Towarzystwo Polskiej Macierzy Szkolnej Ziemi Wile skiej w Drugiej Rzeczypospolitej

Transkrypt

1 PRACE NAUKOWE Akademii im. Jana D ugosza w Cz stochowie Seria: Pedagogika t. XVII, 2008 Aleksandra SIEDLACZEK-SZWED Towarzystwo Polskiej Macierzy Szkolnej Ziemi Wile skiej w Drugiej Rzeczypospolitej Najbardziej znacz c organizacj o wiatow i opieku cz na terenie Królestwa Polskiego by a niew tpliwie Polska Macierz Szkolna. Macierz Polska (nazwa najwcze niejsza) powsta a w 1882 roku we Lwowie z inicjatywy Józefa I. Kraszewskiego. Podobnie jak na innych terenach, tak e na Ziemi Wile skiej mia a na celu krzewienie i popieranie o wiaty w duchu chrze cija skim i narodowym oraz otaczanie moraln i materialn opiek kszta c cej si m odzie y. Macierz, pozostaj c poza wszystkimi stronnictwami politycznymi, prowadzi a dzia alno o wiatow, przede wszystkim w ród ludu. Terenem dzia alno ci by y województwa: wile skie, nowogródzkie i bia ostockie, a jej siedzib Wilno. Statut Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej Ziem Wschodnich zosta uchwalony przez Zebranie Organizacyjne w Wilnie 21 sierpnia 1919 roku, a nast pnie zalegalizowany na zasadzie decyzji Komisarza Generalnego Ziem Wschodnich 7 listopada 1919 roku 1. Natomiast na mocy decyzji wojewody wile skiego z 9 pa dziernika 1937 roku zosta o wpisane do rejestru stowarzysze Wile skiego Urz du Wojewódzkiego pod nr Dla urzeczywistnienia swojego celu mia o prawo zak ada, utrzymywa i popiera schroniska oraz ochronki dla dzieci w wieku przedszkolnym, bursy i internaty dla dzieci szkó powszechnych, organizowa kursy dla doros ych, seminaria nauczycielskie i ochroniarskie, szko y rednie i wy sze wszelkiego typu, a tak e czytelnie ludowe i biblioteki. Poza tym zak ada o domy ludowe dla ce- 1 Litewskie Centralne Pa stwowe Archiwum Lietuvos Centrinis Valstybes Archyvas (dalej: LCVA), zespó akt: 53 Starostwo Grodzkie Miasta Wilna Rzeczpospolita Polska (Vilniaus Miesto Seniunija Lenkijos Republika), t. 1594, Towarzystwo Polskiej Macierzy; LCVA, zespó 172, Kuratorium Okr gu Szkolnego Wile skiego. Ministerstwo Wyzna Religijnych i O wiecenia Publicznego. Rzeczpospolita Polska. 2 LCVA, zespó 53, t. 3027, Towarzystwo Macierzy Szkolnej.

