Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities)

Transkrypt

1 Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) PODRĘCZNIK DLA FUNKCJONARIUSZY PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ W ZAKRESIE STOSOWANIA USTAWY O OCHRONIE ZDROWIA PRZED NASTĘPSTWAMI UŻYWANIA TYTONIU I WYROBÓW TYTONIOWYCH

2 Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) PODRĘCZNIK DLA FUNKCJONARIUSZY PAŃSTWOWEJ INSPEKCJI SANITARNEJ W ZAKRESIE STOSOWANIA USTAWY O OCHRONIE ZDROWIA PRZED NASTĘPSTWAMI UŻYWANIA TYTONIU I WYROBÓW TYTONIOWYCH Warszawa 2012

3 Recenzenci: Prof. dr hab. n. med. Andrzej Wojtczak, Przewodniczący Rady Sanitarno-Epidemiologicznej Prof. dr hab. n. med. Witold Zatoński, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie dr n. med. Andrzej Wojtyła, Dyrektor Instytutu Medycyny Wsi Krzysztof Przewoźniak, Centrum Onkologii Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie Współpraca merytoryczna: dr n. med. Krystyna Radecka, Dyrektor Departamentu Higieny Środowiska, GIS Katarzyna Kitajewska, Naczelnik Wydziału Higieny Pracy, GIS Wisława Ostręga, Naczelnik Wydziału Higieny Dzieci i Młodzieży, GIS Opracowanie: dr n. med. Przemysław Biliński, Główny Inspektor Sanitarny Joanna Skowron, Dyrektor Departamentu Promocji Zdrowia, Biostatystyki i Analiz,GIS Magdalena Sternik, Koordynator Projektu, GIS Monika Zalejska, Koordynator Projektu, GIS Wydawca: Departament Promocji Zdrowia, Biostatystyki i Analiz ul. Targowa 65, Warszawa tel Podręcznik dla funkcjonariuszy Państwowej Inspekcji Sanitarnej Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities) został wydany dzięki dotacji Światowej Fundacji ds. Walki z Chorobami Płuc (World Lung Foundation) z pomocą finansową Fundacji Bloomberga (Bloomberg Philanthropies). ISBN

4 SPIS TREŚCI Wstęp... 7 Rozdział 1. Projekt Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities)... 8 Rozdział 2. Dane epidemiologiczne Rozdział 3. Konsekwencje wdychania dymu tytoniowego Konsekwencje zdrowotne Konsekwencje ekonomiczne Konsekwencje społeczne Rozdział 4. Obowiązujące akty prawne Ramowa Konwencja Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu, sporządzona w Genewie dnia 21 maja 2003 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 74, poz. 487) Konkluzje Rady w sprawie zmniejszania różnic zdrowotnych w UE poprzez zorganizowane działania na rzecz promowania zdrowego stylu życia (2011/C 359/05) Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r., Nr 10, poz. 55, z późn. zm.) Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2011 r., Nr 212, poz. 1263) Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 października 2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. z 2002 r., Nr 174, poz. 1426, z późn. zm.) Rozdział 5. Korzyści z tworzenia miejsc pracy wolnych od dymu tytoniowego Rozdział 6. Polityka zmian w zakresie kontroli tytoniu w Polsce Załączniki Ramowa Konwencja Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu, sporządzona w Genewie dnia 21 maja 2003 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 74, poz. 487) Konkluzje Rady w sprawie zmniejszania różnic zdrowotnych w UE poprzez zorganizowane działania na rzecz promowania zdrowego stylu życia (2011/C 359/05) Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r., Nr 10, poz. 55, z późn. zm.)... 49

5 4. Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 17 października 2002 r. w sprawie nadania funkcjonariuszom organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnień do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. z 2002 r., Nr 174, poz. 1426, z późn. zm.) Odpowiedzi na najczęściej zadawane pytania związane ze stosowaniem ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r., Nr 10, poz. 55, z późn. zm.) Ulotki dotyczące szkodliwości palenia tytoniu Bibliografia Przydatne strony internetowe... 69

6 Szanowni Państwo, Minął rok od wejścia w życie znowelizowanej ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, poszerzającej strefy wolne od dymu tytoniowego w przestrzeni publicznej. Badania GIS z lutego 2011 roku pokazują, że nowe przepisy znacznie zmniejszyły ryzyko narażenia ludności na dym tytoniowy m.in. w obiektach sportowych, restauracjach, barach i pubach, zakładach pracy oraz na przystankach i w obiektach komunikacji miejskiej. Obecnie poparcie dla obowiązującego prawa deklaruje aż 68% palących i 84% niepalących Polaków. Ponadto 56% społeczeństwa dostrzega poprawę w przestrzeganiu przepisów ograniczających palenie tytoniu, a 45% palaczy przyznało, że wprowadzenie zakazu sprzyja podejmowaniu przez nich decyzji o rzuceniu palenia. Polacy coraz odważniej egzekwują również swoje prawo do życia w przestrzeni wolnej od dymu tytoniowego. Świadczy o tym fakt, że 59% niepalących częściej niż kilka lat temu ma odwagę zwrócić uwagę osobom łamiącym zakaz palenia. Problem palenia w miejscach publicznych jest jednak wciąż aktualny. W celu zwiększenia wiedzy o obowiązującym prawie oraz wzmocnieniu jego przestrzegania Państwowa Inspekcja Sanitarna rozpoczęła w październiku 2011 roku realizację ogólnopolskiego projektu Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities). W ramach projektu zostaną Państwo wyposażeni w pakiet materiałów edukacyjno-informacyjnych oraz Podręcznik dla funkcjonariuszy Państwowej Inspekcji Sanitarnej z zakresu realizacji ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Niniejszy podręcznik zawiera informacje dotyczące konsekwencji zdrowotnych, ekonomicznych i społecznych wdychania dymu tytoniowego, a także obowiązujące wytyczne i akty prawne (polskie i międzynarodowe) dotyczące tytoniu, w tym korzyści z tworzenia miejsc pracy wolnych od dymu tytoniowego oraz politykę zmian w zakresie kontroli tytoniu w Polsce. Żywię głęboką nadzieję, że przekazane materiały edukacyjne oraz niniejszy Podręcznik pozwolą Państwu pogłębić wiedzę na temat tytoniu oraz wzmocnią przekonanie o słuszności podejmowanych rozwiązań. Liczę także, że z Państwa udziałem, przyczynią się one do zwiększenia świadomości społeczeństwa w zakresie zagrożeń wynikających z palenia tytoniu oraz doprowadzą do większego respektowania prawa do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego. Przemysław Biliński Główny Inspektor Sanitarny Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 7

