PANEL OBYWATELSKI Z SENIORAMI. dane organizacji;

Transkrypt

1 PANEL OBYWATELSKI Z SENIORAMI dane organizacji; Gmina Miasta Gdynia - Pomorski Park Naukowo - Technologiczny Gdynia (Innowacje Społeczne), Społecznej (M OPS),, Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia Miejski Ośrodek Pomocy nazwa, istota, cel przedsięwzięcia; Panel obywatelski z seniorami to pierwsze tego typu działanie zrealizowane w Polsce z inicjatywy Pracowni Badań i Innowacji Społecznych Stocznia i władz samorządowych w szerokim partnerstwie z instytucjami miejskimi (Pomorski Park Naukowo - Technologiczny Gdynia, Innowacje Społeczne, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Gdyńska Rada ds. Seniorów, Centrum Aktywności Seniora) i gdyńskimi organizacjami pozarządowymi (Polskie Towarzystwo Laryngektomowanych, Polski Związek Niewidomych, Gdyńskie Stowarzyszenie Osób 21

2 Niesłyszących i ich Rodzin EFFETA, Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego, Fundacja Wsparcia Osób z Zaburzeniami Komunikacji Między Słowami ). Ze względu na przekrojowość poruszanych w panelu obywatelskim tematów, wpisuje się on w dwie dziedziny działań określone w Złotej Księdze Dobrych Praktyk na Rzecz Społecznego Uczestnictwa Osób Starszych i według kryteriów specyficznych odnoszących się do wewnątrzpokoleniowej aktywności osób starszych oraz tworzenia przyjaznej ludziom starszym przestrzeni publicznej będzie przedstawiony w dalszej części zgłoszenia. Celem panelu, którego pierwsza edycja, inicjująca wieloletni proces recenzowania, odbyła się w 2013 roku, było zdobycie wiedzy na temat oceny i opinii mieszkańców Gdyni powyżej 55 roku życia dotyczących usług publicznych świadczonych przez miasto, w tym także ocena przestrzeni publicznej całego miasta, jak i poszczególnych dzielnic. Panel obywatelski to innowacyjne narzędzie służące przygotowaniu i wdrożeniu partycypacyjnych mechanizmów angażowania seniorów w kształtowanie decyzji o polityce miasta Gdyni. Narzędzie to pozwala na uzyskiwanie w regularny sposób wiedzy dotyczącej oceny i opinii względnie stałej grupy mieszkańców na temat usług publicznych świadczonych na rzecz tych osób lub ogółu mieszkańców w powiązaniu z informacjami na temat specyficznych potrzeb badanych. Uczestnikami rozpoczętego panelu obywatelskiego są mieszkańcy Gdyni w wieku powyżej 55 lat. uzyskane rezultaty; Najważniejszym z uzyskanych rezultatów jest wiedza, wizerunek seniora mieszkającego w Gdyni, ze zwróceniem uwagi na miejsce/dzielnicę zamieszkania, aktywność zawodową/społeczną i kondycje zdrowotną. Z drugiej zaś strony, wyniki panelu dostarczają wielu cennych uwag i rekomendacji, które mogą zostać wykorzystane przez władzę i poszczególne jednostki miasta, aby projektować usługi i przestrzeń miejską zgodnie z potrzebami tej grupy użytkowników. Najważniejsze rezultaty po pierwszej edycji Panelu Obywatelskiego w odniesieniu do aktywności osób starszych to: DIAGNOZA OBRAZU GDYŃSKIEGO SENIORA: 22