2 190 Aleksandra SIEDLACZEK-SZWED lów wzajemnej pomocy, o wiaty i zabawy towarzyskiej. Urz dza o odczyty i wyk ady, wydawa o i rozpowszechnia o polskie podr czniki, czasopisma naukowe, pedagogiczne i ludowe. Równie udziela o kszta c cej si m odzie y stypendiów i zapomóg. Zajmowa o si tak e uk adaniem projektów budowy szkó i urz dze szkolnych, jak i nadzorowaniem ich wykonania. Og asza o konkursy, potrzebne do osi gni cia celów Macierzy. Towarzystwo mia o osobowo prawn, mog o posiada wszelki maj tek ruchomy i nieruchomy oraz nabywa i sprzedawa nieruchomo ci. Zarz d stara si zainteresowa i poci gn do wspó pracy szersze ko a spo- ecze stwa. O pracach Macierzy informowa y liczne komunikaty, artyku y i notatki, yczliwie umieszczane przez miejscow pras, a nawet i zamiejscow oraz rozg o nie radiowe. Zewn trznym wyrazem wzrostu zainteresowania spo ecze stwa do prac Macierzy by o zwi kszenie si ofiarno ci na cele Towarzystwa miejscowych organizacji i osób. Równie w adze województwa otacza y dzia alno Macierzy opiek. Pomoc okazywa o tak e duchowie stwo Ko cio a katolickiego 3. Na wsi, w koloniach i osadach województw wschodnich istnia y, oprócz szkó pa stwowych, szko y prywatne Polskiej Macierzy Szkolnej. Ich liczba by- a ci gle ma a w stosunku do potrzeb, bowiem wiele miejscowo ci by o pozbawionych szko y. Polska Macierz Szkolna obejmowa a swoj dzia alno ci, oprócz województw centralnych, województwa: wo y skie, poleskie, nowogródzkie i wile skie. W tych województwach, oraz w cz ci województwa bia ostockiego, obok zada o wiatowych wyst powa y te wa ne cele narodowe i pa stwowe, realizowane przez Polsk Macierz Szkoln. Na tych obszarach istnia a konieczno wzmocnienia nie tylko aktualnego dorobku kulturalnego, lecz trzeba by o rozszerzy zasi g korzystnych wp ywów wychowawczych na kszta towanie patriotycznych postaw ich mieszka ców. I z tych te powodów praca o wiatowa Polskiej Macierzy Szkolnej na obszarze Kresów nie mog a ulec os abieniu w adnej formie dzia ania, lecz przeciwnie, musia a by realizowana bardzo intensywnie, a zarazem ukierunkowana na pozyskiwanie dla realizacji swoich celów jak najwi cej ofiarnych, ideowo usposobionych ludzi oraz gromadzenie rodków materialnych. Oznacza to, e terenowe ko a Polskiej Macierzy Szkolnej na obszarze Kresów zrzesza y grono ludzi, odczuwaj cych potrzeb s u ebnej pracy na rzecz dobra publicznego. Trudniej jednak by o liczy na zwi kszone wp ywy finansowe, bo na ogó ubogie spo ecze stwo kresowe tylko w niewielkim stopniu mog o zaspokaja lokalne, najcz ciej bardzo rozleg e potrzeby szkolne, o wiatowe i kulturalne, szczególnie na wsi kresowej, g boko 3 Tam e.

3 Towarzystwo Polskiej Macierzy Szkolnej Ziemi Wile skiej zacofanej cywilizacyjnie. W tym celu, aby adne dziecko polskie poza granicami Rzeczypospolitej nie by o pozbawione opieki kulturalnej, zbierano rodki na fundusz szkolny. Zarz d G ówny Polskiej Macierzy Szkolnej zwraca si z pro b do Polaków o ofiary i zapisy na cele szkó kresowych, zach ca do zak adania opieku czych kó Polskiej Macierzy Szkolnej, nios cych czynn pomoc w utrzymaniu istniej cych i uruchamianiu nowych o rodków polskiej kultury 4. Polska Macierz Szkolna posiada a 28 kó w województwie wile skim i w trzech powiatach woj. nowogródzkiego, z tego cztery w samym Wilnie. Liczy y one oko o cz onków. Decentralizacja stosowana w organizacji kó Macierzy umo liwia a pewn specjalizacj o wiatow. Prace o wiatowe zarz du zmierza y w trzech zasadniczych kierunkach. Pierwszy to utrzymanie szkó, opieka