7 ROZDZIAŁ 1 PROJEKT ODŚWIEŻAMY NASZE MIASTA. TOB3CIT (TOBACCO FREE CITIES) Niniejszy podręcznik dla funkcjonariuszy Państwowej Inspekcji Sanitarnej, sprawujących bieżący nadzór nad realizacją obowiązków wynikających z ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, przygotowany został w ramach projektu Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities). Koncepcja projektu Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities) powstała w Głównym Inspektoracie Sanitarnym (GIS) w związku z niepokojącą sytuacją epidemiologiczną dotyczącą palenia tytoniu w Polsce. Dzięki staraniom GIS na realizację projektu udało się pozyskać środki finansowe ze Światowej Fundacji ds. Walki z Chorobami Płuc (World Lung Foundation) i Fundacji Bloomberga (Bloomberg Philanthropies), które od lat wspierają politykę państw w zakresie ograniczania używania tytoniu. W trakcie pierwszej edycji, która miała miejsce w latach , trzy miasta - Szczecin, Łódź, Rzeszów tworzyły strefy wolne od dymu tytoniowego, które powstawały w miejscach publicznych, takich jak: urzędy, szkoły, zakłady pracy, przystanki autobusowe i tramwajowe oraz parki i place zabaw. Partnerzy projektu zawiązali w swoich miastach koalicje lokalne zrzeszające liderów wspierających tworzenie miejsc wolnych od dymu tytoniowego (przedstawicieli urzędów miast, Policję, Straż Miejską, lokalne media, ekspertów zdrowia publicznego i przedstawicieli Państwowej Inspekcji Sanitarnej). Wspólnie prowadzili kampanię społeczną wspierającą działania związane z tworzeniem przepisów prawnych regulujących używanie tytoniu w miejscach publicznych. W październiku 2011 r. rozpoczęto realizację drugiej edycji projektu, która ma charakter ogólnokrajowy. Jej głównym zadaniem jest poprawa egzekwowania i wzrost przestrzegania postanowień ustawy z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, a także zapoznanie społeczeństwa ze szkodliwymi skutkami zdrowotnymi dymu tytoniowego dla czynnych i biernych palaczy. Za realizację projektu odpowiedzialny jest wraz z Wojewódzkimi i Powiatowymi Stacjami Sanitarno-Epidemiologicznymi. 8

8 W ramach projektu do 2013 roku zorganizowane zostaną szkolenia dla pracowników Oddziałów Oświaty Zdrowotnej z Wojewódzkich i Powiatowych Stacji Sanitarno-Epidemiologicznymi oraz funkcjonariuszy Policji i Strażników Miejskich, odpowiedzialnych za egzekucję przepisów ustawy. Funkcjonariusze Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Policji i Straż Miejska będą przeprowadzali bieżący monitoring realizacji ustawy w województwach. Przeprowadzona zostanie również kampania społeczna, której głównym celem będzie rozpowszechnienie informacji o regulacjach prawnych, dotyczących miejsc wolnych od dymu tytoniowego oraz edukacja w zakresie skutków zdrowotnych używania tytoniu, w tym narażeniu na środowiskowy dym tytoniowy. Zakładane korzyści płynące z realizacji projektu to: pełne wdrożenie i zapoznanie społeczeństwa ze zmianami w ustawie z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych, eliminacja zagrożenia dymem tytoniowym w miejscach publicznych, podniesienie świadomości społeczeństwa na temat szkodliwych skutków zdrowotnych dymu tytoniowego dla czynnych i biernych palaczy, stworzenie nowych, ogólnokrajowych wytycznych z zakresu kontroli dla Państwowej Inspekcji Sanitarnej służących szybkiemu i efektywnemu wdrożeniu ustawy, zwiększenie społecznej akceptacji dla nowych przepisów i doprowadzenie do wzrostu przestrzegania prawa, przekazanie uczestnikom wiedzy, która posłuży do realizacji również innych projektów prozdrowotnych, zwiększenie motywacji do podejmowania kolejnych działań z zakresu promocji zdrowia, aktywizacja społeczności lokalnych do włączania się w rozwiązywanie istotnych społecznie problemów zdrowotnych. Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 9

9 ROZDZIAŁ 2 DANE EPIDEMIOLOGICZNE Od wielu lat palenie tytoniu stanowi poważny problem społeczny w Polsce [1, 2, 3]. Wyniki badań przeprowadzonych przez OBOP na zlecenie Głównego Inspektoratu Sanitarnego w lutym 2011 roku pokazują, że do nałogowego (codziennego) palenia tytoniu przyznaje się aż 9 mln Polaków w wieku 15 i więcej lat. W populacji mężczyzn odsetek codziennie palących wynosi 39% (wykres 1), natomiast w populacji kobiet 23% (wykres 2) [4]. Mężczyźni Mężczyźni 46% 46% 1% 39% 39% palący codziennie palący okazyjnie byli palacze nie palący palący codziennie palący okazyjnie byli palacze nie palący 15% Wykres 1. Stosunek mężczyzn do palenia tytoniu w Polsce [4]. 15% 1% Kobiety 23% Kobiety 65% 65% 23% 2% 10% 2% 10% palący codziennie palący okazyjnie byli palacze nie palący palący codziennie palący okazyjnie byli palacze nie palący Wykres 2. Stosunek kobiet do palenia tytoniu w Polsce [4]. 10

10 Największy odsetek palaczy w Polsce odnotowuje się w przedziale wiekowym lat, bowiem aż 53% mężczyzn i 37% kobiet w tym wieku przyznaje się do palenia tytoniu (wykres 3). Niepokojąca jest również utrzymująca się od kilku lat tendencja wzrostu częstości codziennego palenia wśród młodych ludzi w wieku lat. Najczęściej nałogowymi palaczami są mieszkańcy dużych miast (44% mężczyzn i 30% kobiet), osoby słabo wykształcone (57% mężczyzn i 38% kobiet z wykształceniem zasadniczym zawodowym, 36% mężczyzn i 23% kobiet z wykształceniem średnim), znajdujące się w złej sytuacji materialnej (61% mężczyzn i 32% kobiet) oraz osoby aktywne zawodowo (46% mężczyzn i 26% kobiet) [4]. 60% 50% 49% 51% 53% 40% 36% 37% 30% 23% 25% 25% 26% mężczyźni kobiety 20% 18% 10% 12% 14% 0% lat lat lat lat lat 60 lat lub więcej Wykres 3. Codzienne palenie a wiek [4,5]. Palenie tytoniu od lat stanowi główną przyczynę wysokiej umieralności w dorosłej populacji Polski [6]. Szacunki epidemiologiczne pokazują, że w 2000 roku palenie tytoniu było przyczyną około 69 tys. zgonów w Polsce (57 tys. mężczyzn i 12 tys. kobiet), z czego około 43 tys. (37 tys. wśród mężczyzn i 6 tys. wśród kobiet) stanowiły zgony przedwczesne (w wieku lat). Z powodu palenia tytoniu Polacy w średnim wieku tracili około 22 lat życia, a starsi (w wieku 70 i więcej lat) 9 lat. W całej populacji mężczyzn w wieku lat zgony na wszystkie schorzenia odtytoniowe stanowiły w tym okresie 38% wszystkich zgonów w tej kategorii wiekowej, przy czym w przypadku raka płuc proporcja ta wynosiła 95% [7]. Wśród polskich kobiet w 2000 roku przedwczesne zgony odtytoniowe sięgały natomiast 13% wszystkich zgonów w wieku lat, a odsetek był najwyższy w przypadku zgonów na raka płuc (71%) i nowotworowych chorób płuc (33%) [7]. Niebezpieczna dla zdrowia i życia ludzkiego jest również ekspozycja na Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 11

