalnych. W ramach realizacji kontraktów socjalnych MOPS prowadził współpracę z PUP, na podstawie porozumienia zawartego w dniu 25 marca 2009 r. Treść porozumienia była zgodna z propozycjami wskazanymi przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, w wytycznych z dnia 14 maja 2009 r. dla powiatowych urzędów pracy i ośrodków pomocy społecznej, w zakresie współpracy przy podejmowaniu działań na rzecz osób bezrobotnych, korzystających ze świadczeń pomocy społecznej. Zgodnie z porozumieniem, PUP m.in. raz w tygodniu informował drogą elektroniczną MOPS o aktualnych ofertach pracy. Podobnie MOPS informował PUP o ofercie programowej realizowanej w ramach programu operacyjnego. Ponadto, PUP 6 Zarządzenie nr 9/2008 Kierownika MOPS z dnia 30 listopada 2008 r. 7 Usługa została zlecona firmie zewnętrznej. 8 zatwierdzone 1 stycznia 2012 r. 4

5 Opis stanu opracowywał co pół roku raport, tj. Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie żywieckim. Zgodnie z nim, najczęściej poszukiwanymi zawodami na terenie powiatu żywieckiego były: kierowca, mechanik samochodowy, pracownik obsługi biurowej, pracownik ochrony fizycznej, kasjer, kucharz, pracownik budowlany, sprzedawca, stolarz, przedstawiciel handlowy, kosmetyczka. [Dowód: akta kontroli str , 3-11] 1.4. Dobór beneficjentów do zawieranych kontraktów socjalnych. W okresie objętym kontrolą, kontraktami objęto łącznie 65 osób. W latach MOPS zawarł odpowiednio 45 i 42 kontraktów, w tym 18 i 22 w ramach projektu Promocja aktywnej integracji w Gminie Żywiec, który był współfinansowany ze środków Unii Europejskiej, w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego, gdzie kontrakt socjalny był głównym narzędziem realizacji projektu. Zakres prowadzonych przez MOPS działań, związanych z zawieraniem kontraktów (oraz grupy docelowe, do jakich kierowana była oferta), był zgodny z założeniami Strategii rozwiązywania problemów społecznych dla Miasta Żywiec na lata i obejmował osoby spełniające przesłanki przyznania pomocy społecznej, wymienione w art. 7 ustawy o pomocy społecznej, a w przypadku kontraktów współfinansowanych ze środków EFS był skierowany do beneficjentów, wskazanych w wytycznych Ministerstwa Rozwoju Regionalnego. Kontrakty zawarte w ramach projektu systemowego zawierane były w celu wzmocnienia aktywności i samodzielności życiowej, zawodowej lub przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu 9, a pozostałe kontrakty zawierane były w celu przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej podopiecznych MOPS i były finansowane ze środków własnych MOPS i budżetu państwa 10. [Dowód: akta kontroli str ] Kontrakty B zawarto głównie z osobami bezrobotnymi bez kwalifikacji, doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, tj. 61% w 2011 r. i 45,5% w 2012 r. Kwalifikowanie osób do powyższej grupy, z uwagi na ograniczone środki finansowe, odbywało się w sposób selektywny, spośród osób rokujących pozytywne ich zakończenie. Nabór osób do uczestnictwa w kontraktach odbywał się od stycznia każdego roku, a następnie z osobami tymi przeprowadzano rozmowę kwalifikacyjną przez specjalnie powołaną w tym celu komisję. Beneficjentami tych kontraktów byli podopieczni MOPS, bądź członkowie ich rodzin. Na 40 zawartych w latach kontraktów, tylko jeden został przerwany, w związku z wyjazdem beneficjenta za granicę. Kontrakty A zawierano z osobami znajdującymi się w szczególnej sytuacji na rynku pracy (art. 49 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy 11 ). W ramach tej grupy MOPS zawarł 47 kontraktów z 25 osobami, w tym z 5 osobami zawarto po kilka następujących po sobie kontraktów