Bezwarunkowy dochód podstawowy (BDP) - krótkie wprowadzenie

Transkrypt

1 Bezwarunkowy dochód podstawowy (BDP) - krótkie wprowadzenie Dr hab. Ryszard Szarfenberg Polityka społeczna nauka i dydaktyka Seminarium Instytutu Polityki Społecznej września 2014 roku Diabla Góra Ruciane Nida

2 Kluczowe cechy modelu BDP 1. Bezwarunkowość każdy obywatel i stały mieszkaniec danego państwa go otrzymuje 2. Dochód ma postać pieniężną 3. Podstawowy jego wymiar ma wystarczyć na zaspokojenie podstawowych potrzeb na minimalnym poziomie 4. Stałość wypłacany jest periodycznie bez ograniczenia czasowego 5. Indywidualny charakter wypłacany jest każdej osobie niezależnie od tego z kim się wspólnie utrzymuje 6. Publiczny charakter jest prawem obywatelskim, za którego realizację odpowiedzialne jest państwo

3 Dwie propozycje organizacji systemu BDP w Polsce w skrócie Minimalny dochód gwarantowany (propozycja Jacka Wardy) Oparta na koncepcji Miltona Friedmana - negatywny podatek dochodowy Wymaga zintegrowania świadczenia pieniężnego z systemem podatku dochodowego Wymaga ustalenia kwoty dochodu (BDP), poniżej którego podatnik nie płaci podatku, ale otrzymuje wyrównanie do tej kwoty, gdy jego dochód przekracza wyznaczony próg zaczyna płacić podatek dochodowy Wymaga co najmniej wzrostu stopy podatku dochodowego Indywidualne konta obywatelskie (propozycja Ryszarda Szarfenberga) Różnica wobec MDG Wardy każdy otrzymuje kwotę równą minimalnym kosztom utrzymania Wymaga ustalenia wysokości minimalnych kosztów utrzymania Wymaga ustanowienia instytucji zarządzającej kontami, na które co miesiąc będzie dopisywana suma BDP Wymaga o wiele więcej wysiłku finansowego w porównaniu z MDG

4 Sposób (nie)dyskusji o BDP Nie dyskutujemy (po stronie zwolenników) głosimy, że BDP jest bardzo dobrym rozwiązaniem na jutrzejsze bolączki, nie odpowiadamy na argumenty przeciwników, ewentualnie odpowiadamy inwektywami Nie dyskutujemy (po stronie przeciwników) głosimy, że BDP jest zupełnym nonsensem i nie odpowiadamy na argumenty zwolenników, ewentualnie obrzucamy ich inwektywami Dyskutujemy mniej racjonalnie nieuporządkowane argumenty pomieszane z inwektywami, dominują te ostatnie Dyskutujemy racjonalnie argumenty merytoryczne, bez inwektyw Z pozycji konserwatywnej (system, który mamy jest co najmniej tak dobry jak BDP i można go dalej reformować, aby go naprawiać) Z pozycji alternatywnej (też jesteśmy za radykalną zmianą systemu, ale w inny, lepszy sposób)

5 Wybrane argumenty za BDP Odpowiada na trendy i wyzwania współczesnego zglobalizowanego świata pogrążającego się w kryzysie Umożliwia zaspokojenie podstawowych potrzeb na poziomie minimalnym, ale wystarczającym (likwiduje ubóstwo) Daje poczucie bezpieczeństwa socjalnego (poczucie zabezpieczenia minimum w przyszłości) Zwiększa siłę przetargową pracowników, czyli powiększa możliwość uzyskania przez nich wyższej płacy Wzmacnia pozycję osób, które są zależne od innych i są na ich utrzymaniu (np. dorosła młodzież na utrzymaniu rodziców, żony na utrzymaniu mężów, klienci organizacji dobroczynnych) Daje więcej czasu na życie pozazawodowe Zasadniczo zmienia podejście ludzi do swojego życia i świata

6 Wybrane argumenty przeciw BDP Koszt finansowy tego rozwiązania będzie zbyt duży (w szczególności w wersji IKO) Dodanie wszystkim takiej samej kwoty spowoduje tylko wzrost cen, a jej podwyższanie, żeby nadążała za wzrostem cen będzie prowadziło do hiperinflacji i katastrofy gospodarczej Obniżenie motywacji do podejmowania pracy, szczególnie wśród tych, którzy obecnie mają prace niskiej jakości lub kłopot z jej znalezieniem (niskie kwalifikacje) Utrwalanie kultury wielopokoleniowego pozostawania bez pracy Zwiększenie kosztów pracy poprzez wzrost siły przetargowej pracowników i zwiększone podatki Obecny system socjalny zapewnia to samo lub prawie to samo i może być nadal reformowany, a nie zastępowany