11 środowiskowy dym tytoniowy (ETS, Environmental Tobacco Smoke), który wydychany przez palących i wydobywa się swobodnie z tlącego się tytoniu. Badania epidemiologiczne wskazują, że wdychanie dymu przez osoby niepalące stanowi w Polsce jedną z głównych przyczyn przedwczesnej umieralności dorosłych [8,10]. Szacunki z 2002 roku pokazały, że z powodu wdychania dymu tytoniowego zmarło w tym czasie co najmniej 1826 niepalących Polaków, z czego 933 na niedokrwienną chorobę serca, 692 na udar mózgu, 128 na raka płuc, a 73 na przewlekłą nienowotworową chorobę układu oddechowego [8]. W Polsce przeprowadzono także wiele badań klinicznych i epidemiologicznych obrazujących zdrowotne następstwa wymuszonego narażenia dzieci na dym tytoniowy. Obserwuje się wśród nich wzrost ryzyka niższej masy urodzeniowej, zakażeń dróg oddechowych, upośledzenia funkcji płuc, nawracających chorób ucha, ataków astmy, czy nawet nagłego zgonu niemowlęcia [9,10]. Wprawdzie, dzięki zmianie w 2010 roku przepisów ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych ryzyko narażenia Polaków na środowiskowy dym tytoniowy w miejscach publicznych znacznie ograniczono, jednak zjawisko to nadal stanowi poważne zagrożenie. Ciągle jeszcze aż 19% niepalących Polaków deklaruje narażenie na dym tytoniowy w domu, a około 10% w zakładzie pracy. W barach i pubach 18% niepalących klientów jest narażonych na bierne palenie, w kawiarniach 11%, a w restauracjach 9% [4]. Największy odsetek, bo aż 30% Polaków narażonych jest na kontakt z dymem tytoniowym na przystankach i w obiektach komunikacji miejskiej. Są jednak miejsca, takie jak podmioty lecznicze, obiekty kulturalne i sportowe oraz urzędy państwowe, gdzie zjawisko to zostało zminimalizowane lub całkowicie wyeliminowane. 12

12 Niepokojącym zjawiskiem są również zachowania zdrowotne kobiet w ciąży. Według badań przeprowadzonych w latach przez GIS, WSSE i PSSE w trakcie ciąży paliło około 6% badanych [11]. Pocieszający jest fakt, że w czasie ciąży palenie rzuciło 12%, a przed nią aż 30% z nich. Z badań przeprowadzonych w 2010 roku wynika, że około 8% badanych kobiet w ciągu 3 ostatnich miesięcy przed zajściem w ciążę wypaliło powyżej 10 papierosów, a 15% od 1 do 10 papierosów. W ciągu ostatnich 3 miesięcy ciąży odsetek ten spadł powyżej 10 papierosów wypaliło 2% kobiet, natomiast od 1 do 10-9% [12]. Blisko 38% kobiet w ciąży przyznało, że w ich otoczeniu w ciągu ostatniego roku były osoby palące w ich towarzystwie (w tym 21% narażonych było na codzienne wdychanie dymu), a blisko 13% z nich podało, że regularnie w ich obecności pali się w miejscu pracy [12]. Mimo znacznej poprawy zachowań ludności związanych z paleniem tytoniu w miejscach publicznych oraz zwiększenia świadomości polskiego społeczeństwa w zakresie szkodliwości dymu tytoniowego (wdychanego zarówno przez palaczy, jak i przez osoby niepalące), nadal jest wiele do zrobienia w tej kwestii. Zadaniem pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest skuteczna egzekucja przepisów prawa oraz edukacja społeczeństwa, która pozwoli na całkowite wyeliminowanie zagrożeń jakie niesie za sobą palenie papierosów oraz wymuszone wdychanie dymu tytoniowego. Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 13

13 Rozdział 3 KONSEKWENCJE WDYCHANIA DYMU TYTONIOWEGO 3.1. Konsekwencje zdrowotne Dym tytoniowy zawiera ponad związków chemicznych, w tym ponad 40 znanych czynników rakotwórczych oraz szereg środków toksycznych (rys.1). Nie ustalono żadnego bezpiecznego poziomu narażenia na dym, ani też nic nie wskazuje na to, aby dalsze badania naukowe miały go określić [13]. Rys. 1. Chemiczny skład dymu tytoniowego [14]. Według badań przeprowadzonych przez Uniwersytet w Bristolu przeciętny palacz żyje 10 lat krócej niż osoba niepaląca. Każdy papieros kosztuje 11 minut życia! Obliczono również, że przeciętny palacz (mężczyzna) od 17 do 71 roku życia wypala papierosów. Źródło: British Medical Journal [16] 14

14 W 1993 roku środowiskowy dym tytoniowy został zaliczony do kategorii znanych czynników rakotwórczych u ludzi przez Amerykańską Agencję Ochrony Środowiska, w 2000 roku przez amerykański Departament Zdrowia i Usług Społecznych, a w 2002 roku przez Międzynarodową Agencję Badań nad Rakiem Światowej Organizacji Zdrowia (WHO IARC). Ponadto w 2000 roku rząd fiński, w 2001 roku rząd niemiecki, a w 2009 roku Rada UE zaliczyły go do kategorii czynników rakotwórczych w miejscu pracy [15]. Palenie tytoniu niesie za sobą poważne skutki zdrowotne. Palacze są szczególnie narażeni na (rys. 2): choroby układu oddechowego - rozedmę płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli, raka płuc, raka języka, raka wargi, raka jamy ustnej, raka krtani, raka tchawicy, przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, astmę oskrzelową, gruźlicę, choroby układu krążenia - chorobę niedokrwienną serca, zawał mięśnia sercowego, miażdżycę zarostową kończyn dolnych, nadciśnienie tętnicze, tętniaka aorty, inne choroby: raka nerki, raka pęcherza moczowego, raka przełyku, wrzody żołądka oraz dwunastnicy, przepukliny jelitowe, choroby oczu (katarakty, niedowidzenia, degenerację plamkową), impotencję, upośledzenie płodności. Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 15