przed- i pozaszkolna oraz o wiata pozaszkolna. W dziale szkolnictwa dzia alno Macierzy obejmowa a szko y zawodowe i powszechne. Szko y zawodowe prowadzi o ko o w Nowej Wilejce, e sk szko zawodow, szko przysposobienia gospodarczego I stopnia w Nowej Wilejce oraz szko przysposobienia gospodarczego II stopnia w Wilnie. Szkolnictwo powszechne by o jednym z g ównych przedmiotów troski zarz du centralnego. Jednak e szkó tych w stosunku do wyst puj cych potrzeb by o wci za ma o. Ale w prowadzeniu szkó Macierz nie ogranicza a si tylko do udzielania dzieciom nauki, lecz organizowa a tak e pomoc niezamo nej dziatwie, tworz c przy szko ach wypo yczalnie podr czników szkolnych oraz powo uj c ko a opieku cze, które podejmowa y opiek nad materialnym stanem szko y i jej uczniów. Dlatego przy poparciu lokalnych w adz szkolnych uda o si zorganizowa opiek nad poszczególnymi szko ami. Ka da szko a otrzymywa a od zarz du biblioteczk dla m odzie y, z ksi gozbiorem licz cym od 30 do 70 ksi ek. Biblioteczki szkolne s u y y nie tylko m odzie y, ale korzystali z nich równie doro li. Nauczyciele oprócz zaj szkolnych brali udzia w pracach o wiatowych pozaszkolnych, prowadz c kursy wieczorowe, wietlice, organizowali imprezy okoliczno ciowe, wyg aszali odczyty, itp. O wiata pozaszkolna, która stanowi a drugi wa ny przedmiot troski zarz du centralnego, obejmowa a przede wszystkim walk z analfabetyzmem, a zw aszcza z jego wtórn postaci, kiedy du a ilo m odzie y po wyj ciu ze szko y zapomina a po kilku latach umiej tno ci czytania i pisania. Sposobem zapobiegania analfabetyzmowi by a akcja walki z analfabetyzmem metod nauczania jednakowego, kursy wieczorowe dla doros ych, ze szczególnym uwzgl dnieniem przedpoborowych. Akcj dokszta cania przysz ych o nierzy Macierz pod- 4 LCVA, zespó 53, t Towarzystwo Polskiej Macierzy.

4 192 Aleksandra SIEDLACZEK-SZWED j a na skutek porozumienia Zarz du G ównego w Warszawie z Ministerstwem Spraw Wojskowych. 5 Domy Ludowe, z których korzystali wszyscy mieszka cy, prowadzi y Ko a Macierzy w Krasnem i Dzi nie. Natomiast czytelnie- wietlice, powsta e z inicjatywy Zarz du Centralnego, a wykorzystywane na potrzeby organizacji ycia kulturalnego w d ugie zimowe wieczory, istnia y przy wszystkich szko ach Macierzy. Do dyspozycji czytelni pozostawa y biblioteki szkolne, zaprenumerowane dwa tygodniki Gospodarz Polski i Plon oraz zakupione gry towarzyskie. Biblioteki sta e posiada y wszystkie Ko a Macierzy, z wyj tkiem: Oszmiany, Wo o yna, Wilejki, Siw cian i Szczuczyna oraz Ko a im. E. Dmochowskiej w Wilnie. Niektóre z Kó utrzymywa y po dwie biblioteki sta e, a tak e prowadzi y biblioteki w drowne. Celem nadania im wi kszej sprawno ci Zarz d Centralny powo a do ycia central bibliotek w drownych, która prowadzi a ewidencj miejscowo ci posiadaj cych biblioteki w drowne, utrzymywa a kartoteki ksi ek znajduj cych si w terenie, uzupe nia a stare i organizowa a nowe komplety biblioteczne, a ponadto udziela a wszelkich informacji w zakresie prowadzenia takich bibliotek. Biblioteki spe nia y przede wszystkim cele samokszta ceniowe, prowadzone w zespo ach. Równocze nie zasila y ksi gozbiory szkolne i biblioteczne Macierzy wydawnictwami bezp atnie przekazywanymi przez wydawnictwa: O wiata i Wychowanie, O wiata Polska, Nasza Praca, Nasz Program, O wiata Pozaszkolna, Przegl d O wiatowy, Przewodnik O wiatowy, Polacy za Granic, Biuletyn O wiatowy, Przewodnik Wiejski, Siew M odej Wsi i Plon 6. Odczyty by y kolejn form, któr prowadzi y Ko a w: Drui, Jodach, wirze, Wilejce, Dzi nie oraz akademickie i im. H. Sienkiewicza w Wilnie. Na wyró nienie w tej akcji zas ugiwa o Ko o akademickie, które z odczytami dociera o do ró nych rodowisk: domów noclegowych, domów ludowych, wietlic, schronisk itp. Szczególn postaci akcji odczytowej by Uniwersytet Ludowy, prowadzony przez Ko o akademickie, którego cz onkowie wyje d ali do wsi i miasteczek, gdzie wyg aszali pogadanki obejmuj ce zagadnienia ycia wspó czesnego, ze zwróceniem szczególnej uwagi na higien i uzale nienia, zw aszcza alkoholowe. Akcja obejmowa a dwie formy: Ruchomy Uniwersytet Ludowy (RUL), którego prelegenci zmieniali z dnia na dzie miejsce pobytu, i Sta y Uniwersytet Ludowy (SUL), gdzie prelegenci zatrzymywali si w jednej miejscowo ci przez kilka dni, wyg aszaj c szereg odczytów, uj tych w cykle, i staraj c si nawi za ze 5 S. Suda, Zestaw zarz dze Ministerstwa O wiaty oraz Centralnej Rady Zwi zków Zawodowych w zakresie o wiaty doros ych , , Warszawa LCVA, zespó 53, t. 1594, Towarzystwo Polskiej Macierzy Szkolnej.

5 Towarzystwo Polskiej Macierzy Szkolnej Ziemi Wile skiej s uchaczami g bszy kontakt o wiatowy. Inne formy akcji o wiatowej, jak zespo y taneczne lub piewacze, by y s abiej realizowane w podejmowanej pracy kulturalnej. 7 Polska Macierz Szkolna Wile sko-nowogródzka, której zarz d wojewódzki znajdowa si w Wilnie przy ul. Orzeszkowej 11 B, prowadzi a walk o o wiat i kultur polsk adresowan do ludno ci kresowej. Stan szkolnictwa, a dok adnie rosn ce potrzeby w dziedzinie o wiaty powszechnej i niemo no jej zaspokojenia przez pa stwo sprawi y, e g ówny wysi ek organizacyjny i finansowy zarz d wojewódzki skierowa na szko y powszechne. Znacz c cz szkó prowadzi zarz d wojewódzki, inne kierowane by y przez zarz dy okr gowe, które otrzymywa y na ten cel od zarz du wojewódzkiego odpowiedniej wysoko ci zasi ki. Rozmieszczenie szkó na terenie obu województw by o nast puj ce: woj. wile skie, pow. bras awski 3, dzi- nie ski 5, mo odecza ski 3, oszmia ski 3, postawski 5, wi cia ski 1, wilejski 8, wile sko-trocki 7; woj. nowogródzkie, pow. baranowicki 10, lidzki 10, nie wieski 2, nowogródzki 6, s onimski 7, sto pecki 6, szczuczy ski 6, wo o y ski 4 8. Wa n rzecz by o te wsparcie udzielane przez organizacje opieku cze. Nad szko ami w Wilnie opiek sprawowali: pracownicy Banku Rolnego, Zrzeszenie S dziów i Prokuratorów, Gimnazja im. E. Orzeszkowej, ss. Benedyktynek, i oo. Jezuitów. Na utrzymanie szkó Zarz d Wojewódzki otrzymywa tak e zasi ki od instytucji i zwi zków oraz osób prywatnych. Poza tym niezb dna pomoc nap ywa a równie z Kuratorium Okr gu Szkolnego, z Senatu Uniwersytetu J. Pi sudskiego, z Ko a Wilnian przy Towarzystwie Rozwoju Ziem Wschodnich, od pracowników Fabryki Samochodów Osobowych i Pó ci arowych, od Szko y G ównej Gospodarstwa Wiejskiego, od pracowników Polskiej Agencji Telegraficznej, od Korpusu Podoficerskiego itd. 9 Polska Macierz Szkolna utrzymywa a dwie szko y zawodowe: w Baranowiczach i S onimie. W Baranowiczach znajdowa o si Gimnazjum Koedukacyjne Kupieckie i Gimnazjum M skie Drogowe, natomiast w S onimie prowadzona by a e ska Szko a Krawiecko-Bieli niarska 10. Poniewa o wiata pozaszkolna dla Polskiej Macierzy Szkolnej nale a a do wa nej dziedziny dzia alno ci programowej, przeto jej szko y stanowi y ognisko o wiaty pozaszkolnej. Obejmowa a ona: biblioteki sta e i w drowne, czytelnie- 7 LCVA, zespó 53, t. 3027, Towarzystwo Macierzy Szkolnej. 8 LCVA, zespó 53, t. 3335, Towarzystwo Macierzy Szkolnej. 9 Tam e. 10 Tam e.