w każdym roku. Na 10 osób, z którymi w 2011 r. zawarto kontrakty, 9 kontrakty te zrealizowało, a jeden kontrakt został przerwany, w związku z przejściem beneficjenta na emeryturę. W 2012 r., na 15 osób objętych kontraktami, 7 z nich je przerwało. Przyczyną zerwania kontraktów było niewywiązywanie się ich beneficjentów z postanowień w nich zawartych, a w szczególności nieutrzymywanie abstynencji alkoholowej i unikanie kontaktu 9 Stosowano wzór B kontraktu zgodnie z załącznikiem do Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 8 listopada 2010 r. w sprawie wzoru kontraktu socjalnego (Dz. U. Nr 218, poz. 1439), dalej zwane rozporządzeniem w sprawie wzoru kontraktu socjalnego. 10 Stosowano wzór A kontraktu zgodnie z załącznikiem do ww. rozporządzenia w sprawie wzoru kontraktu socjalnego. 11 Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 ze zm., dalej zwana ustawą o promocji zatrudnienia. 5

6 z pracownikiem socjalnym. Wg stanu na dzień 1 lutego 2013 r., cztery osoby z wyżej wymienionej grupy nie były już beneficjentami pomocy społecznej ani nie figurowały w rejestrze PUP. [Dowód: akta kontroli str ] Opis stanu MOPS zawierał kontrakty B wyłącznie w ramach programu operacyjnego, w związku z czym nie wnioskował do PUP o skierowanie osób bezrobotnych, o których mowa w art. 49 ustawy o promocji zatrudnienia i jednocześnie korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, do uczestnictwa w kontraktach socjalnych. MOPS, w ramach porozumienia zawartego z PUP, poinformował o skierowaniu 32 bezrobotnych (17 w 2011 r. i 15 w 2012 r.) do uczestnictwa w kontraktach w ramach projektu systemowego. Jednocześnie MOPS informował, że osoby te nie zostały zgłoszone do ubezpieczeń społecznych z tytułu podpisania kontraktu. [Dowód: akta kontroli str ] 1.5. Przeprowadzenie kontraktu socjalnego. W trakcie czynności kontrolnych, szczegółowej analizie poddano 47 kontraktów socjalnych wybranych losowo, tj. po 10 kontraktów A, zawartych w latach 2011 i 2012 oraz odpowiednio po 10 z B. Dodatkowo badaniem objęto 7 przerwanych kontraktów A w 2012 r. W trakcie badania ustalono, że: Wszystkie kontrakty A były zawarte na okresy dwumiesięczne. Kontrakty B w 2011 r. zawarto na okres dziewięciomiesięczny, a w 2012 r. na okres ośmiomiesięczny. Beneficjentami wszystkich kontraktów były osoby wcześniej korzystające z pomocy społecznej bądź członkowie ich rodzin. Każdorazowo przed zawarciem kontraktu A pracownik socjalny przeprowadzał wywiad środowiskowy, w zakresie wynikającym z obowiązujących w dacie ich sporządzania rozporządzeń Ministra Pracy i Polityki Społecznej 12 w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego 13. W przypadku kontraktów B beneficjenci wypełniali kartę informacyjną uczestnika projektu oraz wymagane oświadczenia, a przed podpisaniem kontraktu była przeprowadzana z nimi rozmowa kwalifikacyjna. Dodatkowo przed wypłatą zasiłków celowych, będących wkładem własnym MOPS w ramach projektu, pracownik socjalny przeprowadzał również wywiad środowiskowy w zakresie wynikającym z rozporządzenia MPiPS w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego. Zawarte w kontraktach informacje były zgodne z informacjami zawartymi w kwestionariuszu rodzinnego wywiadu środowiskowego, a w przypadku kontraktów B informacje były zgodne z danymi z karty uczestnictwa w projekcie. Wszyscy beneficjenci uczestniczyli w sporządzeniu kontraktu i zostali zapoznani z jego treścią. Każda z badanych umów kontraktu zawierała skonkretyzowane cele, przewidywane efekty oraz działania i terminy ich realizacji oraz dodatkowo zawierała postanowienia dotyczące rozwiązania umowy w sytuacji nieosiągnięcia zamierzonego celu, z przyczyn zawinionych przez beneficjenta. 12 Zwanym dalej MPiPS. 13 Rozporządzenie z dnia 25 stycznia 2011 r., Dz. U. Nr 27, poz. 138 i rozporządzenie z dnia 8 czerwca 2012 r., Dz. U. poz. 712, dalej zwane rozporządzeniami MPiPS w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego. 6

7 Przed zawarciem kontraktów z bezrobotnymi zasięgano informacji w PUP na temat przebiegu działań związanych z poszukiwaniem pracy przez daną osobę. Zakres działań określonych w kontrakcie nie pokrywał się z działaniami zrealizowanymi przez beneficjenta w ramach aktywizacji zawodowej w PUP. Kontrakty A i B, zawarte w 2012 r., zostały sporządzone na drukach określonych w rozporządzeniu w sprawie wzoru kontraktu socjalnego. W przypadku kontraktów B beneficjenci byli kwalifikowani do podpisania kontraktu zgodnie z Zasadami przygotowania, realizacji i rozliczania projektów systemowych Ośrodków Pomocy Społecznej, Powiatowych Centrów Pomocy Rodzinie oraz Regionalnego Ośrodka Polityki Społecznej w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki W kontraktach B wszystkie działania beneficjenta i pracownika socjalnego przewidziane w umowie zostały wykonane. W przypadku kontraktów A zobowiązania dziewięciu beneficjentów były zrealizowane jedynie częściowo. Ww. kontrakty zostały zamknięte, a ich głównym celem było zdyscyplinowanie klientów, m.in. w celu znalezienia pracy i utrzymywania abstynencji. Przyczyną niewywiązywania się beneficjentów z postanowień ww. kontraktów były trudności w znalezieniu pracy oraz nieutrzymywanie abstynencji alkoholowej i niepodejmowanie terapii w ośrodku uzależnień. We wszystkich badanych kontraktach pracownicy socjalni monitorowali przebieg realizacji działań beneficjentów określonych w kontrakcie i dokonywali oceny jego realizacji. W kontraktach nie wprowadzano zmian. W ramach kontraktów A beneficjentom wypłacano zasiłki celowe i okresowe. Zasiłki okresowe naliczono zgodnie z zasadami określonymi w art. 38 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, z uwzględnieniem obowiązującego w tym czasie kryterium dochodowego ustalonego w oparciu o rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej 14. Zasiłki celowe były wypłacane w wysokościach wynikających z aktualnych możliwości finansowych MOPS. W przypadku osób, którym został przyznany zasiłek stały, stosownie do postanowień art. 66 ust. 1 pkt 26 ustawy z 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 15 MOPS pokrywał składki na ubezpieczenie zdrowotne. W latach ,w ramach zawartych kontraktów, w badanej grupie wypłacono zasiłków na łączną kwotę ,74 zł. W przypadku kontraktów B MOPS, oprócz kosztów szkoleń i kursów, wypłacał zasiłki celowe i celowe specjalne. Łączne koszty jakie poniósł MOPS na realizację kontraktów B w badanej grupie wyniosły ,00 zł. [Dowód: akta kontroli str ] Beneficjentami 7 przerwanych kontraktów A w 2012 r. były osoby bezrobotne, nadużywające alkoholu. Celem głównym tych kontraktów było utrzymywanie abstynencji alkoholowej i aktywności zawodowej. Celami szczegółowymi było podjęcie leczenia w Ośrodku Leczenia Uzależnień w Żywcu oraz zgłaszanie się na wyznaczone terminy do PUP. Kontrakty te nie zostały zamknięte, gdyż ich beneficjenci po otrzymaniu pomocy finansowej z MOPS nie podjęli żadnych działań przewidzianych 14 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 lipca 2012 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. poz.823) oraz rozporządzenie z 29 lipca 2009 r. w sprawie zweryfikowanych kryteriów dochodowych oraz kwot świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (Dz. U. Nr 127, poz. 1055). 15 Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz ze zm. 7

8 w kontrakcie, a ponadto unikali kontaktu z pracownikami socjalnymi celem dokonania oceny realizacji kontraktów i ich ewentualnego zamknięcia. W jednym przypadku 16 Kierownik MOPS skorzystał z uprawnień, wynikających z art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej, tj. odmówił przyznania dalszej pomocy w formie zasiłku okresowego i celowego. W pozostałych przypadkach beneficjenci nie zwracali się do MOPS o pomoc. [Dowód: akta kontroli str ] W toku kontroli NIK skierowała ankietę do 47 beneficjentów kontraktów objętych badaniem. Odpowiedzi udzieliły cztery osoby (9%) 17, które realizację ww. kontraktów ocenili następująco: - we wszystkich przypadkach diagnoza, cele i działania kontraktu zostały w umowie właściwie określone, - we wszystkich przypadkach współpraca z pracownikiem socjalnym układała się dobrze, pracownik utrzymywał z beneficjentem kontakt podczas realizacji kontraktu, a udzielona przez pracownika pomoc była wystarczająca, - w 3 przypadkach (75% spośród udzielających odpowiedzi) realizacja kontraktu umożliwiła przełamanie trudnej sytuacji życiowej, - dwóch beneficjentów (50%) wymieniło następujące trudności podczas realizacji kontraktu: przekonanie pracownika socjalnego, że w powiecie żywieckim jest trudno znaleźć pracę u uczciwego pracodawcy, przełamanie własnych ograniczeń, dwie osoby nie miały trudności z realizacją kontraktu, - czterech beneficjentów stwierdziło, że największe korzyści odniosło z: otrzymanych zasiłków na zakup opału (1), zajęć praktycznych (2), ogółu działań (1), - dwóch beneficjentów uważało, że nie ma potrzeby wprowadzać żadnych zmian do sposobu realizacji kontraktu, jeden wskazał na konieczność szybszego terminu rozpatrywania wniosków o przyznanie zasiłku, a jeden na konieczność zwiększenia oferty kursów zawodowych realizowanych w ramach kontraktów, [Dowód: akta kontroli str ] Ustalone nieprawidłowości W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie stwierdzono następujące nieprawidłowości: 1. Zgodnie z art. 110 ust. 11 ustawy o pomocy społecznej ośrodek pomocy społecznej powinien zatrudniać w odniesieniu do liczby mieszkańców - pracowników socjalnych proporcjonalnie do liczby ludności gminy, w stosunku jeden pracownik socjalny zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na 2 tys. mieszkańców. W przypadku gminy Żywiec liczba ta powinna wynosić 16 osób. Tymczasem w 2011 r. MOPS zatrudniał 15 pracowników, a w 2012 r Kierownik MOPS, w latach objętych kontrolą, w przesyłanym Burmistrzowi Miasta projekcie budżetu na kolejne lata, uwzględniał wzrost wydatków związany z zatrudnieniem dodatkowego pracownika socjalnego. Z uwagi na brak środków finansowych projekt budżetu, w części dotyczącej zatrudnienia nowego pracownika socjalnego, nie był akceptowany. [Dowód: akta kontroli str. 449,454, ] 2. W siedmiu 18 przypadkach kontrakty A, zawarte w 2011 r., sporządzono według nieobowiązującego wzoru określonego w rozporządzeniu Ministra Polityki Społecznej z dnia 1 marca 2005 r w sprawie wzoru kontraktu 16 Kontrakt o numerze 16/54//2/2012/A. 17 Żadna z osób, która przerwała jego realizację nie odesłała ankiety. 18 Kontrakty o numerach: 17/LR/2011/A, 5/210/12/2011/A, 9/124/7/2011/A, 26/98/11/2011/A, 7/98/10/2011/A, 4/210/12/2011/A, 3/210/12/2011/A. 8