3 Połowa seniorów mieszka w Gdyni od ponad 50 lat - warto zauważyć, że w badanej grupie osób 6% zamieszkiwało Gdynię jeszcze przed wojną i w pewnym sensie można uznać ich za rówieśników Gdyni; Niska aktywność zawodowa - w grupie lat jedynie 1/3 badanych jest aktywna zawodowo, w grupie 60+ przeważają emeryci i renciści; Ograniczenia wynikające ze stanu zdrowia dotyczą prawie połowy badanych seniorów. Kumulacja problemów zdrowotnych widoczna jest w dość wąskiej, mało widocznej grupie seniorów; kumulacji tej towarzyszy bardzo trudna sytuacja materialna; Stosunkowo niewielu seniorów korzysta ze wsparcia innych - w sprawowanie opieki zaangażowani są raczej członkowie rodziny; Największe ograniczenia w życiu codziennym seniora powodują problemy z poruszaniem się (stąd duża potrzeba dostosowywania przestrzeni miejskiej); Najczęstszym sposobem spędzania czasu przez seniora jest oglądanie telewizji i słuchanie radia (prawie 40% nigdy nie uprawia ćwiczeń fizycznych); Wiek seniora bardzo mocno wpływa na to, czy korzysta z komputera i Internetu; Czasopismo Ratusz, wydawane przez gdyński Urząd Miasta jest nośnikiem informacji najbardziej rozpoznawalnym i najważniejszym dla starszych mieszkańców; Wiele działań na rzecz seniorów wspieranych przez UM Gdyni (UTW, biblioteki, usługi opiekuńcze) jest rozpoznawanych przez respondentów; W odniesieniu do recenzowania przestrzeni publicznej to: Miejsca spędzania czasu przez seniorów poza domem to przede wszystkim różne rodzaje przestrzeni publicznej; Gdyńscy seniorzy najlepiej oceniają sposób organizacji transportu miejskiego, gorzej oceniana jest liczba dostępnych ławek na ulicach i placach (źle ocenia ten aspekt prawie 60% seniorów). Najgorzej oceniana kwestia związana z urządzeniem przestrzeni publicznej to dostępność publicznych toalet; 23

4 Należy podkreślić, że panel ma charakter stały i regularny (kolejna edycja ruszy na przełom 2014/2015 r.), gdzie próba badawcza okresowo podlega wymianie - część respondentów, która uczestniczy w panelu najdłużej, będzie co pewien czas zastępowana nowymi osobami w taki sposób, by umożliwić kolejnym mieszkańcom miasta udział w badaniu. Pozwoli to także regularnie analizować, na ile wprowadzane przez samorząd zmiany są pozytywnie odbierane przez mieszkańców oraz na ile sami seniorzy angażują się i próbują oddolnie inicjować działania zwiększające ich aktywność. Panel obywatelski to systemowy mechanizm zasięgania przez miasto opinii osób starszych na tematy różnych aspektów polityki miejskiej skierowanej do tej grupy mieszkańców. opis etapów działania (z podaniem czasu ich realizacji); I etap - wybór reprezentatywnej próby do badania. Reprezentatywna próba populacji gdyńskich seniorów (w połowie wybrana losowo - w połowie celowo) została wytypowana zgodnie z założeniami tej metody z zapewnieniem maksymalnej różnorodności w oparciu o dane nt. występowania poszczególnych cech populacji gdyńskich seniorów. Próba została skonstruowana w oparciu o następujące kryteria: miejsce zamieszkania (dzielnica Gdyni), płeć, wiek, a także występujące rodzaje niepełnosprawności. II etap - rekrutacja, szkolenia ankieterów, konstrukcja kwestionariusza. Ankieterami w badaniu byli specjaliści doświadczeni w realizacji ankiet w trakcie procesu konsultacji kryteriów jakości usług opiekuńczych (pracownicy MOPS) oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych pracujących na terenie Gdyni z osobami starszymi i niepełnosprawnymi. Zakres pytań zawartych w kwestionariuszu był przedmiotem prac władz miasta oraz jednostek miejskich i organizacji pomocowych. Ostatecznie w pierwszej edycji badania zawarto szeroki zakres pytań dotyczących m.in. ogólnej oceny okolicy, w której zamieszkują respondenci (w szczególności pytano o zakres obejmujący organizację przestrzeni i komunikacji miejskiej) oraz proponowane przez nich sposoby poprawy