6 194 Aleksandra SIEDLACZEK-SZWED - wietlice, kursy dla doros ych, domy o wiatowe, domy ludowe oraz wielotematyczn akcj wyk adow. Bibliotek sta ych Macierz posiada a 29. Znajdowa y si one w: Baranowiczach, Bras awiu, Dokszycach, Drui, Duksztach, Dzi nie, G bokiem, Jodach, Lidzie, Miorach,, Mo odecznie, Nowogródku, Nowej Wilejce, Nowym Poho- cie, Postawach, Podgrodziu, Prozorokach, Radoszkowicach, Sielcu, Sienie ycach, S onimie, Sto pcach, Szczuczynie, Wilnie (3), Woro czy, Wsielubiu i yrowicach 11. Obok bibliotek sta ych, dzia a y te biblioteki w drowne. Przy ich rozmieszczaniu zarz dy Kó korzysta y z pomocy i wskazówek instruktorów o wiaty pozaszkolnej przy inspektoratach szkolnych. Czytelnie- wietlice organizowane by y przede wszystkim w lokalach szkó Macierzy, przy bibliotekach sta ych, w domach o wiatowych i ludowych oraz w lokalach uzyskanych lub wynaj tych. Najcz ciej wietlice wyposa one by y w radioodbiorniki, gry towarzyskie i czasopisma ( Ma y Dziennik, Plon, M ody Polak i Dzwonki ), cz ciowo zakupione przez Zarz d Wojewódzki, a cz ciowo ofiarowane przez instytucje opiekuj ce si szko ami. Szczególnie du e zainteresowanie czytelniami- wietlicami wyst powa o w niedziele i wi ta. Kursy dla doros ych najcz ciej prowadzi o Akademickie Ko o Polskiej Macierzy Szkolnej w Wilnie. Zazwyczaj na takich kursach, na których realizowano program szko y powszechnej, nauczycielami by a m odzie akademicka, pracuj ca bezinteresownie. Niezb dne do nauki podr czniki dostarcza y kursantom Inspektoraty Szkolne oraz Zarz d Wojewódzki Macierzy. S uchacze kursów korzystali z istniej cych przy szko ach bibliotek i czytelni. Domy o wiatowe prowadzi y sta prac o wiatow. Polega a ona na gromadzeniu, w godzinach przedpo udniowych, dzieci w wieku przedszkolnym, którym opiek i organizacj zaj, wspólne zabawy, gry i piew zapewnia a lokalna spo eczno. W godzinach popo udniowych natomiast, przychodzi a do lokalu domu o wiatowego m odzie starsza celem odrabiania lekcji, a w godzinach wieczornych, m odzie dorastaj ca i doro li. Mogli oni tu czyta gazety, wypo- ycza ksi ki i uczestniczy w zaj ciach wietlicowych. Ponadto prowadzono w nich poradnictwo w zakresie szycia, robótek kobiecych, a tak e prowadzenia gospodarstwa domowego, w tym sztuki kulinarnej. Mo na wi c powiedzie, e domy o wiatowe by y dla rodowisk wiejskich sta ymi ogniskami oddzia ywania o wiatowo-kulturalnego na dzieci, m odzie i doros ych 12. Polska Macierz Szkolna posiada a dwa domy ludowe: w Postawach i Kra nem. Dom Ludowy w Postawach administrowany by przez zarz d ko a, który 11 Tam e. 12 Tam e.