7 Wybrany argument za BDP na jakie trendy odpowiada BDP? Rosnące bezrobocie technologiczne powodowane wypieraniem pracy ludzkiej pracą robotów i programów komputerowych Zwiększająca się polaryzacja miejsc pracy na dwa segmenty: wysokiej jakości i niskiej jakości, przy zanikających pracach średniej jakości (średnio opłacane, wymagające średnich kwalifikacji) Zwiększająca się prekaryzacja w segmencie prac niskiej jakości (coraz mniejsza pewność, czy się znajdzie pracę, a gdy ona jest to głównie tymczasowa i na niepełny etat, konieczność brania wielu prac) Zwiększające się nierówności i polaryzacja dochodowo-majątkowa dystans pomiędzy klasą wyższą a klasą niższą i rosnącą podklasą, populizm polityczny Zwiększający się obszar niskich dochodów przy zwiększającej się wciąż wydajności prowadzi do kolejnych kryzysów zadłużenia prywatnego i publicznego Coraz mniejsza rola pomocy materialnej ze strony rodziny, ponieważ małżeństwa mniej stabilne, mniej dzieci, które gdy dorastają muszą migrować za niepewną pracą

8 Pieniężna pomoc społeczna zależna od dochodu z pracy a BDP Dochód netto Wykres 1 Model pomocy społecznej zależnej od dochodu Dochód netto Wykres 2 Zreformowany model pomocy społecznej zależnej od dochodu Dochód netto BDP Bez pomocy społecznej Po reformie Bez pomocy społecznej Bez pomocy społecznej Z pomocą społeczną Poziom gwarantowany Stary model Poziom gwarantowany Stary model Wykres 3 BDP zastępuje pieniężną pomoc społeczną Dochód z pracy Dochód z pracy Dochód z pracy Stopa wycofywania zasiłku w zależności od dochodu z pracy: t (t1 i t2) Ed Dolan, A Universal Basic Income and Work Incentives. Part 1: Theory, 2014

9 Rozwój dyskusji w Polsce We wczesnych latach 90. pojawiają się w Polsce zwolennicy teorii C.H. Douglasa (kredyt społeczny) m.in. wywiad Szczęsnego Górskiego dla Tygodnika Solidarność z 1995 r. (akcjonariusze majątku narodowego mają prawo do skromnej dywidendy) W pierwszej dekadzie XXI w., pojawiają się dyskusje o tej idei w kręgach akademickich (Warda, Szarfenberg, m.in. artykuły w Polityce Społecznej, pierwsza praca magisterska na ten temat 2007 IS UW, artykuł Van Parijsa ukazuje się w Problemach Polityki Społecznej , wywiady dla Przeglądu i Krytyki Politycznej, krytyczne artykuły w Le Monde Diplomatique) W czasie kryzysu gospodarczego spowodowanego przez działania banków wraca zainteresowanie sposobami uzdrowienia systemu finansowego, w tym powraca zainteresowanie teorią Douglasa (Krzysztof Lewandowski z RDC, Szczęsny-Górski) Pojawia się europejska inicjatywa obywatelska na temat BDP, w zbieranie podpisów w Polsce angażuje się Stowarzyszenie Dom Wszystkich Polska (powstaje koalicja na rzecz BDP: KSS, Zieloni, Społeczeństwo Fair) Wzrasta zainteresowanie mediów, pobudzonych również przez referendum w Szwajcarii, rozwija się dyskusja na forach: głównie ataki ze strony libertarian i w mniejszym stopniu starej i nowej lewicy

10 Obecna sytuacja (późny wrzesień 2014) Europejska Inicjatywa Obywatelska (EIO) w sprawie podjęcia badań nad możliwością wprowadzenia w UE BDP poniosła porażkę, na wymagany milion zebrano 285 tys. podpisów Petycja przeniesiona na portal AVAAZ z celem zebrania 1 miliona podpisów, od grudnia 2013 r. do września 2014 nieco ponad 70 tys. Na bazie ruchu wokół EIO powstaje organizacja Unconditional Basic Income Europe, afiliowana przy Basic Income Earth Network Polska koalicja na rzecz BDP zorganizowana w celu mobilizacji na rzecz EIO przestała działać, na razie nie powstała polska organizacja, która skupiałaby teoretyków i aktywistów BDP w Polsce Wkrótce ukaże się numer Praktyki Teoretycznej z kilkoma artykułami na temat BDP