5 przyjazności Gdyni wobec tej grupy mieszkańców. W ankietach znalazły się również pytania o działania podejmowane przez władze miasta na rzecz seniorów, m.in. ocena oferty Centrum Aktywności Seniora oraz usług Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Jakie tematy zawierał kwestionariusz? Zakorzenienie w Gdyni Seniorzy na rynku pracy Wykształcenie Sytuacja materialna Wiek Sytuacja mieszkaniowa Sytuacja zdrowotna Ograniczenia związane ze zdrowiem i korzystanie z pomocy innych Sposób spędzania czasu, aktywność Postrzeganie najbliższej okolicy Postrzeganie swojej dzielnicy na tle pozostałych Wykorzystywanie przestrzeni przez gdyńskich seniorów Postrzeganie Gdyni oraz oferty miasta kierowanej do osób starszych Źródła informacji o tym, co dzieje się w Gdyni Znajomość organizacji pozarządowych i kontakty z nimi III etap - realizacja panelu Zaproszenie do udziału w badaniu zostało skierowane do respondentów z próby losowej w formie indywidualnych listów podpisanych przez Prezydenta Miasta. W trosce o zaspokojenie ewentualnych wątpliwości osób starszych i zapewnienie im bezpieczeństwa w związku z udziałem w badaniu, w liście wskazano przybliżoną datę realizacji badania oraz udostępniono numer telefonu w Urzędzie Miasta, pod którym respondenci mogli potwierdzić tożsamość ankietera i ewentualnie zmienić termin jego wizyty. Planując badanie zadbano o to, by narzędzia badawcze były jak najbardziej przyjazne dla respondentów, m.in. by kwestionariusze nie były zbyt długie (obejmowały 30 pytań merytorycznych różnych typów - od kafeterii jednokrotnego wyboru do pytań otwartych oraz 4 pytania metryczkowe), ankieterzy dysponowali kartami odpowiedzi, które mogli pokazywać respondentom w trakcie zadawania poszczególnych pytań, 25

6 tak by sami respondenci mogli je przeczytać i mieli przed oczami możliwe odpowiedzi. Pozwalało to lepiej skupić uwagę i ułatwiało udział w badaniu. W sytuacjach, w których respondent był z jakichś względów niezdolny do samodzielnego udziału w badaniu, w jego imieniu na pytania odpowiadać mógł jego pełnomocnik, np. opiekun lub członek rodziny. Skrót informacji dotyczących realizacji badania: Termin realizacji: od 17 stycznia 2013 roku do 17 czerwca 2013 roku. Liczba ankieterów uczestniczących w badaniu: 26. Liczba nadanych ID (baza): 894 (w tym 676 w próbie losowej, 218 w celowej). Łączna liczba wypełnionych ankiet 456. IV etap - podsumowanie wyników panelu, wewnętrzna ewaluacja wśród realizatorów i partnerów Podsumowanie wyników panelu przełożyło się na najważniejszy rezultat - jest nim obraz gdyńskiego seniora, jego wiedza na temat oferty miasta, jego chęci i możliwości (lub ograniczenia) w zakresie podejmowania aktywności i uczestnictwa w proponowanych przez instytucje miejskie oraz organizacje działania. Najważniejsze rezultaty przedstawione zostały w paragrafie bezpośrednio odnoszącym się do tematu. Wewnętrzna ewaluacja wśród realizatorów i partnerów panelu obywatelskiego podniosła również ważne kwestie dotyczące m.in. samej organizacji, przygotowania i realizacji procesu, konstrukcji kwestionariusza, dotarcia do respondentów i ich przekonania o ważności partycypacji. Istotną kwestią jest odpowiednie zadbanie o promocję badania i jego upowszechnianie, szczególnie w zakresie informacji zwrotnej do samych respondentów. zastosowane sposoby działania, narzędzia; Panel obywatelski to technika, która polega na zasięganiu przez administrację publiczną w powtarzalny sposób opinii dużej możliwie reprezentatywnej (losowanej) grupy mieszkańców danego terytorium lub użytkowników określonych usług publicznych. Narzędzie to służy zbierania opinii szerszej (reprezentatywnej) grupy osób. Te same osoby pozostają w grupie panelowej przez okres kilku lat (2-4), co pozwala na 26