7 Towarzystwo Polskiej Macierzy Szkolnej Ziemi Wile skiej prowadzi czytelni - wietlic i wynajmowa sale na kino, przedstawienia i zabawy, a w Kra nem zosta wydzier awiony miejscowemu oddzia owi. Akcja wyk adowa prowadzona by a przez wszystkie Akademickie Ko a Polskiej Macierzy Szkolnej w Wilnie i na prowincji. Na uwag zas uguje Ruchomy Uniwersytet Ludowy, którego organizacja polega a na wyjazdach akademików w czasie ferii wi tecznych i wakacyjnych z latarniami projekcyjnymi i wyg aszaniu pogadanek ilustrowanych przezroczami. Zarz d Wojewódzki subsydiowa akcj Ruchomego Uniwersytetu Ludowego oraz wypo ycza Ko u Akademickiemu latarnie i przezrocza. Ponadto niektóre zarz dy kó organizowa y prelekcje i odczyty we w asnym zakresie 13. Jak wcze niej wspomniano, Zarz d Wojewódzki Polskiej Macierzy Szkolnej w Wilnie obejmowa sw dzia alno ci obszar dwóch województw: wile skiego i nowogródzkiego. Na tym terenie posiada 31 kó i 3 czytelnie, jako filie danego ko a. Ko a mia y siedzib w nast puj cych miejscowo ciach: Bras aw, Jody, Miory, Nowy Pohost, G bokie, Dzisna, Dokszyce, Prozoroki, Mo odeczno, Oszmiana, Postawy, wi ciany, Podbrodzie, Wilejka, Wojstom, Nowa Wilejka, Wilno (3), Baranowicze, Lida, Nie wie, Nowogródek, Woro cza, Wsielub, S onim, yrowice, Sto pce, Szczuczyn, Ostryna i Wo o yn, natomiast czytelnie- - wietlice w Kozaczy nie pow. wi cia ski oraz w Sielcu i Sienie ycach powiatu nowogródzkiego. Siedem zarz dów kó posiada o uprawnienia zarz dów okr gowych (Bras aw, G bokie, Baranowicze, Nie wie, Nowogródek, S onim i Sto pce) 14. Przez pewien okres z Polsk Macierz Szkoln organizacyjnie zwi zana by a Biblioteka i Czytelnia im. Tomasza Zana w Wilnie, za o ona w 1920 roku przez grono osób skupionych w Zarz dzie Ko a Bibliotecznego im. T. Zana Towarzystwa Polskiej Macierzy Szkolnej Ziem Wschodnich. Instytucj utrzymuj c Bibliotek by o Towarzystwo Pomocy w Samokszta ceniu im. T. Zana. Ko o to powsta o w po owie listopada 1919 roku z inicjatywy wiceprezesa Macierzy ks. Stanis awa Mi kowskiego i postawi o sobie za zadanie organizacj i szerzenie czytelnictwa. Biblioteka im. T. Zana pe ni a rol centralnej biblioteki wszystkich wile skich szkó. Cz szkó posiada a w asne biblioteki, by y to jednak tylko wypo yczalnie, które ani wielko ci ksi gozbioru, ani urz dzeniami technicznymi nie dorównywa y bibliotece publicznej, gdzie specjalistyczna obs uga, oddana swoim obowi zkom, i ca odniowe otwarcie, a przede wszystkim pewno, e w czytelni potrzebn ksi k zawsze si otrzyma, stworzy a warunki znacznie dogodniejsze, ni mog a zapewni biblioteka szkolna. Biblioteka im. T. Zana 13 Tam e. 14 LCVA, zespó 53, t. 3335, Towarzystwo Macierzy Szkolnej.

