Możliwości wykorzystania ozonu w endodoncji Possibilities of Ozone Use in Endodontics Streszczenie

Transkrypt

1 PRACE POGLĄDOWE Dent. Med. Probl. 2008, 45, 2, ISSN X Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław and Polish Stomatological Association JUSTYNA KLEPACZ 1, MICHAŁ ŁĘSKI 2 Możliwości wykorzystania ozonu w endodoncji Possibilities of Ozone Use in Endodontics 1 Studenckie Koło Naukowe przy Zakładzie Endodoncji UM w Łodzi 2 Zakład Endodoncji, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Uniwersytecki Szpital Kliniczny Nr 6 w Łodzi Streszczenie Ozon, odmiana alotropowa tlenu, znajduje coraz powszechniejsze zastosowanie w stomatologii z powodu działa nia antyseptycznego, aktywującego odpowiedź immunologiczną oraz korzystnego wpływu na metabolizm zapal nie zmienionych tkanek. Zastosowanie ozonoterapii może być wskazane w profilaktyce i leczeniu próchnicy, w im plantologii i chorobach infekcyjnych błony śluzowej, a także w odkażaniu kanałów korzeniowych. W pracy przed stawiono zasady postępowania z urządzeniami do aplikacji ozonu: HealOzone (Kavo), OzonyTron (MYMED) i Ozotop (W&H Poland). Zwrócono uwagę na skuteczność ozonoterapii w usuwaniu bakterii, a także na bezpie czeństwo stosowania tej techniki leczenia. Wykorzystanie ozonu w codziennej praktyce może być postępowaniem wspomagającym i jednocześnie zwiększającym skuteczność klasycznych metod leczenia endodontycznego (Dent. Med. Probl. 2008, 45, 2, ). Słowa kluczowe: ozon, leczenie kanałowe, dezynfekcja. Abstract Ozone, allotropic form of oxygen, finds much wider usage in dentistry, due to its antiseptic properties which acti vate immunological response and it also improves the inflammatory tissue metabolism. Ozone therapy can be in dicated for prophylaxis and caries treatment, in implantology and in infectious mucosa diseases and finally used for root canal disinfection. In this paper the methods of using the devices which apply ozone: HealOzone (Kavo), OzonyTron (MYMED) i Ozotop (W&H Poland) were presented. The attention was drawn to the effectiveness of ozone therapy in elimination of bacteria and to the operational safety of this technique. The use of ozone in every day practice can be supportive and increasing the effectiveness of the classic root canal treatment methods (Dent. Med. Probl. 2008, 45, 2, ). Key words: ozone, root canal preparation, disinfection. Ozon, stosowany coraz dynamiczniej w sto matologii, daje nowe możliwości, m.in. antysep tycznego leczenia endodontycznego. Jako niebole sny i dobrze tolerowany przez pacjentów sposób leczenia staje się coraz powszechniejszym narzę dziem w rękach lekarzy. Zastosowanie ozonu w le czeniu stomatologicznym zmniejsza dolegliwości bólowe i lęk pacjentów przed wizytą w gabinecie stomatologicznym. Ozon stosuje się w stomatologii do odkażania ubytków, kanałów korzeniowych oraz leczenia kieszonek przyzębnych i wczesnych zmian próch nicowych [1, 2]. Zastosowanie ozonu pozwala ograniczyć utratę twardych tkanek zęba, co w przypadku leczenia kanałowego może zmniej szyć odsetek złamań zębów i zwiększyć możli wość potencjalnego wykorzystania korzeni zębów w leczeniu protetycznym [3, 4]. Istotą leczenia endodontycznego jest usunię cie zakażonej tkanki z systemu kanałowego przez jego opracowanie mechaniczno chemiczne oraz szczelne wypełnienie. Obecnie nie są znane meto dy leczenia, które umożliwiałyby całkowite usu nięcie drobnoustrojów z jamy zęba sterylizację. Stosowane dotychczas techniki opracowania i wy pełniania kanałów pozwalają jedynie na zmniej szenie ilości bakterii w systemie kanałowym do poziomu, który nie powoduje rozwoju procesu za palnego w przyzębiu wierzchołkowym [5]. W związku z tym, ciągle trwają poszukiwania me tod opracowania kanałów korzeniowych, które umożliwiłyby pełne wyjałowienie systemu kana