7 rejestrację zmian opinii poszczególnych osób między kolejnymi badaniami/pomiarami. Zdarza sie, że spośród uczestników panelu mniejsze grupy zapraszane są do badań jakościowych, w szczególności grup fokusowych i warsztatów. Przeprowadzenie panelu jest działaniem dość pracochłonnym i kosztochłonnym, ze względu na samo przygotowanie, przeprowadzenie, zebranie wyników, podsumowanie i ewaluacje procesu. W pierwszej edycji panelu obywatelskiego z osobami starszymi w Gdyni wykorzystane zostały następujące sposoby działania i narzędzia: > wybór respondentów na podstawie losowania wg numerów PESEL - grupa losowa oraz wg kryteriów określonych dla doboru grupy celowej > do badania przygotowany został kwestionariusz, zawierający 30 pytań merytorycznych różnych typów (jednokrotnego- wielokrotnegowyboru, pytania otwarte, pytania metryczkowe) > przeprowadzenie badania metoda wystandaryzowanych wywiadów, w oparciu o kwestionariusze ankiety uczestnicy (beneficjenci, jednostki organizacyjne, partnerzy); Jednostki organizacyjne i partnerzy: Jednostkami odpowiedzialnymi za realizację były instytucje miejskie: Pomorski Park Naukowo -Technologiczny Gdynia (Innowacje Społeczne) Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Dział Innowacji Społecznych, Gdyńska Rada ds. Seniorów. Partnerem strategicznym była pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia z Warszawy - odpowiadająca m.in. za część metodologiczną i raportową. Do udziału w I edycji panelu zostało zaproszonych 7 organizacji pozarządowych, świadczących wsparcie na rzecz osób niepełnosprawnych, tj.: 1. Stowarzyszenie Pomocy Osobom Niepełnosprawnym SPON;

8 2. Polskie Towarzystwo Laryngektomowanych; 3. Gdyńskie Stowarzyszenie Osób Niesłyszących Ich Rodzin I Przyjaciół Effetha; 4. Polski Związek Niewidomych; 5. Fundacja Słoneczna Jesień ; 6. Polskie Towarzystwo Stwardnienia Rozsianego; 7. Fundacja Wsparcia Osób z Zaburzeniami Komunikacji Między słowami. Beneficjenci: W ramach badania zdecydowano się na dobór próby o charakterze losowo - celowym (połowa respondentów dobierana była losowo, a połowa w sposób celowy). Wszyscy uczestnicy mieli ponad 551at. Próba losowa w panelu warstwowana była proporcjonalnie w oparciu o płeć, wiek ( podział na 3 kategorie: lat, lat i 81+), miejsce zamieszkania (wg okręgów wyborczych). Do losowania użyto bazy PESEL (w posiadaniu Urzędu Miasta). Próba celowa miała na celu poznanie opinii seniorów - użytkowników usług miejskich o charakterze pomocowym. W doborze celowym struktura warstwowana była ze względu na płeć, wiek, miejsce zamieszkania i stopień niepełnosprawności (3 kategorie: osoby całkowicie samodzielne, osoby samodzielne ale wymagające wsparcia, osoby niesamodzielne). Do badania wykorzystano bazę osób Powiatowego Zespołu Orzekania. W tej grupie respondentami byli przede wszystkim osoby korzystające ze wsparcia Miasta (MOPS) i różnych organizacji pozarządowych. Poniżej przedstawiamy tabelę - ostateczny rozkład zrealizowanych prób założone zrealizowane nie zrealizowane % realizacji losowa ,4 celowa , ,2 28