8 196 Aleksandra SIEDLACZEK-SZWED by a dobrze znan m odzie y wile skiej. Odgrywa a w yciu miasta niema rol kulturaln i wychowawcz. Na jej terenie zbli ali si wzajemnie, czerpi c z zasobów kultury polskiej Polacy, Litwini, Bia orusini, Rosjanie i ydzi. Nale y doda, e ze wzgl du na swe urz dzenia techniczne Biblioteka by a w Wilnie miejscem pokazów przy wyk adach z dziedziny bibliotekarstwa powszechnego, udziela a wskazówek metodycznych osobom dokszta caj cym si w zakresie organizowania i prowadzenia bibliotek o wiatowych oraz zapewnia a praktyk s uchaczom Studium Pracy Spo eczno-o wiatowej Wolnej Wszechnicy Polskiej. W swojej historii Biblioteka mia a tak e wa ne zmiany organizacyjne. Ko o Biblioteczne im. T. Zana, usamodzielniaj c si, utworzy o Towarzystwo Pomocy w Samokszta ceniu im. Tomasza Zana, zgodnie z za o eniami statutowymi towarzystwa wspó dzia a o na rzecz rozwoju nauki i kultury na Ziemiach Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej, przede wszystkim przez dostarczanie ucz cym si ksi ek i pomocy naukowych. Biblioteka im. T. Zana przesz a wi c w posiadanie Towarzystwa, przy czym ta cz ksi gozbioru, któr Ko o Biblioteczne zdoby o, b d c jeszcze w organizacji Polskiej Macierzy Szkolnej, zosta a przez Macierz przekazana Towarzystwu jako wieczysty depozyt, wszystkie nabytki od kwietnia 1932 roku by y w asno ci Towarzystwa. Innym wa nym zdarzeniem by o podpisanie przez Antonin i El biet ukowskie aktu darowizny na rzecz Towarzystwa Pomocy w Samokszta ceniu im. T. Zana ich Biblioteki, istniej cej w Wilnie od 1910 roku pod nazw Czytelnia E. ukowskiej, mieszcz cej si przy ul. Mickiewicza 28. Hojny dar, sk adaj cy si z tomów ksi g w j zykach polskim, francuskim i innych j zykach obcych oraz z mebli bibliotecznych, pozosta tymczasem, jako filia im. T. Zana, w swym dawnym lokalu i pod kierunkiem A.E. ukowskich. Do Rady Towarzystwa w Samokszta ceniu im. T. Zana, obok zarz du ko a bibliotecznego, wesz o wiele osób interesuj cych si yciem kulturalnym miasta, zatem los biblioteki przez jedena cie lat spoczywa w r kach najbardziej kompetentnych osób 15. Przedstawione fakty dowodz, e Polska Macierz Szkolna by a instytucj w pe ni spo eczn. Podstaw finansow jej funkcjonowania stanowi y wy cznie sk adki cz onkowskie i godna podziwu ofiarno spo ecze stwa. W celach i kierunkach pracy Polskiej Macierzy Szkolnej dominowa a ideologia narodowochrze cija ska. 15 LCVA, zespó 53, t. 1807, Stowarzyszenie Polskiej Macierzy Szkolnej im. T. Zana.

9 Towarzystwo Polskiej Macierzy Szkolnej Ziemi Wile skiej SUMMARY Polish Educational Society Macierz Szkolna of the Vilnius Region in the Second Republic Macierz Szkolna was certainly an important educational and tutelary organisation. Like in the other regions, in the region of Vilnius its aim was propagating and supporting education of Christian and patriotic character as well as providing moral and financial support for the puppils. Macierz Szkolna Society was espacially active in the field of education of children from the lower classes of society.