2 Możliwości wykorzystania ozonu w endodoncji 195 łowego. Pewne nadzieje pokłada się w wykorzy staniu ozonu w leczeniu stomatologicznym. Szczególnie może on mieć zastosowanie w endo doncji, w antyseptycznym leczeniu kanałowym. Ogólne właściwości ozonu Ozon, tri tlen, (O 3 ) jest odmianą alotropową tlenu. Ozon powstaje w wyniku rozpadu cząste czek tlenu atmosferycznego pod wpływem wyła dowań elektrycznych i promieniowania ultrafiole towego [1]. W medycynie jest stosowany w posta ci gazu o ciężarze cząsteczkowym 48. Gęstość względna ozonu gazowego w stosunku do powie trza wynosi 1,6, ma charakterystyczny zapach, wyczuwalny przy stężeniu 1:600. W stanie wol nym występuje w atmosferze. Jest gazem niepal nym, dobrze rozpuszczalnym w wodzie (15 razy lepiej niż tlen), dość nietrwałym, jest ponadto sil nym utleniaczem [6]. W wysokim stężeniu może być gazem trują cym dla ludzi, zwierząt i roślin. Powszechnie wy korzystuje się jego właściwości antybakteryjne w procesach ozonowania lub wyjaławiania pomiesz czeń lampą ozonową, coraz szersze zastosowanie znajduje także w medycynie ogólnej. Zastosowanie ozonu w stomatologii Prekursorem zastosowania ozonu w medycy nie był C. Landler, który w 1870 r. wykorzystał ten gaz do oczyszczania krwi [7]. W piśmiennictwie światowym można znaleźć wiele doniesień użycia ozonu w terapii chorób infekcyjnych, naczynio wych, przebiegających z obniżeniem odporności lub chorób degeneracyjnych [8 12]. Jako pierwszy ozonoterapię w stomatologii zastosował profesor E. Lynch z Katedry Stomato logii Zachowawczej i Gerostomatologii Queens University w Belfaście. Wykorzystanie ozonu w stomatologii wynika z jego następujących właściwości fizykochemicz nych [13, 14]: poprawia metabolizm zapalnie zmienionych tkanek, zwiększając ich natlenienie; aktywuje systemy odpowiedzi immunologicz nej w dużych stężeniach wywołuje działanie im munosupresyjne, w niskich immunostymulujące; wpływa na stan równowagi oksydacyjnej organizmu; działa niszcząco na bakterie, grzyby i wirusy. Jako bardzo silny utleniacz łączy się z biomo lekułami zawierającymi cysteinę, metioninę i his tydynę, które budują m.in. błony komórek bakte ryjnych [14, 15]. Gaz nie jest mutagenny [2]. Ba dania wykazały, że kilkusekundowe działanie ozo nu prowadzi do ustania funkcji życiowych bakte rii, zarówno Gram (+), jak i Gram ( ), ale niszczy także Candida albicans [2, 14]. Jego skuteczność antybakteryjna jest potwierdzona w wielu bada niach [2, 16 21]. Z bakterii próchnicotwórczych najbardziej wrażliwe na ozonoterapię są Strepto coccus mutans i Streptococcus sobrinus [20, 21], a także Actinomyces i Lactobacillus [16]. Ozon ni szczy również wirusy, łatwo bowiem oddziałuje na wielonienasycone kwasy tłuszczowe znajdują ce się w otoczkach wirusów. Działając na substancję organiczną tkanek zmineralizowanych zębów, wzmaga ich potencjał remineralizacyjny. Jednocześnie ma zdolność otwierania kanalików zębinowych, dzięki cze mu ułatwia dyfuzję jonów wapnia i fosforu do głębszych