9 nakłady (pieniądze, kadry, czas pracy, wykorzystywana przestrzeń, urządzenia itd.); Nakłady finansowe - ok złotych. Koszty realizacji panelu (wydruki zaproszeń, kwestionariuszy, koordynacja badania, wynagrodzenia dla ankieterów) zostały pokryte ze środków własnych UM Gdynia. Część kosztów związanych z przegotowaniem procesu (przygotowanie próby badania, narzędzi badawczych, konstrukcji kwestionariusza) i z analizą danych zebranych w ramach panelu, w które zaangażowana była organizacja pozarządowa (Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia ) zostały pokryte ze środków projektu Dane, Debata, Demokracja (3D). Kadry i czas pracy - do przeprowadzenia panelu zaangażowani byli na różnych etapach realizacji pracownicy merytoryczni Pomorskiego Parku Naukowo - Technologicznego Gdynia (Innowacje Społeczne), MOPS, Pracowni Badań i Innowacji Społecznych Stocznia oraz ankieterzy (pracownicy socjalni MOPS Gdynia, przedstawiciele gdyńskich organizacji pozarządowych i klubów seniora; w sumie 26 osób) Przestrzeń i urządzenia - do realizacji panelu na poszczególnych jego etapach wykorzystane były przestrzenie i urządzenia dostępne w jednostkach miejskich realizujących badanie (PPNT Gdynia (Innowacje Społeczne), MOPS Gdynia, Centrum Aktywności Seniora) oraz sprzęt i infrastruktura partnerów projektu). ocena i samoocena (mocne strony/zalety; zagrożenia/możliwe trudności); Mocne strony: - szerokie spektrum zebranych opinii i ocen osób starszych (poprzez zapewnienie zróżnicowanej reprezentacji uczestników badania) - budowa bazy respondentów, do której można wracać z dalszymi pytaniami i prośbami o konsultacje kolejnych zagadnień - łatwo dostępna dla decydentów grupa ekspercka, z która można konsultować wiele dodatkowych kwestii dotyczących osób starszych - np. tworząc mniejsze grupy fokusowe złożone z respondentów panelu; - celowe dotarcie do wybranej grupy, rzadko reprezentowanej w innych formach partycypacji; 29

10 - zwykle niskie koszty uczestnictwa dla osób starszych (czas, łatwość udziału) - potencjał dla kontynuacji zaangażowania - udział w panelu może być pierwszym krokiem do dalszej aktywności i partycypacji; - udział w panelu daje seniorom poczucie bycia ekspertami i realnego wkładu w dyskusję nad poszczególnymi rozwiązaniami. Zagrożenia/możliwe trudności: - stosunkowo wysokie koszty i czasochłonność realizacji panelu - trudności w przekonaniu seniorów o znaczeniu ich udziału w panelu - bariera dostępu - udział wybranej grupy seniorów warunki wstępne (np. potrzebne zasoby, kompetencje); Jak zostało opisane, panel obywatelski jest narzędziem partycypacji wymagającym sporych nakładów czasowych oraz zaangażowania stosunkowo dużej ilości pracowników z różnych instytucji miejskich oraz organizacji partnerskich, które w danym mieście działają. Najważniejszym z warunków wstępnych jest chęć władzy samorządowej do otwarcia polityki miejskiej na partycypacje z mieszkańcami. Aby sam proces został przeprowadzony w sposób rzetelny i przyniósł realne efekty potrzebne jest zagwarantowanie odpowiednio długiego okresu czasu, ponieważ wymagają tego poszczególne etapy realizacji. Czynnik ludzki to chyba najistotniejszy element dobrze przeprowadzonego panelu obywatelskiego, zarówno w odniesieniu do kompetencji, zaangażowania i otwartości pracowników zaangażowanych w proces, jak i dostępnych ekspertów czy partnerów zaangażowanych w realizację badania. 30

11 ewentualne doświadczenia z wdrażaniem dobrej praktyki w innym miejscu i czasie. Konkluzje i wykorzystanie procesu: a) Dla efektywnej pracy na rzecz mieszkańców istotne jest takie projektowanie usług miejskich i przestrzeni miejskiej przez władze lokalne, by w maksymalnym stopniu odzwierciedlało ono faktyczne potrzeby mieszkańców. Panel jest narzędziem, które daje możliwość zweryfikowania, na ile projektowanie przestrzeni publicznej i procesów rozwoju miasta pokrywa się z potrzebami mieszkańców. b) Panel obywatelski jest z jedną z wielu metod diagnozowania potrzeb mieszkańców. Dzięki docieraniu do licznej próby, daje możliwość zebrania wiarygodnych danych dotyczących potrzeb różnych grup defaworyzowanych, zaś zadbanie o zróżnicowanie miejsc zamieszkania respondentów daje szansę diagnozowania potrzeb nie tylko w skali miasta ale także dzielnicy. c) Formuła panelu obywatelskiego umożliwia trafianie także do tych mieszkańców, w tym przypadku seniorów, którzy nie wychodzą z domu (ze względu na zły stan zdrowia czy niepełnosprawność), w związku z tym nie mają możliwości wyrażenia swoich opinii i jako grupa są często wykluczani z życia społecznego. Dzięki panelowi ich głos nie jest pomijany w polityce miejskiej, lecz przeciwnie - dzięki doborowi nadreprezentatywnej grupy osób niepełnosprawnych jest on wzmacniany. d) Wdrożenie partycypacyjnych mechanizmów angażowania seniorów pozwala w sposób regularny włączać mieszkańców w procesy decyzyjne, dając faktyczne poczucie sprawczości i odpowiedzialności mieszkańców (seniorów) za rozwój społeczności lokalnej. e) wykorzystanie panelu obywatelskiego jako narzędzia dyskusji o przestrzeni miasta pozwala uchwycić wrażliwe wymiary życia społecznego, dotyczące wygody i bezpieczeństwa seniorów w mieście. 10. Czy była przeprowadzona ewaluacja zewnętrzna ocenianej praktyki? Tak/Nie Jeżeli tak - prosimy o dostarczenie dokumentacji. 11. Czy przedsięwzięcie było promowane (media, konferencje, zgłoszenie do konkursu itp.)? Tak/Nie Jeśli tak - prosimy o szczegółowe informacje. 31