15 Palenie tytoniu nie tylko naraża na utratę zdrowia, ale i pogarsza wygląd skóry. U palaczy wcześniej występują zmarszczki, opóźnia się gojenie ran oraz zaostrza się stan wielu schorzeń skóry (np. trądziku oraz łuszczycy). Palenie doprowadza również do przebarwienia i pokrycia kamieniem zębów, wystąpienia nieświeżego oddechu i żółcenia palców. Palenie tytoniu jest niezwykle niebezpieczne dla kobiet ciężarnych. Dym z papierosa przenikając przez łożysko może doprowadzić do zahamowania rozwoju i niedotlenienia płodu, zaburzeń funkcji mózgu płodu oraz powstania wad wrodzonych. Noworodki, których matki były narażone na kontakt z dymem tytoniowym w czasie ciąży, bardzo często cechują się niską masą urodzeniową, niedostatecznym rozwojem funkcji płuc, dużą podatnością zachorowań na ostre i przewlekłe choroby układu oddechowego, astmę, przewlekłe choroby ucha środkowego, a także zespół nagłego zgonu niemowlęcia [17]. Z badań GIS-u, WSSE i PSSE z 2009 roku wynika, że wśród polskich kobiet, które paliły tytoń wciągu ostatnich 2 lat przed porodem, odsetek urodzeń noworodków z masą poniżej normalnej wyniósł 7% [11]. Analiza dojrzałości noworodka według skali Apgar w 1 min życia wykazała, że 14% dzieci urodzonych przez palące tytoń matki otrzymało wynik poniżej dobrego [11]. NOWOTWORY Rak krtani Rak gardła Rak przełyku Rak tchawicy, oskrzeli, płuc Ostra białaczka szpikowa Rak żołądka Rak trzustki Rak nerek i moczowodu Rak okrężnicy Rak szyjki macicy Rak pęcherza CHOROBY PRZEWLEKŁE Wylew Ślepota, katarakta Zapalenie ozębnej Tętniak aorty Choroba wieńcowa Zapalenie płuc Miażdżyca obwodowych naczyń krwionośnych Przewlekła obturacyjna choroba płuc (COPD), astma i inne choroby układu oddechowego Negatywny wpływ na kobiecy układ rozrodczy (w tym zaburzenia płodności), u mężczyzn mpotencja, spadek ilości i ruchliwości plemników Miażdżyca tętnic Rys. 2. Choroby powodowane paleniem tytoniu [14]. 16

16 DZIECI Nowotwór mózgu* Choroby ucha środkowego Chłoniak* Zaburzenia oddechowe, Uszkodzenia płuc Astma* Zespół nagłego zgonu niemowląt (SIDS) Białaczka* Choroby dolnych dróg oddechowych DOROŚLI Wylew* Podrażnienie błony śluzowej nosa Rak jamy nosowej* Rak piersi* Choroba wieńcowa Rak płuc Przewlekła obturacyjna choroba płuc (COPD), przewlekłe zaburzenia oddechowe, astma, uszkodzenie płuc* *Podejrzewany związek pomiędzy wpływem tytoniu a schorzeniem Udowodniony związek pomiędzy wpływem tytoniu a schorzeniem Negatywny wpływ na kobiecy układ rozrodczy: niska waga płodu Przedwczesny poród* Rys. 3. Choroby powodowane narażeniem na środowiskowy dym tytoniowy [14]. Wdychanie dymu tytoniowego z papierosa palonego przez inną osobę w tym samym pomieszczeniu, jest szczególnie niebezpieczne dla zdrowia (rys. 3), gdyż boczny strumień dymu tytoniowego zawiera od 5 do 15 razy więcej tlenku węgla i od 2 do 20 razy więcej nikotyny niż dym wdychany przez palaczy [17]. Wdychanie dymu wydychanego przez palaczy, zwiększa u osób niepalących ryzyko wystąpienia raka płuc i chorób serca (np. choroby niedokrwiennej serca). Dym ten zawiera także wiele substancji Bez względu na wiek rzucenie palenia alergizujących, powodujących zawsze się opłaca! 20 minut po rzuceniu palenia: łzawienie oczu, podrażnienie - spada tempo bicia serca błony śluzowej nosa, kaszel, nawracające zakażenia układu oddechowego, a także uczulenia i w konsekwencji astmę. Dodatkowo kontakt osób niepalących z dymem tytoniowym osłabia 8 godzin po rzuceniu palenia: - normuje się poziom tlenu 2 tygodnie do 3 miesięcy po rzuceniu palenia: - poprawia się funkcjonowanie płuc, spada ryzyko zawału 1 do 9 miesięcy po rzuceniu palenia: - zmniejsza się kaszel i zanika brak tchu Rok po rzuceniu palenia: -spada o połowę ryzyko zachorowania na chorobę wieńcową ich zdolność do pracy, zmniejsza w porównaniu do ryzyka palacza wydajność, demobilizuje Źródło: Centers for Disease Control and Prevention [18] i pogarsza samopoczucie [4]. Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 17

17 3.2. Konsekwencje ekonomiczne Obciążenia ekonomiczne dla gospodarki wynikające z palenia tytoniu obejmują : koszty bezpośrednie - koszty leczenia chorób spowodowanych paleniem tytoniu według szacunków leczenie przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, astmy, choroby niedokrwiennej serca i raka płuc spowodowanych paleniem może kosztować Polskę nawet 200 mld zł w ciągu najbliższych 20 lat, a koszty związane z leczeniem ofiar narażenia na ETS mogą sięgać w tym czasie 22 mld zł [19,20,21]. koszty pośrednie - ekonomiczne koszty przedwczesnych zgonów spowodowanych narażeniem na środowiskowy dym tytoniowy (zarówno w przypadku osób palących, jak i niepalących) szacując tę wielkość uwzględnia się straty w konsumpcji i produkcji liczone per capita, spowodowane przedwczesnym zgonem. Średni koszt przedwczesnego zgonu osoby narażonej na dym tytoniowy wyniósł w 2008 roku 621 tys. zł [21]. Na tej podstawie można szacować, że łączne straty spowodowane wszystkimi zgonami wywołanymi przez ETS mogą sięgać 5,5 mld zł. Ponieważ szacuje się, że przeciętny Polak jest narażony na wymuszone wdychanie dymu tytoniowego przez okres 20 lat, ww. koszty wynieść mogą nawet 135 mld zł w perspektywie następnych dwudziestu lat [21]. Obciążenie ekonomiczne jest wysokie zwłaszcza dla pracodawców i obejmuje niższą wydajność pracowników ze względu na przerwy na palenie i zwiększoną absencję chorobową, szkody wyrządzone przez pożary wywołane przez materiały związane z paleniem, a także koszty dodatkowego sprzątania i renowacji urządzeń oraz pomieszczeń biurowych [22]. 18

18 3.3. Konsekwencje społeczne Palenie tytoniu niesie za sobą liczne skutki społeczne, w tym: wykluczenie palacza z życia społecznego w wyniku choroby, ograniczenie jego zdolności do pracy, a co za tym idzie zmniejszenie dochodów, niechęć innych osób do palacza lub nawet próba ograniczenia kontaktu, co wiąże się z narażeniem na kontakt z dymem tytoniowym dla współpracowników i członków rodziny, zmniejszenie budżetu domowego kosztem zakupu papierosów - rocznie osoba paląca pomniejsza dochody rodziny o około 2500 zł, najtragiczniejszy w skutkach efekt palenia śmierć palacza, która ma negatywny wpływ na rozwój dzieci i sytuację materialną rodziny, dostarczanie negatywnych modeli zachowań zdrowotnych przez palących rodziców, a tym samym narażenie młodzieży nie tylko na samo palenie, ale i na uzależnienie od innych substancji. Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 19