warstw ubytków próchnicowych [14]. Wyniki badań wskazują, że 10 sekundowa aplikacja ozonu o stężeniu 2100 ppm powoduje zniszczenie 99% bakterii, a 20 sekundowa 99,9% [19, 21]. Powstaje w ten sposób tzw. nisza ekolo giczna, która przez okres 4 6 tygodni nie sprzyja ponownej kolonizacji przez bakterie próchnico twórcze [16, 20]. Ozon nie jest toksyczny w dawce 0,05 ppm przez 8 godz. na dzień, 5 razy w tygodniu lub krót kotrwałej dawce 0,3 ppm przez 15 min. Podczas ozonoterapii maksymalne stężenie ozonu w jamie ustnej wynosi 0,01 ppm. Dawka śmiertelna ozonu to 50 ppm przez 60 min [1]. Ozon może powodo wać suchość w jamie ustnej i gardle, bóle głowy oraz napady kaszlu, może przyczyniać się do zao strzenia astmy [1]. W gabinetach stomatologicz nych Wielkiej Brytanii, stosujących ozonoterapię urządzeniem HealOzone takie działanie uboczne nie było jednak obserwowane [15]. Wskazania do zastosowania ozonu w stomato logii są następujące: 1) profilaktyka i leczenie próchnicy w zębach mlecznych i stałych, zwłaszcza wczesnych zmian, 2) choroby infekcyjne błony śluzowej jamy ustnej, 3) choroby przyzębia brzeżnego, 4) odkażanie kanałów korzeniowych, 5) zwiększona wrażliwość zębiny i zapobiega nie zwiększonej wrażliwości pozabiegowej, 6) w protetyce, chirurgii stomatologicznej i zabiegach implantologicznych, 7) w ortodoncji, 8) w stomatologii estetycznej, np. do wybiela nia zębów. Postępowanie w przypadku profilaktyki próchnicy, wczesnych zmian próchnicowych, zwiększonej wrażliwości zębiny i próchnicy ce mentu korzeniowego polega na aplikacji ozonu na

3 196 J. KLEPACZ, M. ŁĘSKI oczyszczoną powierzchnię, a następnie pokrycie płynem inicjującym remineralizację [15]. W próchnicy średniej i głębokiej ozon ma działa nie wspomagające. Nie zastępuje jednak mecha nicznego opracowania ubytku [20, 22]. W leczeniu endodontycznym ozon jest stoso wany do odkażania systemu kanałowego oraz wy bielania przebarwionych tkanek zębów [17]. W periodontologii bakteriobójcze właściwości ozonu wykorzystuje się do leczenia patologicznych kieszonek przyzębnych oraz zmian na błonie śluzo wej jamy ustnej, np. aft nawrotowych i opryszczki. Działanie ozonu na rany powstałe po zabiegach chirurgicznych i implantologicznych ma zapobiegać powikłaniom infekcyjnym i sprzyjać gojeniu tkanki. Ozonoterapii nie należy stosować u pacjentów z rozrusznikami serca, chorych na astmę, padacz kę i inne choroby neurologiczne, u małych dzieci i kobiet w ciąży [7]. Zastosowanie ozonu w leczeniu endodontycznym Schemat podania ozonu w leczeniu endodon tycznym przedstawia się następująco: ozon + podchloryn sodu (ozon poprawia rozpuszczanie i usuwanie martwych tkanek), ultradźwięki (dzięki kawitacji zwiększają aktywność podchlorynu sodu i usuwają pozostało ści miazgi z trudno dostępnych przestrzeni w obrę bie kanału), powtórna aplikacja ozonu po opracowaniu, w suchym kanale. Urządzenie do ozonoterapii powinno być przede wszystkim bezpieczne dla pacjenta i opera tora, skuteczne i zapewniać łatwe podanie. Obecnie w Polsce są dostępne 3 typy urzą dzeń wytwarzających ozon dla potrzeb stomatolo gii. Są to: 1. HealOzone (firmy KaVo). Ozon, produko wany z powietrza, jest podawany przez silikono wy kapturek, który szczelnie przylega do po wierzchni zęba, zapewniając całkowitą izolację je go od otoczenia. Stężenie ozonu w kapturku przylegającym do tkanki wynosi ppm. Po okresie s działania ozonu na chorą