12 Konkursy: Konkurs Senatu RP Samorząd Przyjazny Seniorom przyjazna przestrzeń publiczna - Gdyński dialog z seniorami - mechanizm refleksyjnego kształtowania przestrzeni miasta, w odpowiedzi na potrzeby osób starszych, nagroda specjalna Social Innovation in Ageing - European Award Gdynia Dialogue with Seniors, gdyńskie rozwiązania w gronie 20 finałowych projektów europejskich Konferencje: Forum Praktyków Partycypacji, Warszawa Konferencja New Visions of Urban Politics. Medium sized European Cities in 21st Century, Olomouc, Conference and Award Ceremony of Social Innovation in Ageing - the European Award, Bruksela, XII Seminarium Laboratorium Partycypacji Obywatelskiej o partycypacji w obszarze usług publicznych, Gdynia września 2013 Media: Ratusz - Informator Rady i Prezydenta Miasta, kwartalnik informacyjny Gdynia 50+; Prasa i media lokalne; Publikacje książkowe (z identyfikatorem ISBN) zawierające informacje o przedsięwzięciu: Jak usłyszeć głos seniora? Praktyczny przewodnik po partycypacji obywatelskiej osób starszych, praca zbiorowa, Fundacja Pracownia Badań i Innowacji Społecznych Stocznia, Warszawa 2013, str Publikacja załączona do wniosku, dostępna również w wersji elektronicznej na wielu stronach internetowych, m.in.: o partycypacji/jak usłyszeć glos seniora.html 32

13 12. Czy wnioskodawca dysponuje informacjami o zainteresowaniu tym przedsięwzięciem w innych instytucjach/ organizacjach, o naśladowcach? Tak/N+e Jeśli tak - prosimy o szczegółowe informacje. Panel obywatelski w Gdyni był pierwszym w Polsce tego typu projektem badawczym przeprowadzonym przez samorząd miasta. Pierwsza edycja pozwoliła na zdobycie doświadczenia w zakresie partnerstwa różnych instytucji miejskich i organizacji pozarządowych. Gdynia swoim doświadczeniem chętnie dzieli się z innymi, na konferencjach, w publikacjach, czy w trakcie spotkań. Dobra praktyka była prezentowana w trakcie wizyt studyjnych w Gdyni: - wizyta studyjna Kristera Hakansson ( ekspert konkursu Social Innovation in Aeging, Szwecja, Karolińska Institute) - wizyta studyjna przedstawicieli Biura Rzecznika Praw Obywatelskich Oraz na konferencjach: - Conference and Award Ceremony of Social Innovation in Ageing - the European Award, Bruksela, Konferencja New Visions of Urban Politics. Medium sized European Cities in 21st Century, Olomouc, Inne informacje - ważne zdaniem wnioskodawcy (np. link do stron internetowych). Wszystkie inicjatywy są promowane na stronie miasta Gdynia na stronach instytucji miejskich: ; ; oraz na profilach społecznościowych: ;