Profesor Wilhelm von Waldeyer-Hartz ( ) i jego związki ze stomatologią w 170 rocznicę urodzin

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2006, LIX, 7, Organ Polskiego Towarzystwa Stomatologicznego Z H I S T O R I I S T O M A T O L O G I I Profesor Wilhelm von Waldeyer-Hartz ( ) i jego związki ze stomatologią w 170 rocznicę urodzin Professor Wilhelm von Waldeyer-Hartz ( ) and his connections with dentistry on 170 th anniversary of his birth Barbara Bruziewicz-Mikłaszewska Z Katedry Protetyki Stomatologicznej AM we Wrocławiu Kierownik: dr ha. n. med. H. Panek Streszczenie Opisano sylwetkę prof. Wilhelma von Waldeyera- -Hartz ( ), twórcy Instytutu Anatomii Patologicznej Uniwersytetu we Wrocławiu oraz jego wkład w rozwój stomatologii. Profesor Wilhelm von Waldeyer-Hartz był autorem aktualnej do dziś teorii powstawania i rozprzestrzeniania się nowotworów. Uważał, iż komórki nowotworowe rozwijają się z komórek normalnych, nadmiernie wzrastają i rozmnażają się przez podział komórkowy. Rozsiew przerzutów nowotworowych dokonuje się drogami: krwionośną, limfatyczną i przez inne płyny ciała. Wilhelm von Waldeyer-Hartz habilitował się na Uniwerytecie Wrocławskim 14 lipca 1864 roku na podstawie pracy pt.: De dentium evolutione commentatio. Następnie pod jego kierunkiem Julius Bruck przygotował w 1871 r. pracę habilitacyjną o patologii miazgi zębowej. Dzięki Wilhelmowi von Waldeyerowi stomatologia uniwersytecka we Wrocławiu uzyskała solidne, naukowe podstawy. Summary The author has presented the profile of Professor Wilhelm von Waldeyer-Hartz ( ), the founder of the Institute of Pathological Anatomy, Wroclaw University, and his contribution to the development of dentistry. Professor s theory on the origin and spread of neoplasms is still accepted today. He believed that neoplastic cells develop from normal cells, proliferate excessively by cell division. They metastasize through blood, lymph and other body fluids. He defended his doctoral thesis De dentium evolutione commentatio in Under his supervision in 1871 Julius Bruck wrote his habilitation thesis concerning the pathology of dental pulp. Thanks to Wilhelm von Waldeyer, academic dentistry in Wrocław gained sound scientific basis. HASŁA INDEKSOWE: historia dentystyki, stomatologia we Wrocławiu, Wilhelm von Waldeyer-Hartz, ewolucja i embriologia zębów KEYWORDS: history of dentistry, dentistry in Wroclaw, Wilhelm Waldeyer-Hartz, evolution and embryology of teeth 538

2 2006, LIX, 7 Profesor Wilhelm vonwaldeyer-hartz Jedną z bardziej interesujących postaci wśród niemieckich naukowców Uniwersytetu Wrocławskiego był w XIX wieku prof. Heinrich Wilhelm Gottfried Waldeyer-Hartz ( ). Urodził się 6 października 1836 r. w Hehlen an der Weser (Brunszwik). Zmarł 23 stycznia 1921 r. w Berlinie (1, 7). W 1867 r. W. Waldeyer formułuje teorię nowotworów, która do dziś jest aktualna. Swoje spostrzeżenia na temat powstawania raka publikuje w Archiv für pathologische Anatomie und Physiologie und für klinische Medizin Rudolfa Virchova. Zdaniem Waldeyera: komórki rakowe rozwijają się z normalnych komórek, nadmiernie wzrastają i rozmnażają się przez podział komórkowy, czas ich rozsiewu dokonuje się drogami: krwionośną, limfatyczną i przez inne płyny ciała. Rozmnażaniu się komórek rakowych towarzyszy proliferacja tkanki łącznej, tak że guz rakowy ma charakter włóknisty, tłuszczowaty lub przypomina chrząstkę. Te właściwości Waldeyer przypisuje również mięsakom sarcoma (z grec. sarx = mięso), złośliwym guzom wywodzącym się z tkanki łącznej. Chociaż poglądy Waldeyera i Virchova rozwiały się, to jednak teoria Waldeyera o powstawaniu i rozprzestrzenianiu się raków nadal aktualna (7, 8). Wilhelm Waldeyer-Hartz habilitował się na Uniwersytecie Wrocławskim 14 lipca 1864 roku z anatomii i fizjologii, a tak naprawdę ze stomatologii co nie jest powszechnie znane. W 2005 roku odnaleziono oryginał (ryc. 1) drukowanej pracy habilitacyjnej (10, 11, 12) (ryc. 1). Wilhelm Waldeyer od 1867 r. był profesorem anatomii patologicznej. Od podstaw organizował wrocławski uniwersytecki Instytut Anatomii Patologicznej zbudowany w latach r. mieszczący się początkowo w Szpitalu Wszystkich Świętych, zbudowany w Ryc. 1. Strona tytułowa habilitacji Wilhelma Waldeyera O ewolucji zębów komentarz z 14 lipca 1864 r. latach r., a następnie został przeniesiony do Dzielnicy Klinik, gdzie wg projektu Josepha Waldhausena zbudowano w 1892 r. nowy Instytut Patologii wraz z prosektorium obecnie ul. Karola Marcinkowskiego 4. W 1875 r W. Waldeyer przeniósł się do Strasburga, a następnie w latach pracował w Berlinie. W 1888 r. wprowadził do nauki pojęcie chromosomu, zaś w 1891 r. neuronu. Wilhelm Waldeyer był uczniem prof. Rudolfa Petera Heinricha Heidenhaina ( ) i jego najstarszym asystentem w Instytucie Fizjologii. Profesor Heidenhain podobnie jak Jan Ewangelista Purkynje zajmował się histologią. Odkrył i badał wydzielanie gruczołów ślinowych. Habilitował się na Uniwersytecie Wrocławskim w 1859 r. na podstawie pracy pt. Symbolae ad anatomiam glandularum Pyeri (11). 539

3 B. Bruziewicz-Miklaszewska Czas. Stomatol., Wilhelm Waldeyer pracując w Instytucie Fizjologii stworzył pojęcie pierścienia ochronnego Waldeyera (grudek chłonnych, migdałków gardłowych i podniebiennych) (5). Miał także okazję poznać opracowania naukowe J. E. Purkynjego i jego uczniów Meyerusa Fraenkla i Isaacusa Raschkowa. Doktorant Purkynjego z Wrocławia M. Fraenkel opisał ząb zbudowany z substantia osteoidea. Jego praca doktorska De penitiori humanorum structura observationes O wewnętrznej budowie zębów ludzkich, obroniona 1 października 1835 r. jest pierwszą praca o mikroskopowej budowie zębiny. Kolejny doktorant Purkynjego J. I. Raschkow, którego praca jest kontynuacją pracy Fraenkla pisał:... Substantiae dentalis structura in omnis fibrosa est budowa tkanki zęba (zębina) jest włóknista. Mówił też o membranuli praeformativa i organon adamantinae wytwarzającym szkliwo. Jego praca doktorska Meletemata circa mammalium dentium evolutione Badanie rozwoju zębów ssaków opisuje rozwój zębów u embriona ssaków, została obroniona we Wrocławiu 16 października 1835 r. (3, 6). W 1849 r. Purkynje, autor pojęcia protoplazma wykazał, że ząb składa się z substancji podobnej do kości słoniowej zębiny pokrytej przez szkliwo w części korony zęba oraz przez cement w części korzeniowej. Nadał im nazwy: dla zębiny substantia eburnea, zaś dla szkliwa substantia adamantina. Praca habilitacyjna W. Waldeyera z 1864 roku O rozwoju zębów De dentium evolutione commentatio (Sygn. B. U.Wr II) liczy 16 stron i jest pracą poglądową napisaną po łacinie z fragmentami w tekście w języku niemieckim. Autor zadedykował ją teściowi Guilelmo Dillenburgerowi, ojcu żony Emilii (12). Dysertacja ta stanowi wynik przemyśleń autora i przegląd piśmiennictwa publikowanego przez badaczy francuskich, rosyjskich, angielskich, szkockich i niemieckich w tym wrocławskich. W. Waldeyer omówił ewolucję i histiogenezę szczęki i żuchwy oraz embriologię zębów, a także proces odontogenezy. Wielokrotnie cytuje Purkynjego i Raschkowa z Wrocławia, Herrisanta i Fr. Cuviera z Paryża, Huntera z Londynu, Andreasa Bonn z Padwy, Marcusen a z St. Petersburga, Arnolda z Salzburga, a także Goodsira z Edynburga. Wspomina Hassalla i Alexandra Nasmytha, Ovena i Fodd-Bowmana z Londynu oraz Alberta Köllikera ( ) z Würzburga. W 1864 r. W. Waldeyer pisał:...odontoblast protoplazma szkliwa jest twardą włóknistą, zwapniałą masą. W Jego Instytucie Patologii i pod Jego kierunkiem została przygotowana praca habilitacyjna Juliusa Brucka: Przyczynek do histologii i patologii miazgi zębowej Beitrage zü Histologie und Pathologie der Zahnpulpa (ryc. 2). Julius Bruck habilitował się na Uniwersytecie Wrocławskim 14 lipca 1871 r. równo 7 lat po habilitacji swego Mistrza Wilhelma Waldeyera, kontynuując jego dzieło (2, 4, 7). Wilhelm Waldeyer około 1900 r. zainspirował Stanisława Przybyszewskiego i Karola Ludwika Schleicha do wynalezienia znieczulenia miejscowego w chirurgii, a tak często stosowanego obecnie w stomatologii, którego prekursorem był Seweryn Perkowski (9). Tematyka stomatologiczna interesowała W. Waldeyera jeszcze w 1910 r. gdy opublikował w Berlinie pracę o nietypowym umiejscowieniu trzonowców w żuchwie: Abnorme Lagerung eines dritten unteren Molaren in Processus coronoideus mandibulae. Archiv für Anatomiae und Entwicklungs Geschichte, 1910, 241 (1). Stomatologia we Wrocławiu w okresie prusko-niemieckim począwszy od Jana 540

4 2006, LIX, 7 Profesor Wilhelm vonwaldeyer-hartz Ryc. 2. Strona tytułowa habilitacji Juliusa Brucka i strona następna: Przyczynek do histologii i patologii miazgi zębowej z 14 lipca 1871 r. Ewangelisty Purkynjego, Meyera Fraenkla, Isaaka Raschkowa poprzez Rudolfa Heidenhaina i Wilhelma Waldeyera uzyskała bardzo solidne naukowe podstawy dla rozwoju tej praktycznej i klinicznej dyscypliny w uniwersyteckim Instytucie Dentystycznym założonym przez Juliusa Brucka w 1873 r. a co dziś w 170-lecie urodzin Wilhelma Waldeyera warte jest przypomnienia. Piśmiennictwo 1. Axthelm-Hoffmann W.: History of Dentistry. Wyd. Quntessence Publishing Co, Inc. Chicago, Berlin, Rio de Janerio and Tokyo, 1981, 390, 391, 393, Bruziewicz-Mikłaszewska B.: Profesor Julius Bruck ( ) wrocławski stomatolog, lekarz i prekursor europejskiej endoskopii w stulecie śmierci. Adv. Clin. Exp. Med., 2003, 12, 1, Domosławski Z.: Doktoraty wrocławskiej szkoły fizjologicznej Jana Ewangelisty Purkyniego. Archiwum Historii i Filozofii Medycyny, 1987, 50, 3, Enser N.: Prof. Julius Bruck Pionier der Zahnheilkunde. Z.M. 1992, 22, Kierzek A.: Przerost pierścienia limfatycznego Waldeyera. w Rozwój warszawskiej myśli otolaryngologicznej w XIX w. Wyd. Arboretum, Wrocław 1987, Klisiecki A.: Purkynje fizjolog. Rocznik Wrocławski ¾, 1959/1960, B. U. Wroc. Gab. Śląsko-Łużycki. Sygn II. 7. Kozuschek W.: Historia Wydziałów Lekarskiego i Farmaceutycznego Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Akademii Medycznej we Wrocławiu w latach Wrocław. Wyd. Uniwersytetu Wrocł. Arch. Universitatis Wratislaviensis Nr 2434, Wrocław 2002, Kulak T., Pater M., Wrzesiński W.: Historia 541

5 B. Bruziewicz-Miklaszewska Czas. Stomatol., Uniwersytetu Wrocławskiego Wyd. Uniw. Wrocł., Wrocław 2002, Pawela T., Wnukiewicz J., Bolejko A., Komorski A.: Seweryn Perkowski współtwórca metody znieczulenia miejscowego. Dent. Med. Probl., 2005, 42, 4, Ponfick E.: Pathologisch-anatomisches Institut. w: Festschrift zur Feier des hundertjährungen Bestehens der Universität Breslau. Wyd. Ferdinand Hirt. Königliche Universitäts und Verlagsbuchhandlung, Breslau, Königgs platz 1, 1991, Pretzsch K.: Verzeichnis der Breslauer Universitätsschriften , Druck und Verlag von Wilh. Gottl. Korn. Breslau 1905, Waldeyer G.: De dentium evolutione commentatio praca habilitacyjna Uniwersytetu Wrocławskiego, wyd. A. Neumann, Vratislavia Wójtowicz M.: Budowle Akademii Medycznej we Wrocławiu, w: W. Kozuschek: Historia Wydziału Lekarskiego, Farmaceutycznego Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Akademii Medycznej we Wrocławiu w latach Wrocław, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2002, 372, 376, 382. Otrzymano: dnia 16.V.2006 r. Adres autorki: Wrocław, ul. Krakowska