19 Rozdział 4 OBOWIĄZUJĄCE AKTY PRAWNE Z uwagi na zagrożenia wynikające z wdychania środowiskowego dymu tytoniowego obowiązek ochrony przed nim wynika, między innymi, z prawa do życia oraz prawa do możliwie najwyższych standardów ochrony zdrowia zgodnie z licznymi dokumentami prawnymi (w tym Konstytucją Światowej Organizacji Zdrowia i Konwencją o Prawach Dziecka) co zostało formalnie zawarte w preambule Ramowej Konwencji WHO o Ograniczeniu Użycia Tytoniu i uznane w konstytucjach wielu państw (w tym w Konstytucji RP). Rządy państw mają obowiązek ochrony społeczeństwa przed dymem tytoniowym, a realizują to poprzez uchwalenia ustaw chroniących obywateli przed zagrożeniami dla ich fundamentalnych praw i swobód. Polska była jednym z pierwszych krajów europejskich, które wprowadziły politykę ochrony zdrowia przed dymem tytoniowym w miejscach publicznych i zakładach pracy [21]. Rekomendacje Ministra Zdrowia dotyczące niepalenia w zakładach opieki zdrowotnej sformułowano już w 1974 roku, a do końca lat 80-tych rozszerzono je o szkoły, obiekty kulturalne oraz środki transportu publicznego. W roku 1995 Sejm Rzeczpospolitej Polskiej uchwalił pierwszą ustawę chroniącą obywateli przed skutkami palenia tytoniu (ustawa z 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych), która w tamtym czasie była jedną z pierwszych takich regulacji prawnych w Europie. Polska zyskała wówczas pozycję europejskiego lidera w zakresie kontroli spożycia tytoniu oraz uznanie za troskę o zdrowie swoich obywateli. Na podstawie tej ustawy rząd polski realizuje kompleksowe plany działania służące ograniczeniu konsumpcji tytoniu w naszym kraju. W 2001 roku polski parlament w uznaniu zasług w ograniczaniu zdrowotnych następstw palenia tytoniu w Polsce został wyróżniony przez Dyrektora Generalnego WHO. Po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej zaczęły obowiązywać w Polsce dyrektywy unijne regulujące rynek tytoniowy oraz chroniące obywateli przed zdrowotnymi następstwami używania wyrobów tytoniowych. Europejska strategia ograniczenia użycia tytoniu przyjęta we wrześniu 2002 roku przez Komitet Regionalny dla Europy, zaleciła państwom członkowskim, by zagwarantowały swoim obywatelom prawo do środowiska wolnego od dymu tytoniowego, a także zaklasyfikowania środowiskowego dymu tytoniowego (ETS), wydychanego przez palących i wydobywającego się swobodnie z tlącego się tytoniu, jako czynnika rakotwórczego (Zalecenia Rady z dn. 30 listopada 2009 r. w sprawie środowisk wolnych od dymu tytoniowego) [23]. Odpowiednie przepisy prawne są niezbędne dla ochrony społeczeństwa przed narażeniem na wdychanie dymu tytoniowego. Nieobowiązkowe działania 20

20 na rzecz środowisk wolnych od dymu wielokrotnie okazywały się bowiem nieskuteczne i nie zapewniały odpowiedniej ochrony [23]. W tym celu w dniu 8 kwietnia 2010 roku Sejm znowelizował ustawę z 1995 r. poszerzając listę stref wolnych od dymu tytoniowego w przestrzeni publicznej Ramowa Konwencja Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu, sporządzona w Genewie dnia 21 maja 2003 r. (Dz.U. z 2007 r., Nr 74, poz. 487) Ramowa Konwencja Światowej Organizacji Zdrowia o Ograniczeniu Użycia Tytoniu (FCTC, Framework Convention on Tobacco Control) to pierwszy na świecie międzynarodowy traktat dotyczący zdrowia publicznego. Powstał on w odpowiedzi na szerzącą się epidemię palenia tytoniu. Polska należała do inicjatorów Konwencji, a polscy eksperci i politycy uczestniczyli w procesie jej przygotowywania. Konwencję ratyfikowały dotychczas 174 państwa (w tym 26 państw członkowskich UE) oraz Unia Europejska jako podmiot prawa międzynarodowego (regionalna organizacja integracji gospodarczej). Konwencja ta ma na celu ochronę ludności przed zdrowotnymi, społecznymi, środowiskowymi i ekonomicznymi konsekwencjami palenia tytoniu oraz wdychania dymu tytoniowego, a także określa zobowiązania państw, które do niej przystąpiły. Artykuł 8 FCTC zobowiązuje wszystkie strony do przyjęcia i wdrożenia skutecznych środków przewidujących ochronę ludzi przed narażeniem na środowiskowy dym tytoniowy. Druga Konferencja Stron FCTC przyjęła w lipcu 2007 roku wytyczne w sprawie ochrony przed narażeniem na dym tytoniowy, aby pomóc stronom w wypełnieniu ich obowiązków wynikających z art. 8 [23]. Zadaniem każdej ze stron jest wdrożenie postanowień art. 8 w terminie 5 lat od wejścia w życie Ramowej Konwencji w danym państwie. Polska przystąpiła do Konwencji 15 września 2006 roku. Strony FCTC uznają, iż dowiedziono naukowo, że działanie dymu tytoniowego może powodować śmierć, choroby i prowadzić do niepełnosprawności (art. 8.1). Artykuł 8 nakłada wymóg przyjęcia skutecznych środków w celu ochrony społeczeństwa przed narażeniem na dym tytoniowy we wszystkich zamkniętych miejscach pracy, środkach transportu publicznego, zamkniętych Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 21

21 obiektach publicznych oraz w odpowiednich przypadkach, w innych miejscach publicznych. W związku z powyższym powstaje obowiązek zapewnienia powszechnej ochrony poprzez zagwarantowanie, że w miejscach o których mowa w artykule nie występuje ryzyko narażenia na środowiskowy dym tytoniowy. Kluczowe elementy opublikowanych przez WHO wytycznych dotyczących wdrożenia art. 8 wskazują m.in. konkretne rozwiązania jakie strony mają podjąć aby wypełniać swoje zobowiązania. Wytyczne odzwierciedlają fakt, iż nie istnieje bezpieczny poziom oddziaływania dymu tytoniowego, dlatego niezbędne jest aby strony doprowadziły do wprowadzenia całkowitego zakazu palenia. Przed wdychaniem ETS może chronić bowiem wyłącznie środowisko w 100% wolne od dymu tytoniowego. Wentylacja, filtrowanie powietrza oraz wydzielanie określonych miejsc palenia, nie odnoszą skutku. W dokumencie podkreślono, że społeczeństwo obywatelskie odgrywa zasadniczą rolę w procesie wspierania i zapewniania przestrzegania strategii na rzecz środowisk wolnych od dymu tytoniowego i powinno ono zostać uwzględnione jako partner aktywnie uczestniczący w procesie opracowywania, wdrażania i egzekwowania odpowiednich przepisów. Ważnym zadaniem dla instytucji państwowych jest budowanie poziomu świadomości społeczeństwa i środowisk opiniotwórczych na temat ryzyka związanego z narażeniem na wtórny dym tytoniowy za pośrednictwem nieustannych kampanii informacyjnych, które mają na celu uzyskanie zrozumienia oraz wsparcia dla działań legislacyjnych ze strony ludności. Zgodnie z wytycznymi proces wdrażania regulacji na rzecz środowisk wolnych od dymu tytoniowego, jak również ich egzekwowanie i skutki powinny podlegać monitorowaniu i ocenie Konkluzje Rady w sprawie zmniejszania różnic zdrowotnych w UE poprzez zorganizowane działania na rzecz promowania zdrowego stylu życia (2011/C 359/05) W dokumencie tym podkreślono konieczność zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia ludzkiego w krajach Unii Europejskiej. Zaznaczono, że działania UE ukierunkowane są na poprawę zdrowia ludzkiego, w tym również na zapobieganie chorobom i dolegliwościom ludzkim oraz usuwanie źródeł zagrożeń dla zdrowia fizycznego i psychicznego. Stwierdzono, że w obrębie poszczególnych państw członkowskich i między nimi oraz między poszczególnymi regionami UE istnieją nadal różnice zdrowotne we współczynnikach przedwczesnej umieralności, zachorowalności i niepełnosprawności. Przyczyną tych różnic są po części rozpowszechnione zachowania i styl życia niesprzyjający zdrowiu, w tym używanie tytoniu. Zwrócono uwagę, że problemy zdrowotne niosą za sobą konsekwencje dla 22

22 samej ludności, a także generują koszty socjalne i finansowe oraz obciążenia dla gospodarki. Aby temu przeciwdziałać należy wzmocnić politykę w zakresie zdrowia publicznego, a w szczególności promocję zdrowia i zapobieganie chorobom, co powinno sprzyjać podnoszeniu świadomości w zakresie zdrowia i rozwoju zdrowych nawyków wśród ludności. Potwierdzono zaangażowanie Unii Europejskiej w promowanie strategii dotyczących uwarunkowań zdrowia mających wpływ na całą ludność, uzupełnianych działaniami skupionymi na słabszych grupach społecznych, w celu zmniejszenia różnic zdrowotnych, szczególnie wynikających z niezdrowego stylu życia, któremu można zapobiec. Stwierdzono również konieczność przyspieszenia postępów w zwalczaniu szkodliwych dla zdrowia zachowań, w tym używania tytoniu, które prowadzą do większej zapadalności na przewlekłe choroby niezakaźne, takie jak nowotwory, choroby układu oddechowego i choroby układu krążenia. Choroby te uznaje się bowiem za istotne przyczyny przedwczesnej umieralności, zachorowalności i niepełnosprawności w Unii Europejskiej. W dokumencie podkreślono, że na szczeblu krajowym i unijnym należy podjąć nieustające wysiłki na rzecz zmniejszenia konsumpcji tytoniu. Dokonać można tego poprzez przepisy dotyczące wyrobów tytoniowych i ich reklamy, koordynację działań z państwami członkowskimi, kampanie podnoszące świadomość oraz współpracę międzynarodową. Zaapelowano również do Komisji Europejskiej aby wzmocniła działania na rzecz promocji zdrowia w tym obszarze oraz wezwano państwa członkowskie i Komisję Europejską aby umacniały i kontynuowały działania wspierające zdrowy styl życia, w tym promocję skutecznego ograniczenia użycia tytoniu na szczeblu krajowym, unijnym i międzynarodowym zgodnie ze stosownymi przepisami UE oraz z Ramową Konwencją WHO o Ograniczeniu Użycia Tytoniu i związanymi z nią wytycznymi, a także rozważyły jej intensyfikację Ustawa z dnia 9 listopada 1995 r. o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 1996 r., Nr 10, poz. 55, z późn. zm.) Celem polityki zdrowotnej realizowanej zgodnie z ustawą jest przeciwdziałanie uzależnieniu od tytoniu i ochrona zdrowia przed jego następstwami, zmniejszenie rozpowszechnienia i intensywności używania wyrobów tytoniowych, zmniejszenie szkód zdrowotnych wywołanych przez choroby odtytoniowe oraz nadzór nad wyrobami tytoniowymi. Odpowiedzialnymi za realizację tej polityki są organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego. Mogą one wspierać w tym zakresie działalność organizacji społecznych, fundacji, instytucji i zakładów pracy. Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 23

23 Zgodnie z art. 3 ustawy, ochrona zdrowia przed następstwami używania tytoniu realizowana jest przez kształtowanie polityki zdrowotnej, ekonomicznej i społecznej, do której należy: ochrona prawa niepalących do życia w środowisku wolnym od dymu tytoniowego, promocja zdrowia przez propagowanie stylu życia wolnego od nałogu, informowanie o szkodliwości palenia tytoniu i zawartości substancji szkodliwych na opakowaniach wyrobów tytoniowych, obniżanie norm dopuszczalnych zawartości substancji szkodliwych w wyrobach tytoniowych, leczenie i rehabilitacja osób uzależnionych od tytoniu. Art. 4 ustawy nakłada na Radę Ministrów obowiązek ustalenia programu określającego politykę zdrowotną, społeczną i ekonomiczną, zmierzającą do zmniejszenia używania wyrobów tytoniowych. Program ten jest finansowany z budżetu państwa w wysokości 0,5% wartości podatku akcyzowego od wyrobów tytoniowych. Wypełnieniem przez Rząd RP zobowiązań wynikających z treści art. 4 jest Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Od 1997 r. polityka państwa na rzecz ograniczania palenia tytoniu realizowana była w ramach: Â Â Programu polityki zdrowotnej i społeczno-ekonomicznej prowadzącej do zmniejszenia konsumpcji tytoniu. Zamierzenia na lata , Â Â Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu na lata , Â Â Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Cele i zadania na rok , Â Â Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce na lata Program Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Cele i zadania na lata został zatwierdzony przez Radę Ministrów na posiedzeniu w dniu 16 lutego 2010 roku. Z upoważnienia Ministra Zdrowia za realizację i koordynację programu od 2007 roku odpowiada Główny Inspektor Sanitarny, który powierzył zarządzanie programem Departamentowi Promocji Zdrowia, Biostatystyki i Analiz w Głównym Inspektoracie Sanitarnym. 24

24 Na poziomie krajowym w realizacji Programu biorą udział przedstawiciele ministerstw oraz instytucji zajmujących się ochroną zdrowia, profilaktyką palenia i kontrolą tytoniu na podstawie Zarządzenia Prezesa Rady Ministrów w sprawie utworzenia Międzyresortowego Zespołu Koordynacyjnego Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Od 2007 roku koordynacją programu w województwach i powiatach, zajmują się odpowiednio Państwowi Wojewódzcy Inspektorzy Sanitarni i Państwowi Powiatowi Inspektorzy Sanitarni. W związku z realizacją programu pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej w ramach sprawowania bieżącego nadzoru nad warunkami i wymogami higieniczno-sanitarnymi prowadzą systematyczne kontrole w zakresie przestrzegania zakazu palenia oraz prawidłowego oznakowania w miejscach użyteczności publicznej. W roku 2011 przeprowadzono kontroli, w trakcie których sprawdzano przestrzeganie postanowień ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Ustawa nie była realizowana w 563 zakładach. W wyniku kontroli okazało się, że często błędnie za zgodne z prawem uznaje się tworzenie palarni na terenie szkół i podmiotów leczniczych. Ze względu na specyficzny charakter działalności tych instytucji ustawa nie przewiduje bowiem takiej możliwości. Placówki edukacyjne, mają etyczny obowiązek promocji zdrowego stylu życia wśród dzieci i młodzieży oraz wzmocnienia w nich szacunku do przepisów prawa. Instytucje te powinny być szczególnie wrażliwe na ochronę dzieci przed narażeniem na wdychanie dymu tytoniowego i edukować na temat zdrowotnych skutków palenia. Podmioty lecznicze natomiast, jako instytucje zapewniające opiekę medyczną, powinny promować zdrowy styl życia pośród personelu medycznego oraz pacjentów, a tym samym służyć jako przykład dla innych instytucji. Zadaniem Państwowej Inspekcji Sanitarnej jest przypominanie podmiotom nie respektującym prawa o ich obowiązkach i edukowanie dyrektorów placówek szkolnych i leczniczych poprzez m.in. rozdawanie ulotek przygotowanych w ramach projektu Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities) oraz Programu Ograniczania Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce. Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 25

25 W dniu 15 listopada 2010 r. weszła w życie nowelizacja ustawy o ochronie zdrowia przed następstwami używania tytoniu i wyrobów tytoniowych. Zgodnie z art. 5 ust. 1 zabrania się palenia wyrobów tytoniowych: 1 na terenie przedsiębiorstw podmiotów leczniczych i w pomieszczeniach innych obiektów, w których są udzielane świadczenia zdrowotne, 2 na terenie jednostek organizacyjnych systemu oświaty, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, oraz jednostek organizacyjnych pomocy społecznej, o których mowa w przepisach o pomocy społecznej, 3 na terenie uczelni, 4 w pomieszczeniach zakładów pracy innych niż wymienione w pkt. 1 i 2, 5 w pomieszczeniach obiektów kultury i wypoczynku do użytku publicznego, 6 w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych, 7 w środkach pasażerskiego transportu publicznego oraz w obiektach służących obsłudze podróżnych, 8 na przystankach komunikacji publicznej, 9 w pomieszczeniach obiektów sportowych, 10 w ogólnodostępnych miejscach przeznaczonych do zabaw dzieci, 11 w innych pomieszczeniach dostępnych do użytku publicznego. Dodatkowo, zgodnie z art. 5 ust. 4, rada gminy może ustalić, w drodze uchwały, inne niż wymienione miejsca użytku publicznego jako strefy wolne od dymu tytoniowego. Obowiązkiem właściciela lub zarządzającego obiektem jest umieszczenie w widocznym dla każdego miejscu informacji słownej i graficznej o zakazie palenia (art. 5 ust. 1a). Właściciel lub zarządzający (art. 5a ust. 3) może, ale nie jest zobligowany, wyznaczyć palarnię: w domach pomocy społecznej lub domach spokojnej starości, w hotelach, w obiektach służących obsłudze podróżnych, na terenie uczelni, w pomieszczeniach zakładów pracy, w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych. 26

26 Palarnia zdefiniowana jest w ustawie jako wyodrębnione konstrukcyjnie od innych pomieszczeń i ciągów komunikacyjnych, odpowiednio oznakowane pomieszczenie, zaopatrzone w wywiewną wentylację mechaniczną lub system filtracyjny w taki sposób, aby dym tytoniowy nie przenikał do innych pomieszczeń. Art. 5a ust. 4 stanowi, iż w lokalach gastronomiczno-rozrywkowych z co najmniej dwoma pomieszczeniami do konsumpcji, można wyłączyć spod zakazu palenia jedno zamknięte pomieszczenie konsumpcyjne, wyposażone w wentylację zapewniającą, aby dym nie przenikał do innych pomieszczeń. ZAKAZ PALENIA Na podstawie art. 13 za nieprzestrzeganie przepisów ustawy grozi kara grzywny do: 2000 zł za nieumieszczenie znaku zakazu palenia tytoniu (ust. 1 pkt 2) odpowiada zarządzający lub właściciel, 500 zł za palenie w miejscach objętych zakazem (ust. 2) odpowiada osoba paląca. Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 27

27 Poza organami Państwowej Inspekcji Sanitarnej uprawnionymi do egzekucji ustawy są: Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów - kontrole przestrzegania przez przedsiębiorców zakazu reklamy i promocji wyrobów tytoniowych dokonywane są przez Wojewódzkie Inspektoraty Inspekcji Handlowej. Zgodnie bowiem z treścią art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o Inspekcji Handlowej (Dz.U. z 2009 r., Nr 151, poz oraz z 2010 r., Nr 182, poz. 1228) Inspekcja Handlowa jest wyspecjalizowanym organem kontroli powołanym do ochrony interesów i praw konsumentów oraz interesów gospodarczych państwa. Do zadań Inspekcji Handlowej należy m. in. kontrola legalności i rzetelności działania przedsiębiorców prowadzących działalność gospodarczą w rozumieniu przepisów odrębnych w zakresie produkcji, handlu i usług (art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o Inspekcji Handlowej). Inspekcja Handlowa przeprowadza również kontrolę przestrzegania przepisów wynikających z rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lutego 2004 roku w sprawie zawartości niektórych substancji w dymie papierosowym oraz informacji i ostrzeżeń zamieszczonych na opakowaniach wyrobów tytoniowych (Dz.U. z 2004 r., Nr 31, poz. 275, z późn. zm.). Policja i Straż Miejska na drodze Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2011 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wysokości grzywien nakładanych na drodze mandatów karnych za wybrane rodzaje wykroczeń (Dz.U. z 2011 r., Nr 14, poz. 68) oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 lutego 2011 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie wykroczeń, za które strażnicy straży gminnych są uprawnieni do nakładania grzywien w drodze mandatu karnego (Dz.U. z 2011 r., Nr 36, poz. 190) strażnicy miejscy mają możliwość nakładania grzywien w drodze mandatów za naruszenie art. 13 ust.1 pkt. 1 (sprzedaż wyrobów tytoniowych: osobom do lat 18; na terenie podmiotów leczniczych, szkół i placówek oświatowo wychowawczych oraz obiektów sportoworekreacyjnych; w postaci papierosów w opakowaniach zawierających mniej niż dwadzieścia sztuk oraz luzem bez opakowania; w sprzedaży detalicznej w systemie samoobsługowym; nieumieszczenie informacji o zakazie sprzedaży wyrobów tytoniowych osobom do lat 18), art. 13 ust. 1 pkt 2 (nieumieszczenie przez właściciela lub zarządzającego obiektem lub środkiem transportu informacji o zakazie palenia tytoniu) oraz art. 13 ust. 2 (palenie w miejscach objętych zakazem). Funkcjonariusze Policji mają natomiast prawo do karania wszystkich przestępstw wynikających z nieprzestrzegania przepisów ustawy. 28

28 Sprawna realizacja ustawy zależy również od działania całego społeczeństwa, a szczególnie istotne jest podejmowanie współpracy w tym obszarze poprzez zawiązywanie koalicji na poziomie regionalnym i lokalnym. Jest to bowiem najefektywniejsze narzędzie angażujące przedstawicieli wielu różnych instytucji. Utworzenie koalicji pozwala pozyskać sojuszników, oszczędzić czas i zredukować koszty, a jednocześnie wzmacniać poczucie wspólnoty i angażować różne środowiska do działania na rzecz promocji zdrowia. Ważne jest aby w ramach koalicji ustanowić współpracę z instytucjami publicznymi (urzędami wojewódzkimi, Policją, Strażą Miejską, instytucjami działającymi w obszarze ochrony zdrowia, placówkami edukacyjnymi, Państwową Inspekcją Sanitarną), lokalnymi mediami, ekspertami z dziedziny zdrowia oraz organizacjami pozarządowymi. Pozwoli to na wymianę dobrych praktyk, wzajemne wsparcie i sprawne działanie w celu wprowadzenia zmian. W ramach realizacji pilotażowego projektu Odświeżamy nasze miasta. TOB3CIT (Tobacco Free Cities) na terenie miasta Łodzi, Szczecina i Rzeszowa koalicje takie z powodzeniem działały na rzecz tworzenia i oznaczania stref wolnych od dymu tytoniowego oraz edukacji społeczeństwa na temat szkodliwości palenia papierosów i biernego wdychania dymu tytoniowego. W tym celu instytucje zrzeszone w ramach koalicji wspólnie organizowały akcje edukacyjno-informacyjne, znakowały miejsca wolne od dymu, organizowały spotkania, imprezy i wydarzenia publiczne oraz podejmowały współpracę przy wdrażaniu przepisów ustawy Ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Państwowej Inspekcji Sanitarnej (Dz.U. z 2011 r., Nr 212, poz. 1263) Państwowa Inspekcja Sanitarna została powołana do realizacji zadań z zakresu zdrowia publicznego, mających na celu ochronę zdrowia ludzkiego przed niekorzystnym wpływem szkodliwości i uciążliwości środowiskowych, zapobiegania powstawania chorób w szczególności poprzez sprawowanie nadzoru nad warunkami higieny środowiska i higieny pracy w zakładach pracy. W zakresie tym PIS sprawuje nadzór bieżący, prowadzi działalność zapobiegawczą i oświatowo-zdrowotną (art. 2). Do działań PIS w dziedzinie bieżącego nadzoru sanitarnego należy kontrola przestrzegania przepisów dotyczących m.in.: higieny środowiska (art. 4 ust. 1 pkt 1); obrotu wyrobami mogącymi mieć wpływ na zdrowie ludzi (art. 4 ust. 1 pkt 4); warunków zdrowotnych środowiska pracy (art. 4 ust. 1 pkt 5); wymagań określonych w przepisach o zawartości niektórych substancji w dymie papierosowym (art. 4 ust. 1 pkt 10 wszedł w życie r.). Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 29

29 Za sprawowanie nadzoru nad przeprowadzaniem badań w kierunku zawartości substancji toksycznych w wyrobach tytoniowych odpowiedzialny jest Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w Łodzi. Według Rozporządzenia Ministra Zdrowia zawartość substancji szkodliwych dla zdrowia w dymie papierosowym nie może przekraczać następujących wielkości w przeliczeniu na 1 papieros: substancji smolistych 10 mg, nikotyny 1 mg, tlenku węgla 10 mg [13,24]. Do zakresu działań PIS w dziedzinie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego należy m.in. inicjowanie przedsięwzięć oraz prac badawczych w dziedzinie zapobiegania negatywnym wpływom czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi (art. 3 ust. 4). Państwowa Inspekcja Sanitarna inicjuje, organizuje, prowadzi, koordynuje i nadzoruje działalność oświatowo-zdrowotną w celu ukształtowania odpowiednich postaw i zachowań zdrowotnych, a w szczególności (art. 6): inicjuje i wytycza kierunki przedsięwzięć zmierzających do zaznajomienia społeczeństwa z czynnikami szkodliwymi dla zdrowia, pobudza aktywność społeczną do działań na rzecz własnego zdrowia, udziela porad i informacji w zakresie zapobiegania i eliminowania negatywnego wpływu czynników i zjawisk fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi. 30

30 Ustawa określa także uprawnienia PIS. Zgodnie z art. 25 ust. 1 Państwowy Inspektor Sanitarny lub Główny Inspektor Sanitarny w związku z wykonywaną kontrolą ma prawo: wstępu m.in. do zakładów pracy, obiektów użyteczności publicznej, obiektów handlowych, nieruchomości, środków transportu, żądania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywania i przesłuchiwania osób, żądania okazania dokumentów i udostępniania wszelkich danych. W razie stwierdzenia naruszeń Państwowy Inspektor Sanitarny nakazuje, w drodze decyzji, usunięcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybień. Państwowy Inspektor Sanitarny lub Główny Inspektor Sanitarny może upoważnić pracowników do wykonywania w jego imieniu określonych czynności kontrolnych i wydawania decyzji (art. 35 ust. 1). Osoby dokonujące czynności kontrolnych podlegają przy wykonywaniu swoich zadań szczególnej ochronie prawnej, przewidzianej w przepisach dla funkcjonariuszy publicznych (art. 35 ust. 2). Zgodnie z art. 38 za utrudnianie lub udaremnianie działalności organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej grozi kara aresztu do 30 dni, kara ograniczenia wolności albo kara grzywny w trybie przepisów ustawy z dnia 24 sierpnia 2001 r. - Kodeks postępowania w sprawach o wykroczeniach. Państwowa Inspekcja Sanitarna realizując zadania w zakresie sanitarnego nadzoru bieżącego, w trakcie kontroli zakładów pracy promuje zdrowy styl życia poprzez motywowanie pracodawców do podejmowania działań służących uwalnianiu zakładów pracy od dymu tytoniowego oraz udziela praktycznych wskazówek do ich tworzenia. Pracownicy PIS prowadzą również działania edukacyjne (w tym rozdawnictwo materiałów edukacyjnych) w zakresie uświadamiania pracodawców na temat szkodliwości palenia tytoniu, skutków ekonomicznych wynikających z palenia w miejscu pracy oraz zwiększenia motywacji do rzucenia nałogu. Odświeżamy nasze miasta TOB3CIT (Tobacco Free Cities) 31