9 socjalnego 19. Kontrakty te sporządzono po dniu 30 czerwca 2011 r., a zgodnie z 2 obowiązującego rozporządzenia w sprawie wzoru kontraktu socjalnego, stare wzory mogły być wykorzystywanie nie dłużej niż do dnia 30 czerwca 2011 r. Kierownik MOPS wyjaśnił, że powyższe wynikało z przeoczenia pracowników socjalnych, jak i z faktu, że pozostały niewykorzystane formularze kontraktów socjalnych, obowiązujące do dnia wejścia w życie rozporządzenia z 2010 r. [Dowód: akta kontroli str , ] 3. W jednym przypadku 20 kontrakt A, zawarty w celu przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej zawarto na druku dotyczącym osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy, o których mowa w art. 49 ustawy o promocji zatrudnienia, tj. na tzw. druku B. Powyższe Kierownik MOPS tłumaczył przeoczeniem pracownika. [Dowód: akta kontroli str , ] Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie, mimo stwierdzonych nieprawidłowości, działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. 2. Efekty realizacji kontraktów socjalnych Opis stanu W przypadku kontraktów zawartych w zakresie rozwiązywania trudnej sytuacji życiowej (kontrakty A ) ich beneficjentami byli dotychczasowi klienci MOPS. Podstawowym celem tych kontraktów było znalezienie przez nich pracy oraz utrzymywanie abstynencji alkoholowej. Spośród 20 kontraktów A, poddanych badaniom w trakcie kontroli, w 17 ich beneficjenci nadużywali alkoholu. Efekty realizacji tych kontraktów były oceniane przez pracownika socjalnego w samym kontrakcie. Sam fakt zawarcia kontraktu socjalnego, a w szczególności świadomość, że w przypadku niewywiązania się z jego postanowień może być przyczyną zaprzestania udzielania pomocy przez MOPS, skutkował tym, że beneficjenci podejmowali próbę znalezienia pracy (wypełnianie kart aktywności zawodowej) i próbowali utrzymywać abstynencję. Spośród badanej przez NIK próby 20 kontraktów A, wszyscy ich beneficjenci po ich zakończeniu nadal utrzymywali kontakt z pracownikami socjalnymi MOPS. W latach MOPS zawarł kontrakty A łącznie z 70 osobami, z których 42 ukończyły je pozytywnie (60%), a 20 z nich, tj. 28,57% 21 na dzień 1 lutego 2013 r. nie było beneficjentami pomocy społecznej i nie figurowało w rejestrze PUP. [Dowód: akta kontroli str ] Ocena efektów zrealizowanych kontraktów socjalnych, w ramach projektu Promocja aktywnej integracji w Gminie Żywiec, dokonywana była w każdym roku po zakończeniu projektu. W tym celu sporządzany był raport ewaluacyjny. Przedmiotem ewaluacji było badanie poziomu zadowolenia uczestników projektu. Badanie osiągnięcia rezultatów mierzone było na podstawie ankiet przeprowadzanych w trakcie trwania projektu. [Dowód: akta kontroli str ] Zadeklarowane we wnioskach o dofinansowanie rezultaty projektu Promocja aktywnej integracji w Gminie Żywiec zostały osiągnięte. [Dowód: akta kontroli str. 425, 432] W ramach 20 kontraktów B, objętych kontrolą NIK, w 2011 r. najwięcej osób przeszkolono w zawodach: przedstawiciel handlowy z kursem prawa jazdy kat. B 19 Dz. U. Nr 42, poz Kontrakt nr 20/LR/2012/A osób spośród wszystkich, które w latach podpisały kontrakt A. 9

10 (5 osób), opiekun nad osobami starszymi i dziećmi (4 osoby), magazynier z kursem prawa jazdy kat. B (3 osoby) i sprzedawca (2 osoby). W ramach kontraktów zrealizowanych w 2012 r. najwięcej osób przeszkolono w zawodach: sprzedawca (5 osób) i operator wózka widłowego (4 osoby). Zgodnie z opracowywanym przez PUP w Żywcu raportem Monitoring zawodów deficytowych i nadwyżkowych w powiecie żywieckim, zawody w których szkolono beneficjentów należały do grupy zawodów deficytowych. [Dowód: akta kontroli str. 265] W latach MOPS zawarł kontrakty B łącznie ze 102 osobami, z których 96 ukończyło je pozytywnie (94,1%), a 48 osób uczestniczących w kontraktach (47,1%) 22, na dzień 1 lutego 2013 r. nie było beneficjentami pomocy społecznej i nie figurowało w rejestrze PUP. [Dowód: akta kontroli str ] Ocena cząstkowa Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. 3. Wykorzystanie środków finansowych na realizacje kontraktów socjalnych Opis stanu MOPS na finansowanie kontraktów socjalnych A w latach przeznaczył odpowiednio ,68 zł i ,24 zł, z czego odpowiednio 8.320,30 zł (24,7%) i 4.399,08 (24,5%) zł zostało sfinansowane z środków własnych Gminy, a pozostała część pochodziła z środków Wojewody Śląskiego. Jednostkowy koszt kontraktu socjalnego wyniósł 1.248,47 zł 23 w 2011 r. i 898,51 zł 24 w 2012 r. Średni jednostkowy koszt dla dwóch lat wyniósł 1.099,55 zł. 25 [Dowód: akta kontroli str ] W przypadku kontraktów B, realizowanych w ramach projektu Promocja aktywnej integracji w Gminie Żywiec, ich koszt całkowity w ww. latach wyniósł odpowiednio ,68 zł i ,79 zł. Dofinansowanie do ww. projektu wyniosło ,20 zł w 2011 r., a wkład własny Gminy, który został przeznaczony na zasiłki celowe wyniósł 10,5%. W 2012 r. odpowiednio dofinansowanie wyniosło ,49 zł, a wkład własny 13,0%. Dofinasowanie do projektu, oprócz środków przeznaczonych na aktywną aktywizację uczestników kontraktów socjalnych, obejmowało również pokrycie kosztów zarządzania projektem i pracy socjalnej. W ramach ww. środków MOPS na realizację samych tylko kontraktów przeznaczył ,48 zł w 2011 r. i ,30 zł w 2012 r., z czego odpowiednio ,48 zł (19,96%) i zł (23,26%) stanowiły środki własne Gminy, które zostały przeznaczone na zasiłki celowe. Średni jednostkowy koszt (bez kosztów zarządzania projektem) realizacji kontraktu socjalnego z tzw. grupy B, w przeliczeniu na beneficjentów, którzy ukończyli kontrakt, wyniósł odpowiednio 6.247,03 zł 26 i 5.662,63 zł 27. Planowany koszt jednego kontraktu socjalnego w latach wynosił 5.000,00 28 zł. Wskaźnik wykorzystania środków wyniósł odpowiednio 100% i 92,4%. Spadek wskaźnika wykorzystania środków w 2012 r. związany był m.in. z rezygnacją jednej osoby z uczestnictwa w kontrakcie, a środki niewykorzystane w wysokości ,00 zł osób spośród 102, które podpisało kontrakt B ,68 zł : 27 kontraktów socjalnych w 2011 r. = 1.248,57 zł/1 kontrakt ,24 zł : 20 kontraktów socjalnych w 2012 r. = 898,51 zł/ 1 kontrakt. 25 (33.708,68 zł ,24 zł) : 47 kontraktów w latach = 1.099,55 zł/ 1 kontrakt ,48 zł : 18 kontraktów socjalnych zakończonych w 2011 r. = 6.247,03 zł/ kontrakt ,30 zł : 21 kontrakty socjalne zakończone w 2012 r. = 5.662,63 zł/ kontrakt. 28 Bez zasiłków celowych wypłacanych w trakcie kontraktu, które wynosiły w 2011 r ,00 zł i zł w 2012 r. 10

11 Opis stanu Ocena cząstkowa zostały przesunięte na rok Średni jednostkowy koszt (bez kosztów zarządzania projektem) dla dwóch lat wyniósł 5.784,05 zł 29. Średni jednostkowy koszt, w przeliczeniu na beneficjentów, którzy usamodzielnili się w wyniku realizacji kontraktu, wyniósł ,81 zł 30 w 2011 r. i ,90 zł 31 w 2012 r. [Dowód: akta kontroli str. 168, 449, 452] Średni jednostkowy koszt, w przeliczeniu na beneficjentów, którzy usamodzielnili się w wyniku realizacji kontraktów A i B, z uwzględnieniem kosztów zarządzania projektem, wyniósł ,82 zł 32 w 2011 r. i ,28 zł 33 w 2012 r. [Dowód: akta kontroli str. 168, 449, 452] Zasiłki celowe przyznawane były na cele określone w art. 39 ustawy o pomocy społecznej. Zgodność wykorzystania środków z celem na jaki zostały przyznane została zbadana na podstawie wybranych losowo 47 kontraktów. W wyniku badania stwierdzono, że środki były wykorzystywane zgodnie z przeznaczeniem. W jedenastu kontraktach A zasiłki okresowe i celowe przyznawane były w formie bezgotówkowej, tj. MOPS wskazywał sklep, w którym możliwa była realizacja zasiłku bądź bezpośrednio pokrywał faktury za energię, lekarstwa lub opał. W pozostałych przypadkach rozliczenie zasiłków było dokonywane w trakcie zamykania kontraktu. W przypadku kontraktów B, w aktach spraw poszczególnych beneficjentów znajdowały się dokumenty potwierdzające ukończenie kursów sfinansowanych przez MOPS w ramach kontraktu. Ponadto, w aktach spraw znajdowały się notatki pracownika socjalnego, potwierdzające prowadzenie monitoringu realizacji postanowień kontraktów. [Dowód: akta kontroli str ] Prowadzona w MOPS ewidencja finansowo-księgowa pozwalała na wyodrębnienie różnych źródeł finansowania kontraktów socjalnych. Zgodnie z zasadami ewidencji analitycznej dla MOPS, wydatki i dochody związane z projektami unijnymi były ewidencjonowane w zespole 1, koncie Ewidencja analityczna wg klasyfikacji budżetowej: 130 7D wpływ dotacji, 130 7W wydatki. [Dowód: akta kontroli str , ] Ponieważ MOPS nie wnioskował do PUP o skierowanie osób bezrobotnych, wymienionych w art. 49 ustawy o promocji zatrudnienia i jednocześnie korzystających ze świadczeń pomocy społecznej, do uczestnictwa w kontraktach socjalnych, w przypadku osób uczestniczących w kontraktach socjalnych typu B MOPS nie odprowadzał składek na ubezpieczenie zdrowotne osób realizujących kontrakt. W przypadku osób uczestniczących w kontraktach A opłacano składki na ubezpieczenie zdrowotne w sytuacji, gdy uczestnikowi kontraktu został przyznany zasiłek stały. [Dowód: akta kontroli str ] Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie. 29 ( ,48 zł ,30 zł):(18 kontraktów + 22 kontrakty) = 5.784,05 zł/kontrakt ,48 zł : 8 osób, które na dzień 1 lutego 2013 r. nie były beneficjentami pomocy społecznej i nie figurowały w rejestrze PUP = ,81 zł/osobę ,30 zł : 7 osób, które na dzień 1 lutego 2013 r. nie były beneficjentami pomocy społecznej i nie figurowały w rejestrze PUP = ,90 zł/osobę. 32 Łączne koszty kontraktów A i B poniesione w ,36 zł/ 9 osób które na dzień 1 lutego 2013 r. nie były beneficjentami pomocy społecznej i nie figurowały w rejestrze PUP = ,82 zł/osobę. 33 Łączne koszty kontraktów A i B poniesione w ,03 zł/ 11 osób które na dzień 1 lutego 2013 r. nie były beneficjentami pomocy społecznej i nie figurowały w rejestrze PUP = ,28 zł/osobę. 11

12 Wnioski pokontrolne Prawo zgłoszenia zastrzeżeń Obowiązek poinformowania NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków IV. Uwagi i wnioski Przedstawiając powyższe oceny i uwagi, wynikające z ustaleń kontroli, Najwyższa Izba Kontroli, na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli 34, wnosi o: kontynuowanie działań w celu spełnienia wymogu dotyczącego osiągnięcia, wymaganej przepisami o pomocy społecznej, liczby zatrudnionych pracowników socjalnych. V. Pozostałe informacje i pouczenia Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli. Zgodnie z art. 54 ustawy o NIK, kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do dyrektora Delegatury NIK w Katowicach. Zgodnie z art. 62 ustawy o NIK, proszę o poinformowanie Najwyższej Izby Kontroli Delegatury w Katowicach, w terminie 15 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego, o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosku pokontrolnego oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań. W przypadku wniesienia zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, termin przedstawienia informacji liczy się od dnia otrzymania uchwały o oddaleniu zastrzeżeń w całości lub zmienionego wystąpienia pokontrolnego. Katowice, dnia 6 maja 2013 r. Kontroler Aleksander Górniak Specjalista kontroli państwowej Najwyższa Izba Kontroli Delegatura w Katowicach Dyrektor Edmund Sroka Dz. U. z 2012 r., poz.82 ze zm. 12