tkankę gaz zostaje wypompowany przez rękaw do urzą dzenia HealOzone i po przejściu przez filtr dezak tywujący trafia z powrotem do otoczenia w posta ci tlenu. Po zakończeniu aplikacji ozonu odbywa się 10 sekundowy cykl odsysania ozonu z rękawa instrumentu. Zamknięcie obiegu jest warunkiem aplikacji ozonu, dlatego aplikacja jest możliwa tylko na tych powierzchniach, gdzie taką szczel ność można zapewnić. Badania przeprowadzone z wykorzystaniem HealOzone wykazały bakteriobójcze działanie ozonu na Enterococcus faecalis (ale mniej sku teczne niż zastosowanie roztworu NaOCl), rów nież na metycylinooporne Staphylococcus aureus (MRSA) oraz na wirusy [23]. 2. OzonyTron (firmy MYMED). W urządze niu tym ozon powstaje w szklanych końcówkach, którymi jest podawany do pola zabiegowego. Nie ma obiegu zamkniętego i dlatego ozon można po dawać w miejsca trudno dostępne, np. kieszonki przyzębne lub kanały korzeniowe. Podczas przy łożenia sondy w miejscu podawania powstaje ak tywny tlen, łącząc się z komórkami bakterii, nisz czy ich strukturę, pozostając całkowicie bezpiecz ny dla komórek naszego organizmu. Ilość ozonu powstającego podczas reakcji jest minimalna i nie ma konieczności odsysania nadmiaru ozonu jak w przypadku innych urządzeń działających w sy stemie zamkniętym. Działanie aktywnego tlenu utrzymuje się jeszcze długo po zakończeniu poda nia ze względu na duże jego powinowactwo do tkanek, które są przez to chronione przed procesa mi patologicznymi. 3. Ozotop (firmy W&H Poland) ma obieg otwarty, możliwość wielokrotnego powtórzenia pojedynczej dawki w krótkich odstępach czasu oraz precyzyjne dozowanie w trudno dostępnych miejscach. Podając 0,17 mg O 3 skuteczność wo bec S. mutans wynosi 90%, a w przypadku A. naeslundi 95%. Stosując dawkę 0,34 mg O 3, skuteczność dotycząca S. mutans wynosi 99,9%, a wobec A. naeslundii aż 99% (badania wykonane przez Pierre Baehni, Uniwersytet w Genewie Szwajcaria, materiały producenta). Stężenie dla końcówki Ozotip Endo (0,4 L/min) 700 ppm. Przeprowadzone przez producenta badania wyka zują, że dawki ozonu są bezpieczne i nie przekra czają dozwolonych norm (tabela 1). Tabela 1. Charekterystyka urządzeń do aplikacji ozonu Table 1. Description devices which apply ozone Obieg Stężenie podczas leczenia endodontycznego Czas sekundy (Cycle) (Lavels in the endodontic treatment) (Time in secundes) HealOzone zamkniety 2100 ppm OzonyTron otwarty 525 ppm 30 Ozotop otwarty 700 ppm 6 24

4 Możliwości wykorzystania ozonu w endodoncji 197 Istnieją pewne wątpliwości i część wyników badań nie potwierdza pozytywnego wpływu ozo nu na remineralizację tkanek (terapeutyczne dzia łanie ozonu), dlatego National Institute of Clinical Excelence (NICE) nie zaleca używania ozonu jako jedynego środka do likwidacji bakterii [1]. Dodatkowo w badaniach zauważono, że dzia łanie ozonu jest skuteczne, gdy gaz ma dostęp do tkanek [24]. W nieopracowanym ubytku próchni cowym ozon napotyka na swojej drodze przeszko dy, tzw. bariery dyfuzji, uniemożliwiające kon takt gazu z bakteriami znajdującymi się w kanali kach zębinowych. Barierami przenikania, które należy znieść, są: płytka bakteryjna, ślina, opiłki zębiny i biofilm bakteryjny. Stwierdzono, że nie ma istotnej różnicy między ilością bakterii w głęb szych warstwach ubytku w nieopracowanym zębie przed i po zastosowaniu ozonu. Samo opracowa nie ubytku jednak w taki sposób, że zębina już jest twarda (może być jeszcze przebarwiona) powodu je znaczne zmniejszenie kolonii bakterii. Dodatko we podanie ozonu zwiększa działanie przeciwbak teryjne. Na podstawie badań przeprowadzonych przez Schneidera [24] stwierdzono, że usunięcie zainfekowanej miękkiej zębiny jest istotne dla skuteczności ozonoterapii. Aby skutecznie usunąć bakterie, jest konieczne mechaniczne opracowanie zainfekowanych kanałów przed zastosowaniem ozonu. Spowoduje to usunięcie drobnoustrojów i warstwy mazistej, co umożliwi lepszą penetrację i dostęp ozonu do bakterii, które znajdują się w głębszych warstwach zębiny (18, 24). W celu potwierdzenia tych właściwości prze ciwbakteryjnych, przeciwgrzybiczych i antywiru sowych ozonu przeprowadzono badania na zębach bawolich [2]. Oceniono skutek ozonowanej wody na E. faecalis i S. mutans, które penetrowały ba wole kanaliki zębinowe. Po płukaniu ozonowaną wodą żywotność E. faecalis i S. mutans zmniej szyła się, ale skutek był porównywalny jak z za stosowaniem wody destylowanej z ultradźwięka mi do płukania. Gdy płukano wodą ozonowaną, stosując jednocześnie ultradźwięki, zabieg ten spowodował podobną skuteczność jak zastosowa nie 2,5% NaOCl [2]. Opracowanie mechaniczne kanału nie jest wys tarczające do doszczętnego usunięcia bakterii. Dlatego też zaleca się użycie środków chemicz nych, które mają na celu dezynfekcję kanałów. Preparaty takie powinny mieć nie tylko duży za kres działania antybakteryjnego, ale jednocześnie nie mogą być toksyczne dla tkanek gospodarza. Roztwór podchlorynu sodu jest jednym z najpopu larniejszych środków do dezynfekcji ze względu na silne działanie przeciwbakteryjne, jest jednak toksyczny dla tkanek przyzębia okołowierzchoł kowego. W badaniach porównano cytotoksycz ność ozonowanej wody i 2,5% NaOCl na fibrobla sty myszy. Badania wykazały, że aktywność meta boliczna komórek po podchlorynie jest zmniejszona, zależność ta natomiast nie występu je w przypadku ozonowanej wody [2]. Ozonoterapia w stomatologii obejmuje coraz szerszy zakres wskazań klinicznych. Ozon umoż liwia nowoczesne leczenie z minimalnym zakre sem inwazyjności. Przez racjonalne, ale zarazem oszczędne opracowanie kanału zmniejsza się pro cent powikłań, takich jak złamania korzeni. Zasto sowanie kliniczne pozwala nie tylko na bezbole sne leczenie wczesnych zmian próchnicowych bruzd, ale wspomaga również przeprowadzenie zabiegu leczenia endodontycznego. Ozon wnika w głąb kanału korzeniowego, powodując jego de zynfekcję i osuszenie podczas jednego, krótkie go zabiegu. Umożliwia zakończenie leczenia en dodontycznego w czasie jednej wizyty, co wpływa na ekonomię kosztów leczenia. Ozonoterapia wspomaga działanie lekarza sto matologa oraz stwarza komfort leczenia dla pa cjenta. Są wymagane jednak dalsze badania po twierdzające skuteczność zastosowania ozonu w leczeniu endodontycznym. Piśmiennictwo [1] MILLAR B.J., HODSON N.: Assessment of the safety of two ozone delivery devices. J. Dent. 2007, 35, [2] NAGAYOSHI M., KITAMURA C., FUKUIZUMI T., NISHIHARA T., TERASHITA M.: Antimicrobial effect of ozonated wa ter on bacteria invading dentinal tubules. J. Endodont. 2004, 30, [3] REEH E.S., MESSER H.H., DOUGLAS W.H.: Reduction in tooth stiffness as a result of endodontic and restorative procedures. J. Endodont. 1989, 15, [4] MIKAKO HAYASHI, YUTAKA TAKAHASHI, SATOSHI IMAZATO, SHIGEYUKI EBISU: Fracture resistance of pulpless teeth restored with post cores and crowns. Dent. Mater. 2006, 22, [5] EL KARIM I., KENNEDY J., HUSSEY D.: The antimicrobial effects of root canal irrigation and medication. Oral Surg. Oral Med. Oral Pathol. 2007, 103, [6] BOCCI V.: Biological and clinical effects of ozone. Has ozone therapy a future in medicine? Br. J. Biomed. Sci. 1999, 56, [7] PIETRZYCKA K.: Ozon w endodoncji, e Dentico 2007, 3, [8] RE L., MAWSOUF M.N., MENÉNDEZ S., LEÓN O.S., SÁNCHEZ G.M., HERNÁNDEZ F.: Ozone therapy: clinical and ba sic evidence of its therapeutic potential. Arch. Med. Res. 2008, 39,

5 198 J. KLEPACZ, M. ŁĘSKI [9] BIAŁOSZEWSKI D.: The use of the intraooperative ozone theraphy as prophylaxis of infections in surgery of lo comotor system with special regard to total hip plasty a preliminary study. Ortop. Traumatol. Rehabil. 2003, 30, [10] DANILUK M., FRYCZKOWSKI M., WIELICKI Z.: Application of ozonotherapy in chronic inflammation of the urinary bladder. Ortop. Traumatol. Rehabil. 2000, 30, [11] BIAŁOSZEWSKI D., KOWALEWSKI M.: The clinical efficacy of the local, deep insufflation of an oxygen ozone mixture in the prevention and treatment of infections in the locomotor system. Ortop. Traumatol. Rehabil. 2001, 30, [12] BIAŁOSZEWSKI D., KOWALEWSKI M.: Superficially, longer, intermittent ozone theraphy in the treatment of the chro nic, infected wounds. Ortop. Traumatol. Rehabil. 2003, 30, [13] HUTH K. C., SAUGEL B., JAKOB F. M., CAPPELLO C.: Effect of aqueous ozone on the NF [kappa]b system. J. Dent. Res. 2007, 86, [14] BACHANEK T., ORŁOWSKI M., WOLAŃSKA E., CIESZKO BUK M.: Ozon w stomatologii uwagi praktyczne. Medi cus 2005, 6. [15] HOLMES J.: Clinical reversal of root caries using ozone, double blind, randomised, controlled 18 month trial. Ge rodontology 2003, 20, [16] KNEIST S., HEINRICH R., KÜNZEL W.: Mikrobiologiczna kolonizacja zmian próchnicowych w zębinie na różnych stopniach zaawansowania badanie kliniczne. Zbl. Bakteriol. Hyg. 1989, A270, [17] STOLL R., VENNE L., MUTTERS R., STACHNISS V. JABLONSKI MOMENI, A.: The disinfecting effect of ozonized oxy gen in an infected root canal: An in vitro study. Quintes. Internation. 2008, 39, [18] BAYSAN A., Beighton D.: Assessment of the ozone mediated killing of bacteria in infected dentine associated with non cavitated occlusal carious lesions. Car. Res. 2007, 41, [19] BAYSAN A., LYNCH E.: Effect of ozone on the oral microbiota and clinical severity of primary root caries. Am. J. Dent. 2004, 17, [20] BAYSAN A., LYNCH E.: The use of ozone in dentistry and medicine. Part 2. Ozone and root caries. Prim. Dent. Care 2006, 13, [21] BAYSAN A., WHILEY R.A., LYNCH E.: Antimicrobial effect of a novel ozone generating device on micro organisms associated with primary root carious lesions in vitro. Car. Res. 2000, 34, [22] HUTH K.C., PASCHOS E., BRAND K., HICKEL R.: Effect of ozone on non cavitated tissue carious lesions in perma nent molars. A controlled prospective clinical study. Am. J. Dent. 2005, 18, [23] HEMS R.S., GULABIVALA K., NG Y.L., READY D., SPRATT D.A.: An in vitro evaluation of the ability of ozone to kill a strain of Enterococcus faecalis. Int. Endod. J. 2005, 38, [24] SCHNEIDER H..G.: Skuteczność zależy od tego, czy uda nam się pokonać bariery dyfuzji. TPS 2006, 4, Adres do korespondencji: Justyna Klepacz Zakład Endodoncji UM ul. Pomorska Łódź e mail: justynaklepacz@gmail.com Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: